strong cáo bīn bù bīng zhēng dà liáo huái dé zhàn sǐ qí gōu guān strong
曹彬部兵征大遼 懷德戰死歧溝關
què shuō yē lǜ xiū gē děng, yǐ sòng shī jì tuì, yù bào suì chéng zhī chǐ, wèi dé jī huì. měi qiǎn rén rù biàn jīng jī fǎng, huí bào sòng cháo rì yǐ shǎng wán wèi lè, jūn chén hān yǐn zhī shì. xiū gē wén cǐ xiāo xī, rù zòu xiāo hòu yuē: chén yǐ chū shī wèi dé qí lì, zhì bài nǜ zhī zuì, chéng gāi wàn sǐ. qiě chén zhí zài róng wǔ, jìn wén sòng cháo jūn chén zòng yì yù zhī lè, bù xiū guó zhèng. jīn yù bù bīng yí dǎo biàn jīng, dìng qí jiāng jiè, shù bào qián rì zhī chǐ. hòu wén zòu, nǎi yuē: qīng lián nián chū shī bù lì ér hái, sòng zhī tiān xià, wèi kě jí tú, xū xú yì jìn qǔ. yē lǜ shā zòu yuē: suǒ nán dé zhě jī huì, yì shī zhě shí yuè. zhèng dāng chéng qí wú bèi, yī jǔ kě yǐ chéng gōng. xiāo hòu jiàn zhòng rén yì xiàng rú cǐ, nǎi xià zhǐ: yǐ yē lǜ xiū gē wèi jiān jūn, yē lǜ shā wèi xiān fēng, qí xià jiāng shì, gè yī diào qiǎn. xiū gē dé zhǐ, jí rì cí xiāo hòu, lǜ jīng bīng shí wàn, yóu shuò yún děng zhōu zhēng jìn.
卻說耶律休哥等,以宋師既退,欲報遂城之恥,未得機會。每遣人入汴京緝訪,回報宋朝日以賞玩為樂,君臣酣飲之事。休哥聞此消息,入奏蕭後曰:「臣以出師未得其利,致敗衄之罪,誠該萬死。且臣職在戎伍,近聞宋朝君臣縱逸欲之樂,不修國政。今欲部兵宜搗汴京,定其疆界,庶報前日之恥。」後聞奏,乃曰:「卿連年出師不利而還,宋之天下,未可即圖,須徐議進取。」耶律沙奏曰:「所難得者機會,易失者時月。正當乘其無備,一舉可以成功。」蕭後見眾人意向如此,乃下旨:以耶律休哥為監軍,耶律沙為先鋒,其下將士,各依調遣。休哥得旨,即日辭蕭後,率精兵十萬,由朔、雲等州征進。
xiāo xī chuán rù biàn jīng, tài zōng wén zhī nù yuē: chǒu jié nú zì shēng biān xìn, zhèn dāng qīn zhēng zhī. yīn xià zhào shì zhī. sòng qí děng zòu yuē: liáo zhòng fàn biān, shuài chén yún jí, hé láo bì xià qīn mào shǐ shí, yǐ sǔn wēi zhòng hū? zhǐ xū qiǎn dà jiāng yù zhī zú yǐ. dì yì wèi jué, zhāng qí xián yì lì chén: ruò shǐ chē jià zài dòng, zé bǎi xìng láo kǔ, qǐ bì xià niàn zhī. dì yǔn zòu, nǎi yǐ cáo bīn wèi yōu zhōu dào héng yíng qián mǎ bù jūn shuǐ lù dōu bù shǔ, yǐ zhāo tǎo shǐ pān rén měi hū yán zàn gāo huái dé fù zhī, lǜ bīng shí wǔ wàn zhòng, zhēng guò dà liáo.
消息傳入汴京,太宗聞知怒曰:「丑羯奴恣生邊釁,朕當親征之。」因下詔示知。宋琪等奏曰:「遼眾犯邊,帥臣雲集,何勞陛下親冒矢石,以損威重乎?只須遣大將御之足矣。」帝意未決,張齊賢亦力陳:「若使車駕再動,則百姓勞苦,乞陛下念之。」帝允奏,乃以曹彬為幽州道行營前馬步軍水陸都部署,以招討使潘仁美、呼延贊、高懷德副之,率兵十五萬眾,征過大遼。
cáo bīn děng de mìng, fēn qiǎn zhū jiāng, kè rì rù cí tài zōng. tài zōng wèi yuē: pān rén měi dàn xiān qū yún shuò qīng děng yǐ shí wàn zhòng shēng yán qǔ yōu zhōu, qiě yí chí zhòng huǎn xíng, bù dé tān lì. bǐ wén dà bīng zhì, bì xī zhòng yǐ jiù fàn yáng, bù xiá yuán shān hòu yǐ. bīn děng shòu mìng ér tuì. dà jūn lí biàn jīng. pān rén měi yáng yè gāo huái dé lǜ bīng sān wàn, yóu huán zhōu zhēng jìn. cáo bīn hū yán zàn yóu xīn chéng jìn fā, zhèng zhí mù chūn tiān qì, dàn jiàn: lù shàng cán huā suí mǎ zú, yuán zhōng fēi xù diǎn chūn shān.
曹彬等得命,分遣諸將,克日入辭太宗。太宗渭曰:「潘仁美但先趨雲、朔、卿等以十萬眾聲言取幽州,且宜持重緩行,不得貪利。彼聞大兵至,必悉眾以救范陽,不暇援山後矣。」彬等受命而退。大軍離汴京。潘仁美、楊業、高懷德率兵三萬,由寰州征進。曹彬、呼延贊由新城進發,正值暮春天氣,但見:路上殘花隨馬足,原中飛絮點春衫。
qiě shuō cáo bīn bù dà zhòng, lái dào xīn chéng wǔ shí lǐ xià zhài. shǒu xīn chéng liáo jiāng hè sī, tīng dé sòng bīng lái dào, jí yǐn qí chū chéng yíng dí, liǎng zhèn duì yuán, cáo bīn kuī jiǎ zhěng qí, jīng shén dǒu sǒu, lì yú mén qí zhī xià, wèi liáo jiāng yuē: wú zhǔ rén míng yīng wǔ, tǒng yì tiān xià, wèi hé bù sù jiàng, yǐ tú fù guì? hè sī nù yuē: rǔ wú gù bīng rù wú jìng, yíng dé shǒu zhōng dāo, jí biàn tóu xiáng? bīn gù wèi zhū jiāng yuē: shuí qù qín cǐ zéi? yī jiāng yīng shēng ér chū, nǎi hū yán zàn, tǐng qiāng yuè mǎ, zhí qǔ hè sī. hè sī zòng qí wǔ dāo lái yíng. liǎng xià nà hǎn, èr jiāng zhàn shàng sān shí yú hé, hè sī lì qiè, bō huí mǎ biàn zǒu. hū yán zàn fèn yǒng zhuī shàng qián qù, dōu bèi yī qiāng, cì luò mǎ xià.
且說曹彬部大眾,來到新城五十里下寨。守新城遼將賀斯,聽得宋兵來到,即引騎出城迎敵,兩陣對圓,曹彬盔甲整齊,精神抖擻,立於門旗之下,謂遼將曰:「吾主仁明英武,統一天下,為何不速降,以圖富貴?」賀斯怒曰:「汝無故兵入吾境,贏得手中刀,即便投降?」彬顧謂諸將曰:「誰去擒此賊?」一將應聲而出,乃呼延贊,挺槍躍馬,直取賀斯。賀斯縱騎舞刀來迎。兩下吶喊,二將戰上三十餘合,賀斯力怯,撥回馬便走。呼延贊奮勇追上前去,兜背一槍,刺落馬下。
liáo bīng suì kuì. cáo bīn qū dòng hòu jūn, chéng shì qǔ le xīn chéng.
遼兵遂潰。曹彬驅動後軍,乘勢取了新城。
cì rì, bīng jìn fēi hú lǐng. shǒu jiāng lǚ xíng dé, zhī sòng bīng yǐ dào, yǔ zhāo ān shǐ dà péng yì děng jì yì yuē: sòng jūn shì dà, nán yǐ yíng dí, bù rú jiě jiǎ tóu xiáng, shù miǎn jūn shì zhī kǔ. péng yì děng yuē: sòng bīng yuǎn lái, bì rán pí fá, zhèng hǎo pò zhī, rú hé biàn sī qū xī? suì shuài suǒ bù jūn mǎ yíng dí. yuǎn jiàn sòng bīng màn chuān sāi yě ér jìn. péng yì lìng jūn shì tuán zhù zhèn jiǎo, dāng xiān chū mǎ, dà mà sòng jūn: tān xīn wú yàn, shēn rù wú jìng, shā dé rǔ piàn jiǎ bù huí. sòng zhèn zhōng hū yán zàn tǐng qiāng chū zhàn. dà péng yì lūn fǔ lái yíng. liǎng mǎ xiāng jiāo, zhàn shàng wǔ shí yú hé, zàn nǎi yáng shū, zǒu rù zhèn zhōng. péng yì zhòu mǎ gǎn lái. zàn lěng yǎn kuī qí jiàn jìn, dà hē yī shēng, péng yì cuò shǒu bù jí, bèi zàn zhuō yú mǎ shàng. sòng shī yǒng jìn, zéi bīng jiàng zhě wú shù. cáo bīn jiāng péng yì zhǎn yú chéng xià hào lìng.
次日,兵進飛狐嶺。守將呂行德,知宋兵已到,與招安使大鵬翼等計議曰:「宋軍勢大,難以迎敵,不如解甲投降,庶免軍士之苦。」鵬翼等曰:「宋兵遠來,必然疲乏,正好破之,如何便思屈膝?」遂帥所部軍馬迎敵。遠見宋兵漫川塞野而進。鵬翼令軍士團住陣腳,當先出馬,大罵宋軍:「貪心無厭,深入吾境,殺得汝片甲不回。」宋陣中呼延贊挺槍出戰。大鵬翼掄斧來迎。兩馬相交,戰上五十餘合,贊乃佯輸,走入陣中。鵬翼驟馬趕來。贊冷眼窺其漸近,大喝一聲,鵬翼措手不及,被贊捉於馬上。宋師湧進,賊兵降者無數。曹彬將鵬翼斬於城下號令。
cì rì, lǚ xíng dé jǔ guān yíng jiàng. sòng shī yòu xià fēi hú lǐng, zhǎng qū jìn yú líng qiū. shǒu líng qiū liáo jiāng hú dá, yǐn bīng yíng zhàn. sòng jiāng hū yán zàn yuè mǎ lì shēng chū yuē: lái jiāng sù xià mǎ tóu xiáng, tù shòu zhū lù bù rán, shì qián rì wèi lì. dá nù yuē: chāng kuáng pǐ fū! qín rǔ yǐ xiàn wú zhǔ. jí lūn dāo zhí chōng sòng zhèn. hū yán zàn jǔ qiāng jiāo hái. èr jiāng zhàn shàng yī bǎi huí hé, bù fēn shèng fù. zàn sī: cǐ zéi yǒng lì guò rén, xū yǐ zhì qǔ. jí lēi huí mǎ rào zhèn ér zǒu. hú dá pāi mǎ zhuī zhī, zhuǎn guò zhèn qián, zàn àn xià zhǎng qiāng, chè chū jīn biān. dí jiāng zhuī qí gāng dào, hū yán zàn zhēng jīng jǔ biān, pī nǎo yī shēng xiǎng, hú dá yī mìng yōu yōu, sǐ yú biān xià. cáo bīn qū jūn yǎn jī, zéi bīng dà bài, suì xí le líng qiū, dé qí jiàng zú wǔ qiān, niú mǎ zī zhòng wú suàn. cáo bīn wèi zàn yuē: jìn lái zhī zhàn, jiāng jūn gōng jī jū duō, wú gù bù jí yě. zàn yuē: jiē chū yuán shuài zhī miào suàn, xiǎo jiāng hé gōng zhī yǒu? bīn dà fú qí liàng. yīn qiǎn rén bào jié yú tài zōng.
次日,呂行德舉關迎降。宋師又下飛狐嶺,長驅進於靈邱。守靈邱遼將胡達,引兵迎戰。宋將呼延贊躍馬厲聲出曰:「來將速下馬投降,兔受誅戮;不然,視前日為例。」達怒曰:「猖狂匹夫!擒汝以獻吾主。」即掄刀直衝宋陣。呼延贊舉槍交還。二將戰上一百回合,不分勝負。贊思:「此賊勇力過人,須以智取。」即勒回馬繞陣而走。胡達拍馬追之,轉過陣前,贊按下長槍,掣出金鞭。敵將追騎剛到,呼延贊睜睛舉鞭,劈腦一聲響,胡達一命悠悠,死於鞭下。曹彬驅軍掩擊,賊兵大敗,遂襲了靈邱,得其降卒五千,牛馬輜重無算。曹彬謂贊曰:「近來之戰,將軍功績居多,吾固不及也。」贊曰:「皆出元帥之妙算,小將何功之有?」彬大服其量。因遣人報捷於太宗。
tài zōng jīng yuē: bǐ ān dé jìn bīng rú shì zhī sù nà? nǎi qiǎn shǐ yì líng qiū, lìng bīn dài rén měi zhī zhòng, yī tóng jìn bīng, shù néng kè dí. cáo bīn dé zhǐ, zhèng zài chén yín zhī jiān, hū bào: pān zhāo tǎo dà jūn yǐ chū xióng zhōu, tè lái yǔ yuán shuài xiāng huì. bīn dà xǐ, jí qiǎn qí jūn yíng hòu. yì rì, rén měi lái dào líng qiū, rén jiàn cáo bīn, dào zhī yǐ kè huán shuò děng zhōu, jiàng qí cì shǐ zhào yàn zhāng jié dù fù shǐ zhào xī xián děng shí shù rén. bīn yuē: cǐ jiē chū yú zhāo tǎo zhì shèng zhī gōng. jīn zhǔ shàng yǒu zhǐ, hòu zài qí fā, wǒ děng dāng zhěng bīng qián jìn. rén měi rán qí yán, jí rì lǐng jūn, wàng zhuó zhōu ér xíng.
太宗驚曰:「彼安得進兵如是之速那?」乃遣使詣靈邱,令彬待仁美之眾,一同進兵,庶能克敵。曹彬得旨,正在沉吟之間,忽報:「潘招討大軍已出雄州,特來與元帥相會。」彬大喜,即遣騎軍迎候。翌日,仁美來到靈邱,人見曹彬,道知已克寰、朔等州,降其刺史趙彥章、節度副使趙希賢等十數人。彬曰:「此皆出於招討致勝之功。今主上有旨,候在齊發,我等當整兵前進。」仁美然其言,即日領軍,望啄州而行。
què shuō yē lǜ xiū gē děng, bīng tún yún zhōu. tīng dé sòng shī yǐ jìn zhuō zhōu, xià lìng zhòng jūn jí jìn, yú zhuō zhōu chéng nán xià zhài, yǔ sòng yíng zhǐ qù wǔ lǐ zhī dì. xiū gē zhào yē lǜ shā rù wèi yuē: sòng shī shēn rù wú dì, shì bì bá shè. rǔ yǐn mǎ jūn èr wàn, tún yú chéng nán, jiān bì ér shǒu. hòu qí yòng lì shāo jié, chū jìn bīng xí zhī. yē lǜ shā yī lìng qù le. xiū gē yòu wèi huá shèng yuē: rǔ yǐ bù bīng yī wàn, tún líng qiū xiǎn dì, shè fú yú lín zhōng, yǐ jué sòng zhī liáng dào. huá shèng yì lǐng jì ér xíng. xiū gē fēn qiǎn yǐ dìng, yè zé lìng qīng qí rù sòng yíng lüè qí dān ruò, zhòu zé yǐ jīng ruì zhāng qí shēng shì.
卻說耶律休哥等,兵屯雲州。聽得宋師已進涿州,下令眾軍亟進,於涿州城南下寨,與宋營只去五里之地。休哥召耶律沙入謂曰:「宋師深入吾地,勢必跋涉。汝引馬軍二萬,屯於城南,堅壁而守。候其用力稍竭,出勁兵襲之。」耶律沙依令去了。休哥又謂華勝曰:「汝以步兵一萬,屯靈邱險地,設伏於林中,以絕宋之糧道。」華勝亦領計而行。休哥分遣已定,夜則令輕騎入宋營掠其單弱,晝則以精銳張其聲勢。
shì shí, cáo bīn dū zhū jiāng yú chéng xià nì zhàn. liáo bīng àn yíng bù chū. sòng shī wàng jiàn liáo shī jīng ruì, bù gǎn qīng jìn. yè jiān bù shèng qí rǎo. yī lián zhù le shí shù rì, jūn zhōng liáng xiǎng bù jì. qiǎn rén dǎ tàn, huí bào yuē: jìn rì liáng cǎo lǚ bèi liáo bīng suǒ lüè, bù néng qián jìn. cáo bīn dà jīng, yǔ rén měi děng yì yuē: wú zhòng shēn rù dí jìng, liáng xiǎng bù jì, tǎng bèi liáo shuài dé zhī, chū bīng lái xí, shì zì qǔ qí bài yě. bù rú chè wéi tuì xióng zhōu, yǐ dài yùn xiǎng chōng zú, zài yì jìn qǔ. rén měi rán qí yán, jí xià lìng jiāng jūn mǎ tuì rù xióng zhōu, qiǎn rén rén biàn jīng zòu zhī, yǐ yuán kuì xiǎng.
是時,曹彬督諸將於城下溺戰。遼兵按營不出。宋師望見遼師精銳,不敢輕進。夜間不勝其擾。一連駐了十數日,軍中糧餉不繼。遣人打探,回報曰:「近日糧草屢被遼兵所掠,不能前進。」曹彬大驚,與仁美等議曰:「吾眾深入敵境,糧餉不繼,倘被遼帥得知,出兵來襲,是自取其敗也。不如撤圍退雄州,以待運餉充足,再議進取。」仁美然其言,即下令將軍馬退入雄州,遣人人汴京奏知,以援饋餉。
tài zōng wén zòu, dà jīng yuē: qǐ yǒu dí zài qián, fǎn tuì jūn yǐ yuán chú liáng? shī cè zhī shén yě. jí qiǎn shǐ zhǐ cáo bīn děng, lìng qí yǐn bīng yán bái gōu hé ér jìn. shǐ zhě dé mìng, jìng yì xióng zhōu jiàn bīn, chuán shì chì mìng. bīn děng wén mìng, yǔ zhū jiāng shāng yì jìn bīng. pān rén měi yuē: zéi shì fāng ruì, qiě dì lǐ bù shú, mò ruò jù xióng zhōu dài zhī, wèi shàng jì yě. gāo huái dé jìn yuē: ruò dòu liú bù xíng, shǐ dí rén zhī wú liáng jǐn, chéng xū lái xí, fǎn wèi shī jì bù rú xiān shēng ér jìn, huò kě dé zhì. bīn jiàn zhòng lùn fēn fēn, bù dé yǐ, nǎi xià lìng: jūn shì gè guǒ liáng dài shí ér jìn. jiāng jìn zhuō zhōu, yē lǜ xiū gē tīng dé sòng shī zhòu zhì, lìng rén dào zhī yē lǜ shā děng, chéng xū chū bīng. yòu qiǎn yē lǜ nà bù bīng yī wàn, mái fú cháo lín dài dí. xiū gē fēn qiǎn yǐ dìng, zì yǔ yē lǜ xī dǐ yǐn jìn zú, chū qí gōu guān yíng zhàn.
太宗聞奏,大驚曰:「豈有敵在前,反退軍以援芻糧?失策之甚也。」急遣使止曹彬等,令其引兵沿白溝河而進。使者得命,徑詣雄州見彬,傳示敕命。彬等聞命,與諸將商議進兵。潘仁美曰:「賊勢方銳,且地理不熟,莫若據雄州待之,為上計也。」高懷德進曰:「若逗留不行,使敵人知吾糧盡,乘虛來襲,反為失計;不如先聲而進,或可得志。」彬見眾論紛紛,不得已,乃下令:軍士各裹糧帶食而進。將近涿州,耶律休哥聽得宋師驟至,令人道知耶律沙等,乘虛出兵。又遣耶律吶部兵一萬,埋伏巢林待敵。休哥分遣已定,自與耶律奚底引勁卒,出歧溝關迎戰。
jiāng jìn rì wǔ, sòng shī xíng le yī rì yī yè, qiě jiān shǔ yuè, rén mǎ jī kě. qià yù yē lǜ xiū gē jūn mǎ yī qí bǎi kāi, wēi shì shén zhuàng. sòng shī pō yǒu jù qiè. nán jiāng gāo huái dé shǒu xiān chū mǎ, dà mà: liáo zéi sù jiàng, ráo nǐ yī sǐ. yē lǜ xī dǐ jī nù, zòng qí wǔ fǔ, zhí qǔ huái dé. huái dé jǔ qiāng lái zhàn, liǎng mǎ xiāng jiāo, zhàn jiāng wǔ hé, xī dǐ bō mǎ biàn zǒu, huái dé yǐn qí zhuī zhī. cáo bīn cuī dòng zhōng jūn ér jìn. yē lǜ xiū gē jiē zhù jiāo fēng, qiě zhàn qiě zǒu. sòng shī yǐ rù guān kǒu, hū cháo lín yī shēng pào xiǎng, yē lǜ nà fú bīng qí qǐ, jiāng sòng shī chōng zuò liǎng jié. cáo bīn dà jīng, pǎo mǎ biàn huí. fān bīng wàn nǔ jìng fā, bīn suǒ zuò mǎ yǐ zhōng liú shǐ ér dào. zhèng zài wēi jí zhī jì, hū yán zàn yī qí chōng dào, jí jiào yuē: zhǔ jiāng kě suí wú shā chū. zàn zài qián, bīn zài hòu, jǐ sǐ shā tòu zhòng wéi.
將近日午,宋師行了一日一夜,且兼暑月,人馬饑渴。恰遇耶律休哥軍馬一齊擺開,威勢甚壯。宋師頗有懼怯。南將高懷德首先出馬,大罵:「遼賊速降,饒你一死。」耶律奚底激怒,縱騎舞斧,直取懷德。懷德舉槍來戰,兩馬相交,戰將五合,奚底撥馬便走,懷德引騎追之。曹彬催動中軍而進。耶律休哥接住交鋒,且戰且走。宋師已入關口,忽巢林一聲炮響,耶律吶伏兵齊起,將宋師沖作兩截。曹彬大驚,跑馬便回。番兵萬弩競發,彬所坐馬已中流矢而倒。正在危急之際,呼延贊一騎衝到,急叫曰:「主將可隨吾殺出。」贊在前,彬在後,擠死殺透重圍。
shí yē lǜ shā zhī bīng, chāo rù pān rén měi zhèn hòu, jiāng rén měi wéi zài gāi xīn. gāo huái liàng lì zhàn bù tuì. zàn bǎo bīn zǒu huí běn zhèn, jiàn nán fāng shā qì lián tiān, wèi bīn yuē: bì shì sòng shī zāo wéi, wú wǎng jiù zhī. jí lēi mǎ ér jìn. zhèng yù rén měi tóu kuī jǐn luò, tú zǒu ér lái. zàn shā sàn zhuī bīng, bǎo rén měi ér huí. huái liàng yǔ yē lǜ shā dà zhàn, hòu miàn wú jiē yīng jūn mǎ, bèi yē lǜ shā gǎn dào guān kǒu, yī dāo zhǎn zhī. bǐ jí gāo huái dé chōng wéi lái jiù, yē lǜ xiū gē huī dòng liáo bīng zhuī shā. huái dé xuè yìng páo xiāo, cóng qí sàng zhé dài jǐn. yē lǜ nà bù bīng yòu dào, jiàn rú fēi huáng. huái dé bì zhōng jù nǔ, bá shǐ sǎ xuè fù zhàn, shǒu zhǎn fān bīng shù shí. jiàn shì wēi pò, liào bù néng tuì, nǎi sī yuē: wú wèi sòng cháo dà jiāng, mò bèi dí bīng suǒ rǔ. suì mǎ shàng zì wěn ér wáng. kě lián gāo huái dé xiōng dì èr rén, jìng sǐ yú nán. jìng xuān dú shǐ zhì cǐ, yǒu shī yuē:
時耶律沙之兵,抄入潘仁美陣後,將仁美圍在垓心。高懷亮力戰不退。贊保彬走回本陣,見南方殺氣連天,謂彬曰:「必是宋師遭圍,吾往救之。」即勒馬而進。正遇仁美頭盔盡落,徒走而來。贊殺散追兵,保仁美而回。懷亮與耶律沙大戰,後面無接應軍馬,被耶律沙趕到關口,一刀斬之。比及高懷德沖圍來救,耶律休哥揮動遼兵追殺。懷德血映袍銷,從騎喪折殆盡。耶律吶部兵又到,箭如飛蝗。懷德臂中巨弩,拔矢灑血復戰,手斬番兵數十。見勢危迫,料不能退,乃思曰:「吾為宋朝大將,莫被敵兵所辱。」遂馬上自刎而亡。可憐高懷德兄弟二人,竟死於難。靜軒讀史至此,有詩曰:
xuè zhàn dāng nián bào zhǔ zhì, zhǎn jiān rù zhèn jǐ qiān zhòng.
血戰當年報主志,斬堅入陣幾千重。
yīng xióng gōng jī jīn hé zài? huí shǒu chén yín xī zhào zhōng.
英雄功績今何在?回首沉吟夕照中。
gāo shì xiōng dì zhèn wáng zhī hòu, yē lǜ xiū gē děng hé bīng yī chù, chéng shì zhuī gǎn. yòu zhí shǔ yǔ bào xià, sòng shī wú fù háng wǔ. hū yán zàn bǎo zhe cáo bīn pān rén měi děng, zǒu dào mǎ hé, wén hòu jūn bào dào: gāo huái dé xiōng dì èr rén, jù zhàn sǐ zhèn zhōng. bīn děng bù shèng āi gǎn. hū tīng zhàn pào lián tiān, yē lǜ xiū gē zhuī bīng shā lái. cáo bīn bù gǎn tíng liú, lián yè dù hé ér zǒu. liáo bīng yǐ zhuī jí, shā sǐ jí nì hé zhōng zhě, bù jì qí shù. xiū gē děng yǐ sòng shī yǐ dù hé qù, nǎi shōu jūn hái yíng. cì rì, hé zhōng fú shī bì mǎn, shuǐ yì wèi zhī bù liú. qí gōu guān xià, wěi qì kuī jiǎ zī zhòng, jī rú qiū shān. cáo bīn děng tuì bǎo xīn chéng. jì diǎn jiāng shì, zhé qù liù wàn yú rén, qiǎn rén rù biàn shàng biǎo qǐng zuì.
高氏兄弟陣亡之後,耶律休哥等合兵一處,乘勢追趕。又值暑雨暴下,宋師無復行伍。呼延贊保着曹彬、潘仁美等,走到馬河,聞後軍報道:「高懷德兄弟二人,俱戰死陣中。彬等不勝哀感。忽聽戰炮連天,耶律休哥追兵殺來。曹彬不敢停留,連夜渡河而走。遼兵已追及,殺死及溺河中者,不計其數。休哥等以宋師已渡河去,乃收軍還營。次日,河中浮屍蔽滿,水亦為之不流。岐溝關下,委棄盔甲輜重,積如丘山。曹彬等退保新城。計點將士,折去六萬餘人,遣人入汴上表請罪。
tài zōng wén zòu, dà jīng yuē: cǐ shì guǎ rén lǜ shì bù zhōu zhī guò yǐ! jí xià zhào qiǎn shǐ, zhào cáo bīn bān shī. shǐ chén lǐng zhǐ, dào xīn chéng xuān zhī. cáo bīn děng de zhǐ, yǐ fù jiāng mǐ xìn shǒu xīn chéng, zì yǔ dà duì huí biàn jīng, cháo jiàn tài zōng, fú yú jiē xià. tài zōng wèi zhī yuē: bù zhī dì shì, zāo zéi bīng suǒ suàn. qīng děng jīn hòu dāng yǐ shì wèi jiè. bīn xiè ēn ér tuì. dì xià zhào, lìng hū yán zàn tún dìng zhōu, tián zhòng jìn tún líng qiū, yǐ fáng liáo bīng zài rù. zàn děng lǐng mìng ér qù. bù zài huà xià.
太宗聞奏,大驚曰:「此是寡人慮事不周之過矣!」即下詔遣使,召曹彬班師。使臣領旨,到新城宣知。曹彬等得旨,以副將米信守新城,自與大隊回汴京,朝見太宗,伏於階下。太宗慰之曰:「不知地勢,遭賊兵所算。卿等今後當以是為戒。」彬謝恩而退。帝下詔,令呼延贊屯定州,田重進屯靈邱,以防遼兵再入。贊等領命而去。不在話下。
cáo bīn zì yǐ chū shī wú gōng, mèn mèn bù yuè, yīn shàng biǎo lì cí bīng bǐng. tài zōng yǔn zòu, nǎi xià zhào jiàng wèi fáng zhōu cì shǐ, yòu zhuī niàn gāo huái dé zhī gōng, guān qí èr zi gāo lín gāo fēng wèi dài zhōu tuán liàn shǐ zhī zhí. cáo bīn jì shòu mìng, jí rì fù fáng zhōu ér qù. zì shì bì mén dú shū, bù yǔ rén shì xiāng jiē.
曹彬自以出師無功,悶悶不悅,因上表力辭兵柄。太宗允奏,乃下詔降為房州刺史,又追念高懷德之功,官其二子高磷、高風為代州團練使之職。曹彬既受命,即日赴房州而去。自是閉門讀書,不與人事相接。
què shuō yē lǜ xiū gē dà shèng sòng shī, qiǎn rén zòu jié yú xiāo hòu, qiě qǐng yù jǔ bīng nán xià. xiāo hòu dé bào dà yuè, yīn qiǎn shǐ yì zhuó zhōu zhǐ zhī yuē: xū hòu qiū gāo mǎ féi, rán hòu jìn bīng. xiū gē děng de zhǐ, nǎi àn bīng bù xíng, biān bào chuán rù jīng shī, yǐ zhī liáo bīng liú zhèn yún zhōu, jiāng wèi zài kòu zhī jì, tài zōng dé bào, yǔ qún chén shāng yì jù yù zhī cè. bā wáng jìn yuē: liáo bīng shì pō chāng jué. bì xià zhǐ xū chì biān jiāng xiū lǐ zhàn jù, suí jī jiǎo bǔ, shǐ dí rén pí yú bèn mìng, biān huàn zì xī yǐ. tài zōng rán zhī, jí xià zhào chuán yù jìn biān shuài chén. bù tí.
卻說耶律休哥大勝宋師,遣人奏捷於蕭後,且請欲舉兵南下。蕭後得報大悅,因遣使詣啄州止之曰:「須候秋高馬肥,然後進兵。」休哥等得旨,乃按兵不行,邊報傳入京師,已知遼兵留鎮雲州,將為再寇之計,太宗得報,與群臣商議拒御之策。八王進曰:「遼兵勢頗猖獗。陛下只須敕邊將修理戰具,隨機剿捕,使敵人疲於奔命,邊患自息矣。」太宗然之,即下詔傳諭近邊帥臣。不提。
yī rì, tài zōng zuò cháo yuán diàn, yǔ shì chén yì yuē: xiān dì zài rì, yú wǔ tái shān xǔ yī xiāng yuàn wèi chóu, lín bēng zhī jì, zhǔ zhèn qīn wǎng hái zhī. jīn zhí guó shì shǎo xī, jiāng bèi fǎ jià yī xíng, qīng děng dāng wèi zhèn liào lǐ. yù yīn jì xià, kòu zhǔn chū zòu yuē: xiān dì suī yǒu cǐ mìng, rán shì dāng jí qí běn ér huǎn qí wèi. jìn lái yǔ liáo bīng zhàn dòu lián nián, shì mǎ bù níng. qiě wǔ tái shān shí nǎi liáo zhī xiàn jiè, yē lǜ xiū gē yōng zhòng bīng yú yún shuò děng zhōu, tǎng bì xià chē jià yī dòng, dí rén kuī zhī, chéng shì lái zǔ wǒ zhòng, nà shí shuí wèi bì xià jì zāi? níng kě chí huǎn shù nián, hòu biān jìng ān xī zhī shí, hái zhī wèi wǎn. cǐ shí jué bù kě xíng yě. tài zōng bàn shǎng wèi yīng. pān rén měi zòu yuē: chén jǔ yī rén, bǎo bì xià qián wǎng, wàn wú yī shī. tài zōng wèn: suǒ jǔ shì shuí? rén měi yuē: dài zhōu cì shǐ yáng yè zhǎng zi yáng yuān píng, cǐ rén wén wǔ jiān quán, dí rén wèi jù. ruò hù chē jià ér xíng, yóu rú tài shān zhī ān. tài zōng dà yuè, suì xià zhào: yǐ yáng yuān píng wèi hù jià dà jiāng jūn, dài jìn jūn èr wàn, qián wǎng wǔ tái shān. yuān píng dé zhǐ, zhǔn bèi róng wǔ cì hou. bù rì, tài zōng chē jià lí biàn jīng, sān jūn yí lì wàng tài yuán jìn fā. shí zhí chū qiū tiān qì, dàn jiàn:
一日,太宗坐朝元殿,與侍臣議曰:「先帝在日,於五台山許一香願未酬,臨崩之際,矚朕親往還之。今值國事少息,將備法駕一行,卿等當為朕料理。」玉音既下,寇準出奏曰:「先帝雖有此命,然事當急其本而緩其未。近來與遼兵戰鬥連年,士馬不寧。且五台山實乃遼之限界,耶律休哥擁重兵於雲、朔等州,倘陛下車駕一動,敵人窺知,乘勢來阻我眾,那時誰為陛下計哉?寧可遲緩數年,候邊境安息之時,還之未晚。此時決不可行也。」太宗半晌未應。潘仁美奏曰:「臣舉一人,保陛下前往,萬無一失。」太宗問:「所舉是誰?」仁美曰:「代州刺史楊業長子楊淵平,此人文武兼全,敵人畏懼。若護車駕而行,猶如泰山之安。」太宗大悅,遂下詔:以楊淵平為護駕大將軍,帶禁軍二萬,前往五台山。淵平得旨,準備戎伍伺候。不日,太宗車駕離汴京,三軍迤儷望太原進發。時值初秋天氣,但見:
luò yè xiāo xiāo fēng zhà lěng, yàn shēng bēi qiè kè qíng gū.
落葉蕭蕭風乍冷,雁聲悲切客情孤。
bù zhī hòu shì rú hé? qiě tīng xià huí fēn jiě.
不知後事如何?且聽下回分解。