strong zǒng zài dì wáng tiān huáng shì dì huáng shì rén huáng shì yǒu cháo shì suì rén shì tài hào páo xī shì dì nǚ wā shì yán dì shén nóng shì huáng dì xuān yuán shì shǎo hào jīn tiān shì zhuān xū gāo yáng shì dì kù gāo xīn shì dì yáo táo táng shì dì shùn yǒu yú shì yǔ xià hòu shì strong
總載帝王 天皇氏 地皇氏 人皇氏 有巢氏 燧人氏 太昊庖犧氏 帝女媧氏 炎帝神農氏 黃帝軒轅氏 少昊金天氏 顓頊高陽氏 帝嚳高辛氏 帝堯陶唐氏 帝舜有虞氏 禹夏后氏

zǒng zài dì wáng
◇總載帝王

shàng shū xíng dé fàng yuē: dì zhě, tiān hào yě, wáng zhě, rén chēng yě, tiān yǒu wǔ dì yǐ lì míng, rén yǒu sān wáng yǐ zhèng dù, tiān zǐ, jué chēng yě, huáng zhě, huáng huáng yě.
尚書刑德放曰：帝者，天號也，王者，人稱也，天有五帝以立名，人有三王以正度，天子，爵稱也，皇者，煌煌也。

chūn qiū yǎn kǒng tú yuē: zhèng qì wèi dì, jiān qì wèi chén, xiù qì wèi rén.
《春秋演孔圖》曰：正氣為帝，間氣為臣，秀氣為人。

lǐ dòu wēi yí yuē: dì zhě dé qí gēn hé, wáng zhě dé qí yīng huá, bà zhě dé qí fù zhī, gù dì dào bù xíng, bù néng wáng, wáng dào bù xíng, bù néng bà, bà dào bù xíng, bù néng shǒu qí shēn.
《禮斗威儀》曰：帝者得其根核，王者得其英華，霸者得其附枝，故帝道不行，不能王，王道不行，不能霸，霸道不行，不能守其身。

guǎn zǐ yuē: míng yī zhě huáng, chá dào zhě dì, tōng dé zhě wáng, móu dé bīng shèng zhě bà.
《管子》曰：明一者皇，察道者帝，通德者王，謀得兵勝者霸。

lǚ shì chūn qiū yuē: shǐ shēng zhī zhě tiān yě, yǎng chéng zhī zhě rén yě, néng yǎng tiān zhī suǒ shēng ér wèi tiān zǐ.
《呂氏春秋》曰：始生之者天也，養成之者人也，能養天之所生而為天子。

chūn qiū kǎo yào wén yuē: wáng zhě wǎng yě, shén suǒ shū xiàng, rén suǒ lè guī.
春秋考耀文曰：王者往也，神所輸向，人所樂歸。

chūn qiū fán lù yuē: dé qí tiān dì zhě chēng huáng dì, tiān yòu ér zi zhī, hào chēng tiān zǐ.
《春秋繁露》曰：德俟天地者稱皇帝，天祐而子之，號稱天子。

dǒng zǐ yuē: gǔ zhī rén zào wén zì zhě, sān huà ér lián qí zhōng wèi zhī wáng, sān huà zhě, tiān dì yǔ rén yě, lián zhōng zhě, tōng qí dào yě, qǔ tiān dì yǔ rén zhī cái ér cān zhī, fēi wáng zhě qí shú néng dāng shì, gù wáng zhě bì fǎ tiān, yǐ dà rén fù yù wàn wù, jì huà ér shēng zhī. yòu yǎng ér chéng zhī.
董子曰：古之人造文字者，三畫而連其中謂之王，三畫者，天地與人也，連中者，通其道也，取天地與人之才而參之，非王者其孰能當是，故王者必法天，以大仁覆育萬物，既化而生之。又養而成之。

hán shī wài chuán yuē: jūn zhě hé, yuē qún yě, gǎn qún tiān xià wàn wù ér chú qí hài zhě wèi zhī jūn.
《韓詩外傳》曰：君者何，曰群也，敢群天下萬物而除其害者謂之君。

bái hǔ tōng yuē: dì wáng zhě, hào yě, hào zhě, gōng zhī biǎo yě, suǒ yǐ biǎo gōng míng dé, hào lìng chén xià zhě yě, dé hé tiān dì zhě chēng dì, rén yì hé zhě chēng wáng, bié yōu liè yě.
《白虎通》曰：帝王者，號也，號者，功之表也，所以表功明德，號令臣下者也，德合天地者稱帝，仁義合者稱王，別優劣也。

yòu yuē: jiē shàng chēng tiān zǐ zhě, míng yǐ jué shì tiān yě, jiē xià chēng dì wáng zhě, míng wèi hào tiān xià zhì zūn zhī chēng.
又曰：接上稱天子者，明以爵事天也，接下稱帝王者，明位號天下至尊之稱。

hàn zá shì yuē: gǔ zhě tiān zǐ chēng huáng, qí cì chēng wáng, qín chéng bǎi wáng zhī mò, wèi hàn qū chú, zì yǐ dé jiān sān huáng wǔ dì, gù bìng wèi hào.
漢雜事曰：古者天子稱皇，其次稱王，秦承百王之末，為漢驅除，自以德兼三皇五帝，故並為號。

dì wáng shì jì yuē: kǒng zǐ chēng tiān zǐ zhī dé, gǎn tiān dì, dòng bā fāng, shì yǐ huà hé shén zhě chēng huáng, dé hé tiān dì zhě chēng dì, rén yì hé zhě chēng wáng.
《帝王世紀》曰：孔子稱天子之德，感天地，洞八方，是以化合神者稱皇，德合天地者稱帝，仁義合者稱王。

cài yōng dú duàn yuē: shàng zhě zūn wèi suǒ zài yě, tài shǐ lìng sī mǎ qiān jì shì, dāng yán dì, zé yī wéi zhī, dàn yán shàng, bù gǎn xiè dú duàn zuò xiè, xià tóng. dú zhě zūn hào, yán zūn zūn zhī yì yě, chéng yú chū yú lǜ wén, yuē gǎn dào chéng yú fú yù wù, wèi tiān zǐ suǒ fú shí zhě yě, tiān zǐ zhì zūn, bù gǎn xiè dú yán zhī, gù tuō yú chéng yú yě, tiān zǐ yǐ tiān xià wèi jiā, bù yǐ jīng shī gōng shì wèi cháng chù, dāng chéng yú yǐ tiān xià, gù wèi zhī chē jià, tiān zǐ zì wèi xíng zài suǒ, jīn suī zài jīng shī, yán zài háng suǒ yě, xún shòu tiān xià, suǒ zòu shì chù jiē wèi gōng, zài zhǎng ān zé yuē zhǎng ān gōng, zài tài shān zé yuē tài shān gōng, wéi dāng shí suǒ zài.
蔡邕《獨斷》曰：上者尊位所在也，太史令司馬遷記事，當言帝，則依違之，但言上，不敢泄［獨斷作渫，下同。］瀆者尊號，言尊尊之義也，乘輿出於律文，曰敢盜乘輿服御物，謂天子所服食者也，天子至尊，不敢泄瀆言之，故託於乘輿也，天子以天下為家，不以京師宮室為常處，當乘輿以天下，故謂之車駕，天子自謂行在所，今雖在京師，言在行所也，巡狩天下，所奏事處皆為宮，在長安則曰長安宮，在泰山則曰泰山宮，唯當時所在。

lǐ jì yuē: tiān zǐ zhě, yǔ tiān dì cān, dé pèi tiān dì, jiān lì wàn wù, yǔ rì yuè bìng míng, míng zhào sì hǎi, ér bù yí wēi xiǎo, qí zài cháo tíng, zé dào rén shèng lǐ yì zhī xù, yàn chù zé tīng yǎ sòng zhī yīn, xíng bù zé yǒu huán pèi zhī shēng, shēng chē zé yǒu luán hé zhī yīn, jū chù yǒu lǐ, jìn tuì yǒu dù, bǎi guān dé qí yí, wàn shì dé qí xù.
《禮記》曰：天子者，與天地參，德配天地，兼利萬物，與日月並明，明照四海，而不遺微小，其在朝廷，則道仁聖禮義之序，燕處則聽雅頌之音，行步則有環珮之聲，升車則有鸞和之音，居處有禮，進退有度，百官得其宜，萬事得其序。

liù tāo yuē: wáng zhě zhī dào, rú lóng zhī shǒu, gāo jū yuǎn wàng, shēn shì ér shěn tīng, shén qí xíng ér sàn qí jīng, ruò tiān gāo ér bù kě jí, ruò chuān shēn ér bù kě cè, gù kě nù ér bù nù, chén nǎi wèi hǔ, kě shā ér bù shā, dà zéi nǎi fā, bīng shì bù xíng, dí guó nǎi qiáng.
《六韜》曰：王者之道，如龍之首，高居遠望，深視而審聽，神其形而散其精，若天高而不可極，若川深而不可測，故可怒而不怒，臣乃為虎，可殺而不殺，大賊乃發，兵勢不行，敵國乃強。

guǎn zǐ yuē: huáng dì lì míng táng zhī yì, shàng guān yú xián yě, yáo yǒu qú shì zhī wèn, xià tīng yú mín yě, shùn yǒu gào shàn zhī jīng, ér zhǔ bù bì yě, yǔ lì jiàn gǔ yú cháo, ér bèi xùn yě, tāng yǒu zǒng jiē zhī tíng, guān mín fēi yě, wǔ wáng yǒu líng tái zhī gōng, xián zhě jìn yě, cǐ gǔ shèng dì míng wáng, suǒ yǐ yǒu ér wù shī, dé ér wù zhǐ yě.
《管子》曰：黃帝立明堂之議，上觀於賢也，堯有衢室之問，下聽於民也，舜有告善之旌，而主不蔽也，禹立諫鼓於朝，而備訊也，湯有總街之廷，觀民非也，武王有靈台之宮，賢者進也，此古聖帝明王，所以有而勿失，得而勿止也。

shī zǐ yuē: kǒng zǐ yuē: shāng rǔ zhī jūn zhī wèi jūn hū, zi xià yuē: yú shī shuǐ zé sǐ, shuǐ shī yú yóu wèi shuǐ yě, kǒng zǐ yuē: shāng zhī zhī yǐ, zhuāng zǐ yuē: hè xū shì zhī shí, mín jū bù zhī suǒ wèi, xíng bù zhī suǒ zhī, hán bǔ ér xī, gǔ fù ér yóu.
《尸子》曰：孔子曰：商汝知君之為君乎，子夏曰：魚失水則死，水失魚猶為水也，孔子曰：商知之矣，《莊子》曰：赫胥氏之時，民居不知所為，行不知所之，含哺而熙，鼓腹而游。

yòu yuē: xī róng chéng shì dà tíng shì bǎi huáng shì xuān yuán shì zūn lú shì fú xī shì, dāng shì shí yě, jié shéng ér yòng zhī, gān qí shí, měi qí fú, lè qí sú, ān qí jū, lín guó xiāng wàng, jī gǒu zhī yīn xiāng wén, mín zhì lǎo sǐ, bù xiāng wǎng lái, ruò cǐ shí zé zhì zhì yě.
又曰：昔容成氏大庭氏柏皇氏軒轅氏尊盧氏伏羲氏，當是時也，結繩而用之，甘其食，美其服，樂其俗，安其居，鄰國相望，雞狗之音相聞，民至老死，不相往來，若此時則至治也。

sūn qīng zǐ yuē: rén zhǔ zhě, shǒu zhì yuē ér xiáng, shì zhì xiá xún zǐ wáng bà piān zuò yì ér qiè, wáng bà piān zuò gōng. chuí yī shang, bù xià diàn xí zhī shàng, ér hǎi nèi zhī mín, mò bù yuán dé yǐ wèi dì wáng.
《孫卿子》曰：人主者，守至約而詳，事至狹［荀子王霸篇作佚］而切，［王霸篇作功。］垂衣裳，不下簟席之上，而海內之民，莫不原得以為帝王。

lǚ shì chūn qiū yuē: wǔ dì xiān dào ér hòu dé, gù dé mò shèng yān, sān wáng xiān dé ér hòu shì, gù shì mò gōng yān, wǔ bó xiān shì ér hòu bīng, gù bīng mò qiáng yān.
《呂氏春秋》曰：五帝先道而後德，故德莫盛焉，三王先德而後事，故事莫功焉，五伯先事而後兵，故兵莫強焉。

hán zǐ yuē: míng wáng zhì qí chén xià zhě, èr bǐng ér yǐ yǐ, èr zhě, xíng, dé yě, shā lù zhī wèi xíng, qìng shǎng zhī wèi dé.
《韓子》曰：明王制其臣下者，二柄而已矣，二者，刑，德也，殺戮之謂刑，慶賞之謂德。

huái nán zǐ yuē: dì zhě tǐ tài yī, wáng zhě fǎ yīn yáng, bà zhě zé sì shí, jūn zhě yòng liù lǜ, tǐ tài yī zhě, láo lóng tiān dì, dàn yā shān chuān, hán tǔ yīn yáng, shēn xiè sì shí, jì gāng bā jí, jīng wěi liù hé, fù lù zhào dǎo, pǔ sì ér wú sī, xuān fēi rú dòng, mò bù yǎng dé ér shēng, fǎ yīn yáng, chéng tiān dì zhī hé, xíng wàn lèi zhī tǐ, hán qì huà wù, yǐ chéng xíng lèi, zé sì shí zhě, chūn shēng, xià zhǎng, qiū shōu, dōng cáng, qǔ yǔ yǒu jié, chū rù yǒu shí, kāi hé zhāng liǎn, bù shī qí xù, xǐ nù gāng róu, bù zá qí lǐ, yòng liù lǜ zhě, shēng zhī yǔ shā yě, shǎng zhī yǔ fá yě, yǔ zhī yǔ duó yě, fēi cǐ wú dào.
《淮南子》曰：帝者體太一，王者法陰陽，霸者則四時，君者用六律，體太一者，牢籠天地，彈壓山川，含吐陰陽，申洩四時，紀綱八極，經緯六合，覆露照導，普汜而無私，翾飛蠕動，莫不仰德而生，法陰陽，承天地之和，形萬類之體，含氣化物，以成形類，則四時者，春生，夏長，秋收，冬藏，取與有節，出入有時，開闔張斂，不失其序，喜怒剛柔，不雜其理，用六律者，生之與殺也，賞之與罰也，予之與奪也，非此無道。

yòu yuē: rén zhǔ zhě, yǐ tiān xià zhī mù shì, yǐ tiān xià zhī ěr tīng, yǐ tiān xià zhī zhì lǜ, yǐ tiān xià zhī lì dòng, shì gù hào lìng néng xià jiū, ér chén qíng dé shàng wén, bǎi guān xiū tōng, qún chén fú còu, xǐ bù yǐ shǎng cì, nù bù yǐ zuì zhū.
又曰：人主者，以天下之目視，以天下之耳聽，以天下之智慮，以天下之力動，是故號令能下究，而臣情得上聞，百官脩通，群臣輻湊，喜不以賞賜，怒不以罪誅。

qián fū lùn yuē: tài gǔ zhī shí, zhào lí chū zài, wèi yǒu shàng xià, ér zì shùn xù, tiān wèi shì yān, jūn wèi shè yān, mò hòu jiǎo chù, huò xiāng líng nüè, wèi méng jù hài, yú shì tiān mìng shèng rén, shǐ sī mù zhī, wù lìng shī xìng, sì hǎi méng lì, cǎo mù bèi dé, gōng jiǎn fèng dài, wèi zhī tiān zǐ.
潛夫論曰：太古之時，兆黎初載，未有上下，而自順序，天未事焉，君未設焉，末後矯處，或相凌虐，為萌巨害，於是天命聖人，使司牧之，勿令失性，四海蒙利，草木被德，恭儉奉戴，謂之天子。

zhēn jìn pān ní chéng yú zhēn yuē: huáng jí zhào jiàn, liǎng yí jì fēn, yí lún wèi xù, wàn bāng jiū fēn, guó shì míng zhǔ, jiā fèng yán jūn, gè yǒu yōu zūn, dé yòng bù qín, huáng huáng sì hǎi, ǎi ǎi wàn chéng, fěi xián yān yǐ, fěi zhé yān píng, zuǒ fǔ yòu bì, qián yí hòu chéng, yī rì wàn jī, yè yè jīng jīng, fū chū qí yán shàn, zé qiān lǐ shì yīng, ér mò yú wéi, yì sàng bāng yǒu zhēng, xīn zuò xuán shì, ér xià xìng yáo tái, zāo qiū jiǔ chí, xiàng zhù yù bēi, shū shì dào shuāi, mò sú huà qiǎn, dān lè yì yóu, huāng yín chén miǎn, bù shì gǔ xùn, ér hǎo shì nìng biàn, bù zūn zhèng lù, ér fù chē shì jiàn, miè bài zhī xiào, zài zài qián diǎn, fěi wéi líng yí, jué shì yòng tiǎn, gù yuē: shù jūn rú zhī hé, jiāng mín shì sī mù, shì zhī yóu shāng, zhī qí hán yù, gù néng fǔ zhī sī róu, ér dūn zhī sī mù, wú yuǎn bù huái, mí sī bù fú, fū qǐ yàn zòng yī rén, ér wán qí ěr mù, nèi mí shēng sè, wài huāng chí zhú, bù xiū zhèng shì, ér zhōng yú diān fù.
【箴】晉潘尼乘輿箴曰：皇極肇建，兩儀既分，彝倫未序，萬邦糾紛，國事明主，家奉嚴君，各有攸尊，德用不勤，煌煌四海，藹藹萬乘，匪賢焉倚，匪哲焉憑，左輔右弼，前疑後承，一日萬機，業業兢兢，夫出其言善，則千里是應，而莫余違，亦喪邦有徵，辛作璇室，而夏興瑤台，糟丘酒池，象箸玉杯，叔世道衰，末俗化淺，躭樂逸游，荒淫沉湎，不式古訓，而好是佞辯，不遵正路，而覆車是踐，滅敗之效，載在前典，匪唯凌夷，厥世用殄，故曰：樹君如之何，將民是司牧，視之猶傷，知其寒燠，故能撫之斯柔，而敦之斯睦，無遠不懷，靡思不服，夫豈厭縱一人，而玩其耳目，內迷聲色，外荒馳逐，不修政事，而終於顛覆。

lùn hàn jiǎ yì guò qín lùn yuē: qín xiào gōng jù xiáo hán zhī gù, yōng yōng zhōu zhī dì, jūn chén gù shǒu, yǐ kuī zhōu shì, yǒu juǎn xí tiān xià, bāo jǔ yǔ nèi, náng kuò sì hǎi zhī yì, bìng tūn bā huāng zhī xīn, dāng shì shí yě, shāng jūn zuǒ zhī, nèi lì fǎ dù, wù gēng zhī, xiū shǒu zhàn zhī jù, wài lián héng ér dòu zhū hóu, zhū hóu kǒng jù, huì méng ér móu ruò qín, bù ài zhēn qì zhòng bǎo, féi ráo zhī dì, yǐ zhì tiān xià zhī shì, hé cóng dì jiāo, xiāng yǔ wèi yī, dāng cǐ zhī shí, qí yǒu mèng cháng, zhào yǒu píng yuán, chǔ yǒu chūn shēn, wèi yǒu xìn líng, cǐ sì xián zhě, jiē míng zhì ér zhōng xìn, kuān hòu ér ài rén, zūn xián zhòng shì, yuē cóng lián héng, jiān hán wèi yàn chǔ sòng wèi zhōng shān zhī zhòng, cháng yǐ shén bèi zhī dì, bǎi wàn zhī shī, yǎng guān ér gōng qín, qín rén kāi guān yán dí, jiǔ guó zhī shī, dùn táo ér bù gǎn jìn, qín wú wáng shǐ yí zú zhī fèi, tiān xià zhū hóu yǐ kùn yǐ, jí zhì qín shǐ huáng, fèn liù shì zhī yú liè, zhèn zhǎng cè ér yù yǔ nèi, tūn èr zhōu ér wáng zhū hóu, lǚ zhì zūn ér zhì liù hé, zhí qiāo pū yǐ biān chī tiān xià, wēi zhèn sì hǎi, nán qǔ bǎi yuè zhī dì, yǐ wèi guì lín xiàng jùn, bǎi yuè zhī jūn, fǔ shǒu xì jǐng, wěi mìng xià lì, nǎi shǐ méng tián, běi zhú zhǎng chéng ér shǒu fān lí, què xiōng nú qī bǎi yú lǐ, hú rén bù gǎn nán xià ér mù mǎ, shì bù gǎn wān gōng ér bào yuàn, rán hòu jiàn huá wèi chéng, yīn hé wèi chí, jù yì zhàng zhī chéng, lín bù cè zhī xī yǐ wèi gù, liáng jiāng jìn nǔ, shǒu yào hài zhī chù, xìn chén jīng zú, chén lì bīng ér shuí hé, tiān xià yǐ dìng, shǐ huáng zì yǐ wèi guān zhōng zhī gù, jīn chéng qiān lǐ, zi sūn dì wáng wàn shì zhī yè yě, shǐ huáng jì méi, yú wēi zhèn yú shū sú, rán ér chén shè wèng yǒu shéng shū zhī zǐ, méng lì zhī rén, ér qiān xǐ zhī tú yě, cái néng bù jí zhōng rén, lǜ bà sàn zhī zú, jiāng shù bǎi zhī zhòng, zhuǎn ér gōng qín, shān dōng háo jùn, fēng qǐ ér wáng qín zú yǐ, qiě fú tiān xià fēi xiǎo ruò yě, yōng zhōu zhī dì, xiáo hán zhī gù, zì ruò yě, chén shè zhī wèi, fēi zūn yú qí chǔ yàn zhào wèi sòng wèi zhōng shān zhī jūn yě, chú yōu jí jīn, fēi xiān yú gōu jǐ zhǎng shā yě, zhé shù zhī zhòng, fēi kàng yú jiǔ guó zhī shī yě, shēn móu yuǎn lǜ, xíng jūn yòng bīng zhī dào, fēi jí nǎng shí zhī shì yě, rán ér chéng bài yì biàn, gōng yè xiāng fǎn, shì shǐ shān dōng zhī guó, yǔ chén shè dù zhǎng qì dà, bǐ quán liàng lì, zé bù kě tóng nián ér yǔ yǐ, rán qín yǐ qū qū zhī dì, zhì wàn chéng zhī quán, zhāo bā zhōu ér cháo tóng liè, bǎi yǒu yú nián yǐ, rán hòu yǐ liù hé wèi jiā, xiáo hán wèi gōng, yī fū zuò nán ér qī miào huī, shēn sǐ rén shǒu, wèi tiān xià zhī xiào zhě, hé yě, rén yì bù shī, ér gōng shǒu zhī shì yì yě.
【論】漢賈誼過秦論曰：秦孝公據崤函之固，擁雍州之地，君臣固守，以窺周室，有卷席天下，包舉宇內，囊括四海之意，併吞八荒之心，當是時也，商君佐之，內立法度，務耕織，脩守戰之具，外連衡而斗諸侯，諸侯恐懼，會盟而謀弱秦，不愛珍器重寶，肥饒之地，以致天下之士，合從締交，相與為一，當此之時，齊有孟嘗，趙有平原，楚有春申，魏有信陵，此四賢者，皆明智而忠信，寬厚而愛人，尊賢重士，約從連橫，兼韓魏燕楚宋衛中山之眾，嘗以什倍之地，百萬之師，仰關而攻秦，秦人開關延敵，九國之師，遁逃而不敢進，秦無亡矢遺鏃之費，天下諸侯已困矣，及至秦始皇，奮六世之餘烈，振長策而御宇內，吞二周而亡諸侯，履至尊而制六合，執敲扑以鞭笞天下，威振四海，南取百越之地，以為桂林象郡，百越之君，俯首系頸，委命下吏，乃使蒙恬，北築長城而守藩籬，卻匈奴七百餘里，胡人不敢南下而牧馬，士不敢彎弓而報怨，然後踐華為城，因河為池，據億丈之城，臨不測之谿以為固，良將勁弩，守要害之處，信臣精卒，陳利兵而誰何，天下已定，始皇自以為關中之固，金城千里，子孫帝王萬世之業也，始皇既沒，餘威振於殊俗，然而陳涉瓮牖繩樞之子，甿隸之人，而遷徙之徒也，材能不及中人，率罷散之卒，將數百之眾，轉而攻秦，山東豪俊，蜂起而亡秦族矣，且夫天下非小弱也，雍州之地，崤函之固，自若也，陳涉之位，非尊於齊楚燕趙魏宋衛中山之君也，鋤耰棘矜，非銛於鈎戟長鎩也，謫戍之眾，非抗於九國之師也，深謀遠慮，行軍用兵之道，非及曩時之士也，然而成敗異變，功業相反，試使山東之國，與陳涉度長契大，比權量力，則不可同年而語矣，然秦以區區之地，致萬乘之權，招八州而朝同列，百有餘年矣，然後以六合為家，崤函為宮，一夫作難而七廟隳，身死人手，為天下之笑者，何也，仁義不施，而攻守之勢異也。

wèi wáng càn nán zhōng xún tài píng lùn yuē: shèng mò shèng yú yáo, ér hóng shuǐ fāng gē, dān zhū yín nüè, sì zú xiōng nìng yǐ, dì shùn yīn zhī, ér sān miáo pàn lì yǐ, yǔ yòu yīn ér fáng fēng wèi lù yǐ, cǐ sān shèng gǔ zhī suǒ dà chēng yě, jì zhǒng xiāng chéng, qiě èr bǎi nián, ér xíng fá wèi cháng yī shì ér fá yě, rán zé cǐ sān shèng néng píng, míng běn zuò hū, sān shèng shèng xià yí tuō bù zì. néng píng, zé hé shì néng zhì zhī hū, kǒng zǐ chēng yuē: wéi shàng zhì yǔ xià yú bù yí, bù yí zhě dān zhū sì xiōng sān miáo zhī wèi yě, dāng zhòu zhī shì, yīn gāng bù xiǎo dà hǎo cǎo qiè jiān guǐ, zhōu gōng qiān yīn wán mín yú luò yì, qí xià yú zhī rén, bì yǒu zhī yǐ, zhōu gōng zhī yú sān shèng, bù néng yú yě, sān shèng yǒu suǒ bù huà yǐ, yǒu suǒ bù yí yǐ, zhōu gōng zhī bù néng huà yīn zhī wán mín, suǒ kě zhī yě, gǒu bù kě yí, bì huò fàn zuì, zuì ér fú xíng, shì shī suǒ yě, fàn ér xíng zhī, xíng bù kě cuò yǐ, mèng kē yǒu yán, jǐn xìn shū, bù rú wú shū, yǒu dà ér yán zhī zhě, xíng cuò zhī shǔ yě, qǐ yì zhào zhī mín, lì shù shí nián, ér wú yī rén fàn zuì, yī wù shī suǒ zāi, wèi zhī wú zhě, jǐn xìn shū zhī wèi yě.
魏王粲難鍾荀太平論曰：聖莫盛於堯，而洪水方割，丹朱淫虐，四族凶佞矣，帝舜因之，而三苗畔戾矣，禹又因而防風為戮矣，此三聖古之所大稱也，繼踵相承，且二百年，而刑罰未嘗一世而乏也，然則此三聖能平，［明本作乎，三聖○聖下疑脫不字。］能平，則何世能致之乎，孔子稱曰：唯上智與下愚不移，不移者丹朱四凶三苗之謂也，當紂之世，殷岡不小大好草竊奸宄，周公遷殷頑民於洛邑，其下愚之人，必有之矣，周公之於三聖，不能逾也，三聖有所不化矣，有所不移矣，周公之不能化殷之頑民，所可知也，苟不可移，必或犯罪，罪而弗刑，是失所也，犯而刑之，刑不可錯矣，孟軻有言，盡信書，不如無書，有大而言之者，刑錯之屬也，豈億兆之民，歷數十年，而無一人犯罪，一物失所哉，謂之無者，盡信書之謂也。

wèi cáo jiǒng liù dài lùn yuē: xī zhě xià yīn zhōu, lì shì shù shí, ér qín èr shì ér wáng, hé zé, sān dài zhī jūn, yǔ tiān xià gòng qí mín, gù tiān xià tóng qí yōu, qín wáng dú zhì qí mín, gù qīng wēi ér mò jiù, xiān wáng dú zhī wén xuǎn wǔ shí èr zuò zhī dú. zhì zhī bù néng jiǔ yě, gù yǔ rén gòng zhì zhī, zhī dú shǒu zhī bù néng gù yě, gù yǔ rén gòng shǒu zhī, jiān qīn shū ér liǎng yòng, cān tóng yì ér bìng lì, shì yǐ qīng zhòng zú yǐ xiāng zhèn, qīn shū zú yǐ xiāng wèi, jiān bìng lù sāi, nì jié bù shēng, jí qí shuāi yě, huán wén lǜ lǐ, bāo máo bù gòng, qí shī fá chǔ, sòng bù chéng zhōu, jìn lù qí zǎi, wáng gāng chí ér fù zhāng, zhū hóu ào ér fù sù, èr bà zhī hòu, jìn yǐ líng chí, wú chǔ píng jiāng, fù gù fāng chéng, suī xīn xī jiǔ dǐng, ér wèi pò zōng jī, jiān qíng sàn yú xiōng huái, nì móu xiāo yú chún wěn, sī qǐ fēi xìn zhòng qīn qī, rèn yòng xián néng, zhī yè shuò mào, běn gēn lài zhī, zhì yú wáng nǎn, jiàng wèi shù rén, yóu zhī gàn xiāng chí, dé jū xū wèi, hǎi nèi wú zhǔ, sì shí yú nián, qín jù shì shèng zhī dì, chěng jué zhà zhī shù, zhēng fá guān dōng, cán shí jiǔ guó, zhì yú shǐ huáng, nǎi dìng tiān wèi, kuàng rì ruò bǐ, yòng lì ruò cǐ, fēi shēn gēn gù dì, bù bá zhī dào hū, hàn zǔ fèn sān chǐ zhī jiàn, chěng wū hé zhī zhòng, wǔ nián zhī zhōng, ér chéng dì yè, zì kāi pì yǐ lái, qí xìng gōng lì xūn, wèi yǒu ruò hàn zhī yì zhě yě, fū fá shēn gēn zhě nán wèi gōng, cuī kū xiǔ zhě yì wèi lì, lǐ shì rán yě, hàn jiàn qín zhī shī, fēng zhí zǐ dì, jí zhū lǚ shàn quán, tú wēi liú shì, ér tiān xià suǒ yǐ bù qīng dòng, bǎi xìng suǒ yǐ bù yì xīn zhě, tú yǐ dōng móu zhū xū, shòu mìng yú nèi, qí dài wú, chǔ, zuò wèi yú wài, xiàng shǐ gāo zǔ zhǒng wáng qín zhī fǎ, hū xiān wáng zhī zhì, zé tiān xià yǐ chuán, fēi liú shì yǒu yě, dà wèi zhī xìng, guān wǔ dài zhī cún wáng, ér bù yòng qí zhǎng cè, dǔ qián chē zhī qīng fù, ér bù gǎi qí zhé jī, zǐ dì wáng kōng xū zhī dì, jūn chén shǐ mín zhī shī, wén xuǎn wǔ shí èr zuò jūn yǒu bù shǐ zhī mín, wèi zhì èr shí zhù yǐn tóng, běn jù dāng yǒu tuō é, míng běn chén zuò wáng, yì wèi jǐn qià. zōng shì cuàn yú lǘ yán, bù wén bāng guó zhī zhèng, quán jūn pǐ fū, shì qí fán shù, nèi wú shēn gēn bù bá zhī gù, wài wú pán shí zōng méng zhī zhù, fēi suǒ yǐ ān shè jì, wèi wàn shì zhī yè yě.
魏曹冏六代論曰：昔者夏殷周，歷世數十，而秦二世而亡，何則，三代之君，與天下共其民，故天下同其憂，秦王獨制其民，故傾危而莫救，先王獨知［《文選》五十二作知獨。］治之不能久也，故與人共治之，知獨守之不能固也，故與人共守之，兼親疏而兩用，參同異而並立，是以輕重足以相鎮，親疏足以相衛，兼併路塞，逆節不生，及其衰也，桓文率禮，包茅不貢，齊師伐楚，宋不城周，晉戮其宰，王綱弛而復張，諸侯傲而復肅，二霸之後，浸以陵遲，吳楚憑江，負固方城，雖心希九鼎，而畏迫宗姬，姦情散於胸懷，逆謀消於唇吻，斯豈非信重親戚，任用賢能，枝葉碩茂，本根賴之，至於王赧，降為庶人，猶枝幹相持，得居虛位，海內無主，四十餘年，秦據勢勝之地，騁譎詐之術，征伐關東，蠶食九國，至於始皇，乃定天位，曠日若彼，用力若此，非深根固蒂，不拔之道乎，漢祖奮三尺之劍，騁烏合之眾，五年之中，而成帝業，自開闢已來，其興功立勛，未有若漢之易者也，夫伐深根者難為功，摧枯朽者易為力，理勢然也，漢鑒秦之失，封植子弟，及諸呂擅權，圖危劉氏，而天下所以不傾動，百姓所以不易心者，徒以東牟朱虛，受命於內，齊代吳，楚，作衛於外，向使高祖踵亡秦之法，忽先王之制，則天下以傳，非劉氏有也，大魏之興，觀五代之存亡，而不用其長策，睹前車之傾覆，而不改其轍跡，子弟王空虛之地，君臣使民之失，［《文選》五十二作君有不使之民，魏志二十注引同，本句當有脫訛，明本臣作亡，亦未盡恰。］宗室竄於閭閻，不聞邦國之政，權均疋夫，勢齊凡庶，內無深根不拔之固，外無盤石宗盟之助，非所以安社稷，為萬世之業也。

jìn lù jī biàn wáng lùn yuē: xī hàn shì shī yù, jiān chén qiè mìng, huò jī jīng jī, dú biàn yǔ nèi, huáng gāng chí wěn. wáng shì suì bēi, yú shì qún xióng fēng hài, yì bīng sì hé, wú wǔ liè huáng dì, kāng kǎi xià guó, diàn fā jīng nán, quán lüè fēn yún, zhōng yǒng bó shì, wēi léng zé yí yì zhèn dàng, bīng jiāo zé chǒu lǔ shòu guó, suì sǎo qīng zōng bēng, zhēng yīn huáng zǔ, yú shí yún xìng zhī jiāng dài zhōu, biāo qǐ zhī shī kuà yì, suī bīng yǐ yì hé, tóng méng lù lì, rán jiē bāo cáng huò xīn, zǔ bīng hù luàn, huò shī wú móu lǜ, sàng wēi rěn kòu, zhōng guī wǔ jié, wèi yǒu rú cǐ qí zhù zhě yě, wǔ liè jì méi, zhǎng shā huán wáng, yì cái mìng shì, ruò guàn xiù fà, zhāo rǎo féng xiào běn tóng, míng běn jí wén xuǎn wǔ shí sān zuò lǎn. yí lǎo, yǔ zhī shù yè, shén bīng dōng qū, fèn guǎ fàn zhòng, gōng wú jiān chéng zhī jiāng, zhàn wú jiāo fēng zhī lǔ, zhū pàn róu fú, ér jiāng wài dǐ dìng, chì fǎ xiū shī, zé wēi dé xī hè, jiāng běi fá zhū huá, zhū chú gàn jì, xuán huáng yú yú yí gēng, fǎn dì zuò yú zǐ tà, xié tiān zǐ yǐ lìng zhū hóu, qīng tiān bù ér guī jiù wù, róng chē jì cì, qún xiōng cè mù, dà yè wèi jiù, zhōng shì ér yǔn, yòng jí wǒ dà huáng dì, yǐ qí zōng xí yú yì guǐ, ruì xīn yīn hū lìng tú, cóng zhèng zī yú gù shí, bō xiàn jī hū yí fēng, ér jiā zhī yǐ dǔ gù, shēn zhī yǐ jié jiǎn, chóu zī jùn mào, hǎo móu shàn duàn, shù bó lǚ yú qiū yuán, jīng mìng jiāo hū tú xiàng, gù háo yàn xún shēng ér xiǎng còu, zhì shì xī guāng ér jǐng wù, yì rén fú còu, měng shì rú lín, móu wú yí xū, jǔ bù shī cè, gù suì gē jù shān chuān, kuà zhì jīng wú, ér yǔ tiān xià zhēng héng yǐ, gù wèi rén qǐng hǎo, hàn shì qǐ méng, suì jī tiān hào, dǐng zhì ér lì, yú shì jiǎng bā dài zhī lǐ, sōu sān wáng zhī lè, gào lèi shàng dì, gǒng yī qún hòu, hǔ chén yì zú, xún jiāng ér shǒu, zhǎng jí jìn shā, wàng biāo ér fèn, shù yǐn jǐn guī yú shàng, sì mín zhǎn yè yú xià, huà xié shū yì, fēng yǎn xiá qí, nǎi bǐ yī jiè xíng rén, fǔ xún wài yù, jù xiàng yì jùn, rǎo yú wài xián, míng zhū wěi bǎo, yào yú nèi fǔ, zhēn guī zhòng jī ér zhì, qí wán yīng xiǎng ér fù, yóu xuān chěng yú nán huāng, chōng péng xī yú shuò yě, qí mín miǎn gān gē zhī huàn, róng mǎ wú chén fú zhī yú, ér dì yè gù yǐ, yuán jí mò yè, qún gōng jì sàng, rán hòu qián shǒu yǒu wǎ jiě zhī zhì, huáng jiā yǒu tǔ bēng zhī xìn, lì mìng yīng huà ér wēi, wáng shī niè yùn ér fā, zú sàn yú zhèn, mín bēn yú yì, chéng chí wú fān lí zhī gù, shān chuān wú gōu fù zhī shì, jūn wèi jiā chén, ér shè jì yí yǐ, suī zhōng chén fā fèn, liè shì sǐ jié, jiāng xī jiù zāi, fū cáo liú zhī jiāng, fēi yī shì suǒ xuǎn, xiàng shí rén rén zì wén xuǎn wú. zhī shī, wú nǎng rì zhī zhòng, zhàn shǒu zhī dào, yì yǒu qián fú, xiǎn zǔ zhī lì, é rán wèi gǎi, ér chéng bài mào lǐ, gǔ jīn guǐ qù, hé zāi, bǐ cǐ zhī huà shū, shòu rèn zhī cái yì yě.
晉陸機辨亡論曰：昔漢氏失御，奸臣竊命，禍基京畿，毒遍宇內，皇綱弛紊。王室遂卑，於是群雄蜂駭，義兵四合，吳武烈皇帝，慷慨下國，電發荊南，權略紛紜，忠勇伯世，威稜則夷羿震盪，兵交則醜虜授馘，遂掃清宗祊，蒸禋皇祖，於時雲興之將帶州，飈起之師跨邑，雖兵以義合，同盟戮力，然皆包藏禍心，阻兵怙亂，或師無謀律，喪威稔寇，忠規武節，未有如此其著者也，武烈既沒，長沙桓王，逸才命世，弱冠秀髮，招擾［馮校本同，明本及文選五十三作攬。］遺老，與之述業，神兵東驅，奮寡犯眾，攻無堅城之將，戰無交鋒之虜，誅叛柔服，而江外底定，飭法脩師，則威德翕赫，將北伐諸華，誅鉏干紀，旋皇輿於夷庚，反帝座於紫闥，挾天子以令諸侯，清天步而歸舊物，戎車既次，群凶側目，大業未就，中世而殞，用集我大皇帝，以奇蹤襲於逸軌，叡心因乎令圖，從政咨於故實，播憲稽乎遺風，而加之以篤固，申之以節儉，疇咨俊茂，好謀善斷，束帛旅於丘園，旌命交乎塗巷，故豪彥尋聲而響湊，志士希光而景鶩，異人輻湊，猛士如林，謀無遺諝，舉不失策，故遂割據山川，跨制荊吳，而與天下爭衡矣，故魏人請好，漢氏乞盟，遂躋天號，鼎峙而立，於是講八代之禮，蒐三王之樂，告類上帝，拱揖群後，虎臣毅卒，循江而守，長棘勁鎩，望飈而奮，庶尹盡規於上，四民展業於下，化協殊裔，風衍遐圻，乃俾一介行人，撫巡外域，巨象逸駿，擾於外閒，明珠瑋寶，曜於內府，珍瑰重跡而至，奇玩應響而赴，輶軒騁於南荒，沖輣息於朔野，齊民免干戈之患，戎馬無晨服之虞，而帝業固矣，爰及末葉，群公既喪，然後黔首有瓦解之志，皇家有土崩之釁，曆命應化而微，王師躡運而發，卒散於陣，民奔於邑，城池無蕃籬之固，山川無溝阜之勢，軍未浹辰，而社稷夷矣，雖忠臣發憤，烈士死節，將奚救哉，夫曹劉之將，非一世所選，向時人［人字文選無。］之師，無曩日之眾，戰守之道，抑有前符，險阻之利，俄然未改，而成敗貿理，古今詭趣，何哉，彼此之化殊，授任之才異也。

yòu biàn wáng lùn xià yuē: xī sān fāng zhī wáng, wèi rén jù zhōng xià, hàn shì yǒu mín yì, wú zhì jīng yáng ér yǎn jiāo guǎng, cáo shì suī gōng jì zhū huá, nüè yì shēn yǐ, qí mín yuàn, liú wēng yīn xiǎn shì zhì, gōng yǐ báo yǐ, qí sú lòu, fū wú huán wáng jī zhī yǐ wǔ, tài zǔ chéng zhī yǐ dé, cōng míng ruì dá, yì dù shēn yuǎn yǐ, qí qiú xián rú fú jí, xù mín rú zhì zǐ, jiē shì jǐn shèng dé zhī róng, qīn rén qìng dān fǔ zhī ài, bá lǚ méng yú róng háng, zhuó pān jùn yú xì lǔ, tuī chéng xìn shì, bù xù rén zhī wǒ qī, liàng néng shòu qì, bù huàn quán zhī wǒ bī, dì fāng jǐ wàn lǐ, dài jiǎ jiāng bǎi wàn, qí yě wò, qí mín liàn, qí qì lì, qí cái fēng, dōng fù cāng hǎi, xī zǔ xiǎn sāi, zhǎng jiāng zhì qí qū yǔ, jùn shān dài qí fēng yù, guó jiā zhī lì, wèi jù yǒu hóng yú zī zhě yǐ, jiè shǐ zhōng cái shǒu zhī yǐ dào, shàn rén yù zhī yǒu shù, dūn lǜ yí diǎn, qín mín jǐn zhèng, xiū dìng cè, shǒu cháng xiǎn, zé kě yǐ zhǎng shì yǒng nián, wèi yǒu wēi wáng zhī huàn, yì yuē: tāng wǔ gé mìng shùn hū tiān, xuán yuē: luàn bù jí zé zhì bù xíng, yán dì wáng zhī yīn tiān shí yě, gǔ rén yǒu yán yuē: tiān shí bù rú dì lì, yì yuē: wáng hóu shè xiǎn, yǐ shǒu qí guó, yán wèi guó zhī shì xiǎn yě.
又辨亡論下曰：昔三方之王，魏人據中夏，漢氏有岷益，吳制荊楊而掩交廣，曹氏雖功濟諸華，虐亦深矣，其民怨，劉翁因險飾智，功已薄矣，其俗陋，夫吳桓王基之以武，太祖成之以德，聰明睿達，懿度深遠矣，其求賢如弗及，恤民如稚子，接士盡盛德之容，親仁罄丹府之愛，拔呂蒙於戎行，擢潘濬於系虜，推誠信士，不恤人之我欺，量能授器，不患權之我逼，地方幾萬里，帶甲將百萬，其野沃，其民練，其器利，其財豐，東負滄海，西阻險塞，長江制其區宇，峻山帶其封域，國家之利，未巨有弘於茲者矣，借使中才守之以道，善人御之有術，敦率遺典，勤民謹政，脩定策，守常險，則可以長世永年，未有危亡之患，易曰：湯武革命順乎天，玄曰：亂不極則治不形，言帝王之因天時也，古人有言曰：天時不如地利，易曰：王侯設險，以守其國，言為國之恃險也。

yòu yuē: dì lì bù rú rén hé, zài dé bù zài xiǎn, yán shǒu xiǎn zhī yóu rén yě, wú zhī xìng yě, cān ér yóu yān, sūn qīng suǒ wèi hé qí cān zhě yě, jí qí wáng yě, shì xiǎn ér yǐ. yòu sūn qīng suǒ wèi shě qí cān zhě yě, fū sì zhōu zhī méng, fēi wú zhòng yě, dà jiāng zhī nán, fēi fá jùn yě, shān chuān zhī xiǎn, yì shǒu yě, jìn lì zhī qì, yì yòng yě, xiān zhèng zhī cè, yì xún yě, gōng bù xìng ér huò gòu, hé zāi, suǒ yǐ yòng zhī zhě shī yě, gù xiān wáng dá jīng guó zhī zhǎng guī, shěn cún wáng zhī zhì shù, qiān jǐ yǐ ān bǎi xìng, dūn huì yǐ zhì rén hé, kuān chōng yǐ yòu jùn rén zhī móu, cí hé yǐ jié shì mín zhī ài, shì yǐ qí ān yě, zé lí yuán yǔ zhī tóng qìng, jí qí wēi yě, zé zhào shù yǔ zhī tóng huàn, ān yǔ zhòng tóng qìng, zé wēi bù kě de yě, wēi yǔ xià gòng huàn, zé qí nán bù zú xù yě, fū rán gù néng bǎo qí shè jì, ér gù qí tǔ yǔ, mài xiù wú bēi yīn zhī sī, shǔ lí wú mǐn zhōu zhī gǎn yǐ.
又曰：地利不如人和，在德不在險，言守險之由人也，吳之興也，參而由焉，孫卿所謂合其參者也，及其亡也，恃險而已。又孫卿所謂舍其參者也，夫四州之萌，非無眾也，大江之南，非乏俊也，山川之險，易守也，勁利之器，易用也，先政之策，易循也，功不興而禍遘，何哉，所以用之者失也，故先王達經國之長規，審存亡之至數，謙己以安百姓，敦惠以致人和，寬沖以誘俊人之謀，慈和以結士民之愛，是以其安也，則黎元與之同慶，及其危也，則兆庶與之同患，安與眾同慶，則危不可得也，危與下共患，則其難不足恤也，夫然故能保其社稷，而固其土宇，麥秀無悲殷之思，黍離無愍周之感矣。

jìn gàn bǎo jìn jì zǒng lùn yuē: xī gāo zǔ xuān huáng dì, yǐ xióng cái shuò liàng, yīng yùn ér shì, zhì yú bǎi xìng yǔ néng, dà xiàng shǐ gòu yǐ, shì zōng chéng jī, tài zǔ jì yè, shǐ dāng fēi cháng zhī lǐ, zhōng shòu bèi wù zhī xī, zhì yú shì zǔ, suì xiǎng huáng jí, zhèng wèi jū tǐ, yù xiū zǔ zōng zhī zhì, sī jí zhàn guó zhī kǔ, fù xīn bù tóng, gōng qīng yì yì, ér dú nà yáng hù zhī cè, zhì yú xián níng zhī mò, suì pái qún yì ér zhàng wáng dù zhī jué, fàn zhōu sān xiá, jiè mǎ guì yáng, yì bù èr shí, jiāng hú lái tóng, yǎn táng yú zhī jiù yù, bān zhēng shuò yú bā huāng, tài kāng zhī zhōng, tiān xià shū tóng wén, chē tóng guǐ, niú mǎ bèi yě, yú liáng qī mǔ, xíng lǚ cǎo shè, wài lǘ bù bì, suī dà píng wèi qià, yì bǎi dài yī shí yǐ, èr shí yú nián, ér hé luò wèi xū, róng jié chēng zhì, èr dì shī zūn, shān líng wú suǒ, hé zāi, shù lì shī quán, tuō fù fēi cái, sì wéi bù zhāng, ér gǒu qiě zhī zhèng duō yě, fū tiān xià zhī dà qì yě, qì dà zhě bù kě yǐ xiǎo dào lǐ, shì zhòng zhě bù kě yǐ zhēng jìng rǎo, gǔ xiān zhé wáng, zhī qí rán yě, shì yǐ gǎn qí dà huàn, ér bù yǒu qí gōng, yù qí dà zāi, ér bù shī qí lì, shì yǐ gǎn ér yīng zhī, yuè ér guī zhī, rú chén fēng zhī yù běi lín, yú lóng zhī qū yuān zé yě, rán hòu shè lǐ wén yǐ lǐ zhī, duàn xíng fá yǐ wēi zhī, gù zhòng yuè qí jiào, ér ān qí sú, jūn zǐ qín lǐ, xiǎo rén jǐn lì, lián chǐ dǔ yú jiā lǘ, xié pì xiāo yú xiōng huái. yòu kuàng kě fèn bì dà hū, jù zhī yǐ gàn jì zuò luàn zhī shì hū, jiā zhī cháo guǎ chún dé zhī shì, xiāng fá bù èr zhī lǎo, fēng sú yín pì, qù xiàng shī suǒ, xué zhě yǐ zhuāng lǎo wèi zōng, ér chù liù jīng, tán zhě yǐ xū báo wèi biàn, ér jiàn míng jiǎn, dāng guān zhě yǐ wàng kōng wèi gāo, ér xiào qín kè, liú sòng lǚ yán zhì dào, fù xián měi jiū xié zhèng, jiē wèi zhī sú lì, ruò fú wén wáng rì zè bù xiá shí, zhòng shān fǔ sù yè fěi xiè zhě, gài gòng chī chù, yǐ wèi huī chén, ér xiāng gòu bìng yǐ, yóu shì huǐ yù luàn yú shàn è zhī shí, qíng tè bēn yú huò yù zhī tú, xuǎn zhě wèi rén zé guān, guān zhě wèi shēn zé lì, qí fù nǚ zhuāng zhì zhī rèn, jiē qǔ chéng yú bì pú, wèi cháng zhī nǚ gōng sī xǐ zhī yè, zhōng kuì jiǔ shí zhī shì yě, gù jiē bù chǐ yín yì zhī guò, bù jū dù jì zhī è, yǒu shā lù qiè yìng, yǒu dú luàn shàng xià, fù xiōng bù zhī zuì, tiān xià mò zhī fēi. yòu kuàng zé zhī chǎn sì jiào yú gǔ, xiū zhēn shùn yú jīn, yǐ fǔ zuǒ jūn zǐ zhě zāi, lǐ fǎ xíng zhèng, yú cǐ dà huài, rú shì zhī sī gòu, ér qù qí záo qì, rú shuǐ sī jī, ér jué qí dī fáng, rú huǒ sī chù, ér lí qí xīn liáo yě, guó jiāng wáng, běn bì xiān diān, qí cǐ zhī wèi hū.
晉干寶晉紀總論曰：昔高祖宣皇帝，以雄才碩量，應運而仕，至於百姓與能，大象始構矣，世宗承基，太祖繼業，始當非常之禮，終受備物之錫，至於世祖，遂享皇極，正位居體，聿脩祖宗之志，思輯戰國之苦，腹心不同，公卿異議，而獨納羊祜之策，至於咸寧之末，遂排群議而杖王杜之決，汎舟三峽，介馬桂陽，役不二時，江湖來同，掩唐虞之舊域，班正朔於八荒，太康之中，天下書同文，車同軌，牛馬被野，餘糧棲畝，行旅草舍，外閭不閉，雖大平未洽，亦百代一時矣，二十餘年，而河洛為墟，戎羯稱制，二帝失尊，山陵無所，何哉，樹立失權，託付非才，四維不張，而苟且之政多也，夫天下之大器也，器大者不可以小道理，勢重者不可以爭競擾，古先哲王，知其然也，是以扞其大患，而不有其功，御其大災，而不屍其利，是以感而應之，悅而歸之，如晨風之郁北林，魚龍之趨淵澤也，然後設禮文以理之，斷刑罰以威之，故眾悅其教，而安其俗，君子勤禮，小人盡力，廉恥篤於家閭，邪僻消於胸懷。又況可奮臂大呼，聚之以干紀作亂之事乎，加之朝寡醇德之士，鄉乏不二之老，風俗淫僻，趣向失所，學者以莊老為宗，而黜六經，談者以虛薄為辨，而賤名檢，當官者以望空為高，而笑勤恪，劉頌屢言治道，傅咸每糾邪正，皆謂之俗吏，若夫文王日昃不暇食，仲山甫夙夜匪懈者，蓋共嗤黜，以為灰塵，而相詬病矣，由是毀譽亂於善惡之實，情慝奔於貨欲之塗，選者為人擇官，官者為身擇利，其婦女莊櫛織紝，皆取成於婢僕，未嘗知女功絲枲之業，中饋酒食之事也，故皆不恥淫佚之過，不拘妒忌之惡，有殺戮妾媵，有黷亂上下，父兄不之罪，天下莫之非。又況責之闡四教於古，脩貞順於今，以輔佐君子者哉，禮法刑政，於此大壞，如室之斯構，而去其鑿契，如水斯積，而決其隄防，如火斯畜，而離其薪燎也，國將亡，本必先顛，其此之謂乎。

tiān huáng shì
◇天皇氏

xiàng jùn shǐ xué piān yuē: tiān dì lì, yǒu tiān huáng shí sān tóu, hào yuē tiān líng, zhì wàn bā qiān suì.
項峻《始學篇》曰：天地立，有天皇十三頭，號曰天靈，治萬八千歲。

dòng míng jì yuē: yī xìng shí sān rén yě.
《洞冥記》曰：一姓十三人也。

xú zhěng sān wǔ lì jì yún, suì qǐ shè tí, yuán qì zhào, yǒu shén líng yī rén, yǒu shí sān tóu, hào tiān huáng.
徐整《三五曆紀》雲，歲起攝提，元氣肇，有神靈一人，有十三頭，號天皇。

chūn qiū wěi yuē: tiān huáng dì huáng rén huáng, xiōng dì jiǔ rén, fēn jiǔ zhōu, zhǎng tiān xià yě.
《春秋緯》曰：天皇地皇人皇，兄弟九人，分九州，長天下也。

dùn jiǎ kāi shān tú yuē: tiān huáng bèi jī, zài zhù zhōu kūn lún shān xià.
《遁甲開山圖》曰：天皇被跡，在柱州崑崙山下。

dì huáng shì
◇地皇氏

xiàng jùn shǐ xué piān yuē: dì huáng shí yī tóu, zhì bā qiān suì.
項峻《始學篇》曰：地皇十一頭，治八千歲。

dì xì pǔ yuē: dì huáng zhì yī wàn bā qiān suì, yǐ huǒ dé wáng.
《帝系譜》曰：地皇治一萬八千歲，以火德王。

dùn jiǎ kāi shān tú yuē: dì huáng xìng yú xióng ěr lóng mén shān.
《遁甲開山圖》曰：地皇興於熊耳龍門山。

rén huáng shì
◇人皇氏

xiàng jùn shǐ xué piān yuē: rén huáng jiǔ tóu, xiōng dì gè sān bǎi suì, yī shān chuān tǔ dì zhī shì cái, dù wèi jiǔ zhōu, gè jū qí yī fāng, yīn shì ér qū bié, róng shì yuē: rén huáng xiōng dì jiǔ rén, shēng yú xíng mǎ shān, shēn jiǔ sè.
項峻《始學篇》曰：人皇九頭，兄弟各三百歲，依山川土地之勢財，度為九州，各居其一方，因是而區別，榮氏曰：人皇兄弟九人，生於刑馬山，身九色。

yǒu cháo shì
◇有巢氏

xiàng jùn shǐ xué piān yuē: shàng gǔ jiē xué chù, yǒu shèng rén jiào zhī cháo jū, hào dà cháo shì, huáng fǔ mì yǐ wèi yǒu cháo zài nǚ wā zhī hòu.
項峻《始學篇》曰：上古皆穴處，有聖人教之巢居，號大巢氏，皇甫謐以為有巢在女媧之後。

dùn jiǎ kāi shān tú yuē: shí lóu shān zài láng yá, xī yǒu cháo shì zhì cǐ shān nán.
《遁甲開山圖》曰：石樓山在琅琊，昔有巢氏治此山南。

suì rén shì
◇燧人氏

shàng shū dà chuán yuē: suì rén wèi suì huáng, yǐ huǒ jì guān.
《尚書大傳》曰：燧人為燧皇，以火紀官。

lǐ hán wén jiā yuē: suì rén shǐ zuān mù qǔ huǒ, pào shēng wèi shú, lìng rén wú fù jí, suì tiān zhī yì, gù wèi suì rén.
《禮含文嘉》曰：燧人始鑽木取火，炮生為熟，令人無腹疾，遂天之意，故為燧人。

tài hào páo xī shì
◇太昊庖犧氏

yì yuē: gǔ zhě páo xī shì zhī wáng tiān xià yě, yǎng zé guān xiàng yú tiān, fǔ zé guān fǎ yú dì, guān niǎo shòu zhī wén, yǔ dì zhī yí, jìn qǔ zhū shēn, yuǎn qǔ zhū wù, yú shì shǐ zuò bā guà, yǐ tōng shén míng zhī dé, yǐ lèi wàn wù zhī qíng, jié shéng ér wèi wǎng gǔ, yǐ tián yǐ yú, gài qǔ zhū lí.
《易》曰：古者庖犧氏之王天下也，仰則觀象於天，俯則觀法於地，觀鳥獸之文，與地之宜，近取諸身，遠取諸物，於是始作八卦，以通神明之德，以類萬物之情，結繩而為網罟，以畋以漁，蓋取諸離。

lǐ hán wén jiā yuē: fú xī dé qià shàng xià, tiān yīng yǐ niǎo shòu wén zhāng, dì yīng yǐ guī shū, fú xī nǎi zé xiàng zuò yì.
《禮含文嘉》曰：伏羲德洽上下，天應以鳥獸文章，地應以龜書，伏羲乃則象作易。

dì wáng shì jì yuē: tài hào dì páo xī shì, fēng xìng yě, shé shēn rén shǒu, yǒu shèng dé, dōu chén, zuò sè sān shí liù xián.
《帝王世紀》曰：太昊帝庖羲氏，風姓也，蛇身人首，有聖德，都陳，作瑟三十六弦。

zàn wèi chén wáng cáo zhí páo xī zàn yuē: mù dé fēng xìng, bā guà chuàng yān, lóng ruì míng guān, fǎ dì xiàng tiān, páo chú jì sì, gǔ wǎng yú tián, sè yǐ xiàng shí, shén dé tōng xuán.
【贊】魏陳王曹植庖羲贊曰：木德風姓，八卦創焉，龍瑞名官，法地象天，庖廚祭祀，罟網魚畋，瑟以像時，神德通玄。

dì nǚ wā shì
◇帝女媧氏

huái nán zǐ yuē: wǎng gǔ zhī shí, sì jí fèi, jiǔ zhōu liè, tiān bù jiān fù, dì bù zhōu zài, měng shòu shí jīng mín. jīng, shàn yě. zhì niǎo jué lǎo ruò, yú shì nǚ wā liàn wǔ sè shí, yǐ bǔ cāng tiān, duàn áo zú, yǐ lì sì fāng jí, áo, dà guī yě. cāng tiān shén, sì jí zhèng, yín shuǐ hé, jì zhōu píng, jiǎo chóng sǐ, jīng mín shēng, bèi fāng zhōu, bào yuán tiān.
《淮南子》曰：往古之時，四極廢，九州裂，天不兼覆，地不周載，猛獸食精民。［精，善也。］鷙鳥攫老弱，於是女媧煉五色石，以補蒼天，斷鼇足，以立四方極，鼇，［大龜也。］蒼天神，四極正，淫水涸，冀州平，狡蟲死，精民生，背方州，抱圓天。

dì wáng shì jì yuē: dì nǚ wā shì, yì fēng xìng yě, zuò shēng huáng, yì shé shēn rén shǒu, yī yuē nǚ xī, shì wèi nǚ huáng, qí mò zhū hóu gòng gōng shì, rèn zhī xíng yǐ qiáng, bó ér bù wáng.
《帝王世紀》曰：帝女媧氏，亦風姓也，作笙簧，亦蛇身人首，一曰女希，是為女皇，其末諸侯共工氏，任知刑以強，伯而不王。

zàn wèi chén wáng cáo zhí nǚ wā zàn yuē: gǔ zhī guó jūn, zào huáng zuò shēng, lǐ wù wèi jiù, xuān yuán zuǎn chéng, huò yún èr huáng, rén shǒu shé xíng, shén huà qī shí, hé dé zhī líng.
【贊】魏陳王曹植女媧贊曰：古之國君，造簧作笙，禮物未就，軒轅纂成，或雲二皇，人首蛇形，神化七十，何德之靈。

shén nóng shì
◇神農氏

yì yuē: shén nóng shì zuò, zhuó mù wèi sì, rǒu mù wèi lěi, lěi nòu zhī lì, yǐ jiào tiān xià, gài qǔ zhū yì, rì zhōng wèi shì, zhì tiān xià zhī huò, jiāo yì ér tuì, gè dé qí suǒ, gài qǔ zhū shì kē.
《易》曰：神農氏作，斫木為耜，楺木為耒，耒耨之利，以教天下，蓋取諸益，日中為市，致天下之貨，交易而退，各得其所，蓋取諸噬嗑。

zhōu shū yuē: shén nóng zhī shí, tiān yù sù, shén nóng gēng ér zhǒng zhī, zuò táo yě jīn fǔ, wèi sì chú nòu, yǐ kěn cǎo mǎng, rán hòu wǔ gǔ xìng, yǐ zhù guǒ luǒ shí.
《周書》曰：神農之時，天雨粟，神農耕而種之，作陶冶斤斧，為耜鉏耨，以墾草莽，然後五穀興，以助果蓏實。

chūn qiū mìng lì xù yuē: yǒu shén rén, míng shí nián, cāng sè dà méi, dài yù lǐ, yù lǐ, yóu yù yīng, shén nóng yě.
春秋《命歷序》曰：有神人，名石年，蒼色大眉，戴玉理，［玉理，猶玉英，神農也。］

lǚ shì chūn qiū yuē: shén nóng jiào yuē: shì yǒu dāng nián bù gēng zhě, zé tiān xià huò shòu qí jī yǐ, nǚ yǒu dāng nián bù jī zhě, zé tiān xià huò shòu qí hán yǐ, gù fū qīn gēng, qī qīn jī.
《呂氏春秋》曰：神農教曰：士有當年不耕者，則天下或受其飢矣，女有當年不績者，則天下或受其寒矣，故夫親耕，妻親績。

jiǎ yì shū yuē: shén nóng yǐ wèi zǒu qín nán yǐ jiǔ yǎng mín, nǎi qiú kě shí zhī wù, cháng bǎi cǎo, chá shí xián kǔ zhī wèi, jiào mín shí gǔ.
《賈誼書》曰：神農以為走禽難以久養民，乃求可食之物，嘗百草，察實醎苦之味，教民食穀。

dì wáng shì jì yuē: yán dì shén nóng shì, jiāng xìng yě, rén shēn niú shǒu, zhǎng yú jiāng shuǐ, yǒu shèng dé, dōu chén, zuò wǔ xián zhī qín, shǐ jiào tiān xià zhǒng gǔ, gù hào shén nóng shì, zhū hóu sù shā shì, pàn bù yòng mìng, jī wén jiàn ér shā zhī, yán dì tuì ér xiū dé, sù shā zhī mín, zì gōng qí jūn, ér guī yán dì.
《帝王世紀》曰：炎帝神農氏，姜姓也，人身牛首，長於姜水，有聖德，都陳，作五弦之琴，始教天下種穀，故號神農氏，諸侯夙沙氏，叛不用命，箕文諫而殺之，炎帝退而脩德，夙沙之民，自攻其君，而歸炎帝。

zàn wèi chén wáng cáo zhí shén nóng zàn yuē: shǎo diǎn zhī yìn, huǒ dé chéng mù, zào wèi lěi sì, dǎo mín bō gǔ, zhèng wèi yǎ qín, yǐ chàng fēng sú.
【贊】魏陳王曹植神農贊曰：少典之胤，火德承木，造為耒耜，導民播穀，正為雅琴，以暢風俗。

huáng dì xuān yuán shì
◇黃帝軒轅氏

yì yuē: huáng dì chuí yī shang ér tiān xià zhì, gài qǔ qián kūn yě.
《易》曰：黃帝垂衣裳而天下治，蓋取乾坤也。

zuǒ chuán yuē: shàn zǐ yuē: huáng dì yǐ yún jì guān, gù wèi yún shī ér yún míng.
《左傳》曰：剡子曰：黃帝以雲紀官，故為雲師而雲名。

hé tú tǐng zuǒ fǔ yuē: huáng dì xiū dé lì yì, tiān xià dà zhì, nǎi zhào tiān lǎo ér wèn yān, yú mèng jiàn liǎng lóng, tǐng bái tú, yǐ shòu yú yú hé zhī dōu, tiān lǎo yuē: hé chū lóng tú, luò chū guī shū, jì dì lù, liè shèng rén zhī xìng hào, xìng móu zhì tài píng, rán hòu fèng huáng chù zhī, jīn fèng huáng yǐ xià sān bǎi liù shí rì yǐ, tiān qí shòu dì tú hū, huáng dì nǎi fú zhāi qī rì, zhì yú cuì guī zhī chuān, dà lú yú zhé liū ér zhì, nǎi yǔ tiān lǎo yíng zhī, wǔ sè bì jù, yú fàn bái tú, lán yè zhū wén, yǐ shòu huáng dì, míng yuē lù tú.
河圖挺佐輔曰：黃帝脩德立義，天下大治，乃召天老而問焉，余夢見兩龍，挺白圖，以授余於河之都，天老曰：河出龍圖，雒出龜書，紀帝錄，列聖人之姓號，興謀治太平，然後鳳皇處之，今鳳凰以下三百六十日矣，天其受帝圖乎，黃帝乃祓齋七日，至於翠媯之川，大鱸魚折溜而至，乃與天老迎之，五色畢具，魚汎白圖，蘭葉朱文，以授黃帝，名曰錄圖。

lóng yú hé tú yuē: huáng dì shí, yǒu chī yóu, xiōng dì bā shí yī rén, bìng shòu shēn rén yǔ, tóng tóu tiě é, shí shā shí zǐ, zào lì bīng zhàng, dāo jǐ dà nǔ, wēi zhèn tiān xià, zhū shā wú dào, bù rén cí, wàn mín yù lìng huáng dì xíng tiān xià shì, huáng dì rén yì, bù néng jìn chī yóu, huáng dì yǎng tiān ér tàn, tiān qiǎn xuán nǚ xià, shòu huáng dì bīng xìn shén fú, zhì fú chī yóu, dì yīn shǐ zhī zhǔ bīng, yǐ zhì bā fāng, chī yóu méi hòu, tiān xià fù rǎo luàn, huáng dì suì huà chī yóu xíng xiàng, yǐ wēi tiān xià, tiān xià xián wèi chī yóu bù sǐ, bā fāng wàn bāng, jiē wèi mǐ fú.
《龍魚河圖》曰：黃帝時，有蚩尤，兄弟八十一人，並獸身人語，銅頭鐵額，食沙石子，造立兵杖，刀戟大弩，威振天下，誅殺無道，不仁慈，萬民欲令黃帝行天下事，黃帝仁義，不能禁蚩尤，黃帝仰天而嘆，天遣玄女下，授黃帝兵信神符，制伏蚩尤，帝因使之主兵，以制八方，蚩尤沒後，天下復擾亂，黃帝遂畫蚩尤形像，以威天下，天下咸謂蚩尤不死，八方萬邦，皆為弭伏。

chūn qiū nèi shì yuē: xuān yuán shì yǐ tǔ dé wáng tiān xià, shǐ yǒu táng wǔ, gāo dòng shēn yǔ, yǐ bì fēng yǔ.
《春秋內事》曰：軒轅氏以土德王天下，始有堂廡，高棟深宇，以避風雨。

liè zǐ yuē: huáng dì xǐ tiān xià zhī dài jǐ yě, yǎng zhèng mìng, yú ěr mù, nǎi kuì rán tàn yuē: yǎng yī jǐ, zhì wàn wù, qí huàn rú cǐ, yú shì fàng wàn jī, shě gōng qǐn, tuì ér jiān jū dà tíng zhī guǎn, zhāi xīn fú xíng, sān yuè bù qīn zhèng shì, zhòu qǐn ér mèng yóu yú huá xū, huá xū shì guó, bù zhī jù qí guó jǐ qiān lǐ, qí, zhōng guó. gài fēi zhōu chē zú lì zhī suǒ jí, shén yóu ér yǐ, qí guó rù shuǐ bù nì, rù huǒ bù rè, chéng kōng rú lǚ shí, qǐn xū ruò chù chuáng, huáng dì jì mián wù, yí rán zì dé. yòu èr shí bā nián, tiān xià dà zhì, jǐ ruò huá xū guó yǐ.
《列子》曰：黃帝喜天下之戴己也，養正命，娛耳目，乃喟然嘆曰：養一己，治萬物，其患如此，於是放萬機，舍宮寢，退而間居大庭之館，齋心服形，三月不親政事，晝寢而夢遊於華胥，華胥氏國，不知距齊國幾千里，［齊，中國。］蓋非舟車足力之所及，神遊而已，其國入水不溺，入火不熱，乘空如履實，寢虛若處床，黃帝既{宀悟}，怡然自得。又二十八年，天下大治，幾若華胥國矣。

huái nán zǐ yuē: huáng dì zhì tiān xià, ér lì mù tài shān jī fǔ zhī, shǐ qiáng bù dé yǎn ruò, zhòng bù dé bào guǎ, rén mín bǎo mìng ér bù yāo, suì shí shú ér bù xiōng, bǎi guān zhèng ér wú sī, fǔ bì gōng ér bù ā, dào bù shí yí, shì bù yù jiǎ, chéng guō bù bì, yì wú dào zéi, rén xiāng ràng yǐ cái, gǒu zhì tǔ shū sù yú dào lù, ér wú fèn zhēng zhī xīn, yú shì rì yuè jīng míng, xīng chén bù shī qí xíng, fēng yǔ shí jié, wǔ gǔ dēng shú, hǔ bào bù wàng shì, zhì niǎo bù wàng bó, fèng huáng xiáng yú tíng, qí lín yóu yú jiāo, qīng lóng jìn jià, fēi huáng fú zào, fēi huáng chū xī fāng, qí zhuàng rú hú, bèi shàng yǒu jiǎo, chéng zhī shòu qiān suì, zào, lì yě. zhū běi dān ěr zhī guó, mò bù xiàn qí gòng zhí, jiē běi jí zhī yí guó.
《淮南子》曰：黃帝治天下，而力牧太山稽輔之，使強不得掩弱，眾不得暴寡，人民保命而不夭，歲時熟而不凶，百官正而無私，輔弼公而不阿，道不拾遺，市不預賈，城郭不閉，邑無盜賊，人相讓以財，狗彘吐菽粟於道路，而無忿爭之心，於是日月精明，星辰不失其行，風雨時節，五穀登熟，虎豹不妄噬，鷙鳥不妄搏，鳳皇翔於庭，麒麟遊於郊，青龍進駕，飛煌伏皂，［飛黃出西方，其狀如狐，背上有角，乘之壽千歲，皂，歷也。］諸北儋耳之國，莫不獻其貢職，［皆北極之夷國。］

shǐ jì fēng chán shū yuē: huáng dì dé xiān shàng tiān, qún chén zàng qí yì guān, dì wáng shì jì yuē: huáng dì yǒu xióng shì, shǎo diǎn zhī zǐ, jī xìng yě, shēng shòu qiū, zhǎng yú jī shuǐ, lóng yán, yǒu shèng dé, shòu guó yú yǒu xióng, jū xuān yuán zhī qiū, gù yīn yǐ wèi hào, zhì wǔ qì, shè wǔ liàng, jí shén nóng shì shuāi, huáng dì xiū dé fǔ mín, zhū hóu xián qù shén nóng ér guī zhī, huáng dì yú shì nǎi rǎo xún měng shòu, yǔ shén nóng shì zhàn yú bǎn quán zhī yě, sān zhàn ér kè zhī. yòu zhēng zhū hóu, shǐ lì mù shén huáng zhí tǎo chī yóu shì, qín zhī yú zhuō lù zhī yě, shǐ yīng lóng shā zhī yú xiōng lí zhī qiū, fán wǔ shí èr zhàn, ér tiān xià dà fú, yǒu fēi, tài píng yù lǎn qī shí jiǔ fēi shàng yǒu sì zì. shēng èr shí wǔ zǐ, huáng dì zài wèi bǎi nián ér bēng, nián bǎi yī shí suì yǐ, huò chuán yǐ wèi xiān, huò yán shòu sān bǎi suì, zàng yú shàng jùn yáng zhōu zhī qiáo shān.
《史記·封禪書》曰：黃帝得仙上天，群臣葬其衣冠，《帝王世紀》曰：黃帝有熊氏，少典之子，姬姓也，生壽丘，長於姬水，龍顏，有聖德，受國於有熊，居軒轅之丘，故因以為號，治五氣，設五量，及神農氏衰，黃帝脩德撫民，諸侯咸去神農而歸之，黃帝於是乃擾馴猛獸，與神農氏戰於版泉之野，三戰而克之。又徵諸侯，使力牧神皇直討蚩尤氏，擒之於涿鹿之野，使應龍殺之於凶黎之丘，凡五十二戰，而天下大服，有妃，［《太平御覽》七十九妃上有四字。］生二十五子，黃帝在位百年而崩，年百一十歲矣，或傳以為仙，或言壽三百歲，葬於上郡陽周之橋山。

bào piáo zǐ yuē: huáng dì shēng ér néng yán, yì shǐ bǎi líng, kě wèi tiān shòu zì rán tǐ zhī zhě, yóu fù bù gǎn duān zuò ér dé dào, gù zhì wáng wū ér shòu dān jīng, dào dǐng hú ér fēi liú zhū, dēng kōng tóng ér wèn guǎng chéng, zhī jù cí ér shì dà kuí, shì dōng dài ér fèng zhōng huáng, rù jīn gǔ ér zī zi xīn, lùn dǎo yǎng ér zhì xuán sù èr nǚ, jīng tuī bù zé fǎng shān jī lì mù, jiǎng zhàn hòu zé xún fēng hòu, zhe tǐ zhěn zé shòu léi qí, shěn gōng zhàn zé nà wǔ yīn zhī cè, qióng shén jiān zé jì bào piáo zi jí yán piān jì xià yǒu bái zì. zé zhī cí, xiāng dì lǐ zé shū qīng wū zhī shuō, jiù shāng cán zé zhuì jīn yě zhī shù, gù néng bì jì mì yào, qióng jǐn dào zhēn, suì lēi shēng lóng yǐ gāo jì, yǔ tiān dì hū gāng jí.
《抱朴子》曰：黃帝生而能言，役使百靈，可謂天授自然體之者，猶復不敢端坐而得道，故陟王屋而受丹經，到鼎湖而飛流珠，登崆峒而問廣成，之具茨而事大隗，適東岱而奉中黃，入金谷而諮子心，論導養而質玄素二女，精推步則訪山稽力牧，講占候則詢風後，著體診則受雷岐，審攻戰則納五音之策，窮神奸則記［抱朴子極言篇記下有白字。］澤之辭，相地理則書青烏之說，救傷殘則綴金冶之術，故能畢記秘要，窮盡道真，遂勒升龍以高濟，與天地乎岡極。

sòng jìn qiān xiù huáng dì sòng yuē: miǎo yǐ huáng xuān, yīng tiān zài líng, tōng yōu yuǎn lǎn, guān xiàng shè xíng, dàn fū jué xùn, yí lún yōu jīng, dé cóng fēng liú, huà yǔ yún zhēng, huáng yóu yǔn sāi, dì píng tiān chéng, yuán dēng fāng yuè, fēng chán lēi chéng, fēn rán fèng jǔ, lóng téng dà qīng, wéi zī jiǔ tǔ, zhì bǐ gāo míng, mín sī yōu mù, tì sì zhān yīng, xiá ér bù zhuì, shì sòng dé shēng.
【頌】晉牽秀黃帝頌曰：邈矣黃軒，應天載靈，通幽遠覽，觀象設形，誕敷厥訓，彝倫攸經，德從風流，化與雲征，皇猷允塞，地平天成，爰登方岳，封禪勒成，紛然鳳舉，龍騰大清，違茲九土，陟彼高冥，民斯攸慕，涕泗沾纓，遐而不墜，式頌德聲。

zàn wèi chén wáng cáo zhí huáng dì zàn yuē: shǎo diǎn zhī sūn, shén míng shèng zhé, tǔ dé chéng huǒ, chì dì shì miè, fú niú chéng mǎ, yī shang shì zhì, shì yún míng guān, gōng guān wǔ liè.
【贊】魏陳王曹植黃帝贊曰：少典之孫，神明聖哲，土德承火，赤帝是滅，服牛乘馬，衣裳是制，氏雲名官，功冠五列。

yòu huáng dì sān dǐng zàn yuē: dǐng zhì wén jīng, gǔ zhī shén qì, huáng dì shì zhù, yǐ xiàng tài yī, néng qīng néng zhòng, zhī xiōng shí jí, shì shuāi zé yǐn, shì hé zé chū.
又黃帝三鼎贊曰：鼎質文精，古之神器，黃帝是鑄，以像太一，能輕能重，知凶識吉，世衰則隱，世和則出。

jìn cáo pí huáng dì zàn yuē: xuān yuán yīng xuán qī, yòu néng zǒng bǎi shén, tǐ liàn wǔ líng miào, qì hán yún lù jīn, càn shí céng chéng xiù, zhù dǐng jīng shān bīn, huō yān tiān fēi pì, piāo rán kuà téng lín, yí pèi sǎ zhǎng fēng, qiān shang niè zǐ chén.
晉曹毗黃帝贊曰：軒轅應玄期，幼能總百神，體煉五靈妙，氣含雲露津，摻石曾城岫，鑄鼎荊山濱，豁焉天扉辟，飄然跨騰鱗，儀轡灑長風，褰裳躡紫宸。

zhōu yǔ xìn huáng dì jiàn guǎng chéng huà zàn yuē: zhì shēn zǐ fǔ, wèn zhèng qīng qiū, lóng hú dǐng méi, dān zào zhū liú, shū yún jí yǔ, luò mù xiān qiū, zhì dào xū jí, zhǎng shēng kě qiú.
周庾信黃帝見廣成畫贊曰：治身紫府，問政青丘，龍湖鼎沒，丹灶珠流，疏雲即雨，落木先秋，至道須極，長生可求。

shǎo hào jīn tiān shì
◇少昊金天氏

zuǒ chuán yuē: tán zǐ yuē: wǒ gāo zǔ shǎo hào zhì zhī lì yě, fèng niǎo shì zhì, gù jì yú niǎo, wèi niǎo shī ér niǎo míng yān.
《左傳》曰：郯子曰：我高祖少昊摯之立也，鳳鳥適至，故紀於鳥，為鳥師而鳥名焉。

dì wáng shì jì yuē: shǎo hào dì míng zhì, zì qīng yáng, jī xìng yě, jiàng jū jiāng shuǐ, yǒu shèng dé, yì yú qióng sāng, yǐ dēng dì wèi, dōu qū fù, gù huò wèi zhī qióng sāng, jí tú chèn suǒ wèi bái dì zhū xuān zhě yě, gù chēng shǎo hào, hào jīn tiān shì, zài wèi bǎi nián ér bēng.
《帝王世紀》曰：少昊帝名摯，字青陽，姬姓也，降居江水，有聖德，邑於窮桑，以登帝位，都曲阜，故或謂之窮桑，即圖讖所謂白帝朱宣者也，故稱少昊，號金天氏，在位百年而崩。

zàn chén sī wáng cáo zhí shǎo hào zàn yuē: zǔ zì xuān yuán, qīng yáng zhī yì, jīn dé chéng tǔ, yí fèng dì shì, guān niǎo hào míng, shū zhí bié xì, nóng zhèng hù shì, gè yǒu pǐn zhì.
【贊】陳思王曹植少昊贊曰：祖自軒轅，青陽之裔，金德承土，儀鳳帝世，官鳥號名，殊職別系，農正扈氏，各有品制。

zhuān xū gāo yáng shì
◇顓頊高陽氏

shǐ jì yuē: dì zhuān xū gāo yáng zhě, jìng shēn yǒu móu, shū tōng zhī shì, běi zhì yōu líng, nán zhì jiāo zhǐ, xī jì liú shā, dōng zhì pán mù, dòng jìng zhī wù, dà xiǎo zhī shén, rì yuè suǒ zhào, mò bù dǐ shǔ.
《史記》曰：帝顓頊高陽者，靜深有謀，疏通知事，北至幽陵，南至交趾，西濟流沙，東至蟠木，動靜之物，大小之神，日月所照，莫不砥屬。

dì wáng shì jì yuē: dì zhuān xū, gāo yáng shì, huáng dì zhī sūn, chāng yì zhī zǐ, jī xìng yě, mǔ yuē jǐng pū, shǔ shān shì nǚ, wèi chāng yì zhèng fēi, wèi zhī nǚ shū, jīn tiān shì zhī mò, nǚ shū shēng zhuān xū yú ruò shuǐ, shǒu dài gān gē, yǒu shèng dé, fù chāng yì suī huáng dì zhī dí, yǐ dé liè, jiàng jū ruò shuǐ, wèi zhū hóu, jí zhuān xū, shēng shí nián ér zuǒ shǎo hào, èr shí ér dēng dì wèi, píng jiǔ lí zhī luàn, yǐ shuǐ shì jì guān, nán zhèng zhòng sī tiān, yǐ shǔ shén, huǒ míng běn zuò běi, zhèng lí sī dì, yǐ shǔ mín, yú shì mín shén bù zá, wàn wù yǒu xù, shǐ dōu qióng sāng, xǐ shāng qiū, mìng fēi lóng xiào bā fēng zhī yīn, zuò lè wǔ yīng, yǐ jì shàng dì, shì yǒu cái zi bā rén, hào bā kǎi, zhuān xū zài wèi qī shí bā nián, nián jiǔ shí yī suì, suì zài chún huǒ ér bēng, zàng dōng jùn dùn qiū guǎng yáng lǐ.
《帝王世紀》曰：帝顓頊，高陽氏，黃帝之孫，昌意之子，姬姓也，母曰景仆，蜀山氏女，為昌意正妃，謂之女樞，金天氏之末，女樞生顓頊於若水，首戴干戈，有聖德，父昌意雖黃帝之嫡，以德劣，降居若水，為諸侯，及顓頊，生十年而佐少昊，二十而登帝位，平九黎之亂，以水事紀官，南正重司天，以屬神，火［明本作北，正黎司地，以屬民，於是民神不雜，萬物有序，始都窮桑，徙商丘，命飛龍效八風之音，作樂五英，以祭上帝，世有材子八人，號八凱，顓頊在位七十八年，年九十一歲，歲在鶉火而崩，葬東郡頓丘廣陽里。］

zàn wèi cáo zhí dì zhuān xū zàn yuē: chāng yì zhī zǐ, zǔ zì xuān yuán, shǐ zhū jiǔ lí, shuǐ dé tǒng tiān, yǐ guó wèi hào, fēng huà shén xuān, wēi chàng bā jí, mí bù zhī qián.
【贊】魏曹植帝顓頊贊曰：昌意之子，祖自軒轅，始誅九黎，水德統天，以國為號，風化神宣，威暢八極，靡不祗虔。

dì kù gāo xīn shì
◇帝嚳高辛氏

shǐ jì yuē: dì kù gāo xīn shì zhě, huáng dì zhī céng sūn yě, fù yuē jiǎo jí, jiǎo jí fù yuē xuán xiāo, xuán xiāo fù yuē huáng dì, zì xuán xiāo yǔ jiǎo jí, bù dé zài wèi, dì kù shēng ér shén líng, zì yán qí míng, rì yuè suǒ zhào, fēng yǔ suǒ zhì, mò bù cóng zhù.
《史記》曰：帝嚳高辛氏者，黃帝之曾孫也，父曰蟜極，蟜極父曰玄囂，玄囂父曰黃帝，自玄囂與蟜極，不得在位，帝嚳生而神靈，自言其名，日月所照，風雨所至，莫不從助。

dì wáng shì jì yuē: dì kù gāo xīn shì, jī xìng yě, yǒu shèng dé, nián shí wǔ ér zuǒ zhuān xū, sì shí dēng wèi, dōu bó, yǐ rén shì jì guān, gù yǐ gōu máng wèi mù zhèng, zhù róng wèi huǒ zhèng, rù shōu wèi jīn zhèng, xuán míng wèi shuǐ zhèng, hòu tǔ wèi tǔ zhèng, shì wǔ xíng zhī guān, fēn zhí ér zhì zhū hóu, yú shì huà bèi tiān xià, suì zuò lè liù jīng, yǐ kāng dì wèi, shì yǒu cái zi bā rén, hào yuē bā yuán, yì nà sì fēi, bo qí zi, jiē yǒu tiān xià, yuán fēi yǒu tái shì nǚ, yuē jiāng yuán, shēng hòu jì, cì yǒu sōng shì nǚ, yuē jiǎn dí, shēng, cì chén fēng shì nǚ, yuē qìng dōu, shēng fàng xūn, cì jū zī shì nǚ, yuē cháng yí, shēng dì zhì, kù zài wèi qī shí nián, nián bǎi wǔ suì ér bēng, zàng dōng jùn dùn qiū guǎng yáng lǐ.
《帝王世紀》曰：帝嚳高辛氏，姬姓也，有聖德，年十五而佐顓頊，四十登位，都亳，以人事紀官，故以勾芒為木正，祝融為火正，蓐收為金正，玄冥為水正，后土為土正，是五行之官，分職而治諸侯，於是化被天下，遂作樂六莖，以康帝位，世有材子八人，號曰八元，亦納四妃，卜其子，皆有天下，元妃有台氏女，曰姜嫄，生后稷，次有娀氏女，曰簡翟，生，次陳豐氏女，曰慶都，生放勛，次娵訾氏女，曰常儀，生帝摯，嚳在位七十年，年百五歲而崩，葬東郡頓丘廣陽里。

zàn wèi chén wáng cáo zhí dì kù zàn yuē: zǔ zì xuān yuán, xuán xiāo zhī yì, shēng yán qí míng, mù dé dì shì, wú níng tiān dì, shén shèng líng chá, jiào mǐ sì hǎi, míng bìng rì yuè.
【贊】魏陳王曹植帝嚳贊曰：祖自軒轅，玄囂之裔，生言其名，木德帝世，無寧天地，神聖靈察，教弭四海，明並日月。

dì yáo táo táng shì
◇帝堯陶唐氏

shàng shū yáo diǎn yuē: ruò jī gǔ dì yáo, yuē fàng xūn, qīn míng wén sī ān ān, yǔn gōng kè ràng, guāng bèi sì biǎo, gé yú shàng xià, kè míng jùn dé, yǐ qīn jiǔ zú, jiǔ zú jì mù, píng zhāng bǎi xìng, bǎi xìng zhāo míng, xié hé wàn bāng, lí mín yú biàn shí yōng.
尚書堯典曰：若稽古帝堯，曰放勛，欽明文思安安，允恭克讓，光被四表，格於上下，克明俊德，以親九族，九族既睦，平章百姓，百姓昭明，協和萬邦，黎民於變時邕。

lùn yǔ yuē: dà zāi yáo zhī wèi jūn yě, wēi wēi hū, wéi tiān wèi dà, wéi yáo zé zhī, dàng dàng hū mín wú néng míng yān, wēi wēi hū qí yǒu chéng gōng yě, huàn hū qí yǒu wén zhāng.
《論語》曰：大哉堯之為君也，巍巍乎，唯天為大，唯堯則之，蕩蕩乎民無能名焉，巍巍乎其有成功也，煥乎其有文章。

chūn qiū yuán mìng bāo yuē: yáo méi bā cǎi, shì wèi tōng míng, lì xiàng rì yuè xuán jī yù héng.
《春秋元命苞》曰：堯眉八采，是謂通明，曆象日月璇璣玉衡。

shàng shū zhōng hòu yuē: dì yáo jí zhèng, róng guāng chū hé, xiū qì sì sāi, lóng mǎ xián jiǎ, chì wén lǜ sè, lóng xíng xiàng mǎ, jiǎ suǒ yǐ cáng tú yě, qí wén chì ér lǜ, jiǎ shì guī bèi, wǔ sè, yǒu liè xīng zhī fēn, dòu zhèng zhī dù, dì wáng lù jì, xìng wáng zhī shù.
《尚書·中候》曰：帝堯即政，榮光出河，休氣四塞，龍馬銜甲，赤文綠色，［龍形像馬，甲所以藏圖也，其文赤而綠，］甲似龜背，五色，有列星之分，斗政之度，帝王錄紀，興亡之數。

dà dài lǐ yuē: zǎi wǒ yuē: qǐng wèn dì yáo, kǒng zǐ yuē: qí rén rú tiān, qí zhì rú shén, jiù zhī rú rì, wàng zhī rú yún, fù ér bù jiāo, guì ér bù yù.
《大戴禮》曰：宰我曰：請問帝堯，孔子曰：其仁如天，其智如神，就之如日，望之如雲，富而不驕，貴而不豫。

huái nán zǐ yuē: rén zhī suǒ yǐ lè wèi tiān zǐ zhě, yǐ qí qióng ěr mù zhī yù, ér shì gōng tǐ zhī biàn yě, jīn gāo tái céng xiè, rén zhī suǒ lì yě, ér yáo cǎi zhuó bù zhuó, chì tí bù jī, yán liáng zhù xiāng chì jù, bù zháo jī lú. zhēn guài qí wèi, rén zhī suǒ měi yě, ér yáo lì liáng zhī fàn, lí huò zhī gēng, wén jǐn hú bái, rén zhī suǒ hǎo yě, ér yáo bù yī yǎn xíng, lù qiú yù hán, yǎng shēng zhī jù hòu bù jiā, tài píng yù lǎn bā shí zuò bù jiā hòu. yǐ yù lǎn zuò ér. zēng zhī yǐ dà rèn, zhòng zhī yù lǎn zhī xià yǒu yǐ zì. yōu, gù jǔ tiān xià ér chuán zhī shùn, ruò shì fù rán.
《淮南子》曰：人之所以樂為天子者，以其窮耳目之欲，而適躬體之便也，今高台曾榭，人之所麗也，而堯采椓不斫，斥題不枅，［言樑柱相斥距，不着枅櫨。］珍怪奇味，人之所美也，而堯糲梁之飯，藜藿之羹，文錦狐白，人之所好也，而堯布衣掩形，鹿裘禦寒，養生之具厚不加，［《太平御覽》八十作不加厚。］以［御覽作而。］增之以大任，重之［御覽之下有以字。］憂，故舉天下而傳之舜，若釋負然。

dì wáng shì jì yuē: dì yáo táo táng shì, qí xìng yě, mǔ qìng dōu, yùn shí sì yuè ér shēng yáo yú dān líng, míng yuē fàng xūn, niǎo tíng hé shèng, huò cóng mǔ xìng yī shì, nián shí wǔ ér zuǒ dì zhì, shòu fēng yú táng, wèi zhū hóu, shēn zhǎng shí chǐ, cháng mèng tiān ér shàng zhī, gù èr shí ér dēng dì wèi, dōu píng yáng, zhì gǎn jiàn zhī gǔ, mìng xī hé sì zǐ, xī zhòng xī shū hé zhòng hé shū, fēn zhǎng sì shí fāng yuè zhī zhí, gù míng yuē sì yuè yě, zhū hóu yǒu miáo shì, chù nán mán ér bù fú, yáo zhēng ér kè zhī yú dān shuǐ zhī pǔ, nǎi yǐ yǐn shòu xǔ yóu wèi shī, kuí fàng shān chuān xī gǔ zhī yīn, zuò lè dà zhāng, tiān xià dà hé, bǎi xìng wú shì, yǒu wǔ shí lǎo rén, jī rǎng yú dào, guān zhě tàn yuē: dà zāi, dì zhī dé yě, lǎo rén yuē: wú rì chū ér zuò, rì rù ér xī, záo jǐng ér yǐn, gēng tián ér shí, dì hé lì yú wǒ zāi, yú shì jǐng xīng yào yú tiān, gān lù jiàng yú dì, zhū cǎo shēng yú jiāo, fèng huáng zhǐ yú tíng, jiā hé zī yú mǔ, lǐ quán yǒng yú shān, jiāo jiǎo mín lái gòng méi yǔ, chú zhōng zì shēng ròu fǔ, qí báo rú shà xíng, yáo gǔ zì shēng fēng, shǐ shí wù hán ér bù jiǎn, míng yuē shà pú. yòu yǒu cǎo jiā jiē ér shēng, suí yuè shēng sǐ, wáng zhě yǐ shì zhàn rì yuè zhī shù, wéi shèng dé zhī jūn, yīng hé ér shēng, gù yáo yǒu zhī, míng yuē míng jiá, shǐ fēng jì qì jiù yáo, bāo jìn bó yǔ, nà shùn yú dà lù, hòu nián èr yuè. yòu lǜ qún chén, kè bì wèi shū, dōng chén luò shuǐ, yán tiān mìng dāng chuán shùn zhī yì, jīn zhōng hòu yùn héng zhī piān shì yě, fán yáo jí wèi jiǔ shí bā nián, nián bǎi yī shí bā suì nǎi cú, bǎi xìng rú sàng kǎo bǐ, sān zài, sì hǎi è mì bā yīn, zàng yú jì yīn zhī chéng yáng xī běi, shì wèi gǔ lín, yáo qǔ fù yí shì nǚ, yuē nǚ huáng, shēng dān zhū. yòu yǒu shù zǐ jiǔ rén, jiē bù xiào, gù yǐ tiān xià mìng shùn, yuē: zī ěr shùn, tiān zhī lì shù zài ěr gōng, yǔn zhí qí zhōng, sì hǎi kùn qióng, tiān lù yǒng zhōng, jí yáo sān nián sàng bì, shùn jiàn tiān zǐ wèi.
《帝王世紀》曰：帝堯陶唐氏，祁姓也，母慶都，孕十四月而生堯於丹陵，名曰放勛，鳥庭河勝，或從母姓伊氏，年十五而佐帝摯，受封於唐，為諸侯，身長十尺，嘗夢天而上之，故二十而登帝位，都平陽，置敢諫之鼓，命羲和四子，羲仲羲叔和仲和叔，分掌四時方岳之職，故名曰四岳也，諸侯有苗氏，處南蠻而不服，堯征而克之于丹水之浦，乃以尹壽許由為師，夔放山川谿谷之音，作樂大章，天下大和，百姓無事，有五十老人，擊壤於道，觀者嘆曰：大哉，帝之德也，老人曰：吾日出而作，日入而息，鑿井而飲，耕田而食，帝何力於我哉，於是景星曜於天，甘露降於地，朱草生於郊，鳳皇止於庭，嘉禾孳於畝，澧泉涌於山，焦僥民來貢沒羽，廚中自生肉脯，其薄如翣形，搖鼓自生風，使食物寒而不籛，名曰翣脯。又有草夾階而生，隨月生死，王者以是占日月之數，惟盛德之君，應和而生，故堯有之，名曰蓂莢，始封稷契咎繇，襃進伯禹，納舜於大麓，後年二月。又率群臣，刻璧為書，東沉洛水，言天命當傳舜之意，今中候運衡之篇是也，凡堯即位九十八年，年百一十八歲乃殂，百姓如喪考妣，三載，四海遏密八音，葬於濟陰之成陽西北，是為穀林，堯取富宜氏女，曰女皇，生丹朱。又有庶子九人，皆不肖，故以天下命舜，曰：咨爾舜，天之歷數在爾躬，允執其中，四海困窮，天祿永終，及堯三年喪畢，舜踐天子位。

fú zǐ yuē: yáo yuē: yú zuò huá diàn zhī shàng, sēn rán ér sōng shēng yú dòng, yú lì líng fēi zhī nèi, fēi yān ér yún shēng yú yǒu, suī miàn shuāng què, wú yì hū cuī wēi zhī guān péng lái, suī bèi yōng guǒ, wú yì hū huí luán zhī yíng kūn lún, yú ān zhī qí suǒ yǐ ān.
《符子》曰：堯曰：余坐華殿之上，森然而松生於棟，余立欞扉之內，霏焉而雲生於牖，雖面雙闕，無異乎崔巍之冠蓬萊，雖背墉槨，無異乎回巒之縈崑崙，余安知其所以安。

zàn wèi chén wáng cáo zhí dì yáo huà zàn yuē: huǒ dé tǒng wèi, fù zé gāo xīn, kè píng gòng gōng, wàn guó tóng chén, diào shì yīn yáng, qí huì rú chūn, wēi wēi chéng gōng, pèi tiān zé shén.
【贊】魏陳王曹植帝堯畫贊曰：火德統位，父則高辛，克平共工，萬國同塵，調適陰陽，其惠如春，巍巍成功，配天則神。

dì shùn yǒu yú shì
◇帝舜有虞氏

shàng shū shùn diǎn yuē: shèn huī wǔ diǎn, wǔ diǎn kè cóng, nà yú bǎi kuí, bǎi kuí shí xù, bīn yú sì mén, sì mén mù mù, nà yú dà lù, liè fēng léi yǔ fú mí, dì yuē: zī ěr shùn, xún shì kǎo yán, nǎi yán dǐ kě jī, sān zài, rǔ zhì dì wèi.
尚書舜典曰：慎徽五典，五典克從，納於百揆，百揆時敘，賓於四門，四門穆穆，納於大麓，烈風雷雨弗迷，帝曰：咨爾舜，詢事考言，乃言底可績，三載，汝陟帝位。

lǐ jì yuē: zǐ yuē: shùn qí dà zhì yě yǔ, hǎo chá ěr yán, yǐn è ér yáng shàn, zhí qí liǎng duān, yòng qí zhōng yú mín, qí sī yǐ wèi shùn hū.
《禮記》曰：子曰：舜其大智也與，好察邇言，隱惡而揚善，執其兩端，用其中於民，其斯以為舜乎。

yòu yuē: xī shùn zuò wǔ xián zhī qín, yǐ gē nán fēng, shì jù lè bù.
又曰：昔舜作五弦之琴，以歌南風，［事具樂部。］

lùn yǔ yuē: wú wèi ér zhì zhě, qí shùn yě yǔ, fū hé wèi zāi, gōng jǐ zhèng nán miàn ér yǐ yǐ.
《論語》曰：無為而治者，其舜也與，夫何為哉，恭己正南面而已矣。

xiào jīng yuán shén qì yuē: shùn lóng yán zhòng tóng dà kǒu, shǒu wò bāo, zhòng tóng, xiàng diàn duō jīng guāng yě, dà kǒu, xiàng dòu xīng kǒu yě, wò bāo, shǒu zhōng yǒu bāo zì, yù cóng láo kǔ qǐ, shòu bāo shì, zhì dà wèi yě.
《孝經援神契》曰：舜龍顏重瞳大口，［手握襃，重童，象電多精光也，大口，象斗星口也，握襃，手中有襃字，喻從勞苦起，受襃飾，致大位也。］

luò shū líng zhǔn tīng yuē: yǒu rén fāng miàn, rì héng zhòng huá, rì héng, héng yǒu gǔ biǎo rú rì zhě yě. wò shí tuī, huái shén zhū, tuī dú yuē chuí, chuí, píng qīng zhòng zhě yě, wò shí chuí, wèi zhī xuán jī yù héng zhī dào yě, huái shén zhū, yù yǒu shèng zhì yě. shùn shòu zhōng, fèng huáng yí, huáng lóng gǎn, zhū cǎo shēng, míng jiá zī, xī wáng mǔ shòu yì dì tú, xī wáng mǔ dé yì dì zhī tú lái xiàn.
雒書靈准聽曰：有人方面，日衡重華，［日衡，衡有骨表如日者也。］握石推，懷神珠，［推讀曰錘，錘，平輕重者也，握石錘，謂知璇璣玉衡之道也，懷神珠，喻有聖智也。］舜受終，鳳皇儀，黃龍感，朱草生，蓂莢孳，西王母授益地圖，［西王母得益地之圖來獻。］

mèng zǐ yuē: jī chū míng ér qǐ, zī zī wèi shàn zhě, shùn zhī tú yě, jī chū míng ér qǐ, zī zī wèi lì zhě, zhí zhī tú yě, zhí, dào zhí.
《孟子》曰：雞初鳴而起，孳孳為善者，舜之徒也，雞初鳴而起，孳孳為利者，蹠之徒也，［蹠，盜蹠。］

yòu yuē: yáo zhī yú shùn, shǐ qí zi jiǔ nán shì zhī, qī yǐ èr nǚ yān, bǎi nián mèng zǐ wàn zhāng zuò guān. niú yáng cāng lǐn bèi, yǐ yǎng shùn yú quǎn mǔ zhī zhōng, ér hòu jǔ jiā zhū shàng wèi.
又曰：堯之於舜，使其子九男事之，妻以二女焉，百年［孟子萬章作官。］牛羊倉廩備，以養舜於畎畝之中，而後舉加諸上位。

yòu yuē: shùn wén yī shàn yán, jiàn yī shàn xíng, ruò jué jiāng hé, pèi rán mò zhī néng yù yě.
又曰：舜聞一善言，見一善行，若決江河，霈然莫之能御也。

shī zǐ yuē: shùn yī xǐ chéng yì, zài xǐ chéng dū, sān xǐ chéng guó, yáo wén qí xián, zhēng zhī cǎo máo zhī zhōng, yǔ zhī yǔ lǐ lè ér bù nì, yǔ zhī yǔ zhèng zhì jiǎn ér xíng, yǔ zhī yǔ dào guǎng dà ér bù qióng, yú shì qī zhī yǐ huáng, yìng zhī yǐ é, jiǔ zǐ shì zhī, ér tuō tiān xià yān.
《尸子》曰：舜一徙成邑，再徙成都，三徙成國，堯聞其賢，徵之草茅之中，與之語禮樂而不逆，與之語政至簡而行，與之語道廣大而不窮，於是妻之以媓，媵之以娥，九子事之，而託天下焉。

hán zǐ yuē: lì shān nóng zhě qīn pàn, shùn wǎng gēng, qī nián ér gēng zhě ràng pàn, hé bīn yú zhě zhēng dǐ, shùn wǎng yú, qī nián ér yú zhě ràng zhǎng, dōng yí zhī táo zhě kǔ yǔ, shùn wǎng táo, qī nián ér qì yǐ láo.
《韓子》曰：歷山農者侵畔，舜往耕，期年而耕者讓畔，河濱漁者爭坘，舜往漁，期年而漁者讓長，東夷之陶者苦窳，舜往陶，期年而器以牢。

lǚ shì chūn qiū yuē: shùn yǒu zi jiǔ rén, bù yǔ qí zi ér shòu yǔ, zhì gōng yě.
《呂氏春秋》曰：舜有子九人，不予其子而授禹，至公也。

dì wáng shì jì yuē: dì yǒu yú shì, yáo xìng yě, mù zhòng tóng, gù míng zhòng huá, zì dōu jūn, yǒu shèng dé, shǐ qiān yú fù xià, fàn yú dùn qiū, zhài yú chuán xū, jiā běn jì zhōu, měi xǐ zé bǎi xìng guī zhī, yáo yú shì jiàn shùn yú èr gōng, shè xiǎng lǐ, dié wèi bīn zhǔ, nán miàn ér wèn zhèng, yáo nǎi shì yǐ wǔ diǎn, suì jǔ bā kǎi, shǐ zuǒ hòu tǔ, yǐ kuí bǎi shì, jǔ bā yuán, shǐ bù wǔ jiào yú sì fāng, shùn yú shì yǒu dà gōng èr shí, gù mèng méi zhǎng yǔ fā děng, yáo nǎi cì shùn yǐ zhāo huá zhī yù, lǎo ér mìng shùn dài jǐ shè zhèng, shùn dōng xún shòu, dēng nán shān, guān hé zhǔ, shòu tú shū, bāo cì qún chén, zūn rèn bó yǔ jì qì gāo yáo, jiē yì dì, yǒu miáo shì fù gù bù fú, yǔ qǐng zhēng zhī, shùn yuē: wǒ dé bù hòu ér xíng wǔ, fēi dào yě, wú qián jiào yóu wèi yě, nǎi xiū jiào sān nián, zhí gàn qī ér wǔ zhī, yǒu miáo qǐng fú, lì fěi bàng zhī mù, shēn mìng jiǔ guān shí èr mù, sān zài yī kǎo jī, sān zài chù zhì yōu míng, yǔ wèi sī kōng, gōng bèi tiān xià, qì wèi hòu jì, bō shí bǎi gǔ, qì wèi sī tú, jìng fū wǔ jiào, gāo yáo wèi shì, diǎn xíng wéi míng, chuí wèi gòng gōng, mò bù zhì lì, yì wèi zhèn yú, shù wù fán zhí, bó yí wèi zhì zōng, sān lǐ bù què, kuí wèi lè zhèng, shén rén yǐ hé, lóng wèi nà yán, chū nèi wéi yǔn, yú shì jùn yì zài guān, qún hòu dé ràng, bǎi liáo shī shī, yǐ wǔ cǎi zhāng shī yú wǔ sè wèi fú, yǐ liù lǜ wǔ shēng bā yīn xié zhì, zhì yòng zhī hé, zhēng mín nǎi lì, wàn bāng zuò yì, shù jī xián xī, nǎi zuò dà sháo zhī lè, xiāo sháo jiǔ chéng, fèng huáng lái yí, jī shí fǔ shí, bǎi shòu lǜ wǔ, gù kǒng zǐ chēng sháo jǐn měi yǐ. yòu jǐn shàn yě, jǐng xīng yào yú fáng, qún ruì bì zhì, dì chū chéng huáng, shùn yú shì dé bèi tiān xià, jiàn yú tiān, shǐ yǔ shè zhèng, yǒu miáo shì pàn, nán zhēng, bēng yú míng tiáo, bìn yǐ wǎ guān, zàng yú cāng wú jiǔ yí shān zhī yáng, shì wèi líng líng, wèi zhī jì shì, zài jīn yíng dào, xià yǒu qún xiàng wèi zhī gēng.
《帝王世紀》曰：帝有虞氏，姚姓也，目重瞳，故名重華，字都君，有聖德，始遷於負夏，販於頓丘，債於傳虛，家本冀州，每徙則百姓歸之，堯於是見舜於貳宮，設饗禮，迭為賓主，南面而問政，堯乃試以五典，遂舉八凱，使佐后土，以揆百事，舉八元，使布五教於四方，舜於是有大功二十，故夢眉長與發等，堯乃賜舜以昭華之玉，老而命舜代己攝政，舜東巡狩，登南山，觀河渚，受圖書，襃賜群臣，尊任伯禹稷契皋繇，皆益地，有苗氏負固不服，禹請征之，舜曰：我德不厚而行武，非道也，吾前教由未也，乃脩教三年，執干戚而舞之，有苗請服，立誹謗之木，申命九官十二牧，三載一考績，三載黜陟幽明，禹為司空，功被天下，棄為后稷，播時百穀，契為司徒，敬敷五教，皋繇為士，典刑惟明，倕為共工，莫不致力，益為朕虞，庶物繁植，伯夷為祑宗，三禮不闕，夔為樂正，神人以和，龍為納言，出內惟允，於是俊乂在官，群後德讓，百僚師師，以五采章施於五色為服，以六律五聲八音協治，治用之和，蒸民乃粒，萬邦作乂，庶績咸熙，乃作大韶之樂，簫韶九成，鳳皇來儀，擊石拊石，百獸率舞，故孔子稱韶盡美矣。又盡善也，景星曜於房，群瑞畢致，地出乘黃，舜於是德被天下，薦於天，使禹攝政，有苗氏叛，南征，崩於鳴條，殯以瓦棺，葬於蒼梧九疑山之陽，是為零陵，謂之紀市，在今營道，下有群象為之耕。

zàn wèi chén wáng cáo zhí dì shùn zàn yuē: zhuān xū shì zú, zhòng tóng shén shèng, kè xié wán gǔ, yīng táng lì zhèng, chú xiōng jǔ jùn, yǐ qí qī zhèng, yīng lì shòu chán, xiǎn tiān zhī mìng.
【贊】魏陳王曹植帝舜贊曰：顓頊氏族，重瞳神聖，克協頑瞽，應唐涖政，除凶舉俊，以齊七政，應歷受禪，顯天之命。

jìn xià hóu zhàn yú shùn zàn yuē: yǒu yú yīn yīn, yī ràng gǔ qín, chuí gǒng lín mín, yǒng bǐ nán yīn, shì chéng dào xuán, tiān xià hùn xīn, sī wǒ wáng dù, rú yù rú jīn.
晉夏侯湛虞舜贊曰：有虞愔愔，揖讓鼓琴，垂拱臨民，詠彼南音，世澄道玄，天下混心，思我王度，如玉如金。

jìn yǔ chǎn yú shùn xiàng zàn bìng xù yuē: fū zhì dào xuán miào, fēi qì xiàng suǒ zài, líng huà qián róng, fēi guǐ jī suǒ chuán, gù dào zī chōng pǔ, zé wèi zhī sān huáng, dé bèi qún shēng, zé hào chēng shùn yǔ, shì yǐ xiān wáng yīn qí huì tōng, zhì wèi zhǔn jí, gōng gé yú tiān, zé pèi yú shàng dì, fǎ shī yú mín, zé zài zài sì diǎn, rán hòu míng jiào zhāng yú zhì zhì, wáng dào huàn hū wú qióng, gù zī táng zhī gòu yě, yǒu zì lái yǐ, rán shù qǐn suǒ yǐ qī shén, ér qǐn fēi shén zhī suǒ qī, lì xiàng suǒ yǐ biǎo dé, ér xiàng fēi dé zhī suǒ cún, ruò nǎi fèi qí guǐ jǐng, dòng qí xuán zhēn, suī míng zhào zhī jiàn dú lǎng, tiān xià è hū zhù qí ěr mù zāi, suì nǎi xiǎn tú líng xiàng, kuò qí miào tán, bǐ tiān guāng kūn yú yǔ zhòu, nán fēng sàn hū wǔ xián, qǐ wèi shén dào zhī miào, kě jì zhī yú yǒu yá zāi, gài yì chàng yōu yōu zhě zhī xīn yě, qí cí yuē: xuán xiàng kūn yào, wàn wù hán líng, fēi lóng zài tiān, yáng dé wén míng, shén dào suī jì, wù yóu jī shēng, yōng qín gāo yǒng, jì hé wǔ shēng, xuán fēng jì chàng, miào jǐn wú míng, mín jiàn qí lǎng, shú cè yǎo míng.
晉庾闡虞舜像讚並序曰：夫至道玄妙，非器象所載，靈化潛融，非軌跡所傳，故道資沖朴，則謂之三皇，德被群生，則號稱舜禹，是以先王因其會通，制為準極，功格於天，則配於上帝，法施於民，則載在祀典，然後名教彰於至治，王道煥乎無窮，故茲堂之構也，有自來矣，然樹寢所以棲神，而寢非神之所期，立像所以表德，而像非德之所存，若乃廢其軌景，洞其玄真，雖冥照之鑑獨朗，天下惡乎注其耳目哉，遂乃顯圖靈像，廓其廟壇，俾天光焜於宇宙，南風散乎五弦，豈謂神道之妙，可寄之於有涯哉，蓋亦暢悠悠者之心也，其辭曰：玄像焜燿，萬物含靈，飛龍在天，陽德文明，神道雖寂，務由機生，擁琴高詠，寄和五聲，玄風既暢，妙盡無名，民鑒其朗，孰測窈冥。

zhōu yǔ xìn shùn gàn qī huà zàn yuē: píng fēng biàn lǜ, jī shí lái yí, xiān qí qī zhèng, gèng fú sān wēi, zhū gān dú wǔ, yù qī kōng huī, nán fēng yī qǔ, gōng jǐ wú wèi.
周庾信舜干戚畫贊曰：平風變律，擊石來儀，先齊七政，更服三危，朱干獨舞，玉戚空麾，南風一曲，恭己無為。

bēi hòu wèi wēn zi shēng shùn miào bēi yuē: huái shān bù yǐ, lóng mén wèi pì, dà dào yù shì, tiān xià wèi gōng, gǎn mèng zhǎng rén, míng yì pū zè lòu, lí jiàng èr nǚ, jié yǒu jiǔ nán, zhí sì lì shān, gēng fū suǒ yǐ xiè pàn, shī gǔ léi zé, yú fù yú shì ràng chuān, yì jì dēng yōng, yǐ zhī nà lù, jiǔ guān xián shì, bǎi kuí shí xù, yǒu dà gōng yú dāng shì, jí lì shù ér zài gōng, shòu wén zǔ zhī mìng, zhì zhāo huá zhī yù, bān wǔ ruì yú qún hòu, yīn liù zōng yú shàng xuán, wǔ gàn qī ér yuǎn yí bīn, qì jīn bì ér yōu líng yīng, qīng yún fú luò, róng guāng sāi hé, fú ruì bì zhēn, xiū xiáng xián cuì, yǐ jūn rén zhī dà dé, wèi dì wáng zhī chēng shǒu, zhì fāng zhī jià suì wǎng, cāng wú zhī biǎn bù guī, yuán zì xiān mín, shí cún jiù miào, jì jī yào fáng, suì zhèn yáo xí, lóng jià dì fú, gài yī xī yú mù shùn, jiāo gǔ gèn sè, shí fǎng fú yú wén sháo, qí cí yuē: hóng qì jiàng líng, yáo xū dàn shèng, shù yīn wèi xǐ, dì tú yǐ dìng, nǎi bīn sì mén, yǐ qí qī zhèng, tiān juàn gōng gāo, mín guī dé shèng, zhì jì dàng dàng, huà yì wēi wēi, nán fēng zài yǒng, xī huán yǒu guī, yí shān yǒng shì, xiāng shuǐ zhǎng wéi, líng gōng sù sù, shén guǎn wēi wēi.
【碑】後魏溫子昇舜廟碑曰：懷山不已，龍門未辟，大道御世，天下為公，感夢長人，明易攵仄陋，釐降二女，結友九男，執耜歷山，耕夫所以謝畔，施罟雷澤，漁父於是讓川，亦既登庸，以之納錄，九官咸事，百揆時敘，有大功於當世，集歷數而在躬，受文祖之命，致昭華之玉，班五瑞於群後，禋六宗於上玄，舞干戚而遠夷賓，棄金璧而幽靈應，青雲浮洛，榮光塞河，符瑞必臻，休祥咸萃，以君人之大德，為帝王之稱首，陟方之駕遂往，蒼梧之窆不歸，爰自先民，實存舊廟，既緝藥房，遂鎮瑤席，龍駕帝服，蓋依俙於慕舜，交鼓亘瑟，實仿佛於聞韶，其辭曰：虹氣降靈，姚墟誕聖，樹陰未徙，帝圖已定，乃賓四門，以齊七政，天眷功高，民歸德盛，治既蕩蕩，化亦巍巍，南風在詠，西環有歸，疑山永逝，湘水長違，靈宮肅肅，神館微微。

wén sòng yán yán zhī wèi zhāng xiāng zhōu jì yú dì wén yuē: wéi zhé huà shén, jì tiān zuò shèng, cáng qì yú táo, zhì shēn ài jìng, shì yǐ èr fēi pín dé, jiǔ zǐ guān mìng, zài lù bù mí, yù héng yǐ zhèng, táng lì jì zhōng, yú dào nǎi guāng, zī yáo shòu yǔ, sù zǔ cǎi táng, bǎi líng yàn shì, wàn lǐ zhì fāng, jìng xún gù lǎo, qīn zī shèng jūn, zhí fèng xī xiāng, qián shǔ nán yún, shén zhī tīng zhī, fěi jiǔ yī hūn.
【文】宋顏延之為張湘州祭虞帝文曰：惟哲化神，繼天作聖，藏器漁陶，致身愛敬，是以二妃嬪德，九子觀命，在麓不迷，御衡以正，唐歷既終，虞道乃光，咨堯授禹，素俎采堂，百齡厭世，萬里陟方，敬詢故老，欽咨聖君，職奉西湘，虔屬南雲，神之聽之，匪酒伊葷。

◇

shàng shū dà yǔ mó yuē: shòu mìng yú shén zōng, lǜ bǎi guān, ruò dì zhī chū, cóng shùn chū shòu dì zhèng shì fèng xíng zhī.
《尚書·大禹謨》曰：受命於神宗，率百官，若帝之初，［從舜初授帝政事奉行之。］

lùn yǔ yuē: zǐ yuē: yǔ wú wú jiān rán yǐ, kǒng zǐ tuī yǔ gōng dé zhī dà, yán bù néng fù jiān cè qí jiān. fēi yǐn shí ér zhì xiào hū guǐ shén, è yī fú ér zhì měi hū fú miǎn.
《論語》曰：子曰：禹吾無間然矣，［孔子推禹功德之大，言不能復間廁其間。］菲飲食而致孝乎鬼神，惡衣服而致美乎黻冕。

lǐ hán wén jiā yuē: yǔ bēi gōng shì, chuí yì yú gōu xù, bǎi gǔ yòng chéng, shén lóng zhì, líng guī fú, yù nǚ jìng yǎng tiān cì.
《禮含文嘉》曰：禹卑宮室，垂意於溝洫，百穀用成，神龍至，靈龜服，玉女敬養天賜。

chūn qiū yuán mìng bāo yuē: yǔ zhī shí, mín dà lè, qí pián sān shèng xiāng jì, gù xià zhě dà yě.
《春秋元命苞》曰：禹之時，民大樂，其駢三聖相繼，故夏者大也。

zuǒ chuán yuē: yǔ huì zhū hóu yú tú shān, zhí yù bó zhě wàn guó.
《左傳》曰：禹會諸侯於塗山，執玉帛者萬國。

shàng shū zhōng hòu yuē: bó yǔ yuē: chén guān hé bó, miàn zhǎng rén shǒu yú shēn, chū shuǐ yuē: wú hé jīng yě, shòu chén hé tú.
《尚書·中候》曰：伯禹曰：臣觀河伯，面長人首魚身，出水曰：吾河精也，授臣河圖。

shàng shū xuán jī qián yuē: yǔ kāi lóng mén, dǎo jī shí, xuán guī chū, kè yuē yán xǐ yù, shòu dé tiān cì pèi, yǔ gōng jì chéng, tiān chū xuán guī yǐ cì zhī, gǔ zhě yǐ dé pèi, yǔ yǒu zhì shuǐ gōng, gù tiān pèi yǐ xuán guī.
《尚書璇璣鈐》曰：禹開龍門，導積石，玄圭出，刻曰延喜玉，受德天賜佩，［禹功既成，天出玄圭以賜之，古者以德佩，禹有治水功，故天佩以玄圭。］

lǚ shì chūn qiū yuē: yǔ nán jì hū jiāng, huáng lóng fù zhōu, shì jù xiáng ruì bù.
呂氏春秋曰：禹南濟乎江，黃龍負舟，［事具祥瑞部。］

huái nán zǐ yuē: yǔ mù yín yǔ, zhì jí fēng, jué jiāng shū hé, záo lóng mén, pì yī què, chéng sì zài, suí shān kān mù, píng zhì shuǐ tǔ, dìng qī bǎi guó.
《淮南子》曰：禹沐淫雨，櫛疾風，決江疏河，鑿龍門，辟伊闕，乘四載，隨山刊木，平治水土，定七百國。

yòu yuē: yǔ wèi shuǐ, yǐ shēn jiě yú yáng gàn huái nán xiū wù piān zuò xū, zhù tóng. zhī hé, jiě, dǎo yě, yáng gàn hé zài qín.
又曰：禹為水，以身解於陽旰［淮南脩務篇作盱，注同。］之河，［解，禱也，陽旰河在秦。］

wú yuè chūn qiū yuē: yǔ àn huáng dì zhōng jīng, jiàn shèng rén suǒ jì yuē: zài jiǔ yí shān dōng nán tiān zhù, hào yuē wǎn wěi, chéng yǐ wén yù, fù yǐ pán shí, qí shū jīn jiǎn, qīng yù wèi zì, biān yǐ bái yín, jiē zhuàn qí wén, yǔ nǎi dōng xún, dēng héng shān qiú zhī, chì xiù wén yī nán zǐ, zì chēng xuán yí cāng shuǐ shǐ zhě, lái hòu yǔ, lìng zhāi sān yuè, gèng qiú zhī, yǔ nǎi sān rì zhāi, dēng wǎn wěi shān, qǔ de shū, dé tōng shuǐ zhī lǐ, suì zhōu xíng tiān xià, shǐ yì shū jì zhī, míng shān hǎi jīng yě.
《吳越春秋》曰：禹案黃帝中經，見聖人所記曰：在九疑山東南天柱，號曰宛委，承以文玉，覆以盤石，其書金簡，青玉為字，編以白銀，皆瑑其文，禹乃東巡，登衡山求之，赤繡文衣男子，自稱玄夷倉水使者，來候禹，令齋三月，更求之，禹乃三日齋，登宛委山，取得書，得通水之理，遂周行天下，使益疏記之，名山海經也。

yù zǐ yuē: yǔ tóu tài píng yù lǎn bā shí èr zuò jù. yī kuì ér qī qǐ, yuē: wú bù kǒng sì hǎi zhī shì liú yú dào lù yě, kǒng qí liú wú mén yě, shì yǐ sì hǎi zhī shì jiē zhì, yǔ dāng cháo tíng, mén kě yǐ luó què.
鬻子曰：禹投［《太平御覽》八十二作據。］一饋而七起，曰：吾不恐四海之士留於道路也，恐其留吾門也，是以四海之士皆至，禹當朝廷，門可以羅雀。

dì wáng shì jì yuē: bó yǔ xià hòu shì, sì xìng yě, shēng yú shí ào, hǔ bí dà kǒu, liǎng ěr cān lòu, shǒu dài gōu qián, xiōng yǒu yù dòu, zú wén lǚ sì, gù míng wén mìng, zì gāo mì, shēn zhǎng jiǔ chǐ èr cùn, zhǎng yú xī qiāng, xī qiāng yí rén yě, qí fù jì fàng, jiàng zài pǐ shù, yǒu shèng dé, mèng mù tài píng yù lǎn bā shí èr zuò zì. xǐ yú hé xī, sì yuè shī jǔ zhī, shùn jìn zhī yáo, yáo mìng yǐ wèi sī kōng, jì bù zhì shuǐ, nǎi láo shēn shè qín, bù zhòng jìng chǐ zhī bì, ér ài rì zhī cùn yīn, shǒu zú pián zhī, gù shì chuán yǔ bìng piān kū, zú bù xiāng guò, zhì jīn wū chēng yǔ bù shì yě. yòu nà lǐ xián rén, yī mù sān wò fà, yī shí sān qǐ, yáo měi qí jī, nǎi cì xìng sì shì, fēng wèi xià bó, gù wèi zhī bó yǔ, tiān xià zōng zhī, wèi zhī dà yǔ, nián bǎi suì, bēng yú huì jī, yīn zàng huì jī shān yīn xiàn zhī nán, jīn shān shàng yǒu yǔ zhǒng bìng cí, xià yǒu qún niǎo yún tián.
《帝王世紀》曰：伯禹夏后氏，姒姓也，生於石坳，虎鼻大口，兩耳參漏，首戴鈎鈐，胸有玉斗，足文履巳，故名文命，字高密，身長九尺二寸，長於西羌，西羌夷人也，其父既放，降在疋庶，有聖德，夢目［《太平御覽》八十二作自。］洗於河西，四岳師舉之，舜進之堯，堯命以為司空，繼篰治水，乃勞身涉勤，不重徑尺之璧，而愛日之寸陰，手足胼胝，故世傳禹病偏枯，足不相過，至今巫稱禹步是也。又納禮賢人，一沐三握髮，一食三起，堯美其績，乃賜姓姒氏，封為夏伯，故謂之伯禹，天下宗之，謂之大禹，年百歲，崩於會稽，因葬會稽山陰縣之南，今山上有禹冢並祠，下有群鳥芸田。

yòu yuē: yǔ zàng, yī qīn sān lǐng, tóng guān sān cùn, gé yǐ běng zhī, xià bù jí quán, shàng bù tōng jiǎn, jì zàng, shōu yú rǎng wèi lǒng, ruò cān gēng zhī mǔ.
又曰：禹葬，衣衾三領，桐棺三寸，葛以繃之，下不及泉，上不通籛，既葬，收餘壤為壠，若參耕之畝。

fú zǐ yuē: yǔ ràng tiān xià yú qí zi, qí zǐ yuē: jūn yán zuǒ shùn láo yǐ, záo shān chuān, tōng hé hàn, shǒu wú fā, gǔ wú máo, gù shùn yě yǐ láo bào zi, wǒ shēng ér yì, bù néng wèi jūn zhī láo yǐ.
《符子》曰：禹讓天下於奇子，奇子曰：君言佐舜勞矣，鑿山川，通河漢，首無發，股無毛，故舜也以勞報子，我生而逸，不能為君之勞矣。

zàn wèi chén wáng cáo zhí xià yǔ zàn yuē: yú jiē fū zǐ, zhěng shì jì mín, kè bēi gōng shì, zhì xiào guǐ shén, shū shí báo fú, fú miǎn nǎi xīn, jué dé bù huí, qí chéng kě qīn, wěi wěi qí dé, wēn wēn qí rén, ní chēng wú jiān, hé dé zhī chún.
【贊】魏陳王曹植夏禹贊曰：於嗟夫子，拯世濟民，克卑宮室，致孝鬼神，蔬食薄服，紼冕乃新，厥德不回，其誠可親，亹亹其德，溫溫其仁，尼稱無間，何德之純。

yòu yuē: yǔ zhì shuǐ zàn yuē: jiē fū xià yǔ, shí láo shuǐ gōng, xī záo lóng mén, shū hé dào jiāng, liáng qí jì pì, jiǔ zhōu yǐ tóng, tiān cì xuán guī, yǎn yǒu wàn bāng.
又曰：禹治水贊曰：嗟夫夏禹，寔勞水功，西鑿龍門，疏河道江，梁歧既辟，九州以同，天賜玄圭，奄有萬邦。

yòu yǔ dù hé zàn yuē: yǔ jì yú hé, huáng lóng fù chuán, zhōu rén bìng jù, yǔ tàn yǎng tiān, yǔ shòu dà yùn, qín gōng xù mín, sǐ wáng mìng yě, lóng nǎi mǐ shēn.
又禹渡河贊曰：禹濟於河，黃龍負船，舟人並懼，禹嘆仰天，予受大運，勤功恤民，死亡命也，龍乃弭身。

zhōu yǔ xìn dù jiāng zàn yuē: sān jiāng chū záo, jiǔ gǔ xīn chéng, fēng fēi yì yǒng, shuǐ qǐ lóng jīng, lè tiān zhī mìng, wú dài yōu shēng, wēi zhōu suì jìng, luàn jí hái píng.
周庾信渡江贊曰：三江初鑿，九穀新成，風飛鷁涌，水起龍驚，樂天知命，無待憂生，危舟遂靜，亂楫還平。