strong wū què què yàn jiū chī fǎn shé cāng gēng jiāo liáo zhuó mù yuān yāng jiāo jīng xī chì bái lù pì tí ōu péng jīng wèi fěi cuì fú niǎo strong
烏 鵲 雀 燕 鳩 鴟 反舌 倉庚 鷦鷯 啄木 鴛鴦 鵁鶄 鸂鶒白鷺 鸊鵜 鷗 鵬 精衛 翡翠 服鳥
wū
◇烏
ěr yǎ yuān wū chǒu, qí fēi yě xiáng.
《爾雅》鳶烏丑，其飛也翔。
yòu yuē: chǔ, zhuó. shān wū.
又曰：鸀，［濁。］山烏。
yòu yuē: yàn bái dòu wū.
又曰：燕白脰烏。
chūn qiū yùn dòu shū yuē: yáo xīng sàn wèi wū.
《春秋運斗樞》曰：搖星散為烏。
guǎng zhì yuē: wū yǒu bái jǐng wū.
《廣志》曰：烏有白頸烏。
máo shī yuē: jù yuē yǔ shèng, shuí zhī wū zhī cí xióng, shí ruò chén xián yú, shì tóng rú wū yě.
《毛詩》曰：具曰予聖，誰知烏之雌雄，［時若臣賢愚，適同如烏也。］
yòu yuē: zhān wū yuán zhǐ, yú shuí zhī wū, jí fù rén zhī wū yě.
又曰：瞻烏爰止，於誰之屋，［集富人之屋也。］
yòu yuē: biàn bǐ yù sī, guī fēi tí tí, yǎ wū, yī yuē bēi jū.
又曰：弁彼鸒斯，歸飛提提，［雅烏，一曰鵯居。］
zuǒ chuán yuē: chǔ zi yuán yǐ chē liù bǎi chéng fá zhèng, zhū hóu jiù zhèng, chǔ shī yè dùn, zhèng rén jiāng bēn tóng qiū, dié gào yuē: chǔ mù yǒu wū, nǎi zhǐ.
《左傳》曰：楚子元以車六百乘伐鄭，諸侯救鄭，楚師夜遁，鄭人將奔桐丘，諜告曰：楚幕有烏，乃止。
yòu yuē: jìn hóu fá qí, qí shī yè dùn, shī kuàng gào jìn hóu yuē: wū niǎo zhī shēng lè, qí shī qí dùn, niǎo wū dé kōng yíng, gù lè.
又曰：晉侯伐齊，齊師夜遁，師曠告晉侯曰：烏鳥之聲樂，齊師其遁，［鳥烏得空營，故樂。］
shū xiàng gào jìn hóu yuē: chéng shàng yǒu wū, qí shī qí dùn.
叔向告晉侯曰：城上有烏，齊師其遁。
chūn qiū yuán mìng bāo yuē: huǒ liú wèi wū, wū xiào niǎo, hé zhī xiào niǎo, yáng yáng shàng yí yǒu tuō wén. jīng, yáng tiān zhī yì, wū zài rì zhōng, cóng tiān, yǐ zhāo xiào yě.
《春秋元命苞》曰：火流為烏，烏孝鳥，何知孝鳥，陽［陽上疑有脫文。］精，陽天之意，烏在日中，從天，以昭孝也。
tài gōng liù tāo yuē: wǔ wáng dēng xià tái, yǐ lín yīn mín, zhōu gōng dàn yuē: chén wén zhī, ài qí rén zhě, ài qí wū shàng wū, zēng qí rén zhě, zēng qí yú xū.
太公《六韜》曰：武王登夏台，以臨殷民，周公旦曰：臣聞之，愛其人者，愛其屋上烏，憎其人者，憎其餘胥。
yàn dān zǐ yuē: yān tài zǐ dān zhì yú qín, qín wáng yù zhī wú lǐ, bù dé yì, yù guī, qín wáng bù tīng, miù yán yuē: lìng wū bái tóu, mǎ shēng jué, nǎi kě, dān yǎng tiān tàn, wū jí bái tóu, mǎ wèi shēng jué, qín wáng bù dé yǐ ér qiǎn zhī.
《燕丹子》曰：燕太子丹質於秦，秦王遇之無禮，不得意，欲歸，秦王不聽，謬言曰：令烏白頭，馬生角，乃可，丹仰天嘆，烏即白頭，馬為生角，秦王不得已而遣之。
huái nán zǐ yuē: yáo shí shí rì bìng chū, yáo mìng yì yǎng shè shí rì, zhōng qí jiǔ wū.
《淮南子》曰：堯時十日並出，堯命羿仰射十日，中其九烏。
xiè chéng hàn shū yuē: guǎng hàn rú shū lín, wèi dōng jùn tài shǒu, wū cháo yú tīng shì wū liáng, tù chǎn yú chuáng xià.
謝承《漢書》曰：廣漢儒叔林，為東郡太守，烏巢於廳事屋樑，兔產於床下。
wáng yǐn jìn shū yuē: yú pǔ wèi pó yáng nèi shǐ, quàn lì xué yè, suī wēi bù měng, kuān yù jiǎn sù, bái wū jí jùn tíng, zhǐ zǎo shù, jiù zhí bù dòng.
王隱《晉書》曰：虞溥為鄱陽內史，勸勵學業，雖威不猛，寬裕簡素，白烏集郡庭，止棗樹，就執不動。
bào piáo zǐ yuē: yíng huò huǒ jīng, shēng zhū wū.
《抱朴子》曰：熒惑火精，生朱烏。
gǔ jīn zhù: suǒ wèi chì wū zhě, zhū niǎo yě, qí suǒ jū gāo yuǎn, rì zhōng sān zú wū zhī jīng, jiàng ér shēng sān zú wū, hé yǐ sān zú, yáng shù qí yě, shì yǐ yǒu yú zhì xiào, sān zú jí qí tíng, céng cān chú guā, sān zú cuì qí guān.
《古今注》：所謂赤烏者，朱鳥也，其所居高遠，日中三足烏之精，降而生三足烏，何以三足，陽數奇也，是以有虞至孝，三足集其庭，曾參鋤瓜，三足萃其冠。
xú zhěng sān wǔ lì yuē: tiān dì zhī chū, yǒu sān bái wū, zhǔ shēng zhòng niǎo.
徐整《三五歷》曰：天地之初，有三白烏，主生眾鳥。
shù zhēng jì yuē: zhǎng ān líng tái, yǒu xiāng fēng tóng wū.
《述征記》曰：長安靈台，有相風銅烏。
yù zhāng jiù zhì yuē: tài shǒu lǐ yí, lín jùn èr nián, bái wū jiàn nán chāng.
《豫章舊志》曰：太守李儀，臨郡二年，白烏見南昌。
shǔ lǐ xióng shū yuē: wǔ huáng dì xióng, tài chéng sān nián, bái wū chì zú lái xiáng, dì yǐ wèn fàn xián, xián yuē: wū yǒu fǎn bǔ zhī yì, bì yǒu yuǎn rén huái huì ér lái, guǒ guān zhōng liú mín qǐng jiàng.
蜀李雄書曰：武皇帝雄，泰成三年，白烏赤足來翔，帝以問范賢，賢曰：烏有反哺之義，必有遠人懷惠而來，果關中流民請降。
shī jué shòu xiào zǐ chuán yuē: wú shū hé, jiān wèi rén, mǔ méi, fù tǔ chéng fén, yǒu chì wū cháo mén, gān lù jiàng hù.
師覺授《孝子傳》曰：吳叔和，犍為人，母沒，負土成墳，有赤烏巢門，甘露降戶。
wáng sháo xiào zǐ chuán yuē: lǐ táo, jiāo zhǐ rén, mǔ zhōng, táo jū yú mù cè, gōng zì zhì mù, bù shòu lín rén zhù, qún wū xián kuài, zhù chéng fén.
王韶《孝子傳》曰：李陶，交阯人，母終，陶居於墓側，躬自治墓，不受鄰人助，群烏銜塊，助成墳。
yì yuàn yuē: dōng yáng yán wū, yǐ chún xiào zhe wén, hòu yǒu qún wū xián gǔ, jí yán suǒ jū zhī cūn, wū kǒu jiē shāng, yī jìng yǐ wèi yán zhì xiào, gù cí wū lái cuì, xián gǔ zhī xìng, yù lìng lóng zhě yuǎn wén, jí yú gǔ chù lì xiàn, ér míng wèi wū shāng, wáng mǎng gǎi wèi wū xiào, yǐ zhāng qí xíng jī yún.
《異苑》曰：東陽顏烏，以純孝著聞，後有群烏銜鼓，集顏所居之村，烏口皆傷，一境以為顏至孝，故慈烏來萃，銜鼓之興，欲令聾者遠聞，即於鼓處立縣，而名為烏傷，王莽改為烏孝，以彰其行跡雲。
nán yuè jì yuē: wū zéi yú, cháng zì fú shuǐ shàng, wū jiàn yǐ wèi sǐ, biàn wǎng zhuó zhī, nǎi juǎn qǔ wū, gù wèi wū zéi, jīn yǎ wū huà wèi zhī.
南越記曰：烏賊魚，常自浮水上，烏見以為死，便往啄之，乃卷取烏，故謂烏賊，今雅烏化為之。
shī liáng yuán dì wǎn qī wū shī yuē: rì mù lián piān yì, jù xiàng shàng lín qī, fēng duō qián niǎo shǐ, yún àn hòu qún mí, lù yuǎn shēng nán chè, fēi xié xíng wèi qí, yīng cóng gù xiāng fǎn, jǐ guò rù lán guī, jiè wèn chàng lóu qiè, hé rú dàng zi tí.
【詩】梁元帝晚棲烏詩曰：日暮連翩翼，俱向上林棲，風多前鳥駛，雲暗後群迷，路遠聲難徹，飛斜行未齊，應從故鄉返，幾過入蘭閨，借問倡樓妾，何如盪子啼。
liáng liú xiào wēi wū shēng bā jiǔ zǐ piān yuē: chéng shàng wū, yì nián shēng jiǔ chú, rǒng máo bù zì nuǎn, zhāng yì qiáng xiāng hū, yǔ chéng hé bèi gè xī dōng, dīng nián fù mìng yǒu qióng tōng, bù jiàn gāo fēi dì niǎn cè, yuǎn tuō rì lún zhōng, shàng féng wáng jí jiàn, yóu yīng táng yì gōng, qǐ rú biàn cǎi jiù yàn zhì, rù mèng zuò zhāo gōng, liú shēng biǎo shī tuì, jí mù shì yíng kōng, líng tái yǐ zhù xiàng, liú sū shí hòu fēng.
梁劉孝威烏生八九子篇曰：城上烏，一年生九雛，氄毛不自暖，張翼強相呼，羽成翮備各西東，丁年賦命有窮通，不見高飛帝輦側，遠託日輪中，尚逢王吉箭，猶嬰唐羿弓，豈如變采救燕質，入夢祚昭公，流聲表師退，集幕示營空，靈台已鑄像，流蘇時候風。
liáng zhū chāo chéng shàng wū shī yuē: cháo fēi jí dì chéng, yóu dài yè tí shēng, jìn shōu máo suī nuǎn, wén xián xīn shàng jīng.
梁朱超城上烏詩曰：朝飛集帝城，猶帶夜啼聲，近收毛雖暖，聞弦心尚驚。
suí yú shì jī wǎn fēi wū shī yuē: xiàng rì wǎn fēi dī, fēi fēi wèi dé qī, dāng wèi guī lín yuǎn, héng zhǎng qīn yè tí.
隋虞世基晚飛烏詩曰：向日晚飛低，飛飛未得棲，當為歸林遠，恆長侵夜啼。
fù liáng hé xùn qióng wū fù yuē: jiē qióng wū zhī xiǎo niǎo, yì jú cù ér xún shì, shēng yù wù ér zhī āi, hé pái kōng ér bù jiǎo, wàng jué lǚ yú xiá xī, tīng xiáng qún yú yuè xiǎo, jì miè zhì tuǎn zhì xiāo, suì gān yí yú yuán zhǎo.
【賦】梁何遜窮烏賦曰：嗟窮烏之小鳥，意侷促而馴逝，聲遇物而知哀，翮排空而不矯，望絕侶於霞夕，聽翔群於月曉，既滅志疃制霄，遂甘夷於園沼。
xù jìn chéng gōng suī wū fù xù yuē: yǒu xiào niǎo jí yú zhī lú, nǎi kuì ěr ér tàn yuē: yú wú rén huì zhī dé, xiáng qín hé wèi ér zhì zāi, fū wū zhī wèi ruì jiǔ yǐ, yǐ qí fǎn bǔ shí yǎng, gù wèi jí wū, shì yǐ zhōu shū shén qí liú biàn, shī rén xún qí suǒ jí, wàng fù zhě zhān qí yuán zhǐ, ài wū zhě jí qí zēng tàn, zī gài gǔ rén suǒ yǐ wèi chēng, ruò nǎi sān zú dé líng, guó yǒu dào zé jiàn, guó wú dào zé yǐn, sī nǎi fèng niǎo zhī dé, hé yǐ jiā yān, fú è niǎo ér jiǎ shēng jù zhī, wū shàn qín ér wú jiā yān, jù è ér zuò gē, jiā shàn ér fù zhī, bù yì kě hū.
【序】晉成公綏烏賦序曰：有孝鳥集余之廬，乃喟爾而嘆曰：余無仁惠之德，祥禽曷為而至哉，夫烏之為瑞久矣，以其反哺識養，故為吉烏，是以周書神其流變，詩人尋其所集，望富者瞻其爰止，愛屋者及其增嘆，茲蓋古人所以為稱，若乃三足德靈，國有道則見，國無道則隱，斯乃鳳鳥之德，何以加焉，服惡鳥而賈生懼之，烏善禽而吾嘉焉，懼惡而作歌，嘉善而賦之，不亦可乎。
què
◇鵲
ěr yǎ yuē: què jú chǒu, qí fēi yě yǔ qūn, sǒng chì shàng xià.
《爾雅》曰：鵲鵙丑，其飛也〈羽夋〉，［竦翅上下。］
shuō wén yuē: què zhī tài suì zhī suǒ zài.
《說文》曰：鵲知太歲之所在。
guǎng yǎ yuē: gān què què.
《廣雅》曰：鳱鵲鵲。
lǐ jì yuē: jì dōng zhī yuè, què shǐ cháo.
《禮記》曰：季冬之月，鵲始巢。
máo shī yuē: què cháo, fū rén zhī dé yě.
《毛詩》曰：鵲巢，夫人之德也。
zhuāng zǐ yuē: què shàng gāo chéng, wēi ér cháo yú gāo zhī zhī diān, chéng huài cháo zhé, líng fēng ér qǐ, gù jūn zǐ zhī jū shì yě, dé shí zé yì xíng, shī shí zé què qǐ.
《莊子》曰：鵲上高城，危而巢於高枝之巔，城壞巢折，凌風而起，故君子之居世也，得時則義行，失時則鵲起。
yòu yuē: zhuāng zhōu yóu yú diāo líng zhī fán, fán, fān yě, yóu yú lì yuán. dǔ yī yì què, zì nán fāng lái, yì qī chǐ, mù dà yùn cùn, kě huí yī cùn. gǎn zhōu zhī sǎng, ér jí yú lì lín.
又曰：莊週遊於雕陵之樊，［樊，蕃也，游於栗園。］睹一異鵲，自南方來，翼七尺，目大運寸，［可回一寸。］感周之顙，而集於栗林。
sūn qīng zǐ yuē: gǔ zhī wáng zhě, qí zhèng hǎo shēng è shā, wū què zhī cháo, kě fǔ ér kuī.
《孫卿子》曰：古之王者，其政好生惡殺，烏鵲之巢，可俯而窺。
huái nán zǐ yuē: què cháo zhī fēng zhī suǒ qǐ.
《淮南子》曰：鵲巢知風之所起。
yòu yuē: gān què zhī lái ér bù zhī wǎng, cǐ xiū duǎn zhī fēn yě.
又曰：乾鵲知來而不知往，此脩短之分也。
yán tiě lùn yuē: zhōng guó suǒ xiān, wài guó jiàn zhī, kūn shān zhī páng, yǐ yù pú dǐ wū què.
《鹽鐵論》曰：中國所鮮，外國賤之，崑山之旁，以玉璞抵烏鵲。
shī wèi tài zǔ wǔ dì gē shī yuē: yuè míng xīng xī, wū què nán fēi, rào shù sān zā, hé zhī kě yī, shān bù yàn gāo, hǎi bù yàn shēn, zhōu gōng tǔ bǔ, tiān xià guī xīn.
【詩】魏太祖武帝歌詩曰：月明星稀，烏鵲南飛，繞樹三匝，何枝可依，山不厭高，海不厭深，周公吐哺，天下歸心。
wèi cáo zhí wèi dé lùn ōu yuē: què zhī jiàng jiàng, shī rén qǔ yù, jīn cún shèng shì, chéng zhì jiàn sù, jī shí sháo huá, kě yǐn qīng lù, yì yú chóu pǐ, zhòng niǎo shì mù.
魏曹植魏德論謳曰：鵲之彊彊，詩人取喻，今存聖世，呈質見素，飢食苕華，渴飲清露，異於疇匹，眾鳥是慕。
què
◇雀
chūn qiū yùn dòu shū yuē: yáo guāng xīng sàn wèi què.
《春秋運斗樞》曰：瑤光星散為雀。
lǐ jì yuē: jì qiū, què rù dà shuǐ, huà wèi há.
《禮記》曰：季秋，雀入大水，化為蛤。
yàn zǐ yuē: qí jǐng gōng tàn què kòu, kòu ruò, gù fǎn zhī, yàn zǐ zài bài hè yuē: wú jūn yǒu shèng rén zhī dào yǐ, dào zhǎng yòu yě, céng qín shòu zhī jiā yān, ér kuàng rén hū.
《晏子》曰：齊景公探雀鷇，鷇弱，故反之，晏子再拜賀曰：吾君有聖人之道矣，道長幼也，曾禽獸之加焉，而況人乎。
zhuāng zǐ yuē: yī què guò yì, yì bì děi zhī, huò yuē: yǐ tiān xià wèi zhī lóng, zé què wú suǒ táo, shì gù yīn tāng yǐ páo rén lóng yī yǐn, qín mù yǐ wǔ yáng zhī pí lóng bǎi lǐ xī.
《莊子》曰：一雀過羿，羿必得之，或曰：以天下為之籠，則雀無所逃，是故殷湯以庖人籠伊尹，秦穆以五羊之皮籠百里奚。
lǚ shì chūn qiū yuē: yàn què chù yī wū zhī xià, zǐ mǔ xiāng bǔ, xǔ xǔ rán qí xiāng lè yě, zì yǐ wèi ān yǐ, zào tū jué, huǒ shàng, dòng yǔ jiāng fén, yàn què yán sè bù biàn, bù zhī huò jiāng jí yě, wèi rén chén miǎn yàn què zhī zhì zhě guǎ yǐ.
《呂氏春秋》曰：燕雀處一屋之下，子母相哺，呴呴然其相樂也，自以為安矣，灶突決，火上，棟宇將焚，燕雀顏色不變，不知禍將及也，為人臣免燕雀之智者寡矣。
zhàn guó cè yuē: zhuāng xīn wèi chǔ wáng yuē: fū què fǔ zhuó bái liáng, yǎng qī mào shù, gǔ chì fèn yì, zì yǐ wèi wú huàn yǔ rén wú zhēng yě, bù zhī fū wáng sūn gōng zǐ, zuǒ xié dàn, yòu chí shè wán, yǐ jiā qí jǐng, zhòu qiān hū mào shù, xī diào suān xián yǐ.
《戰國策》曰：莊辛謂楚王曰：夫雀俯啄白糧，仰棲茂樹，鼓翅奮翼，自以為無患與人無爭也，不知夫王孫公子，左挾彈，右持攝丸，以加其頸，晝遷乎茂樹，夕調酸咸矣。
shǐ jì yuē: zhào wǔ líng wáng hào zhǔ fù, fèi zhǎng zi zhāng, ér chuán guó yú gōng zǐ hé, zhǔ fù yóu shā qiū, gōng zǐ zhāng zuò luàn, yǔ hé zhàn bài, zhāng zǒu qū zhǔ fù, zhǔ fù kāi shòu zhī, hé suì wéi zhǔ fù, zhǔ fù jī, tàn què kòu ér shí zhī, sān yuè yú, suì è sǐ shā qiū.
《史記》曰：趙武靈王號主父，廢長子章，而傳國於公子何，主父游沙丘，公子章作亂，與何戰敗，章走趨主父，主父開受之，何遂圍主父，主父飢，探雀鷇而食之，三月餘，遂餓死沙丘。
hán shī wài chuán yuē: fū fèng huáng zhī chū qǐ yě, yáo yáo qiān lǐ, fān lí zhī què, ō yī ér xiào zhī, jí qí shēng shǎo yáng, yī qū yī xìn, zhǎn zhuǎn yún jiān, fān lí zhī què, chāo rán zì zhī bù jí yuǎn yǐ.
《韓詩外傳》曰：夫鳳皇之初起也，遙遙千里，蕃籬之雀，喔咿而笑之，及其升少陽，一屈一信，輾轉雲間，蕃籬之雀，超然自知不及遠矣。
tài xuán jīng yuē: míng zhū dàn què, fèi bù dāng yě.
《太玄經》曰：明珠彈雀，費不當也。
kǒng cóng zǐ yuē: hán dān mín, yǐ zhēng yuè dàn xiàn què yú zhào wáng, ér zhuì yǐ wǔ cǎi, wáng dà yuè, shēn shū gào zi cóng, zi cóng yuē: fēi xiān wáng zhī fǎ, qiě yòu bù lìng, shēn shū yuē: hé wèi bù lìng, yuē: fū jué zhě yí shòu zhī yú shàng, bù yí qǔ zhī yú xià, mín fēi suǒ de zhì jué yě, xī guó gōng qí shén, shén cì zhī tǔ tián, shì shī guó ér shòu tián zhī xiáng yě, jīn yǐ yī guó zhī wáng, shòu mín zhī jué, hé yuè hū.
《孔叢子》曰：邯鄲民，以正月旦獻雀於趙王，而綴以五采，王大悅，申叔告子從，子從曰：非先王之法，且又不令，申叔曰：何謂不令，曰：夫爵者宜受之於上，不宜取之於下，民非所得制爵也，昔虢公祈神，神賜之土田，是失國而受田之祥也，今以一國之王，受民之爵，何悅乎。
hàn wǔ nèi chuán yuē: xī wáng mǔ yuē: xiān cì yào, yǒu kūn qiū shén què.
《漢武內傳》曰：西王母曰：仙次藥，有昆丘神雀。
chén liú qí jiù chuán yuē: yǔ rén wèi shàng, gāo dì shí wèi tài shǐ, yǒu zuì xì zhào yù, yǒu wàn tóu què, jí yù jí shù shàng, fǔ yì ér míng, shàng zhàn yuē: què zhě jué mìng zhī xiáng, qí míng jí fù yě, wǒ qí fù guān yě, yǒu qǐng, zhào hái gù guān.
《陳留耆舊傳》曰：圉人魏尚，高帝時為太史，有罪系詔獄，有萬頭雀，集獄棘樹上，拊翼而鳴，尚占曰：雀者爵命之祥，其鳴即復也，我其復官也，有頃，詔還故官。
yì bù qí jiù chuán yuē: yáng xuān wèi hé nèi tài shǒu, xíng xiàn, yǒu qún què míng sāng shù shàng, xuān wèi lì yuē: qián yǒu fù chē sù, cǐ què xiāng suí, yù wǎng shí zhī, xíng shù lǐ, guǒ rú qí yán.
《益部耆舊傳》曰：揚宣為河內太守，行縣，有群雀鳴桑樹上，宣謂吏曰：前有覆車粟，此雀相隨，欲往食之，行數里，果如其言。
zhāng xiǎn zhé yán yuē: wàn què bù jí yī fèng huáng, zhòng xīng bù rú yī yuè míng.
張顯折言曰：萬雀不及一鳳皇，眾星不如一月明。
shā zhōu jì yuē: hán lǐng qù dà yáng chuān sān shí lǐ, yǒu què shǔ tóng xué, què yì rú jiā qiǎo, sè xiǎo bái, shǔ yì rú jiā shǔ, sè rú huáng huī, wú wěi.
沙洲記曰：寒嶺去大陽川三十里，有雀鼠同穴，雀亦如家雀，色小白，鼠亦如家鼠，色如黃虺，無尾。
yì yuàn yuē: rèn chéng wèi zhào zhī, chū shēng, yǒu què fēi rù qí shǒu, zhàn zhě yǐ wèi fēng jué zhī xiáng.
《異苑》曰：任城魏肇之，初生，有雀飛入其手，占者以為封爵之祥。
nán yuè zhì yuē: céng chéng xiàn duō bái què, dà rú jiū, sù zhì yí yìng.
《南越志》曰：曾城縣多白雀，大如鳩，素質疑映。
luó hán chuán yuē: hán zài jiā shí, yǒu bǎi què jí táng yǔ, cǐ dé xíng yōu gǎn suǒ zhì.
羅含傳曰：含在家時，有百雀集堂宇，此德行幽感所致。
shuō yuàn yuē: wú wáng yù fá jīng, yǒu jiàn zhě sǐ, shè rén shǎo rú zǐ, huái wán cāo dàn yú hòu yuán, lù zhān yī, rú shì sān dàn, wáng yuē: zi lái hé zhān yī rú cǐ, duì yuē: yuán yǒu yú, shàng yǒu chán, chán gāo jū, bēi míng yǐn lù, bù zhī táng láng zài qí hòu, táng láng zhī zhī bǔ chán míng, bù zhī huáng què zài qí hòu, chén zhí dàn wán, yù qǔ huáng què, bù jué lù zhān yī.
《說苑》曰：吳王欲伐荊，有諫者死，舍人少孺子，懷丸操彈於後園，露霑衣，如是三旦，王曰：子來何霑衣如此，對曰：園有榆，上有蟬，蟬高居，悲鳴飲露，不知螳螂在其後，螳螂之知捕蟬鳴，不知黃雀在其後，臣執彈丸，欲取黃雀，不覺露霑衣。
yuán shān sōng hòu hàn shū yuē: chén yǎn xué shàng shū, gōng zì gēng zhǒng, cháng yǒu huáng què fēi lái, suí yǎn áo xiáng.
袁山松《後漢書》曰：陳弇學尚書，躬自耕種，常有黃雀飛來，隨弇翱翔。
xù qí xié jì yuē: hóng nóng yáng bǎo, cháng jiàn yī huáng què, wèi chī xiāo suǒ bó, zhuì yú shù xià. yòu wèi lóu yǐ suǒ kùn, bǎo mǐn zhī, qǔ zhì jīn xiāng zhōng yǎng zhī, wéi shí huáng huā, bǎi yú rì, máo yǔ chéng, fàng zhī, cháo qù mù hái, hòu hū yǔ qún què jù lái, āi míng rào shì, shù rì nǎi qù, ěr xī sān gēng, bǎo dú shū wèi wò, yǒu huáng yī tóng zǐ, xiàng bǎo zài bài yuē: wǒ wáng mǔ shǐ chén, wèi chī xiāo suǒ bó, méng jūn zhěng jì, jīn dāng shǐ nán hǎi, bù dé fù wǎng, jí yǐ bēi shāng yǐ bái huán sì méi yǔ bǎo yuē: lìng jūn zǐ sūn jié bái, wèi dēng sān shì, yú cǐ suì jué, bǎo shēng zhèn, zhèn shēng bǐng, bǐng shēng cì, cì shēng biāo, sì shì wèi sān gōng.
續齊諧記曰：弘農揚寶，嘗見一黃雀，為鴟梟所搏，墜於樹下。又為螻蟻所困，寶愍之，取置巾箱中養之，唯食黃花，百餘日，毛羽成，放之，朝去暮還，後忽與群雀俱來，哀鳴繞室，數日乃去，爾夕三更，寶讀書未臥，有黃衣童子，向寶再拜曰：我王母使臣，為鴟梟所搏，蒙君拯濟，今當使南海，不得復往，極以悲傷以白環四枚與寶曰：令君子孫絜白，位登三事，於此遂絕，寶生震，震生秉，秉生賜，賜生彪，四世為三公。
xiāo guǎng jì xiào zǐ chuán yuē: wáng xiáng hòu mǔ bìng, yù de huáng què zhì, xiáng zì niàn zú nán zhì, xū yú, hū yǒu shù qiān huáng què, fēi rù qí mù.
蕭廣濟《孝子傳》曰：王祥後母病，欲得黃雀炙，祥自念卒難致，須臾，忽有數千黃雀，飛入其幕。
fēng tǔ jì yuē: liù yuè dōng nán zhǎng fēng, hǎi yú huà wèi huáng què.
《風土記》曰：六月東南長風，海魚化為黃雀。
guǎng zhì yuē: ān xī dà què, jǔ tóu gāo bā jiǔ chǐ, zhāng chì zhàng yú, shí dà mài, luǎn rú wèng.
《廣志》曰：安息大雀，舉頭高八九尺，張翅丈餘，食大麥，卵如瓮。
dōng guān hàn jì yuē: yǒng yuán shí sān nián, ān xī wáng xiàn tiáo zhī dà què.
《東觀漢記》曰：永元十三年，安息王獻條支大雀。
shī jìn fù xuán shī yuē: què cháo qiū chéng cè, què rǔ kōng jǐng zhōng, jū bù fù lóng fèng, cháng wèi shé yǔ chóng, yī xián yì bù kǒng, jìn bào zì dāng qióng, sòng bào zhāo kōng chéng què cāo yuē: què rǔ sì kòu, kōng chéng zhī ā, cháo shí yě sù, xī yǐn qīng hé, gāo fēi wèi chī yuān, xià fēi wèi wǎng luó, chéng bù jí qīng què, yuǎn shí yù shān hé, yóu shèng wú gōng yàn, wú zuì dé fén kē, fù mìng yǒu hòu bó, zhǎng tàn yù rú hé.
【詩】晉傅玄詩曰：鵲巢丘城側，雀乳空井中，居不附龍鳳，常畏蛇與蟲，依賢義不恐，近暴自當窮，宋鮑昭空城雀操曰：雀乳四鷇，空城之阿，朝拾野粟，夕飲清河，高飛畏鴟鳶，下飛畏網羅，誠不及青雀，遠食玉山禾，猶勝吳宮燕，無罪得焚窠，賦命有厚薄，長嘆欲如何。
liáng shěn qū yǒng què shī yuē: jī pǔ shǎo zī yú, sè qiǎn fēi dān cuì, bù jù yuè wáng xiū, níng huái qín hòu ěr, bàng yán qì hán cǎo, xún chǎng zhuó yú suì, qiě xīn dà shà chéng, yān xū hóng hú zhì.
梁沈趨詠雀詩曰：肌溥少滋腴，色淺非丹翠，不懼越王羞，寧懷秦後珥，傍檐葺寒草，循場啄餘穗，且欣大廈成，焉須鴻鵠志。
fù hòu hàn cáo dà jiā dà què fù yuē: dà jiā tóng chǎn xiōng xī yù dōu hù dìng yuǎn hóu bān chāo, xiàn dà què, zhào lìng dà jiā zuò fù yuē: jiā dà què zhī suǒ jí, shēng kūn lún zhī líng qiū, tóng xiǎo míng ér dà yì, nǎi fèng huáng zhī pǐ chóu, huái yǒu dé ér guī yì, gù xiáng wàn lǐ ér lái yóu, jí dì tíng ér zhǐ xī, lè hé qì ér yōu yóu, shàng xià xié ér xiāng qīn, tīng yǎ sòng zhī yōng yōng, zì dōng xī yǔ nán běi, xián sī fú ér lái tóng.
【賦】後漢曹大家大雀賦曰：大家同產兄西域都護定遠侯班超，獻大雀，詔令大家作賦曰：嘉大雀之所集，生崑崙之靈丘，同小名而大異，乃鳳皇之匹疇，懷有德而歸義，故翔萬里而來游，集帝庭而止息，樂和氣而優遊，上下協而相親，聽雅頌之雍雍，自東西與南北，咸思服而來同。
yàn
◇燕
ěr yǎ yuē: yàn yàn yǐ yě.
《爾雅》曰：燕燕乙也。
chūn qiū yùn dòu shū yuē: yáo guāng xīng sàn wèi yàn.
《春秋運斗樞》曰：瑤光星散為燕。
shuō wén yuē: yàn bù chì zhī wěi, zuò cháo, bì wù jǐ.
《說文》曰：燕布翅枝尾，作巢，避戊己。
guǎng yǎ yuē: xuán niǎo yàn yě.
《廣雅》曰：玄鳥燕也。
lǐ yuē: zhòng chūn zhī yuè, xuán niǎo zhì, zhì zhī rì, yǐ tài láo cí yú gāo méi.
《禮》曰：仲春之月，玄鳥至，至之日，以太牢祠於高禖。
máo shī yuē: yàn yàn, wèi zhuāng jiāng sòng guī qiè yě, yàn yàn yú fēi, chā chí qí yǔ, xià shàng qí yīn.
《毛詩》曰：燕燕，衛莊姜送歸妾也，燕燕於飛，差池其羽，下上其音。
yòu yuē: tiān mìng xuán niǎo, jiàng ér shēng shāng, zhái yīn tǔ máng máng, dà yá.
又曰：天命玄鳥，降而生商，宅殷土茫茫，［大雅。］
zuǒ chuán yuē: tán zi yún, shǎo hào shí, xuán niǎo shì sī fēn zhě yě.
《左傳》曰：郯子云，少皞時，玄鳥氏司分者也。
yòu yuē: wú gōng zǐ zhá, zì wèi rú jìn, jiāng sù yú qī, qī sūn wén zi yì. wén zhōng shēng yuē: yì zāi, fū zǐ huò zuì yú jūn yǐ zài cǐ, wén zi shí yǐ qī pàn. jù yǒu bù zú, ér yòu hé lè, fū zǐ zhī zài cǐ yě, yóu yàn zhī cháo yú mù shàng yě, yán zhì wēi.
又曰：吳公子札，自衛如晉，將宿於戚，［戚孫文子邑。］聞鍾聲曰：異哉，夫子獲罪於君以在此，［文子時以戚叛。］懼有不足，而又何樂，夫子之在此也，猶燕之巢於幕上也，［言至危。］
shǐ jì yuē: qín zhī xiān, zhuān xū zhī miáo sūn yuē nǚ xiū, nǚ xiū zhī, xuán niǎo yǔn luǎn, nǚ xiū tūn zhī, shēng dà yè.
《史記》曰：秦之先，顓頊之苗孫曰女脩，女脩織，玄鳥隕卵，女脩吞之，生大業。
yòu yuē: lín jiāng mǐn wáng róng, zuò qīn miào ruán wèi gōng, shàng zhēng róng, róng yì zhōng wèi fǔ, zhōng wèi zhì dōu zé xùn wáng, wáng kǒng, zì shā, zàng lán tián, yàn shù wàn, xián tǔ zhì zhǒng shàng, bǎi xìng lián zhī.
又曰：臨江閔王榮，坐侵廟壖為宮，上徵榮，榮詣中尉府，中尉郅都責訊王，王恐，自殺，葬藍田，燕數萬，銜土置冢上，百姓憐之。
hàn shū yuē: wáng mǎng kāi āi dì mǔ dīng jī zhǒng, yǒu yàn shù qiān, xián tǔ tóu qí kū zhōng.
《漢書》曰：王莽開哀帝母丁姬冢，有燕數千，銜土投其窟中。
huái nán zǐ yuē: dà shà chéng ér yàn què xiāng hè.
《淮南子》曰：大廈成而燕雀相賀。
liè xiān chuán yuē: jiǎn dí, dì kù cì fēi, yǒu sōng zhī nǚ yě, zǐ mèi yù yú xuán qiū zhī shuǐ, yǒu xuán niǎo xián luǎn ér zhuì, wǔ sè shén hǎo, xiāng yǔ jìng qǔ, jiǎn dí dé ér tūn zhī, ér shēng, shì jù fú mìng bù. xuán zhōng jì yuē: qiān suì zhī yàn, hù běi xiàng.
《列仙傳》曰：簡狄，帝嚳次妃，有娀之女也，姊妹浴於玄丘之水，有玄鳥銜卵而墜，五色甚好，相與競取，簡狄得而吞之，而生，［事具符命部。］玄中記曰：千歲之燕，戶北向。
jiǔ zhāng suàn shù yuē: wǔ què liù yàn, fēi jí héng, héng shì píng, yuán é zú, jù féng xiào běn gǎi. yī què yī yàn, fēi ér yì chù, zé què zhòng ér yàn qīng.
《九章筭術》曰：五雀六燕，飛集衡，衡適平，［原訛卒，據馮校本改。］一雀一燕，飛而易處，則雀重而燕輕。
máo jūn chuán yuē: jù qū shān shàng yǒu shén zhī wǔ zhǒng, dì sān míng yàn tāi zhī, qí sè zǐ, xíng rú kuí yè, shàng yǒu yàn xiàng, rú yù fēi zhuàng, guāng míng dòng chè, shí yī zhū, bài wèi tài qīng xiān jūn, zhèng yī láng zhōng.
《茅君傳》曰：句曲山上有神芝五種，第三名燕胎芝，其色紫，形如葵葉，上有燕象，如欲飛狀，光明洞徹，食一株，拜為太清仙君，正一郎中。
jìn zhōng xìng shū yuē: zhōng yuán sàng luàn, xiāng rén suì gòng tuī qiè jiàn wèi zhǔ, yǔ qiān yú jiā jù bì nán yú lǔ guó yì shān, shān yǒu zhòng xiǎn, bǎi xìng jī jǐn, yě wú shēng cǎo, shí huò jué yě shǔ zhé yàn ér shí zhī.
《晉中興書》曰：中原喪亂，鄉人遂共推郄鑒為主，與千餘家俱避難於魯國嶧山，山有重險，百姓饑饉，野無生草，時或掘野鼠蟄燕而食之。
xiāng zhōng jì yuē: líng líng yǒu shí yàn, xíng sì yàn, dé léi fēng zé fēi, xié háng rú zhēn yàn.
《湘中記》曰：零陵有石燕，形似燕，得雷風則飛，頡頏如真燕。
xuān chéng jì yuē: shì zhōng jì chāng mù chū shēng, yǒu bái yàn yī shuāng chū wū, jì biǎo sù zhì, huàn tú yì tōng.
《宣城記》曰：侍中紀昌睦初生，有白燕一雙出屋，既表素質，宦途亦通。
duàn guī lóng liáng zhōu jì yuē: lǚ guāng dà ān sān nián, bái yàn yóu jiǔ quán jùn, hēi yàn liè cóng.
段龜龍《涼州記》曰：呂光大安三年，白燕遊酒泉郡，黑燕列從。
shī gǔ shī yuē: sī wèi shuāng fēi yàn, xián ní cháo jūn wū.
【詩】古詩曰：思為雙飛燕，銜泥巢君屋。
yòu yuē: piān piān táng qián yān, dōng cáng xià lái jiàn, xiōng dì liǎng sān rén, liú dàng zài tā xiàn.
又曰：翩翩堂前燕，冬藏夏來見，兄弟兩三人，流宕在他縣。
wèi míng dì duǎn gē xíng yuē: piān piān chūn yàn, duān jí yú táng, yīn nì yáng xiǎn, jié yùn zì cháng, jué mào shū měi, xuán yī sù shang, guī rén fú dé, cí xióng xié háng, zhí zhì jīng zhuān, jié xíng xún liáng, xián tǔ shàn cháo, yǒu shì gōng fáng, bù guī zì yuán, wú jǔ ér fāng.
魏明帝短歌行曰：翩翩春燕，端集余堂，陰匿陽顯，節運自常，厥貌淑美，玄衣素裳，歸仁服德，雌雄頡頏，執志精專，絜行馴良，銜土繕巢，有式宮房，不規自圓，無矩而方。
sòng bào zhāo yǒng shuāng yàn shī yuē: shuāng yàn xì yún yá, yǔ hé shǐ chā chí, chū rù nán guī lǐ, jīng guò běi táng chuí, yì yù cháo jūn mù, céng yíng bù kě kuī, chén yín fāng suì wǎn, pái huái sháo jǐng yí, bēi gē cí jiù ài, xián lèi mì suǒ zhī, liáng jiǎn wén dì shuāng yàn shī yuē: shuāng yàn yǒu cí xióng, zhào rì yǔ chā chí, xián huā luò běi hù, zhú dié shàng nán zhī, guì dòng běn céng sù, hóng liáng zǎo zì kuī, yuán dé zhǎng rú cǐ, wú lìng shuāng yàn lí.
宋鮑昭詠雙燕詩曰：雙燕戲雲崖，羽翮始差池，出入南閨里，經過北堂陲，意欲巢君幕，層楹不可窺，沉吟芳歲晚，徘徊韶景移，悲歌辭舊愛，銜淚覓所知，梁簡文帝雙燕詩曰：雙燕有雌雄，照日羽差池，銜花落北戶，逐蝶上南枝，桂棟本曾宿，虹梁早自窺，原得長如此，無令雙燕離。
yòu yǒng xīn yàn shī yuē: xīn qín yīng jié guī, jù xiàng chuī lóu fēi, rù lián jīng chuàn xiǎng, lái chuāng ài wǔ yī.
又詠新燕詩曰：新禽應節歸，俱向吹樓飛，入簾驚釧響，來窗礙舞衣。
liáng wú yún yǒng yàn yuē: yī yàn hǎi shàng lái, yī yàn gāo táng xī, yī zhāo xiāng féng yù, yī rán jiù xiāng shí, wèn yú lái hé chí, shān chuān jǐ yū zhí, dá yán hǎi lù zhǎng, fēng shǐ fēi wú lì.
梁吳筠詠燕曰：一燕海上來，一燕高堂息，一朝相逢遇，依然舊相識，問余來何遲，山川幾紆直，答言海路長，風駛飛無力。
liáng yǔ jiān wú yǒng yán yàn yuē: shuāng yàn jí lán guī, shuāng fēi gāo fù dī, xiàng hù yí xīn bó, dēng cháo shí gù ní, yī tiǎo běn xiàng hè, jìn mù yuán tóng qī.
梁庾肩吾詠檐燕曰：雙燕集蘭閨，雙飛高復低，向戶疑新箔，登巢識故泥，依朓本相賀，近幕原同棲。
yòu hé jìn ān wáng yǒng yàn yuē: kě lián mù shàng yàn, chā chí nòng yǔ yī, yè yè tóng cháo sù, zhāo zhāo xiāng bèi fēi, xián ní shàn lè shàn, xiāng hè fèng yīng huī, qiū chán xíng jì mò, liàn cǐ wèi cí guī.
又和晉安王詠燕曰：可憐幕上燕，差池弄羽衣，夜夜同巢宿，朝朝相背飛，銜泥贍樂善，相賀奉英徽，秋蟬行寂寞，戀此未辭歸。
chén xiāo quán yǒng xián ní shuāng yàn shī yuē: xián ní jīn wū wài, biǎo ruì yù kuāng zhōng, xué fēi yí hàn qiè, cháo mù dàn wú gōng, zhǎo jié hái yóu duǎn, kē chéng xīn shàng kōng, jù bìng líng líng shí, fēi wǔ zhú chūn fēng.
陳蕭詮詠銜泥雙燕詩曰：銜泥金屋外，表瑞玉筐中，學飛疑漢妾，巢幕憚吳宮，爪截還猶短，窠成新尚空，詎並零陵石，飛舞逐春風。
suí jiāng zǒng yǒng yàn yàn yú fēi yīng zhào shī yuē: èr yuè chūn huī huī, shuāng yàn lǐ máo yī, xián huā nòng huò mí, fú yè yǐn fāng fēi, huò zài táng jiān xì, duō cóng mù shàng fēi, ruò zuò xiān rén lǚ, yīng wǎng rì nán guī.
隋江總詠燕燕於飛應詔詩曰：二月春暉暉，雙燕理毛衣，銜花弄靃靡，拂葉隱芳菲，或在堂間戲，多從幕上飛，若作仙人履，應往日南歸。
suí yú shì jī fù dé xì yàn jù sù shī: dà shà chū gòu yǔ yún qí, guī yàn shuāng rù zhèng xián ní, yù rào gē liáng zì wǔ gé, ǒu wèi xiān lǚ wǎng lán guī, qiān lǐ zhēng fēi huì nán bìng, liáo xiàng wú gōng bǐ yì qī.
隋虞世基《賦得戲燕俱宿》詩：大廈初構與雲齊，歸燕雙入正銜泥，欲繞歌梁自舞閣，偶為仙履往蘭閨，千里爭飛會難並，聊向吳宮比翼棲。
fù jìn fù xián yàn fù yuē: yǒu yán yàn jīn nián cháo zài cǐ, míng suì gù fù lái zhě, qí jiāng shì, jiǎn zhǎo shí zhī, qí hòu guǒ zhì yān, yàn yàn yú fēi, chā chí qí yǔ, hé shī rén zhī shì xìng, xìn jìn zhǐ zhī yǒu xù, qiū bèi yīn yǐ lóng qián, chūn xī yáng ér fèng jǔ, suí shí yí yǐ xíng cáng, shì jūn zǐ zhī chū chù, è fén cháo zhī xiōng chǒu, huàn lín yě zhī duō zǔ, liàng niǎo shòu zhī nán qún, fēi sī rén ér shuí yǔ, wéi lǐ rén yuán zuò rén, jù féng xiào běn gǎi. zhī wèi měi, tuō jūn zǐ zhī táng yù, dǎi lái chūn ér fù xuán, yì juàn juàn ér huái jiù, yī wěi shēn nǎi wú kǒu, qǐ gǎi shì ér gèng fù.
【賦】晉傅咸燕賦曰：有言燕今年巢在此，明歲故復來者，其將逝，翦爪識之，其後果至焉，燕燕於飛，差池其羽，何詩人之是興，信進止之有序，秋背陰以龍潛，春晞陽而鳳舉，隨時宜以行藏，似君子之出處，惡焚巢之凶丑，患林野之多阻，諒鳥獸之難群，非斯人而誰與，惟里仁［原作人，據馮校本改。］之為美，託君子之堂寓，逮來春而復旋，意眷眷而懷舊，一委身乃無口，豈改適而更赴。
jìn lú chén yàn fù yuē: yuán jí chóng yǔ, yī yú qí róng, bù kē cháo zhī liè liè, yùn zi kòu zhī yīng yīng, quán xiān hòu ér jūn bǔ, mài shī jiū zhī néng píng, yú shì zú lèi xié zhǎng, xióng cí jù shì, xié háng shuǐ méi, xià shàng yún jì, zhāo zhā jiān guān, shū hū piào pì, lái rú sǔn jī, qù ruò fú yì, dòu jiàn wǔ ér zi zhǐ, rì zài shù ér hòu qì.
晉盧諶燕賦曰：爰集崇宇，依於其榮，布窠巢之列列，孕子鷇之嚶嚶，銓先後而均哺，邁尸鳩之能平，於是族類偕長，雄雌俱逝，頡頏水湄，下上雲際，嘲哳間關，倏忽漂潎，來如隼擊，去若鳧跇，斗建午而子指，日在戍而後憩。
jìn xià hóu zhàn xuán niǎo fù yuē: guān yǔ zú zhī qún lèi, měi xuán niǎo zhī xiáng jí, shùn yīn yáng yǐ chū chù, suí hán shǔ ér yóu zhé, zhuó xuān xuān zhī lì róng, huī lián piān zhī xuán yì, tǐng cān chà zhī xiū wěi, fā zī sù zhī xiān sè, jí zhì dà huǒ xī jǐng, shāng fēng shòu yī, suì nì xíng yú shēn xué, liǎn liù hé ér bù fēi, hán jìng pō yǐ chōng jī, xī zhì hé zhī jīng cuì, dàn tián xīn yǐ qù yù, gù bǎo shēng ér bù guì, yú zhòng wù zhī wèi hài, dú qì lín ér píng rén, bù jīng wèi yǐ zì shū, yǒng guī xún ér fù qīn, yǒu shòu xiáng ér huáng qí, gù yí luǎn ér shēng yīn, wéi dì huáng zhī jiā měi, zhì gāo méi yǐ biǎo shén, lèi luán huáng zhī zhī dé, xiàng jūn zǐ zhī ān rén, ěr nǎi xián ní gòu cháo, yíng jū fù jué, jī yī huì ér bù yǐ, zhōng lèi ní ér chéng wū, shí róu cǎo yǐ zì jí, cǎi nuò máo yǐ wèi rù, tǔ qīng huì zhī lěng yīn, yǒng yín míng ér zì zú.
晉夏侯湛玄鳥賦曰：觀羽族之群類，美玄鳥之翔集，順陰陽以出處，隨寒暑而游蟄，擢翾翾之麗容，揮連翩之玄翼，挺參差之羞尾，發緇素之鮮色，及至大火西景，商風授衣，遂匿形於深穴，斂六翮而不飛，含靜泊以充肌，吸至和之精粹，澹恬心以去欲，故保生而不匱，虞眾物之為害，獨棄林而憑人，不驚畏以自疏，永歸馴而附親，有受祥而皇祇，故遺卵而生殷，惟帝皇之嘉美，置高禖以表神，類鸞皇之知德，象君子之安仁，爾乃銜泥構巢，營居傅桷，積一喙而不已，終累泥而成屋，拾柔草以自藉，采懦毛以為蓐，吐清惠之冷音，永吟鳴而自足。
zàn jìn guō pú yàn zàn yuē: yàn yàn yú fēi, ruì é yǐ luǎn, xuán yù yuán fā, shèng jìng rì yuǎn, shāng rén shì sòng, yǒng zhī xián guǎn.
【贊】晉郭璞燕贊曰：燕燕於飛，瑞娥以卵，玄玉爰發，聖敬日遠，商人是頌，詠之弦管。
sòng jìn fù tǒng qī xīn nǚ yàn sòng yuē: piān piān xuán niǎo, zài fēi zài yáng, xié háng tíng yǔ, suì jí wǒ táng, xián ní zhuó cǎo, zào zuò shì fáng, bì bǐ jiǎo ài, chù cǐ gāo liáng, yùn yù wǔ zǐ, mí yāo mí shāng, yǔ yì jì jiù, zòng xīn áo xiáng, gù yǐng yì yù, qí lè nán wàng.
【頌】晉傅統妻辛女燕頌曰：翩翩玄鳥，載飛載揚，頡頏庭宇，遂集我堂，銜泥啄草，造作室房，避彼湫隘，處此高涼，孕育五子，靡夭靡傷，羽翼既就，縱心翱翔，顧影逸豫，其樂難忘。
jiū
◇鳩
lǐ jì yuē: zhòng chūn zhī yuè, yīng huà wèi jiū.
《禮記》曰：仲春之月，鷹化為鳩。
fāng yán yuē: jiū zì guān ér dōng, zhōu zhèng zhī jiāo, hán wèi zhī dōu, wèi zhī láng yì, qí dà zhě wèi zhī bān jiū.
《方言》曰：鳩自關而東，周鄭之郊，韓魏之都，謂之郎睪，其大者謂之鳻鳩。
liè zǐ yuē: hán dān zhī rén, yǐ zhēng yuè zhī dàn, xiàn jiū yú jiǎn zi, jiǎn zi dà kuì, liè zǐ shuō fú zuò yuè. hòu shǎng zhī.
《列子》曰：邯鄲之人，以正月之旦，獻鳩於簡子，簡子大愧，［列子說符作悅。］厚賞之。
shuō yuàn yuē: xiāo féng jiū, jiū yuē: zi jiāng ān zhī, xiāo yuē: wǒ jiāng dōng xǐ, jiū yuē: zi gǎi míng zé kě, bù néng gǎi míng, dōng xǐ yóu è zi zhī shēng yě.
《說苑》曰：梟逢鳩，鳩曰：子將安之，梟曰：我將東徙，鳩曰：子改鳴則可，不能改鳴，東徙猶惡子之聲也。
xù hàn lǐ yí zhì yuē: zhòng qiū zhī yuè, xiàn dào jiē àn hù bǐ mín, nián shǐ qī shí zhě, shòu zhī yǐ yù zhàng, bù zhī mí zhōu, bā shí jiǔ shí, lǐ yǒu jiā cì, yù zhàng zhǎng jiǔ chǐ, duān yǐ jiū wèi shì, jiū zhě bù yē zhī niǎo yě, yù lǎo rén bù yē, suǒ yǐ ài mín yě.
《續漢禮儀志》曰：仲秋之月，縣道皆案戶比民，年始七十者，授之以玉杖，餔之糜粥，八十九十，禮有加賜，玉杖長九尺，端以鳩為飾，鳩者不噎之鳥也，欲老人不噎，所以愛民也。
fēng sú tōng yuē: sú shuō gāo zǔ yǔ xiàng yǔ zhàn, bài yú jīng suǒ, dùn cóng báo zhōng, yǔ zhuī qiú zhī, shí jiū zhèng míng qí shàng, zhuī zhě yǐ niǎo zài wú rén, suì dé tuō, jí jí wèi, yì cǐ niǎo, gù zuò jiū zhàng, yǐ cì lǎo zhě.
《風俗通》曰：俗說高祖與項羽戰，敗於京索，遁叢薄中，羽追求之，時鳩正鳴其上，追者以鳥在無人，遂得脫，及即位，異此鳥，故作鳩杖，以賜老者。
àn, shǎo hào wǔ jiū, jiū zhě jù, jù mín yě, zhōu lǐ luó shì, xiàn jiū yǎng lǎo, hàn wú luó shì, gù zuò jiū zhàng yǐ fú lǎo.
按，少皞五鳩，鳩者聚，聚民也，周禮羅氏，獻鳩養老，漢無羅氏，故作鳩杖以扶老。
qín cāo yuē: shùn gēng yú lì shān, sī mù fù mǔ, jiàn jiū yǔ mǔ jù fēi míng xiāng bǔ shí, yì yǐ gǎn sī, nǎi zuò gē.
《琴操》曰：舜耕於歷山，思慕父母，見鳩與母俱飛鳴相哺食，益以感思，乃作歌。
huì jī diǎn lù yuē: pí yán, zì shū rán, huì jī shān yīn rén, yǎng mǔ zhì xiào, jū sàng, yǒu bái jiū cháo lú cè, suì yǐ sàng zhōng.
《會稽典錄》曰：皮延，字叔然，會稽山陰人，養母至孝，居喪，有白鳩巢廬側，遂以喪終。
yòu yuē: zhèng hóng qiān lín huái tài shǒu, jùn rén xú xiàn, zài sàng zhì āi, bái jiū cháo hù cè, hóng jǔ wèi xiào lián, cháo tíng chēng wèi bái jiū láng.
又曰：鄭弘遷臨淮太守，郡人徐憲，在喪致哀，白鳩巢戶側，弘舉為孝廉，朝庭稱為白鳩郎。
guǎng zhōu xiān xián chuán yuē: dùn qí, cāng wú rén, zhì xiào, mǔ sàng, qí dú shēn lì fén, lì nián nǎi chéng, jū sàng yú zhì, gǎn wù tōng líng, bái jiū qī xī lú cè, jiàn rén zhé qù, jiàn qí ér liú.
《廣州先賢傳》曰：頓琦，蒼梧人，至孝，母喪，琦獨身立墳，歷年乃成，居喪逾制，感物通靈，白鳩棲息廬側，見人輒去，見琦而留。
sōu shén jì yuē: jīng zhào zhǎng ān yǒu zhāng shì, dú chù shì, yǒu jiū zì wài rù, zhǐ yú chuáng, zhāng shì zhù yuē: jiū lái, wèi wǒ huò yě, fēi shàng chéng chén, wèi wǒ fú yé, lái rù wǒ huái, jiū fēi rù huái, yǐ shǒu tàn zhī, zé bù zhī jiū zhī suǒ zài, ér dé yī jīn dài gōu, shì hòu zi sūn guò shèng, yǒu wèi bì ǒu, zī cái wàn bèi, shǔ kè jiǎ zhì zhǎng ān zhōng, wén zhī, nǎi hòu lù bì, bì qiè gōu yǐ yǔ shǔ kè, zhāng shì jì shī gōu, jiàn jiàn shuāi hào, ér shǔ kè yì shù lí qióng è, bù wèi jǐ lì, huò gào zhī yuē: tiān mìng yě, bù kě yǐ lì qiú, yú shì jī gōu yǐ fǎn zhāng shì, zhāng shì fù chāng, gù guān xī chēng zhāng shì chuán gōu yún.
《搜神記》曰：京兆長安有張氏，獨處室，有鳩自外入，止於床，張氏祝曰：鳩來，為我禍也，飛上承塵，為我福耶，來入我懷，鳩飛入懷，以手探之，則不知鳩之所在，而得一金帶鈎，是後子孫過盛，有為必偶，貲財萬倍，蜀客賈至長安中，聞之，乃厚賂婢，婢竊鈎以與蜀客，張氏既失鈎，漸漸衰耗，而蜀客亦數罹窮厄，不為己利，或告之曰：天命也，不可以力求，於是齎鈎以反張氏，張氏復昌，故關西稱張氏傳鈎雲。
yòu yuē: pèi guó dài wén chén, jū yáng chéng shān, yǒu shén jiàng yān, qí qī yí shì yāo mèi, shén yǐ zhī zhī, biàn qù, suì shì zuò yī wǔ sè niǎo, bái jiū shù shí zhī hòu, yǒu yún fù zhī, suì bù jiàn.
又曰：沛國戴文諶，居陽城山，有神降焉，其妻疑是妖魅，神已知之，便去，遂視作一五色鳥，白鳩數十隻後，有雲覆之，遂不見。
shī wèi wáng càn shī yuē: zhì niǎo huà wèi jiū, yuǎn cuàn jiāng hàn biān, zāo yù fēng yún huì, tuō shēn luán fèng jiān, tiān zī jì fǒu lì, shòu xìng yòu bù xián, xiè hòu jiàn bī pò, fǔ yǎng bù dé yán.
【詩】魏王粲詩曰：鷙鳥化為鳩，遠竄江漢邊，遭遇風雲會，託身鸞鳳間，天姿既否戾，受性又不閒，邂逅見逼迫，俯仰不得言。
fù jìn fù xián bān jiū fù yuē: jí mào shù zhī yīn wèi, dēng ruò zhī yǐ róng yǔ, tǐ yù yù yǐ fū wén, yīn yōng yōng ér yǒu xù, qíng qīn lè ér shì yuè, suì lóng zhī yú qián yǔ, ěr nǎi yǐn yǐ shén quán, shí zhī dào liáng, cháo qì jiāo tú, xī sù lán fáng, shí lián piān yú tíng ā, jiàn fēi yàn zhī xié háng, kǎi gǎn wù ér āi míng, shēng chǔ qiè yǐ huái shāng, yǎng huá lín ér jiǎo yì, fēn zēng shì ér gāo xiáng.
【賦】晉傅咸班鳩賦曰：集茂樹之蔭蔚，登弱枝以容與，體鬱郁以敷文，音邕邕而有序，情欽樂而是悅，遂籠之於前宇，爾乃飲以神泉，食之稻粱，朝憩椒塗，夕宿蘭房，時連翩於庭阿，見飛燕之頡頏，慨感物而哀鳴，聲楚切以懷傷，仰華林而矯翼，紛憎逝而高翔。
ōu wèi chén wáng cáo zhí wèi dé lùn ōu yuē: bān bān zhě jiū, yuán sù qí zhì, xī xiáng yīn bāng, jīn wèi wèi chū, zhū mù dān zhǐ, líng zī guǐ lèi, zài fēi zài míng, zhāng wǒ huáng yì.
【謳】魏陳王曹植魏德論謳曰：班班者鳩，爰素其質，昔翔殷邦，今為魏出，朱目丹趾，靈姿詭類，載飛載鳴，彰我皇懿。
lùn wèi chén wáng cáo zhí lìng qín è niǎo lùn yuē: xī jīng zhī xiāo, jiāng xǐ cháo yú wú, jiū yù zhī yuē: zi jiāng ān zhī, xiāo yuē: jiāng cháo yú wú, jiū yuē: hé qù jīng ér cháo wú hū, xiāo yuē: jīng rén è yǔ zhī shēng, jiū yuē: zi néng gé zi zhī shēng, zé wú wèi qù jīng ér cháo wú yě, rú bù néng gé zi zhī shēng, zé wú chǔ zhī mín, bù yì qíng yě, wèi zi jì zhě, mò ruò wǎn jǐng jí yì, zhōng shēn wù fù míng yě.
【論】魏陳王曹植令禽惡鳥論曰：昔荊之梟，將徙巢於吳，鳩遇之曰：子將安之，梟曰：將巢於吳，鳩曰：何去荊而巢吳乎，梟曰：荊人惡予之聲，鳩曰：子能革子之聲，則無為去荊而巢吳也，如不能革子之聲，則吳楚之民，不異情也，為子計者，莫若宛頸戢翼，終身勿復鳴也。
xù jìn ruǎn jí jiū fù xù yuē: jiā píng zhōng, dé liǎng jiū zi, cháng shí yǐ shǔ jì, hòu zú wèi gǒu suǒ shā, gù zuò fù.
【序】晉阮籍鳩賦序曰：嘉平中，得兩鳩子，常食以黍稷，後卒為狗所殺，故作賦。
chī
◇鴟
chūn qiū yùn dòu shū yuē: yù héng xīng sàn wèi chī.
《春秋運斗樞》曰：玉衡星散為鴟。
ěr yǎ yuē: yuān wū chǒu, qí fēi yě xiáng.
《爾雅》曰：鳶烏丑，其飛也翔。
lǐ jì yuē: qián yǒu chén āi, zé zài míng yuān, yuān míng zé jiāng fēng.
《禮記》曰：前有塵埃，則載鳴鳶，［鳶鳴則將風。］
zhuāng zi nèi piān: chī yā shì shǔ, jí chóng qū gān dì.
《莊子·內篇》：鴟鴉嗜鼠，{即蟲}蛆甘螮。
yán tiě lùn yuē: tài shān zhī chī, zhuó fǔ shǔ yú qióng zé, fēi yǒu hài rén yě, jīn yǒu sī dào zhǔ cái ér shí zhī, yān dé ruò tài shān zhī chī hū.
《鹽鐵論》曰：泰山之鴟，啄腐鼠於窮澤，非有害人也，今有司盜主財而食之，焉得若泰山之鴟乎。
liè xiān chuán yuē: jì zhòng fǔ yè wò chuáng shàng, huò wèi chī niǎo, hòu zhì dá xiàn jù shān shàng, hòu běi fēng, dāng fēi dù nán hǎi, shān shàng yǒu luó yīng zhě, luó dé chī, shì zhī zhòng fǔ yě, hòu liú gèng sān nián, zì yún wǎng kūn lún shān.
《列仙傳》曰：季仲甫夜臥床上，或為鴟鳥，後至沓縣巨山上，候北風，當飛度南海，山上有羅鷹者，羅得鴟，視之仲甫也，後留更三年，自雲往崑崙山。
dōng guān hàn jì yuē: mǎ yuán jī jiāo zhǐ, xià lǎo shàng wù, dú qì shàng zhēng, yǎng shì wū yuān, diǎn diǎn duò shuǐ zhōng.
《東觀漢記》曰：馬援擊交趾，下潦上霧，毒氣上蒸，仰視烏鳶，跕跕墮水中。
bó wù zhì yuē: hàn jiù shì, qí guó sòng yuān luǎn, gěi tài guān.
《博物志》曰：漢舊事，綦國送鳶卵，給太官。
shī wèi liú zhēn shè yuān shī yuē: míng yuān nòng shuāng yì, piāo piāo báo qīng yún, wǒ hòu héng nù qǐ, yì qì líng shén xiān, fā jī rú jīng yàn, sān fā liǎng yuān lián, liú xiě sǎ qiáng wū, fēi máo cóng fēng xuán, shù shì tóng shēng zàn, jūn shè yī hé yán.
【詩】魏劉楨射鳶詩曰：鳴鳶弄雙翼，飄飄薄青雲，我後橫怒起，意氣陵神仙，發機如驚焱，三發兩鳶連，流血灑牆屋，飛毛從風旋，庶士同聲贊，君射一何妍。
fǎn shé
◇反舌
lǐ jì yuē: zhòng xià zhī yuè, fǎn shé wú shēng.
《禮記》曰：仲夏之月，反舌無聲。
zuǒ chuán yuē: tán zi yún, shǎo hào zhù jiū shì, sī tú yě.
《左傳》曰：郯子云，少皞祝鳩氏，司徒也。
yì wěi tōng guà tài píng yù lǎn jiǔ bǎi èr shí sān guà xià yǒu yàn zì. yuē: bǎi shé zhě, fǎn shé niǎo yě, néng fǎn fù qí kǒu, suí bǎi niǎo zhī yīn.
《易緯通卦》［《太平御覽》九百二十三卦下有驗字。］曰：百舌者，反舌鳥也，能反覆其口，隨百鳥之音。
fēng tǔ jì yuē: zhù jiū fǎn shé yě.
《風土記》曰：祝鳩反舌也。
chūn qiū bǎo gān tài píng yù lǎn jiǔ bǎi èr shí sān gān xià yǒu tú zì. yuē: jiāng chōng zhī hài, qí méng fǎn shé niǎo rù diàn.
春秋保乾［《太平御覽》九百二十三乾下有圖字。］曰：江充之害，其萌反舌鳥入殿。
shī liáng shěn yuē shì yàn yǒng fǎn shé shī yuē: jiǎ kè bù zú guān, yí yīn yóu kě jiàn, xìng méng qiáo shù ēn, dé yǐ wén gāo diàn.
【詩】梁沈約侍宴詠反舌詩曰：假客不足觀，遺音猶可薦，幸蒙喬樹恩，得以聞高殿。
liáng liú xiào chuò yǒng bǎi shé shī yuē: shān rén xī chūn mù, xù dàn zuò huā lín, fù zhí huái chūn niǎo, zhī jiān nòng hǎo yīn, qiān qiáo shēng jiǒng chū, fù gǔ xiǎng yōu shēn, xià tīng zhǎng ér duǎn, shí wén jué fù xún, gū míng ruò wú duì, bǎi zhuàn shì qún yín, xī wén lǚ huān xī, jīn tīng hū bēi jīn, tīng wén fēi shū yì, chí mù dú shāng xīn.
梁劉孝綽詠百舌詩曰：山人惜春暮，旭旦坐花林，復值懷春鳥，枝間弄好音，遷喬聲迥出，赴谷響幽深，下聽長而短，時聞絕復尋，孤鳴若無對，百囀似群吟，昔聞屢懽昔，今聽忽悲今，聽聞非殊異，遲暮獨傷心。
liáng xú fěi qī liú shì tīng bǎi shé shī yuē: tíng shù dàn xīn qíng, lín jìng chū diāo yíng, fēng chuī táo lǐ qì, guò chuán chūn niǎo shēng, jìng xiě shān yáng dí, quán zuò luò bīn shēng, zhù yì huān liú tīng, wù lìng zhuāng bù chéng.
梁徐悱妻劉氏聽百舌詩曰：庭樹旦新晴，臨鏡出雕楹，風吹桃李氣，過傳春鳥聲，淨寫山陽笛，全作洛濱笙，注意歡留聽，誤令妝不成。
chén shēn pīng shǐ wéi dǐng zài zhǎng ān tīng bǎi shé shī yuē: wàn lǐ fēng yān yì, yī niǎo hū xiāng jīng, nà néng duì yuǎn kè, hái zuò gù xiāng shēng.
陳〈身甹〉使韋鼎在長安聽百舌詩曰：萬里風煙異，一鳥忽相驚，那能對遠客，還作故鄉聲。
fù liáng shěn yuē fǎn shé fù yuē: zī xuán zào zhī dà dé, bō hán líng yú wú xiǎo, yǒu fǎn shé zhī wēi qín, yì bān míng yú shù niǎo, fá jiā róng zhī kě wán, yīn fán shēng yǐ zì biǎo, qí shēng yě, jīng guǐ qiú zá, yíng yū lí luàn, pián fú huí hé, yán wēi suǒ sàn, huò fā qū wú jiàn, huò shōu yīn yún bàn, jì hán yì yú jiāng xiǎo, yì liú yán yú shǐ dàn, zá dá wēi yí, jiào tiào cān chà, zǎn jiāo dòng yè, cù zhuàn yíng zhī, fēn gōng xī zhēng, wàn jǔ qiān guī, yīn fēng qǐ lòng, yè xiǎng shēng qí, duì fāng chén yú cǐ yuè, shǔ jīn yú zhī qiú mù, juàn chéng shǒu zhī xuān pí, ài tián jiāo zhī xián sù, juàn chūn wù ér huái zhī, wén hǎo yīn yú tíng shù.
【賦】梁沈約反舌賦曰：咨玄造之大德，播含靈於無小，有反舌之微禽，亦班名於庶鳥，乏嘉容之可玩，因繁聲以自表，其聲也，驚詭遒囋，縈紆離亂，駢浮回合，嵒危瑣散，或發曲無漸，或收音雲半，既含意於將曉，亦流妍於始旦，雜沓逶迤，噭跳參差，攢嬌動葉，促囀縈枝，分宮析徵，萬矩千規，因風起哢，曳響生奇，對芳辰於此月，屬今余之遒暮，倦城守之喧疲，愛田郊之閒素，眷春物而懷之，聞好音於庭樹。
liáng xiāo zi huī fǎn shé fù yuē: bǐ táo jiā zhī shèng yuè, qì yī chí yú chí zhǎo, juàn fēi fēi zhī huā luò, ài qiào qiào zhī lìng niǎo, wú róng rǔ zhī kě gù, nòng shū jī ér zì biǎo, ěr qí shēng yě, liáo lì juàn jié, yù yì yíng yàn, fán yīn suǒ suì, zhòng xiǎng zǎn shān jié, huò jí zhuàn fù jī, huò huǎn yǐn qū jié, huò hóng xiān gòng qǐ, huò zhǎng duǎn jù zhé, yì yí xù ér gèng duàn, wèi dāng jǔ ér hū chuí, shēng féng lín ér yú lì, xiǎng yīn fēng ér yì wēi.
梁蕭子暉反舌賦曰：彼陶嘉之盛月，氣依遲於池沼，眷霏霏之花落，愛翹翹之令鳥，無榮辱之可固，弄樞機而自表，爾其聲也，嘹唳罥結，鬱抑縈咽，繁音瑣碎，眾響攢〈山截〉，或急囀赴機，或緩引趨節，或洪纖共起，或長短俱折，意疑續而更斷，謂當舉而忽垂，聲馮林而逾厲，響因風而益危。
cāng gēng
◇倉庚
shuō wén yuē: lí huáng, cāng gēng yě, míng jí cán shēng.
《說文》曰：離黃，倉庚也，鳴即蠶生。
lǐ jì yuē: zhòng chūn zhī yuè, cāng gēng míng.
《禮記》曰：仲春之月，倉庚鳴。
máo shī yuē: chūn rì zài yáng, yǒu míng cāng gēng.
《毛詩》曰：春日載陽，有鳴倉庚。
yòu yuē: cāng gēng yú fēi, yì yào qí yǔ.
又曰：倉庚於飛，熠燿其羽。
yòu yuē: huáng niǎo yú fēi, jí yú guàn mù.
又曰：黃鳥於飛，集於灌木。
yòu, mián mán huáng niǎo, zhǐ yú qiū ā.
又，綿蠻黃鳥，止於丘阿。
yòu yuē: xiàn huàn huáng niǎo, zài hǎo qí yīn.
又曰：睍睆黃鳥，載好其音。
yòu yuē: huáng niǎo, āi sān liáng yě, jiāo jiāo huáng niǎo, zhǐ yú jí, shuí cóng mù gōng, zi chē yǎn xī.
又曰：黃鳥，哀三良也，交交黃鳥，止於棘，誰從穆公，子車奄息。
shī yì shū yuē: huáng niǎo, lí liú yě, huò wèi huáng lì liú, yōu zhōu wèi zhī huáng yāng, huò wèi zhī huáng niǎo, yī míng cāng gēng, yī míng shāng gēng, yī míng lí huáng, yī míng chǔ què, qí rén wèi zhī tuán shǔ, guān xī wèi zhī huáng niǎo, cháng shèn shú shí, lái zài sāng shù jiān, jiē yīng jié qù shí zhī niǎo, huò wèi zhī huáng páo.
《詩義疏》曰：黃鳥，鸝鶹也，或謂黃栗留，幽州謂之黃鴦，或謂之黃鳥，一名倉庚，一名商庚，一名鸝黃，一名楚雀，齊人謂之摶黍，關西謂之黃鳥，常椹熟時，來在桑樹間，皆應節趣時之鳥，或謂之黃袍。
fù wèi wén dì yīng fù yuē: táng qián yǒu lóng yīng, chén yè āi míng, qī ruò yǒu huái, lián ér fù zhī yuē: yuàn luó rén zhī wǒ kùn, tòng mì wǎng ér zài shēn, gù qióng bēi ér wú gào, zhī shí mìng zhī jiāng mǐn, shēng huá táng ér jìn yù, fèng míng hòu zhī wēi shén, wéi jīn rì zhī jiǎo xìng, dé qù sǐ ér jiù shēng, tuō yōu lóng yǐ qī xī, lì qīng fēng ér āi míng.
【賦】魏文帝鶯賦曰：堂前有籠鶯，晨夜哀鳴，淒若有懷，憐而賦之曰：怨羅人之我困，痛密網而在身，顧窮悲而無告，知時命之將泯，升華堂而進御，奉明後之威神，唯今日之僥倖，得去死而就生，託幽籠以棲息，厲清風而哀鳴。
wèi wáng càn yīng fù yuē: lǎn táng yú zhī lóng niǎo, dú gāo xuán ér bèi shí, suī wù wēi ér mìng qīng, xīn qī chuàng ér mǐn zhī, rì yǎn ǎi yǐ xī mài, hū xiāo yáo ér jì míng, jiù yú jiǎo ér liǎn yì, juàn dú sù ér wǎn jǐng, lì zhǎng yè yǐ xiàng chén, wén cāng gēng zhī qún míng, chūn míng xiáng yú nán méng, dài rèn jí hū dōng róng, jì tóng shí ér yì yōu, shí gǎn lèi ér shāng qíng.
魏王粲鶯賦曰：覽堂隅之籠鳥，獨高懸而背時，雖物微而命輕，心悽愴而愍之，日掩藹以西邁，忽逍遙而既冥，就隅角而斂翼，眷獨宿而宛頸，歷長夜以向晨，聞倉庚之群鳴，春鳴翔於南甍，戴紝集乎東榮，既同時而異憂，實感類而傷情。
jìn wáng yùn qī zhōng fū rén yīng fù yuē: jiā jīng dū zhī yīng niǎo, guān qún lèi zhī shū xíng, zhuó mò qū yú zǐ tà, chāo xiǎn yù hū tiān tíng, wéi jié yùn zhī bù tíng, jù lóng jiǎo zhī xī tuí, mù tóng shí zhī yì yù, yuàn shāng fēng zhī wǒ cuī.
晉王惲妻鍾夫人鶯賦曰：嘉京都之鶯鳥，冠群類之殊形，擢末軀於紫闥，超顯御乎天庭，惟節運之不停，懼龍角之西頹，慕同時之逸豫，怨商風之我催。
jiāo liáo
◇鷦鷯
ěr yǎ yuē: táo chóng jiāo, qí cí ài, sú míng qiǎo fù.
《爾雅》曰：桃蟲鷦，其雌鴱，俗名巧婦。
yòu yuē: jiāo liáo pōu wěi, hǎo pōu wěi pí, shí qí chóng, yīn míng yún, jiāng dōng hū wèi lú hǔ, shì què, qīng bān zhǎng wěi jiāo. yòu yuē: chī xiāo níng xī.
又曰：鷦鷯剖葦，［好剖葦皮，食其蟲，因名雲，江東呼為蘆虎，似雀，青班長尾鷦。］又曰：鴟鴞鸋窸。
máo shī yuē: chī xiāo, zhōu gōng jiù luàn yě, chī xiāo chī xiāo, jì qǔ wǒ zi, wú huǐ wǒ shì.
《毛詩》曰：鴟鴞，周公救亂也，鴟鴞鴟鴞，既取我子，無毀我室。
shī yì shū yuē: chī xiāo shì huáng què ér xiǎo, zhuó cì rú zhuī, qǔ máo wèi kē, yǐ má zhì zhī, cì zhì xuē xuán zhe shù zhī, yōu zhōu wèi zhī níng xī, huò yuē qiǎo fù, huò yuē nǚ jiàng, guān xī wèi zhī miè què.
《詩義疏》曰：鴟鴞似黃雀而小，啄刺如錐，取茅為窠，以麻紩之，刺紩靴懸著樹枝，幽州為之鸋窸，或曰巧婦，或曰女匠，關西謂之蔑雀。
máo shī yuē: zhào yǔn bǐ táo chóng, jīn jiāo liáo shì yě, jiàn shī yì shū. gù ěr yǎ yuē: táo chóng jiāo yě, wēi xiǎo huáng què, qí chú huà wèi tiáo, gù sú yǔ yuē: jiāo liáo shēng tiáo, jiāo gòng yì lín, yì wèi táo chóng shēng tiáo, huò yún bù gǔ shēng zǐ, jiāo liáo yǎng zhī.
《毛詩》曰：肇允彼桃蟲，［今鷦鷯是也，見詩義疏。］故《爾雅》曰：桃蟲鷦也，微小黃雀，其雛化為蜩，故俗語曰：鷦鷯生蜩，焦貢《易林》，亦謂桃蟲生蜩，或雲布穀生子，鷦鷯養之。
zhuāng zǐ yuē: jiāo liáo cháo lín, bù guò yī zhī.
《莊子》曰：鷦鷯巢林，不過一枝。
shuō yuàn yuē: mèng cháng jūn jì kè yú qí wáng, sān nián bù jiàn yòng, kè fǎn jiàn mèng cháng jūn yuē: bù zhī chén zuì yé, jūn zhī guò yě, mèng cháng jūn yuē: lǚ yīn zhēn ér rù, bù yīn zhēn ér jí, fū zǐ zhī cái bì báo yǐ, kè yuē: bù rán, chén jiàn jiāo liáo cháo yú wěi zhī sháo, hóng máo zhe zhī, yǐ jiàn zhī ān, gōng nǚ bù néng wèi, kě wèi wán jiān yǐ, dà fēng zhì zé sháo zhé luǎn pò zhě, qí suǒ tuō zhě shǐ rán yě.
《說苑》曰：孟嘗君寄客於齊王，三年不見用，客反見孟嘗君曰：不知臣罪耶，君之過也，孟嘗君曰：縷因針而入，不因針而急，夫子之才必薄矣，客曰：不然，臣見鷦鷯巢於葦之苕，鴻毛著之，已建之安，工女不能為，可謂完堅矣，大風至則苕折卵破者，其所託者使然也。
fù jìn zhāng huá jiāo liáo fù yuē: hé zào huà zhī duō duān, bō qún xíng yú wàn lèi, wéi jiāo liáo zhī wēi qín, yì shè shēng ér shòu qì, fēi bù piāo yáng, xiáng bù xī xí, cháo lín bù guò yī zhī, měi shí bù guò shù lì.
【賦】晉張華鷦鷯賦曰：何造化之多端，播群形於萬類，惟鷦鷯之微禽，亦攝生而受氣，飛不飄颺，翔不翕習，巢林不過一枝，每食不過數粒。
zhuó mù
◇啄木
lín hǎi yì wù zhì yuē: zhuó mù dà rú què, zhuó zú jiē qīng, máo sè zhèng qīng, cuì niǎo lèi yě, fán yǔ zhuó mù yì zhǒng, shé zhǎng wǔ cùn, miǎo yǒu cì zhēn.
《臨海異物志》曰：啄木大如雀，啄足皆青，毛色正青，翠鳥類也，凡與啄木異種，舌長五寸，杪有刺針。
shī pái xié jí, zuǒ shì shī yuē: nán shān yǒu niǎo, zì míng zhuó mù, jī zé zhuó shù, mù zé cháo sù, wú gàn yú rén, wéi zhì suǒ yù, xìng qīng zhě róng, xìng zhuó zhě rǔ.
【詩】排諧集，左氏詩曰：南山有鳥，自名啄木，飢則啄樹，暮則巢宿，無干於人，唯志所欲，性清者榮，性濁者辱。
jìn fù xuán shī yuē: zhuó mù gāo xiáng míng jiē jiē, piāo yáo lín báo zhe sāng huái, quǎn biàn chuān shù jiān huì rú zhuī, yīng ō yīng ō shēng zhèng bēi, zhuān wèi wàn wù zuò chàng pái, dāng cǐ zhī shí, lè bù kě huí.
晉傅玄詩曰：啄木高翔鳴喈喈，飄搖林薄著桑槐，犭便猭樹間喙如錐，嚶喔嚶喔聲正悲，專為萬物作倡俳，當此之時，樂不可回。
yuān yāng
◇鴛鴦
guī cáng yuē: yǒu fú yuān yāng, yǒu yàn sù shuāng.
《歸藏》曰：有鳧鴛鴦，有雁鷫鸘。
máo shī yuē: yuān yāng, cì yōu wáng yě, sī gǔ míng wáng, jiāo yú wàn wù yǒu dào, zì fèng yǎng yǒu jié, yuān yāng yú fēi, bì zhī luó zhī, jūn zǐ wàn nián, fú lù yí zhī.
《毛詩》曰：鴛鴦，刺幽王也，思古明王，交於萬物有道，自奉養有節，鴛鴦於飛，畢之羅之，君子萬年，福祿宜之。
wèi zhì: wén dì wèn zhōu xuān yuē: wú mèng diàn wū liǎng wǎ zhuì dì, huà wèi yuān yāng, hé yě, xuān duì yuē: hòu gōng dāng yǒu bào sǐ zhě, dì yuē: wú zhà qīng ěr, xuān yuē: fū mèng zhě yì ěr, gǒu yǐ xíng yán, biàn zhàn jí xiōng, yán wèi zú, huáng mén lìng zòu gōng rén xiāng shā.
《魏志》：文帝問周宣曰：吾夢殿屋兩瓦墜地，化為鴛鴦，何也，宣對曰：後宮當有暴死者，帝曰：吾詐卿耳，宣曰：夫夢者意耳，苟以形言，便占吉凶，言未卒，黃門令奏宮人相殺。
zhèng shì hūn lǐ yè wén zàn yuē: yuān yāng niǎo, xióng cí xiāng lèi, fēi zhǐ xiāng pǐ.
鄭氏婚禮謁文贊曰：鴛鴦鳥，雄雌相類，飛止相匹。
liè yì chuán yuē: sòng kāng wáng mái hán féng fū qī, sù xī wén zǐ shēng, yǒu yuān yāng cí xióng gè yī, héng qī shù shàng, chén xī jiāo jǐng, yīn shēng gǎn rén.
《列異傳》曰：宋康王埋韓馮夫妻，宿夕文梓生，有鴛鴦雌雄各一，恆棲樹上，晨夕交頸，音聲感人。
shī gǔ gē cí yuē: rù mén shí zuǒ gù, dàn jiàn shuāng yuān yāng, yuān yāng qī shí èr, luó liè zì chéng háng, yīn shēng hé yōng々, hè míng dōng xī xiāng.
【詩】古歌辭曰：入門時左顧，但見雙鴛鴦，鴛鴦七十二，羅列自成行，音聲何噰々，鶴鳴東西廂。
jìn jī shū yè shī yuē: yuān yāng yú fēi, sù sù qí yǔ, yōng yōng hé míng, gù miǎn chóu lǚ.
晉嵇叔夜詩曰：鴛鴦於飛，肅肅其羽，嗈嗈和鳴，顧眄儔侶。
yòu yuē: wǎn bǐ yuān yāng, jí yì ér yóu, fǔ shǔn lǜ zǎo, tuō shēn hóng liú, cháo xiáng sù lài, xī qī líng zhōu.
又曰：婉彼鴛鴦，戢翼而游，俯吮綠藻，託身洪流，朝翔素瀨，夕棲靈洲。
fù liáng jiǎn wén dì yuān yāng fù yuē: cháo fēi lǜ àn, xī guī dān yǔ, gù luò rì ér jù yín, zhuī qīng fēng ér shuāng jǔ, shí pái xìng dì, zhà fú líng huá, shǐ lín yá ér zuò yǐng, suì cù shuǐ ér shēng huā, yì yǒu jiā lì zì rú shén, yí xiū yí xiào fù yí pín, jì shì jīn guī xīn rù chǒng, fù shì lán fáng dé yì rén, jiàn zī qín zhī qī sù, xiǎng jūn yì zhī xiāng qīn.
【賦】梁簡文帝鴛鴦賦曰：朝飛綠岸，夕歸丹嶼，顧落日而俱吟，追清風而雙舉，時排荇蒂，乍拂菱華，始臨涯而作影，遂蹙水而生花，亦有佳麗自如神，宜羞宜笑復宜嚬，既是金閨新入寵，復是蘭房得意人，見茲禽之棲宿，想君意之相親。
liáng yuán dì yuān yāng fù yuē: qīng tián zhī hè, zhòu yè jù fēi, rì nán zhī yàn, cóng lái gòng guī, shuāng fēi xī bù xī, zì lián xī hé jí, yī bié xī jīng nián, xiāng qù xī jǐ qiān, xióng fēi rù xuán tù, cí qù wǎng zhū yuān, qǐ rú yuān yāng xiāng zhú, jù qī jù sù, shèng lín niǎo zhī tóng xīn, mài chí yú zhī bǐ mù, cháo fú xī làng huá, yè jí xī jiāng shā, píng suí liú ér bó àn, wǎng yīn fēng ér zhuì huā, jiàn hóng liáng zhī chūn sè, fù xiāng míng ér jí yì, lán zhǔ xī xiāng yī, tóng shèng xī tóng shuāi, hún shàng xiàng sī zhī shù, wén shēng xīn shì zhī jī, jīn jī yù què bù chéng qún, zǐ hè hóng zhì yī shēng fēn, yuán xué yuān yāng niǎo, lián piān héng zhú jūn.
梁元帝鴛鴦賦曰：青田之鶴，晝夜俱飛，日南之雁，從來共歸，雙飛兮不息，自憐兮何極，一別兮經年，相去兮幾千，雄飛入玄兔，雌去往朱鳶，豈如鴛鴦相逐，俱棲俱宿，勝林鳥之同心，邁池魚之比目，朝浮兮浪華，夜集兮江沙，萍隨流而博岸，網因風而綴花，見虹梁之春色，復相鳴而戢翼，蘭渚兮相依，同盛兮同衰，魂上相思之樹，文生新市之機，金雞玉鵲不成群，紫鶴紅雉一生分，原學鴛鴦鳥，連翩恆逐君。
zhōu yǔ xìn yuān yāng fù yuē: lú jī xiǎo lái shì wèi wáng, zì yǒu gē shēng zú rào liáng, hé céng zhī jǐn, wèi kěn tiāo sāng, zhōng guī bó mìng, zhe bà kōng chuáng, jiàn yuān yāng zhī xiāng xué, hái yī mián ér lèi luò, nán yáng zì fěn bù fù kàn, jīng zhào xīn méi suì lǎn yuē, kuàng fù shuāng xīn bìng yì, xún xiá chí lóng, fú bō nòng yǐng, shuā yǔ kàn fēng, gòng fēi zhān jǐ, quán kāi wèi gōng, jù qī zǐ shù, kān shì hán féng, ruò nǎi hán shòu yù hūn, wēn jiào yuán fù, yù tái bù sòng, hú xiāng wèi yǒu, bì jiàn cǐ zhī shuāng fēi, jué kōng chuáng zhī nán shǒu.
周庾信鴛鴦賦曰：盧姬小來事魏王，自有歌聲足繞樑，何曾織錦，未肯挑桑，終歸薄命，著罷空床，見鴛鴦之相學，還欹眠而淚落，南陽漬粉不復看，京兆新眉遂嬾約，況復雙心並翼，馴狎池籠，浮波弄影，刷羽看風，共飛詹幾，全開魏宮，俱棲梓樹，堪是韓馮，若乃韓壽欲婚，溫嶠原婦，玉台不送，胡香未有，必見此之雙飛，覺空床之難守。
chén xú líng yuān yāng fù yuē: fēi fēi xī hǎi bīn, qù qù xī yíng chūn, yán huáng zhī jì nǚ, zhī sù zhī jiā rén, wèi ruò sòng wáng zhī xiǎo shǐ, hán qíng ér sǐ, yì shǎo fù zhī shēng lí, hèn xīn hūn zhī wú zi, jì jiāo jǐng yú qiān nián, yì xiāng suí yú wàn lǐ, shān jī yìng shuǐ nà xiāng de, gū luán zhào jìng bù chéng shuāng, tiān xià zhēn chéng zhǎng hé huì, wú shèng bǐ yì liǎng yuān yāng, guān qí lòng kēng fú chén, qīng qū chán zhuó, fú xìng xì ér bō sàn, pái hé fān ér shuǐ luò, tè yà yuān yāng niǎo, zhǎng qíng zhēn kě niàn, xǔ chù shèng rén duō, hé shí kěn xiāng yàn, wén dào yuān yāng yī niǎo míng, jiào rén rú yǒu zhú chūn qíng, bù jiàn lín qióng zhuō jiā nǚ, zhī wèi qín zhōng zuò xǔ shēng.
陳徐陵鴛鴦賦曰：飛飛兮海濱，去去兮迎春，炎皇之季女，織素之佳人，未若宋王之小史，含情而死，憶少婦之生離，恨新婚之無子，既交頸於千年，亦相隨於萬里，山雞映水那相得，孤鸞照鏡不成雙，天下真成長合會，無勝比翼兩鴛鴦，觀其哢吭浮沉，輕軀瀺灂，拂荇戲而波散，排荷翻而水落，特訝鴛鴦鳥，長情真可念，許處勝人多，何時肯相厭，聞道鴛鴦一鳥名，教人如有逐春情，不見臨邛卓家女，祗為琴中作許聲。
jiāo jīng
◇鵁鶄
ěr yǎ yuē: jiān, jiāo jīng.
《爾雅》曰：鳽，鵁鶄。
shuō wén yuē: jiāo jīng, jiān yě, yī yuē jiāo lú, shì fú, jiǎo gāo máo guān, jiāng dōng rén jiā yǎng zhī, yǐ yàn huǒ zāi.
《說文》曰：鵁鶄，鳽也，一曰鵁鸕，［似鳧，腳高毛冠，江東人家養之，以厭火災。］
yì wù zhì yuē: jiāo jīng cháo yú gāo shù, shēng zǐ zài kū zhōng, wèi néng fēi, jiē xián qí yì fēi yě.
《異物志》曰：鵁鶄巢於高樹，生子在窟中，未能飛，皆銜其翼飛也。
fù jìn zhì yú jiāo jīng fù yuē: yǒu nán zhōu zhī qí niǎo, liàng shū měi ér kě jiā, shēng jiǔ gāo zhī kuàng zé, yóu jiāng huái zhī hóng bō, jì jiǎn yì yǐ jiù yǎng, suì wǎn luán hū bāng jiā, jiāo jīng chéng yí, ruò kè ruò huà, luán jǐng guī bèi, dài xuán ěr bái, bān máo chēng yīng, bó yǔ zhū yē, qīng bù zhuān gàn, xūn bù shàn chì, yīn wǎn diǎn zhù, xī chóu yǒu shì, qí zài shuǐ yě, zé qiǎo tài duō zī, diào jié róu gǔ, yī dī yī yǎng, zhà fú zhà méi, huò yóu huò wǔ, bīn fān shū hū, ruò nǎi yáng gù duō yīn, shū fāng xiāng qiú, jiàn shuǐ zé xǐ, dǔ huǒ ér yōu.
【賦】晉摯虞鵁鶄賦曰：有南州之奇鳥，諒殊美而可嘉，生九皋之曠澤，游江淮之洪波，既翦翼以就養，遂婉孌乎邦家，鵁鶄呈儀，若刻若畫，鸞頸龜背，戴玄珥白，班毛赬膺，駮羽朱掖，青不專紺，纁不擅赤，因宛點注，希稠有適，其在水也，則巧態多姿，調節柔骨，一低一仰，乍浮乍沒，或游或舞，繽翻倏忽，若乃陽故多陰，殊方相求，見水則喜，睹火而憂。
liáng jiǎn wén dì jiāo jīng fù yuē: yǐn sān zhī zhī chún lù, shí liù cǎo zhī yīng fāng, shì jīn shā zhī fú cǎi, tóng jǐn zhì zhī bào zhāng, hóng máo fù yì, cuì liè chuí xīn, yù bō yǒng zhǔ, fú guǎng xì shēn, lín gāo wǔ hé, yìng qiǎn nòng yīn, zhú yú huī ér gù jǐng, chéng qīng chuī ér wēi yín.
梁簡文帝鵁鶄賦曰：飲三芝之淳露，食六草之英芳，似金沙之符采，同錦質之報章，紅毛覆臆，翠鬛垂心，浴波泳渚，浮廣戲深，臨高舞翮，映淺弄音，逐餘暉而顧景，乘清吹而微吟。
xī chì
◇鸂鶒
lín hǎi yì wù zhì yuē: xī chì shuǐ niǎo, máo yǒu wǔ sè, shí duǎn hú, qí zài xī zhōng, wú dú qì.
《臨海異物志》曰：鸂鶒水鳥，毛有五色，食短狐，其在溪中，無毒氣。
shī qí xiè tiǎo yǒng xī chì shī yuē: huì cǎo hán chū fāng, yáo chí ài wǎn sè, dé cè hóng luán yǐng, xī guāng nòng yǔ yì.
【詩】齊謝朓詠鸂鶒詩曰：蕙草含初芳，瑤池曖晚色，得廁鴻鸞影，晞光弄羽翼。
liáng jiǎn wén dì yǒng fēi lái xī chì shī yuē: fēi cóng hé chù lái, shì chū shàng lín wēi, kǒu xián zhǎng shēng yè, chì rǎn kūn míng tái.
梁簡文帝詠飛來鸂鶒詩曰：飛從何處來，似出上林隈，口銜長生葉，翅染昆明苔。
fù sòng xiè huì lián xī chì fù yuē: lǎn shuǐ qín zhī wàn lèi, xìn mò lì hū xī chì, fú zhāo xī zhī xiān zī, róu xuán huáng zhī měi sè, mìng chóu lǚ yǐ áo yóu, qì chuān méi ér yǎn xī, chāo shén wáng yǐ zì dé, bù yì yú rén zhī zài cè, wǎng luó mù ér yún bù, cuī yǔ hé yú piān fān, guāi chén fú zhī xié yù, wǎn jī chù yú lóng fán.
【賦】宋謝惠連鸂鶒賦曰：覽水禽之萬類，信莫麗乎鸂鶒，服昭晰之鮮姿，糅玄黃之美色，命儔旅以翱遊，憩川湄而偃息，超神王以字得，不意虞人之在側，網羅幕而雲布，摧羽翮於翩翻，乖沉浮之諧豫，宛羈畜於籠樊。
bái lù
◇白鷺
ěr yǎ yuē: lù chōng chú.
《爾雅》曰：鷺舂鋤。
máo shī: zhōu sòng yuē: zhèn lù yú fēi, yú bǐ xī yōng.
《毛詩》：周頌曰：振鷺於飛，於彼西雝。
shī yì shū yuē: lù, shuǐ niǎo yě, hǎo ér jié bái, wèi zhī bái niǎo, qí lǔ wèi zhī chōng chú, liáo dōng lè làng wú yáng wèi zhī bái lù, chǔ chéng wáng shí, yǒu zhū lù, hé dá fēi xiáng, fù yǒu chì sè zhě, jiù gǔ chuī yīn lè zhū lù qū shì yě.
《詩義疏》曰：鷺，水鳥也，好而絜白，謂之白鳥，齊魯謂之舂鋤，遼東樂浪吳楊謂之白鷺，楚成王時，有朱鷺，合沓飛翔，復有赤色者，舊鼓吹音樂朱鷺曲是也。
fù sòng xiè huì lián bái lù fù yuē: yǒu tí fán ér jiàn xiàn, shí zhèn lù zhī xiān qín, biǎo fú zī zhī sù zhì, tǐng lè shuǐ zhī qí xīn.
【賦】宋謝惠連白鷺賦曰：有提樊而見獻，寔振鷺之鮮禽，表弗緇之素質，挺樂水之奇心。
shī chén sū zi qīng gǔ chuī qū zhū lù shī yuē: yù shān yī zhū lù, róng yǔ rù wáng jī, yù xiàng tiān chí yǐn, guò rào shàng lín fēi, jīn dī lì yǔ hé, dān shuǐ yù máo yī, fēi tān jiā xià shí, huái ēn zì yuǎn guī.
【詩】陳蘇子卿鼓吹曲朱鷺詩曰：玉山一朱鷺，容與入王畿，欲向天池飲，過繞上林飛，金隄麗羽翮，丹水浴毛衣，非貪葭下食，懷恩自遠歸。
pì tí
◇鸊鵜
fāng yán yuē: yě fú shén xiǎo, hǎo méi shuǐ zhōng, nán chǔ zhī rén, wèi zhī pì tí, dà zhě wèi zhī gú tí.
《方言》曰：野鳧甚小，好沒水中，南楚之人，謂之鸊鵜，大者謂之鶻蹄。
ěr yǎ yuē: tí wū zé.
《爾雅》曰：鵜鴮鸅。
fù jìn zhāng wàng pì tí fù yuē: yú dǔ pì tí zhī wèi niǎo yě, xíng jùn cóng miè, wěi hé jiāo lòu, lè shuǐ yǐ yóu. suí bō lún yuè, fàn rán rèn xìng, ér wú huàn yě, wéi pì tí zhī xiǎo niǎo, tuō chuān hú yǐ fán yù, piān shū hé yǐ hé míng. fěi jiǒng tì yú lóng chù, chán zhuó chí zhǎo, róng yǔ hé zhōu, xiáng ér bù yān, jí ér bù liú, zhí wū zé zhǐ, yù zé zé yóu, lún tán lǐ yǐ xián yú, yuè làng biǎo ér xiāng qiú, cuì bù zé qú, yú bù zé chuān, suí fēng téng qǐ, yǔ tāo huí xuán, chén cuàn zé zú bō yuán bō, fú yǒng zé yì pái wēi lián, shuài xìng mìng yǐ xián fàng, dú áo yì ér huò quán.
【賦】晉張望鸊鵜賦曰：余睹鸊鵜之為鳥也，形濬叢蔑，尾翮燋陋，樂水以游。隨波淪躍，汎然任性，而無患也，惟鸊鵜之小鳥，託川湖以繁育，翩舒翮以和鳴。匪窘惕於籠畜，瀺灂池沼，容與河洲，翔而不淹，集而不留，值汙則止，遇澤則游，淪潭裡以銜魚，躍浪表而相求，萃不擇渠，娛不擇川，隨風騰起，與濤迴旋，沉竄則足撥圓波，浮泳則臆排微漣，率性命以閒放，獨遨逸而獲全。
ōu
◇鷗
shuō wén yuē: ōu, shuǐ xiāo yě.
《說文》曰：鷗，水鴞也。
cāng xié jiě gǔ yuē: yī, ōu yě.
倉頡解詁曰：鷖，鷗也。
shān hǎi jīng yuē: xuán gǔ guó, qí rén shí ōu.
《山海經》曰：玄股國，其人食鷗。
liè zǐ yuē: hǎi shàng zhī rén hǎo ōu zhě, měi dàn zhī hǎi shàng, cóng ōu niǎo yóu, ōu niǎo zhī zhì zhě, bǎi shù ér bù zhǐ, qí fù yuē: wú wén ōu niǎo jiē cóng rǔ hǎo, qǔ lái wú wán zhī, míng rì zhī hǎi, ōu niǎo wǔ ér bù xià.
《列子》曰：海上之人好鷗者，每旦之海上，從鷗鳥游，鷗鳥之至者，百數而不止，其父曰：吾聞鷗鳥皆從汝好，取來吾玩之，明日之海，鷗鳥舞而不下。
nán yuè zhì yuē: jiāng ōu, yī míng hǎi ōu, zài zhǎng hǎi zhōng, suí cháo shàng xià, cháng yǐ sān yuè fēng zhì, nǎi hái zhōu yǔ, pō zhī fēng yún, ruò qún fēi zhì àn, dù hǎi zhě yǐ cǐ wèi hòu.
《南越志》曰：江鷗，一名海鷗，在漲海中，隨潮上下，常以三月風至，乃還洲嶼，頗知風雲，若群飛至岸，渡海者以此為候。
shī liáng hé xùn yǒng bái ōu shī yuē: kě lián shuāng bái ōu, zhāo xī shuǐ shàng yóu, hé yán yì qī niǎo, cí zhù xióng bù liú, gū fēi chū pǔ xù, dú sù xià cāng zhōu, dōng xī cóng cǐ qù, yǐng xiǎng jué wú yóu.
【詩】梁何遜詠白鷗詩曰：可憐雙白鷗，朝夕水上游，何言異棲鳥，雌住雄不留，孤飛出浦漵，獨宿下滄洲，東西從此去，影響絕無由。
péng
◇鵬
zhuāng zǐ yuē: běi míng yǒu yú, qí míng yuē kūn, huà ér wèi péng, péng zhī bèi bù zhī jǐ qiān lǐ yě, nù ér fēi, qí yì ruò chuí tiān zhī yún, shì niǎo yě, hǎi yùn jiāng xǐ yú nán míng, nán míng zhě, tiān chí yě, shuǐ jī sān qiān lǐ, tuán fú yáo ér shàng zhě jiǔ wàn lǐ.
《莊子》曰：北溟有魚，其名曰鯤，化而為鵬，鵬之背不知幾千里也，怒而飛，其翼若垂天之雲，是鳥也，海運將徙於南溟，南溟者，天池也，水擊三千里，摶扶搖而上者九萬里。
yōu míng lù yuē: chǔ wén wáng hǎo liè, yǒu rén xiàn yī yīng, wáng jiàn zhǎo jù shū cháng, gù wèi liè yú yún mèng, máo qún yǔ zú zhēng shì bó, cǐ yīng dèng mù yuǎn zhān yún jì, é yǒu yī wù, níng xiáng xiān bái, bù biàn qí xíng, yīng biàn sǒng hé ér shēng, chù ruò fēi diàn, xū yú, yǔ duò rú xuě, xuè xià rú yǔ, yǒu dà niǎo duò dì, dù qí liǎng chì, guǎng shù shí lǐ, shí yǒu bó wù jūn zǐ yuē: cǐ dà péng chú yě, wén wáng nǎi hòu shǎng zhī.
《幽明錄》曰：楚文王好獵，有人獻一鷹，王見爪距殊常，故為獵於雲夢，毛群羽族爭噬搏，此鷹瞪目遠瞻雲際，俄有一物，凝翔鮮白，不辨其形，鷹便竦翮而升，矗若飛電，須臾，羽墮如雪，血下如雨，有大鳥墮地，度其兩翅，廣數十里，時有博物君子曰：此大鵬雛也，文王乃厚賞之。
yì lèi chuán yuē: hàn wǔ dì shí, xī yù xiàn hēi yīng, dé péng chú, dōng fāng shuò shí zhī.
《異類傳》曰：漢武帝時，西域獻黑鷹，得鵬雛，東方朔識之。
fù jìn jiǎ biāo péng fù yuē: yú lǎn zhāng mào xiān jiāo liáo fù, yǐ qí zhì wēi chù yì, ér piān yú shòu hài, yú yǐ wèi wèi ruò dà péng, qī xíng xiá yuǎn, zì yù zhī quán yě, cǐ gù huò fú zhī jī, liáo fù zhī yún, tàn dà jūn zhī bō wù, qǐ kuài huà yú tiān rǎng, jiā yǒu péng zhī jù niǎo, shè yuán qì zhī kuā xiàng, jiē yǔ nèi zhī bī ài, zūn sì huāng yǐ fàn dàng.
【賦】晉賈彪鵬賦曰：余覽張茂先鷦鷯賦，以其質微處藝，而偏於受害，愚以為未若大鵬，棲形遐遠，自育之全也，此固禍福之機，聊賦之雲，嘆大鈞之播物，啟塊化於天壤，嘉有鵬之巨鳥，攝元氣之夸象，揭宇內之逼隘，遵四荒以汎盪。
zàn jìn ruǎn xiū dà péng zàn yuē: qiāng qiāng dà péng, dàn zì běi míng, jiǎ jīng líng lín, shén huà yǐ shēng, rú yún zhī yì, rú shān zhī xíng, hǎi yùn shuǐ jī, fú yáo shàng zhēng.
【贊】晉阮修大鵬贊曰：蹌蹌大鵬，誕自北溟，假精靈鱗，神化以生，如雲之翼，如山之形，海運水擊，扶搖上征。
jīng wèi
◇精衛
shān hǎi jīng yuē: yán dì zhī nǚ, míng yuē nǚ wá, yóu yú dōng hǎi, nì ér bù fǎn, shì wèi jīng wèi, cháng qǔ xī shān zhī mù shí, yǐ tián dōng hǎi.
《山海經》曰：炎帝之女，名曰女娃，游於東海，溺而不反，是為精衛，常取西山之木石，以填東海。
zàn jìn guō pú jīng wèi zàn yuē: yán dì zhī nǚ, huà wèi jīng wèi, chén xíng dōng hǎi, líng shuǎng xī mài, nǎi xián mù shí, yǐ tián yōu hài.
【贊】晉郭璞精衛贊曰：炎帝之女，化為精衛，沉形東海，靈爽西邁，乃銜木石，以填攸害。
fěi cuì
◇翡翠
ěr yǎ yuē: cuì, yù yě.
《爾雅》曰：翠，鷸也。
cāng xié jiě gǔ yuē: yù, cuì bié míng yě.
倉頡解詁曰：鷸，翠別名也。
shuō wén yuē: fěi, chì què, cuì, qīng què yě.
《說文》曰：翡，赤雀，翠，青雀也。
zhōu shū yuē: chéng wáng shí, cāng wú xiàn fěi cuì.
《周書》曰：成王時，蒼梧獻翡翠。
xiào jīng yuán shén qì yuē: shén líng zī yè, zé cuì yǔ yào.
《孝經援神契》曰：神靈滋液，則翠羽曜。
lí sāo yuē: xuān fēi xī cuì céng, céng jǔ.
《離騷》曰：翾飛兮翠曾，［曾舉。］
yòu yuē: fěi wéi cuì chóu.
又曰：翡帷翠幬。
hàn shū yuē: wèi tuó xiàn wén dì cuì niǎo qiān.
《漢書》曰：尉佗獻文帝翠鳥千。
yòu yuē: yàn cì wáng dàn, láng zhōng shì cóng, diāo yǔ huáng jīn fù chán, cuì yǔ shì guān.
又曰：燕刺王旦，郎中侍從，貂羽黃金附蟬，［翠羽飾冠。］
guǎng zhì yuē: fěi sè chì, cuì sè gàn, jiē chū jiāo zhōu xìng gǔ xiàn.
《廣志》曰：翡色赤，翠色紺，皆出交州興古縣。
wú lù, xuē zōng shàng shū yuē: rì nán yuǎn zhì fěi cuì, chōng bèi bǎo wán.
吳錄，薛綜上疏曰：日南遠致翡翠，充備寶玩。
xú guǎng chē fú zhù yuē: tiān zǐ hé jīn gēn chē cuì yǔ gài, huáng hòu shǒu shì bù yáo, bā què jiǔ huá, jiā fěi cuì.
徐廣車服注曰：天子輅金根車翠羽蓋，皇后首飾步搖，八雀九華，加翡翠。
yáng xiào yuán yuán é xiān, jù běn shū jiǔ shí yī juàn kǒng què piān gǎi. jiāo zhǐ yì wù zhì yuē: cuì niǎo xiān gāo zuò cháo, jí shēng zǐ, ài zhī, kǒng duò, shāo xià zuò cháo, zi shēng máo yǔ, fù yì ài zhī. yòu gèng xià cháo yě.
楊孝元［原訛先，據本書九十一卷孔雀篇改。］交趾《異物志》曰：翠鳥先高作巢，及生子，愛之，恐墮，稍下作巢，子生毛羽，復益愛之。又更下巢也。
shī hòu hàn cài yōng cuì niǎo shī yuē: tíng zōu yǒu ruò liú, lǜ yè hán dān róng, cuì niǎo shí lái jí, zhèn yì xiū róng xíng, huí gù shēng bì sè, dòng yáo yáng piǎo qīng.
【詩】後漢蔡邕翠鳥詩曰：庭陬有若留，綠葉含丹榮，翠鳥時來集，振翼脩容形，回顧生碧色，動搖揚縹青。
fù liáng jiāng yān fěi cuì fù yuē: bǐ yī niǎo zhī qí lì, shēng jīn zhōu yǔ yán shān, yìng tóng líng zhī sù qì, guàn bì dèng zhī hóng quán, liǎn huì xìng jí xún xīn, qiān chēng yì yǔ qīng yǔ, zhōng jué mìng yú yú rén, chōng nán chēn yú nèi fǔ, bèi bǎo zhàng zhī guāng yí, dēng měi nǚ zhī lì shì, zá bái yù ér chéng wén, róu zǐ jīn ér wèi sè, zhuān miào cǎi yú wǔ dōu, shàn jīng huá yú bā jí.
【賦】梁江淹翡翠賦曰：彼一鳥之奇麗，生金洲與炎山，映銅陵之素氣，灌碧磴之紅泉，斂慧性及馴心，騫赬翼與青羽，終絕命於虞人，充南賝於內府，備寶帳之光儀，登美女之麗飾，雜白玉而成文，糅紫金而為色，專妙采於五都，擅精華於八極。
zàn jìn guō pú cuì zàn yuē: cuì què jūn niǎo, yuè zài nán hǎi, yǔ bù gōng yòng, ròu bù zú zǎi, huái bì qí zuì, jiǎ hài yǐ cǎi.
【贊】晉郭璞翠贊曰：翠雀麇鳥，越在南海，羽不供用，肉不足宰，懷璧其罪，賈害以采。
fú niǎo
◇服鳥
shèng hóng zhī jīng zhōu jì yuē: wū xiàn yǒu niǎo, rú cí jī, qí míng wèi xiāo, chǔ rén wèi zhī fú.
盛弘之《荊州記》曰：巫縣有鳥，如雌雞，其名為鴞，楚人謂之服。
fù hàn jiǎ yì fú niǎo fù yuē: yì wèi zhǎng shā wáng fù sān nián, yǒu fú fēi rù yì shě, zhǐ yú zuò yú, fú shì xiāo, bù xiáng niǎo yě, yì jì yǐ shì jū zhǎng shā, zhǎng shā bēi shī, yì zì shāng dào, yǐ wèi shòu bù dé zhǎng, ér wèi fù yǐ zì guǎng, qí cí yuē: dān è zhī suì, mèng xià gēng zǐ, fú jí yú shě, zhǐ yú zuò yú, mào shén xián xiá, yì wù lái cuì, sī guài qí gù, fā shū zhàn zhī, chèn yán qí dù, yuē: yě niǎo rù shì, zhǔ rén jiāng qù, qǐng wèn yú fú, yú qù hé zhī, fú nǎi tàn xī, kǒu bù néng yán, qǐng duì yǐ yì, yuē: wàn wù biàn huà, gù wú xiū xī, wò liú ér qiān, huò tuī ér hái, mì mù wú qióng, hú kě shèng yán, sī yóu suì chéng, zú bèi wǔ yuán é zhèng, jù féng xiào běn gǎi. xíng, fù shuō xū mí, nǎi xiāng wǔ dīng, fū huò zhī yǔ fú, hé yǐ jiū chán, mìng bù kě shuō, shú zhī qí jí, yún zhēng yǔ jiàng, jiū cuò xiāng fēn, dà jūn bō wù, yǎng yà wú yín, qiě fú tiān dì wèi lú, zào huà wèi gōng, yīn yáng wèi tàn, wàn wù wèi tóng, hé sàn xiāo xī, ān yǒu cháng zé.
【賦】漢賈誼服鳥賦曰：誼為長沙王傅三年，有服飛入誼舍，止於坐隅，服似鴞，不祥鳥也，誼既以適居長沙，長沙卑濕，誼自傷悼，以為壽不得長，而為賦以自廣，其辭曰：單閼之歲，孟夏庚子，鵩集於舍，止於坐隅，貌甚閒暇，異物來萃，私怪其故，發書占之，讖言其度，曰：野鳥入室，主人將去，請問於鵩，余去何之，鵩乃嘆息，口不能言，請對以臆，曰：萬物變化，固無休息，斡流而遷，或推而還，沕穆無窮，胡可勝言，斯游遂成，卒被五［原訛正，據馮校本改。］刑，傅說胥靡，乃相武丁，夫禍之與福，何以糾纏，命不可說，孰知其極，雲蒸雨降，糾錯相紛，大鈞播物，坱圠無垠，且夫天地為爐，造化為工，陰陽為炭，萬物為銅，合散消息，安有常則。
hàn kǒng zāng xiāo fù yuē: jì xià gēng zǐ, sī dùn jìng jū, yuán yǒu fēi xiāo, jí wǒ wū yú, yì wù zhī lái, jí xiōng zhī fú, guān zhī huān rán, lǎn kǎo jīng shū, zài dé wèi xiáng, qì cháng wèi yāo, xún qì ér yīng, tiān dào bù yú, xī zài jiǎ shēng, yǒu shí zhī shì, jì zī fú niǎo, zú yòng sàng jǐ, zī wǒ lìng kǎo, xìn dào zhí zhēn, biàn guài shēng jiā, wèi zhī tiān shén, huò fú wú mén, wéi rén suǒ qiú, tīng tiān rèn mìng, shèn jué suǒ xiū, qī chí yǎng zhì, lǎo shì zhī chóu, shí qù bù suǒ, shí lái bù nì, shù jǐ zhōng yōng, rén yì zhī zhái, hé sī hé lǜ, zì lìng lēi jù.
漢孔臧鴞賦曰：季夏庚子，思遁靜居，爰有飛鴞，集我屋隅，異物之來，吉凶之符，觀之歡然，覽考經書，在德為祥，棄常為妖，尋氣而應，天道不逾，昔在賈生，有識之士，忌茲服鳥，卒用喪己，咨我令考，信道執真，變怪生家，謂之天神，禍福無門，唯人所求，聽天任命，慎厥所脩，棲遲養志，老氏之疇，時去不索，時來不逆，庶幾中庸，仁義之宅，何思何慮，自令勒劇。
