sū chuò
蘇綽
sū chuò zì lìng chuò, wǔ gōng rén, wèi shì zhōng zé zhī jiǔ shì sūn yě. lěi shì èr qiān dàn. fù xié, wǔ gōng jùn shǒu.
蘇綽字令綽,武功人,魏侍中則之九世孫也。累世二千石。 父協,武功郡守。
chuò shǎo hǎo xué, bó lǎn qún shū, yóu shàn suàn shù. cóng xiōng ràng wèi fén zhōu cì shǐ, tài zǔ jiàn yú dōng dōu mén wài. lín bié, wèi ràng yuē : qīng jiā zǐ dì zhī zhōng, shuí kě rèn yòng zhě? ràng yīn jiàn chuò. tài zǔ nǎi zhào wèi xíng tái láng zhōng. zài guān suì yú, tài zǔ wèi shēn zhī zhī. rán zhū cáo yí shì, jiē xún yú chuò ér hòu dìng. suǒ xíng gōng wén, chuò yòu wèi zhī tiáo shì. tái zhōng xián chēng qí néng. hòu tài zǔ yǔ pú shè zhōu huì dá lùn shì, huì dá bù néng duì, qǐng chū wài yì zhī. nǎi zhào chuò, gào yǐ qí shì, chuò jí wèi liàng dìng. huì dá rù chéng, tài zǔ chēng shàn, wèi huì dá yuē : shuí yǔ qīng wèi cǐ yì zhě? huì dá yǐ chuò duì, yīn chēng qí yǒu wáng zuǒ zhī cái. tài zǔ yuē : wú yì wén zhī jiǔ yǐ . xún chú zhù zuò zuǒ láng. shǔ tài zǔ yǔ gōng qīng wǎng kūn míng chí guān yú, xíng zhì chéng xī hàn gù cāng dì, gù wèn zuǒ yòu, mò yǒu zhī zhě. huò yuē: sū chuò bó wù duō tōng, qǐng wèn zhī. tài zǔ nǎi zhào chuò. jù yǐ zhuàng duì. tài zǔ dà yuè, yīn wèn tiān dì zào huà zhī shǐ, lì dài xìng wáng zhī jī. chuò jì yǒu kǒu biàn, yīng duì rú liú. tài zǔ yì xǐ. nǎi yǔ chuò bìng mǎ xú xíng zhì chí, jìng bù shè wǎng gǔ ér hái. suì liú chuò zhì yè, wèn yǐ zhì dào, tài zǔ wò ér tīng zhī. chuò yú shì zhǐ chén dì wáng zhī dào, jiān shù shēn hán zhī yào. tài zǔ nǎi qǐ, zhěng yī wēi zuò, bù jué xī zhī qián xí. yǔ suì dá shǔ bù yàn. jié cháo, wèi zhōu huì dá yuē : sū chuò zhēn qí shì yě, wú fāng rèn zhī yǐ zhèng . jí bài dà xíng tái zuǒ chéng, cān diǎn jī mì. zì shì chǒng yù rì lóng. chuò shǐ zhì wén àn chéng xù, zhū chū mò rù, jí jì zhàng hù jí zhī fǎ.
綽少好學,博覽群書,尤善筭術。從兄讓為汾州刺史,太 祖餞於東都門外。臨別,謂讓曰 :「卿家子弟之中,誰可任用 者?」讓因薦綽。太祖乃召為行台郎中。在官歲余,太祖未深 知之。然諸曹疑事,皆詢於綽而後定。所行公文,綽又為之條 式。台中咸稱其能。後太祖與僕射周惠達論事,惠達不能對, 請出外議之。乃召綽,告以其事,綽即為量定。惠達入呈,太 祖稱善,謂惠達曰 :「誰與卿為此議者?」惠達以綽對,因稱 其有王佐之才。太祖曰 :「吾亦聞之久矣 。」尋除著作佐郎。 屬太祖與公卿往昆明池觀漁,行至城西漢故倉地,顧問左 右,莫有知者。或曰:「蘇綽博物多通,請問之。」太祖乃召綽。 具以狀對。太祖大悅,因問天地造化之始,歷代興亡之跡。綽 既有口辯,應對如流。太祖益喜。乃與綽並馬徐行至池,竟不 設網罟而還。遂留綽至夜,問以治道,太祖臥而聽之。綽於是 指陳帝王之道,兼述申韓之要。太祖乃起,整衣危坐,不覺膝 之前席。語遂達曙不厭。詰朝,謂周惠達曰 :「蘇綽真奇士也, 吾方任之以政 。」即拜大行台左丞,參典機密。自是寵遇日隆。 綽始制文案程序,朱出墨入,及計帳、戶籍之法。
dà tǒng sān nián, qí shén wǔ sān dào rù kòu, zhū jiāng xián yù fēn bīng yù zhī, dú chuò yì yǔ tài zǔ tóng. suì bìng lì jù dòu tài, qín zhī yú tóng guān. sì nián, jiā wèi jiāng jūn yòu guāng lù dài fū, fēng měi yáng xiàn zi, yì sān bǎi hù. jiā tōng zhí sàn qí cháng shì, jìn jué wèi bó, zēng yì èr bǎi hù. shí nián, shòu dà xíng tái dù zhī shàng shū, lǐng zhù zuò, jiān sī nóng qīng.
大統三年,齊神武三道入寇,諸將咸欲分兵御之,獨綽意 與太祖同。遂併力拒竇泰,擒之於潼關。四年,加衛將軍、右 光祿大夫,封美陽縣子,邑三百戶。加通直散騎常侍,進爵為 伯,增邑二百戶。十年,授大行台度支尚書,領著作,兼司農 卿。
tài zǔ fāng yù gé yì shí zhèng, wù hóng qiáng guó fù mín zhī dào, gù chuò dé jǐn qí zhì néng, zàn chéng qí shì. jiǎn guān yuán, zhì èr zhǎng, bìng zhì tún tián yǐ zī jūn guó. yòu wèi liù tiáo zhào shū, zòu shī xíng zhī. qí yī, xiān zhì xīn, yuē:
太祖方欲革易時政,務弘強國富民之道,故綽得盡其智能, 贊成其事。減官員,置二長,並置屯田以資軍國。又為六條詔 書,奏施行之。其一,先治心,曰:
fán jīn zhī fāng bó shǒu lìng, jiē shòu mìng tiān cháo, chū lín xià guó, lùn qí zūn guì, bìng gǔ zhī zhū hóu yě. shì yǐ qián shì dì wáng, měi chēng gòng zhì tiān xià zhě, wéi liáng zǎi shǒu ěr. míng zhī bǎi liáo qīng yǐn, suī gè yǒu suǒ sī, rán qí zhì mín zhī běn, mò ruò zǎi shǒu zhī zuì zhòng yě. fán zhì mín zhī tǐ, xiān dāng zhì xīn. xīn zhě, yī shēn zhī zhǔ, bǎi xíng zhī běn. xīn bù qīng jìng, zé sī lǜ wàng shēng. sī lǜ wàng shēng, zé jiàn lǐ bù míng. jiàn lǐ bù míng, zé shì fēi miù luàn. shì fēi miù luàn, zé yī shēn bù néng zì zhì, ān néng zhì mín yě! shì yǐ zhì mín zhī yào, zài qīng xīn ér yǐ. fū suǒ wèi qīng xīn zhě, fēi bù tān huò cái zhī wèi yě, nǎi yù shǐ xīn qì qīng hé, zhì yì duān jìng. xīn hé zhì jìng, zé xié pì zhī lǜ, wú yīn ér zuò. xié pì bù zuò, zé fán suǒ sī niàn, wú bù jiē dé zhì gōng zhī lǐ. lǜ zhì gōng zhī lǐ yǐ lín qí mín, zé bǐ xià mín shú bù cóng huà. shì yǐ chēng zhì mín zhī běn, xiān zài zhì xīn.
凡今之方伯守令,皆受命天朝,出臨下國,論其尊貴,並 古之諸侯也。是以前世帝王,每稱共治天下者,唯良宰守耳。 明知百僚卿尹,雖各有所司,然其治民之本,莫若宰守之最重 也。凡治民之體,先當治心。心者,一身之主,百行之本。心 不清淨,則思慮妄生。思慮妄生,則見理不明。見理不明,則 是非謬亂。是非謬亂,則一身不能自治,安能治民也!是以治 民之要,在清心而已。夫所謂清心者,非不貪貨財之謂也,乃 欲使心氣清和,志意端靜。心和志靜,則邪僻之慮,無因而作。 邪僻不作,則凡所思念,無不皆得至公之理。率至公之理以臨 其民,則彼下民孰不從化。是以稱治民之本,先在治心。
qí cì yòu zài zhì shēn. fán rén jūn zhī shēn zhě, nǎi bǎi xìng zhī biǎo, yī guó zhī de yě. biǎo bù zhèng, bù kě qiú zhí yǐng de bù míng, bù kě zé shè zhòng. jīn jūn shēn bù néng zì zhì, ér wàng zhì bǎi xìng, shì yóu qū biǎo ér qiú zhí yǐng yě jūn xíng bù néng zì xiū, ér yù bǎi xìng xiū xíng zhě, shì yóu wú de ér zé shè zhòng yě. gù wèi rén jūn zhě, bì xīn rú qīng shuǐ, xíng rú bái yù. gōng xíng rén yì, gōng xíng xiào tì, gōng xíng zhōng xìn, gōng xíng lǐ ràng, gōng xíng lián píng, gōng xíng jiǎn yuē, rán hòu jì zhī yǐ wú juàn, jiā zhī yǐ míng chá. xíng cǐ bā zhě, yǐ xùn qí mín. shì yǐ qí rén wèi ér ài zhī, zé ér xiàng zhī, bù dài jiā jiào rì jiàn ér zì xìng xíng yǐ. qí èr, dūn jiào huà, yuē:
其次又在治身。凡人君之身者,乃百姓之表,一國之的也。 表不正,不可求直影;的不明,不可責射中。今君身不能自治, 而望治百姓,是猶曲表而求直影也;君行不能自修,而欲百姓 修行者,是猶無的而責射中也。故為人君者,必心如清水,形 如白玉。躬行仁義,躬行孝悌,躬行忠信,躬行禮讓,躬行廉 平,躬行儉約,然後繼之以無倦,加之以明察。行此八者,以 訓其民。是以其人畏而愛之,則而象之,不待家教日見而自興 行矣。 其二,敦教化,曰:
tiān dì zhī xìng, wéi rén wèi guì. míng qí yǒu zhōng hé zhī xīn, rén shù zhī xíng, yì yú mù shí, bù tóng qín shòu, gù guì zhī ěr. rán xìng wú cháng shǒu, suí huà ér qiān. huà yú dūn pǔ zhě, zé zhì zhí huà yú jiāo wěi zhě, zé fú báo. fú báo zhě, zé shuāi bì zhī fēng zhì zhí zhě, zé chún hé zhī sú. shuāi bì zé huò luàn jiāo xìng, chún hé zé tiān xià zì zhì. zhì luàn xìng wáng, wú bù jiē yóu suǒ huà yě.
天地之性,唯人為貴。明其有中和之心,仁恕之行,異於 木石,不同禽獸,故貴之耳。然性無常守,隨化而遷。化於敦 朴者,則質直;化於澆偽者,則浮薄。浮薄者,則衰弊之風; 質直者,則淳和之俗。衰弊則禍亂交興,淳和則天下自治。治 亂興亡,無不皆由所化也。
rán shì dào diāo sàng, yǐ shù bǎi nián. dà luàn zī shén, qiě èr shí suì. mín bù jiàn dé, wéi bīng gé shì wén shàng wú jiào huà, wéi xíng fá shì yòng. ér zhōng xìng shǐ ěr, dà nán wèi píng, jiā zhī yǐ shī lǚ, yīn zhī yǐ jī jǐn, fán bǎi cǎo chuàng, lǜ duō quán yí. zhì shǐ lǐ ràng fú xìng, fēng sú wèi gǎi. bǐ nián shāo dēng rěn, yáo fù chà qīng, yī shí bù qiè, zé jiào huà kě xiū yǐ. fán zhū mù shǒu lìng zhǎng, yí xǐ xīn gé yì, shàng chéng cháo zhǐ, xià xuān jiào huà yǐ. fū huà zhě, guì néng shàn zhī yǐ chún fēng, jìn zhī yǐ tài hé, bèi zhī yǐ dào dé, shì zhī yǐ pǔ sù. shǐ bǎi xìng wěi wěi, zhōng qiān yú shàn, xié wěi zhī xīn, shì yù zhī xìng, qián yǐ xiāo huà, ér bù zhī qí suǒ yǐ rán, cǐ zhī wèi huà yě. rán hòu jiào zhī yǐ xiào tì, shǐ mín cí ài jiào zhī yǐ rén shùn, shǐ mín hé mù jiào zhī yǐ lǐ yì, shǐ mín jìng ràng. cí ài zé bù yí qí qīn, hé mù zé wú yuàn yú rén, jìng ràng zé bù jìng yú wù. sān zhě jì bèi, zé wáng dào chéng yǐ. cǐ zhī wèi jiào yě. xiān wáng zhī suǒ yǐ yí fēng yì sú, hái chún fǎn sù, chuí gǒng ér zhì tiān xià yǐ zhì tài píng zhě, mò bù yóu cǐ. cǐ zhī wèi yào dào yě.
然世道雕喪,已數百年。大亂滋甚,且二十歲。民不見德, 唯兵革是聞;上無教化,惟刑罰是用。而中興始爾,大難未平, 加之以師旅,因之以饑饉,凡百草創,率多權宜。致使禮讓弗 興,風俗未改。比年稍登稔,徭賦差輕,衣食不切,則教化可 修矣。凡諸牧守令長,宜洗心革意,上承朝旨,下宣教化矣。 夫化者,貴能扇之以淳風,浸之以太和,被之以道德,示 之以樸素。使百姓亹亹,中遷於善,邪偽之心,嗜欲之性,潛 以消化,而不知其所以然,此之謂化也。然後教之以孝悌,使 民慈愛;教之以仁順,使民和睦;教之以禮義,使民敬讓。慈 愛則不遺其親,和睦則無怨於人,敬讓則不競於物。三者既備, 則王道成矣。此之謂教也。先王之所以移風易俗,還淳反素, 垂拱而治天下以至太平者,莫不由此。此之謂要道也。
qí sān, jǐn dì lì, yuē:
其三,盡地利,曰:
rén shēng tiān dì zhī jiān, yǐ yī shí wèi mìng. shí bù zú zé jī, yī bù zú zé hán. jī hán qiè tǐ, ér yù shǐ mín xìng xíng lǐ ràng zhě, cǐ yóu nì bǎn zǒu wán, shì bù kě de yě. shì yǐ gǔ zhī shèng wáng, zhī qí ruò cǐ, gù xiān zú qí yī shí, rán hòu jiào huà suí zhī. fū yī shí suǒ yǐ zú zhě, zài yú dì lì jǐn. dì lì suǒ yǐ jǐn zhě, yóu yú quàn kè yǒu fāng. zhǔ cǐ jiào zhě, zài hu mù shǒu lìng zhǎng ér yǐ. mín zhě míng yě, zhì bù zì zhōu, bì dài quàn jiào, rán hòu jǐn qí lì. zhū zhōu jùn xiàn, měi zhì suì shǒu, bì jiè chì bù mín, wú wèn shǎo zhǎng, dàn néng cāo chí nóng qì zhě, jiē lìng jiù tián, kěn fā yǐ shí, wù shī qí suǒ. jí bù zhǒng jì qì, jiā miáo xū lǐ, mài qiū zài yě, cán tíng yú shì, ruò cǐ zhī shí, jiē yí shǎo zhǎng xī lì, nán nǚ bìng gōng, ruò yuán nì jiù huǒ kòu dào zhī jiāng zhì, rán hòu kě shǐ nóng fū bù fèi qí yè, cán fù dé jiù qí gōng. ruò yǒu yóu shǒu dài duò, zǎo guī wǎn chū, hǎo yì è láo, bù qín shì yè zhě, zé zhèng zhǎng dié míng jùn xiàn, shǒu lìng suí shì jiā fá, zuì yī quàn bǎi. cǐ zé míng zǎi zhī jiào yě.
人生天地之間,以衣食為命。食不足則飢,衣不足則寒。 饑寒切體,而欲使民興行禮讓者,此猶逆阪走丸,勢不可得也。 是以古之聖王,知其若此,故先足其衣食,然後教化隨之。夫 衣食所以足者,在於地利盡。地利所以盡者,由於勸課有方。 主此教者,在乎牧守令長而已。民者冥也,智不自周,必待勸 教,然後盡其力。諸州郡縣,每至歲首,必戒敕部民,無問少 長,但能操持農器者,皆令就田,墾發以時,勿失其所。及布 種既訖,嘉苗須理,麥秋在野,蠶停於室,若此之時,皆宜少 長悉力,男女並功,若援溺、救火、寇盜之將至,然後可使農 夫不廢其業,蠶婦得就其功。若有游手怠惰,早歸晚出,好逸 惡勞,不勤事業者,則正長牒名郡縣,守令隨事加罰,罪一勸 百。此則明宰之教也。
fū bǎi mǔ zhī tián, bì chūn gēng zhī, xià zhǒng zhī, qiū shōu zhī, rán hòu dōng shí zhī. cǐ sān shí zhě, nóng zhī yào yě. ruò shī qí yī shí, zé gǔ bù kě dé ér shí. gù xiān wáng zhī jiè yuē : yī fū bù gēng, tiān xià bì yǒu shòu qí jī zhě yī fù bù zhī, tiān xià bì yǒu shòu qí hán zhě . ruò cǐ sān shí bù wù shěng shì, ér lìng mín fèi nóng zhě, shì zé jué mín zhī mìng, qū yǐ jiù sǐ rán. dān liè zhī hù, jí wú niú zhī jiā, quàn lìng yǒu wú xiāng tōng, shǐ de jiān jì. sān nóng zhī xì, jí yīn yǔ zhī xiá, yòu dāng jiào mín zhǒng sāng zhí guǒ, yì qí cài shū, xiū qí yuán pǔ, chù yù jī tún, yǐ bèi shēng shēng zhī zī, yǐ gōng yǎng lǎo zhī jù. fū wèi zhèng bù yù guò suì, suì zé mín fán quàn kè yì bù róng tài jiǎn, jiǎn zé mín dài. shàn wèi zhèng zhě, bì xiāo xī shí yí ér shì fán jiǎn zhī zhōng. gù shī yuē : bù gāng bù róu, bù zhèng yōu yōu, bǎi lù shì qiú . rú bù néng ěr, zé bì xiàn yú xíng pì yǐ.
夫百畝之田,必春耕之,夏種之,秋收之,然後冬食之。 此三時者,農之要也。若失其一時,則谷不可得而食。故先王 之戒曰 :「一夫不耕,天下必有受其飢者;一婦不織,天下必 有受其寒者 。」若此三時不務省事,而令民廢農者,是則絕民 之命,驅以就死然。單劣之戶,及無牛之家,勸令有無相通, 使得兼濟。三農之隙,及陰雨之暇,又當教民種桑、植果,藝 其菜蔬,修其園圃,畜育雞豚,以備生生之資,以供養老之具。 夫為政不欲過碎,碎則民煩;勸課亦不容太簡,簡則民怠。 善為政者,必消息時宜而適煩簡之中。故詩曰 :「不剛不柔, 布政優優,百祿是求 。」如不能爾,則必陷於刑辟矣。
qí sì, zhuó xián liáng, yuē:
其四,擢賢良,曰:
tiān shēng zhēng mín, bù néng zì zhì, gù bì lì jūn yǐ zhì zhī. rén jūn bù néng dú zhì, gù bì zhì chén yǐ zuǒ zhī. shàng zhì dì wáng, xià jí jùn guó, zhì chén dé xián zé zhì, shī xián zé luàn, cǐ nǎi zì rán zhī lǐ, bǎi wáng bù néng yì yě.
天生蒸民,不能自治,故必立君以治之。人君不能獨治, 故必置臣以佐之。上至帝王,下及郡國,置臣得賢則治,失賢 則亂,此乃自然之理,百王不能易也。
jīn cì shǐ shǒu lìng, xī yǒu liáo lì, jiē zuǒ zhì zhī rén yě. cì shǐ fǔ guān zé mìng yú tiān cháo, qí zhōu lì yǐ xià, bìng mù shǒu zì zhì. zì xī yǐ lái, zhōu jùn dà lì, dàn qǔ mén zī, duō bù zé xián liáng mò cáo xiǎo lì, wéi shì dāo bǐ, bìng bù wèn zhì xíng. fū mén zī zhě, nǎi xiān shì zhī jué lù, wú fáng zi sūn zhī yú gǔ dāo bǐ zhě, nǎi shēn wài zhī mò cái, bù fèi xìng xíng zhī jiāo wěi. ruò mén zī zhī zhōng ér dé xián liáng, shì zé cè qí jì ér qǔ qiān lǐ yě ruò mén zī zhī zhōng ér dé yú gǔ, shì zé tǔ niú mù mǎ, xíng sì ér yòng fēi, bù kě yǐ shè dào yě. ruò dāo bǐ zhī zhōng ér dé zhì xíng, shì zé jīn xiàng yù zhì, nèi wài jù měi, shí wèi rén bǎo yě ruò dāo bǐ zhī zhōng ér dé jiāo wěi, shì zé shì huà xiǔ mù, yuè mù yī shí, bù kě yǐ chōng cuī chuán zhī yòng yě. jīn zhī xuǎn jǔ zhě, dāng bù xiàn zī yīn, wéi zài dé rén. gǒu dé qí rén, zì kě qǐ zhǒng yǎng ér wèi qīng xiàng, yī yǐn fù shuō shì yě, ér kuàng zhōu jùn zhī zhí hū. gǒu fēi qí rén, zé dān zhū shāng jūn suī dì wáng zhī yìn, bù néng shǒu bǎi lǐ zhī fēng, ér kuàng yú gōng qīng zhī zhòu hū. yóu cǐ ér yán, guān rén zhī dào kě jiàn yǐ.
今刺史守令,悉有僚吏,皆佐治之人也。刺史府官則命於 天朝,其州吏以下,並牧守自置。自昔以來,州郡大吏,但取 門資,多不擇賢良;末曹小吏,唯試刀筆,並不問志行。夫門 資者,乃先世之爵祿,無妨子孫之愚瞽;刀筆者,乃身外之末 材,不廢性行之澆偽。若門資之中而得賢良,是則策騏驥而取 千里也;若門資之中而得愚瞽,是則土牛木馬,形似而用非, 不可以涉道也。若刀筆之中而得志行,是則金相玉質,內外俱 美,實為人寶也;若刀筆之中而得澆偽,是則飾畫朽木,悅目 一時,不可以充榱椽之用也。今之選舉者,當不限資蔭,唯在 得人。苟得其人,自可起冢養而為卿相,伊尹、傅說是也,而 況州郡之職乎。苟非其人,則丹朱、商均雖帝王之胤,不能守 百里之封,而況於公卿之冑乎。由此而言,觀人之道可見矣。
fán suǒ qiú cái yì zhě, wèi qí kě yǐ zhì mín. ruò yǒu cái yì ér yǐ zhèng zhí wèi běn zhě, bì yǐ qí cái ér wèi zhì yě ruò yǒu cái yì ér yǐ jiān wěi wèi běn zhě, jiāng yóu qí guān ér wèi luàn yě, hé zhì zhī kě dé hū. shì gù jiāng qiú cái yì, bì xiān zé zhì xíng. qí zhì xíng shàn zhě, zé jǔ zhī qí zhì xíng bù shàn zhě, zé qù zhī.
凡所求材藝者,為其可以治民。若有材藝而以正直為本者, 必以其材而為治也;若有材藝而以奸偽為本者,將由其官而為 亂也,何治之可得乎。是故將求材藝,必先擇志行。其志行善 者,則舉之;其志行不善者,則去之。
ér jīn zé rén zhě duō yún bāng guó wú xián, mò zhī suǒ jǔ. cǐ nǎi wèi zhī sī yě, fēi shì lǐ zhī lùn. suǒ yǐ rán zhě, gǔ rén yǒu yán: míng zhǔ yù xìng, bù jiàng zuǒ yú hào tiān dà rén jī mìng, bù zhuó cái yú hòu tǔ. cháng yǐn yī shì zhī rén, zhì yī shì zhī wù. gù yīn zhōu bù dài jì qì zhī chén, wèi jìn wú jiǎ xiāo cáo zhī zuǒ. zhòng ní yuē : shí shì zhī yì, bì yǒu zhōng xìn rú qiū zhě yān . qǐ yǒu wàn jiā zhī dōu, ér yún wú shì, dàn qiú zhī bù qín, zé zhī bù shěn, huò yòng zhī bù dé qí suǒ, rèn zhī bù jǐn qí cái, gù yún wú ěr. gǔ rén yún: qiān rén zhī xiù yuē yīng, wàn rén zhī yīng yuē juàn. jīn zhī zhì xiào yī guān, xíng wén yī bāng zhě, qǐ fēi jìn yīng juàn zhī shì yě. dàn néng qín ér shěn chá, qù xū qǔ shí, gè dé zhōu jùn zhī zuì ér yòng zhī, zé mín wú duō shǎo, jiē zú zhì yǐ. shú yún wú xián!
而今擇人者多雲「邦國無賢,莫知所舉」。此乃未之思也, 非適理之論。所以然者,古人有言:明主聿興,不降佐於昊天; 大人基命,不擢才於后土。常引一世之人,治一世之務。故殷、 周不待稷、契之臣,魏、晉無假蕭、曹之佐。仲尼曰 :「十室 之邑,必有忠信如丘者焉 。」豈有萬家之都,而雲無士,但求 之不勤,擇之不審,或用之不得其所,任之不盡其材,故云無 耳。古人云:「千人之秀曰英,萬人之英曰雋。」今之智效一官, 行聞一邦者,豈非近英雋之士也。但能勤而審察,去虛取實, 各得州郡之最而用之,則民無多少,皆足治矣。孰雲無賢!
fū liáng yù wèi pōu, yǔ wǎ shí xiāng lèi míng jì wèi chí, yǔ nú mǎ xiāng zá. jí qí pōu ér yíng zhī, chí ér shì zhī, yù shí nú jì, rán hòu shǐ fēn. bǐ xián shì zhī wèi yòng yě, hùn yú fán pǐn, jìng hé yǐ yì. yào rèn zhī yǐ shì yè, zé zhī yǐ chéng wù, fāng yǔ bǐ yōng liú jiào rán bù tóng. xī lǚ wàng zhī tú diào, bǎi lǐ xī zhī fàn niú, níng shēng zhī kòu jiǎo, guǎn yí wú zhī sān bài, dāng cǐ zhī shí, yōu yōu zhī tú, qǐ wèi qí xián. jí shēng wáng cháo, dēng bà guó, jī shù shí nián, gōng chéng shì lì, shǐ shí qí qí shì yě. yú shì hòu shì chēng zhī, bù róng yú kǒu. bǐ guī wěi zhī cái, bù shì zhī jié, shàng bù néng yǐ wèi yù zhī shí, zì yì yú fán pǐn, kuàng jiàng cǐ zhě zāi. ruò bì dài tài gōng ér hòu yòng, shì qiān zài wú tài gōng bì dài yí wú ér hòu rèn, shì bǎi shì wú yí wú. suǒ yǐ rán zhě, shì bì cóng wēi ér zhì zhe, gōng bì jī xiǎo yǐ zhì dà, qǐ yǒu wèi rèn ér yǐ chéng, bù yòng ér xiān dá yě. ruò shí cǐ lǐ, zé xián kě qiú, shì kě zé. dé xián ér rèn zhī, dé shì ér shǐ zhī, zé tiān xià zhī zhì, hé xiàng ér bù kě chéng yě.
夫良玉未剖,與瓦石相類;名驥未馳,與駑馬相雜。及其 剖而瑩之,馳而試之,玉石駑驥,然後始分。彼賢士之未用也, 混於凡品,竟何以異。要任之以事業,責之以成務,方與彼庸 流較然不同。昔呂望之屠釣,百里奚之飯牛,寧生之扣角,管 夷吾之三敗,當此之時,悠悠之徒,豈謂其賢。及升王朝,登 霸國,積數十年,功成事立,始識其奇士也。於是後世稱之, 不容於口。彼瑰偉之材,不世之傑,尚不能以未遇之時,自異 於凡品,況降此者哉。若必待太公而後用,是千載無太公;必 待夷吾而後任,是百世無夷吾。所以然者,士必從微而至着, 功必積小以至大,豈有未任而已成,不用而先達也。若識此理, 則賢可求,士可擇。得賢而任之,得士而使之,則天下之治, 何向而不可成也。
rán shàn guān rén zhě bì xiān shěng qí guān. guān shěng, zé shàn rén yì chōng, shàn rén yì chōng, zé shì wú bù lǐ guān fán, zé bì zá bù shàn zhī rén, zá bù shàn zhī rén, zé zhèng bì yǒu dé shī. gù yǔ yuē : guān shěng zé shì shěng, shì shěng zé mín qīng guān fán zé shì fán, shì fán zé mín zhuó . qīng zhuó zhī yóu, zài yú guān zhī fán shěng. àn jīn lì yuán, qí shù bù shǎo. xī mín yīn shì guǎng, shàng néng kè jì, kuàng jīn hù kǒu jiǎn hào, yī yuán ér zhì, yóu yǐ wèi shǎo. rú wén zài xià zhōu jùn, shàng yǒu jiān jiǎ, rǎo luàn xì mín, shén wèi wú lǐ. zhū rú cǐ bèi, xī yí bà chù, wú dé xí cháng. fēi zhí zhōu jùn zhī guān, yí xū shàn rén, yuán zhì dǎng zú lǘ lǐ zhèng zhǎng zhī zhí, jiē dāng shěn zé, gè dé yī xiāng zhī xuǎn, yǐ xiāng jiān tǒng. fū zhèng zhǎng zhě, zhì mín zhī jī. jī bù qīng zhě, shàng bì ān.
然善官人者必先省其官。官省,則善人易充,善人易充, 則事無不理;官煩,則必雜不善之人,雜不善之人,則政必有 得失。故語曰 :「官省則事省,事省則民清;官煩則事煩,事 煩則民濁 。」清濁之由,在於官之煩省。案今吏員,其數不少。 昔民殷事廣,尚能克濟,況今戶口減耗,依員而置,猶以為少。 如聞在下州郡,尚有兼假,擾亂細民,甚為無理。諸如此輩, 悉宜罷黜,無得習常。非直州郡之官,宜須善人,爰至黨族閭 里正長之職,皆當審擇,各得一鄉之選,以相監統。夫正長者, 治民之基。基不傾者,上必安。
fán qiú xián zhī lù, zì fēi yī tú. rán suǒ yǐ dé zhī shěn zhě, bì yóu rèn ér shì zhī, kǎo ér chá zhī.
凡求賢之路,自非一途。然所以得之審者,必由任而試之, 考而察之。
qǐ yú jū jiā, zhì yú xiāng dǎng, fǎng qí suǒ yǐ, guān qí suǒ yóu, zé rén dào míng yǐ, xián yǔ bù xiào bié yǐ. lǜ cǐ yǐ qiú, zé shù wú qiān huǐ yǐ.
起於居家,至於鄉黨,訪其所以,觀其所由,則人道明矣, 賢與不肖別矣。率此以求,則庶無愆悔矣。
qí wǔ, xù yù sòng, yuē:
其五,恤獄訟,曰:
rén shòu yīn yáng zhī qì yǐ shēng, yǒu qíng yǒu xìng. xìng zé wèi shàn, qíng zé wèi è. shàn è jì fēn, ér shǎng fá suí yān. shǎng fá dé zhòng, zé è zhǐ ér shàn quàn shǎng fá bù zhōng, zé mín wú suǒ cuò shǒu zú. mín wú suǒ cuò shǒu zú, zé yuàn pàn zhī xīn shēng. shì yǐ xiān wáng zhòng zhī, tè jiā jiè shèn. fū jiè shèn zhě, yù shǐ zhì yù zhī guān, jīng xīn xī yì, tuī jiū shì yuán. xiān zhī yǐ wǔ tīng, cān zhī yǐ zhèng yàn, miào dǔ qíng zhuàng, qióng jiàn yǐn fú, shǐ jiān wú suǒ róng, zuì rén bì děi. rán hòu suí shì jiā xíng, qīng zhòng jiē dāng, shè guò jīn yú, dé qíng wù xǐ. yòu néng xiāo xī qíng lǐ, zhēn zhuó lǐ lǜ, wú bù qū jǐn rén xīn, yuǎn míng dà jiào, shǐ huò zuì zhě rú guī. cǐ zé shàn zhī shàng yě. rán zǎi shǒu fēi yī, bù kě rén rén jiē yǒu tōng shí, tuī lǐ qiú qíng, shí huò nán jǐn. wéi dāng lǜ zhì gōng zhī xīn, qù ā wǎng zhī zhì, wù qiú qū zhí, niàn jǐn píng dāng. tīng chá zhī lǐ, bì qióng suǒ jiàn, rán hòu kǎo xùn yǐ fǎ, bù kē bù bào, yǒu yí zé cóng qīng, wèi shěn bù wàng fá, suí shì duàn lǐ, yù wú tíng zhì. cǐ yì qí cì. ruò nǎi bù rén shù ér sì qí cán bào, tóng mín mù shí, zhuān rèn chuí chǔ. qiǎo zhà zhě suī shì zhāng ér huò miǎn, cí ruò zhě nǎi wú zuì ér bèi fá. yǒu rú cǐ zhě, sī zé xià yǐ, fēi gòng zhì suǒ jì. jīn zhī zǎi shǒu, dāng qín yú zhōng kē, ér mù qí shàng shàn. rú zài xià tiáo, zé xíng suǒ bù shè. yòu dāng shēn sī yuǎn dà, niàn cún dé jiào. xiān wáng zhī zhì yuē, yǔ shā wú gū, níng shè yǒu zuì yǔ qí hài shàn, níng qí lì yín. míng bì bù dé zhòng, níng làn shě yǒu zuì, bù miù hài shàn rén yě. jīn zhī cóng zhèng zhě zé bù rán. shēn wén qiǎo hé, níng zhì shàn rén yú fǎ, bù miǎn yǒu zuì yú xíng. suǒ yǐ rán zhě, jiē fēi hǎo shā rén yě, dàn yún wèi lì níng kù, kě miǎn hòu huàn. cǐ zé qíng cún zì biàn, bù niàn zhì gōng, fèng fǎ rú cǐ, jiē jiān rén yě. fū rén zhě, tiān dì zhī guì wù, yī sǐ bù kě fù shēng. rán chǔ dú zhī xià, yǐ tòng zì wū, bù bèi shēn lǐ, suì xiàn xíng lù zhě, jiāng kǒng wǎng wǎng ér yǒu. shì yǐ zì gǔ yǐ lái, shè wǔ tīng sān yòu zhī fǎ, zhe míng shèn shù yù zhī diǎn, cǐ jiē ài mín shén yě. fán fá mù shā cǎo, tián liè bù shùn, shàng wéi shí lìng, ér kuī dì dào kuàng xíng fá bù zhōng, làn hài shàn rén, níng bù shāng tiān xīn fàn hé qì yě! tiān xīn shāng, hé qì sǔn, ér yù yīn yáng diào shì, sì shí shùn xù, wàn wù fù ān, cāng shēng yuè lè zhě, bù kě de yě. gù yǔ yuē, yī fū xū jiē, wáng dào wèi zhī qīng fù, zhèng wèi cǐ yě. fán bǎi zǎi shǒu, kě wú shèn hū.
人受陰陽之氣以生,有情有性。性則為善,情則為惡。善 惡既分,而賞罰隨焉。賞罰得中,則惡止而善勸;賞罰不中, 則民無所措手足。民無所措手足,則怨叛之心生。是以先王重 之,特加戒慎。夫戒慎者,欲使治獄之官,精心悉意,推究事 源。先之以五聽,參之以證驗,妙睹情狀,窮鑒隱伏,使奸無 所容,罪人必得。然後隨事加刑,輕重皆當,赦過矜愚,得情 勿喜。又能消息情理,斟酌禮律,無不曲盡人心,遠明大教, 使獲罪者如歸。此則善之上也。然宰守非一,不可人人皆有通 識,推理求情,時或難盡。唯當率至公之心,去阿枉之志,務 求曲直,念盡平當。聽察之理,必窮所見,然後栲訊以法,不 苛不暴,有疑則從輕,未審不妄罰,隨事斷理,獄無停滯。此 亦其次。若乃不仁恕而肆其殘暴,同民木石,專任捶楚。巧詐 者雖事彰而獲免,辭弱者乃無罪而被罰。有如此者,斯則下矣, 非共治所寄。今之宰守,當勤於中科,而慕其上善。如在下條, 則刑所不赦。又當深思遠大,念存德教。先王之制曰,與殺無 辜,寧赦有罪;與其害善,寧其利淫。明必不得中,寧濫舍有 罪,不謬害善人也。今之從政者則不然。深文巧劾,寧致善人 於法,不免有罪於刑。所以然者,皆非好殺人也,但云為吏寧 酷,可免後患。此則情存自便,不念至公,奉法如此,皆奸人 也。夫人者,天地之貴物,一死不可復生。然楚毒之下,以痛 自誣,不被申理,遂陷刑戮者,將恐往往而有。是以自古以來, 設五聽三宥之法,着明慎庶獄之典,此皆愛民甚也。凡伐木殺 草,田獵不順,尚違時令,而虧帝道;況刑罰不中,濫害善人, 寧不傷天心、犯和氣也!天心傷,和氣損,而欲陰陽調適,四 時順序,萬物阜安,蒼生悅樂者,不可得也。故語曰,一夫吁 嗟,王道為之傾覆,正謂此也。凡百宰守,可無慎乎。
ruò yǒu shēn jiān jù huá, shāng huà bài sú, bèi luàn rén lún, bù zhōng bù xiào, gù wèi bèi dào zhě, shā yī lì bǎi, yǐ qīng wáng huà, zhòng xíng kě yě. shí cǐ èr tú, zé xíng zhèng jǐn yǐ.
若有深奸巨猾,傷化敗俗,悖亂人倫,不忠不孝,故為背 道者,殺一利百,以清王化,重刑可也。識此二途,則刑政盡 矣。
qí liù, jūn fù yì, yuē:
其六,均賦役,曰:
shèng rén zhī dà bǎo yuē wèi. hé yǐ shǒu wèi yuē rén, hé yǐ jù rén yuē cái. míng xiān wáng bì yǐ cái jù rén, yǐ rén shǒu wèi. guó ér wú cái, wèi bù kě shǒu. shì gù wǔ sān yǐ lái, jiē yǒu zhēng shuì zhī fǎ. suī qīng zhòng bù tóng, ér jì yòng yī yě. jīn nì kòu wèi píng, jūn yòng zī guǎng, suī wèi huáng jiǎn shěng, yǐ xù mín mò, rán lìng píng jūn, shǐ xià wú guì. fū píng jūn zhě, bù shě háo qiáng ér zhēng pín ruò, bù zòng jiān qiǎo ér kùn yú zhuō, cǐ zhī wèi jūn yě. gù shèng rén yuē : gài jūn wú pín.
聖人之大寶曰位。何以守位曰仁,何以聚人曰財。明先王 必以財聚人,以仁守位。國而無財,位不可守。是故(五)三 以來,皆有徵稅之法。雖輕重不同,而濟用一也。今逆寇未平, 軍用資廣,雖未遑減省,以恤民瘼,然令平均,使下無匱。夫 平均者,不舍豪強而征貧弱,不縱奸巧而困愚拙,此之謂均也。 故聖人曰 :「蓋均無貧。」
rán cái huò zhī shēng, qí gōng bù yì. zhī rèn fǎng jī, qǐ yú yǒu jiàn, fēi xún rì zhī jiān, suǒ kě zào cì. bì xū quàn kè, shǐ yù yíng lǐ. juàn xiāng xiān shì zhī rèn, má tǔ zǎo xiū fǎng jī. xiān shí ér bèi, zhì shí ér shū, gù wáng fù huò gōng, xià mín wú kùn. rú qí bù yù quàn jiè, lín shí pò qiè, fù kǒng jī huǎn, yǐ wèi jǐ guò, chuí pū jiāo zhì, qǔ bàn mù qián. fù shāng dà jiǎ, yuán zī shè lì, yǒu zhě cóng zhī guì mǎi, wú zhě yǔ zhī jǔ xī. shū shuì zhī mín, yú shì bì yǐ.
然財貨之生,其功不易。織紝紡績,起於有漸,非旬日之 間,所可造次。必須勸課,使預營理。絹鄉先事織紝,麻土早 修紡績。先時而備,至時而輸,故王賦獲供,下民無困。如其 不預勸戒,臨時迫切,復恐稽緩,以為己過,捶撲交至,取辦 目前。富商大賈,緣茲射利,有者從之貴買,無者與之舉息。 輸稅之民,於是弊矣。
zū shuì zhī shí, suī yǒu dà shì, zhì yú zhēn zhuó pín fù, chà cì xiān hòu, jiē shì qǐ yú zhèng zhǎng, ér xì zhī yú shǒu lìng. ruò zhēn zhuó dé suǒ, zé zhèng hé ér mín yuè ruò jiǎn lǐ wú fāng, zé lì jiān ér mín yuàn. yòu chà fā yáo yì, duō bù cún yì. zhì lìng pín ruò zhě huò zhòng yáo ér yuǎn shù, fù qiáng zhě huò qīng shǐ ér jìn fáng. shǒu lìng yòng huái rú cǐ, bù cún xù mín zhī xīn, jiē wáng zhèng zhī zuì rén yě.
租稅之時,雖有大式,至於斟酌貧富,差次先後,皆事起 於正長,而系之於守令。若斟酌得所,則政和而民悅;若檢理 無方,則吏奸而民怨。又差發徭役,多不存意。致令貧弱者或 重徭而遠戍,富強者或輕使而近防。守令用懷如此,不存恤民 之心,皆王政之罪人也。
tài zǔ shén zhòng zhī, cháng zhì zhū zuò yòu. yòu lìng bǎi sī xí sòng zhī. qí mù shǒu lìng zhǎng, fēi tōng liù tiáo jí jì zhàng zhě, bù dé jū guān.
太祖甚重之,常置諸座右。又令百司習誦之。其牧守令長, 非通六條及計帳者,不得居官。
zì yǒu jìn zhī jì, wén zhāng jìng wèi fú huá, suì chéng fēng sú. tài zǔ yù gé qí bì,
自有晉之季,文章競為浮華,遂成風俗。太祖欲革其弊,
yīn wèi dì jì miào, qún chén bì zhì, nǎi mìng chuò wèi dà gào, zòu xíng zhī. qí cí yuē:
因魏帝祭廟,群臣畢至,乃命綽為大誥,奏行之。其詞曰:
wéi zhōng xìng shí yǒu yī nián, zhòng xià, shù bāng bǎi pì, xián huì yú wáng tíng. zhù guó tài jì qún gōng liè jiāng, wǎng bù lái cháo. shí nǎi dà jī bǎi xiàn, fū yú shù bāng, yòng suī wǒ wáng dù. huáng dì yuē : xī yáo mìng xī hé, yǔn lí bǎi gōng. shùn mìng jiǔ guān, shù jī xián xī. wǔ dīng mìng shuō, kè hào gāo zōng. shí wéi xiū zāi, zhèn qí qīn ruò. gé ěr yǒu wèi, xū jì wǒ tài zǔ zhī tíng, zhèn jiāng pī mìng nǚ yǐ jué guān.
惟中興十有一年,仲夏,庶邦百辟,咸會於王庭。柱國泰 洎群公列將,罔不來朝。時乃大稽百憲,敷於庶邦,用綏我王 度。皇帝曰 :「昔堯命羲和,允厘百工。舜命九官,庶績咸熙。 武丁命說,克號高宗。時惟休哉,朕其欽若。格爾有位,胥暨 我太祖之庭,朕將丕命女以厥官。」
liù yuè dīng sì, huáng dì cháo gé yú tài miào, fán jué jù liáo, wǎng bù zài wèi.
六月丁巳,皇帝朝格於太廟,凡厥具僚,罔不在位。
huáng dì ruò yuē : zī wǒ yuán fǔ qún gōng liè jiāng bǎi pì qīng shì shù yǐn yù shì, zhèn wéi yín fū zǔ zōng zhī líng mìng, jī yú xiān wáng zhī diǎn xùn, yǐ dà gào yú ěr zài wèi. xī wǒ tài zǔ shén huáng, zhào yīng míng mìng, yǐ chuàng wǒ huáng jī. liè zǔ jǐng zōng, kuò kāi sì biǎo, dǐ dìng wǔ gōng. jì hū wén zǔ, dàn fū wén dé, gōng wéi wǔ kǎo, bù yǔn qí jiù. zì shí jué hòu, líng yí zhī bì, yòng xìng dà nán yú bǐ dōng qiū, zé wǒ lí rén, xián zhuì tú tàn. wéi tái yī rén, zuǎn róng xià wǔ, sù yè zhī wèi, ruò shè dà chuān, wǎng shí yōu jì. shì yòng jī yú dì diǎn, kuí yú wáng tíng, zhěng wǒ mín mò. wéi bǐ zhé wáng, shì wǒ yí xùn, yuē tiān shēng zhēng mín, wǎng kè zì yì, shàng dì jiàng jiàn ruì shèng, zhí yuán hòu yǐ yì zhī. wéi shí yuán hòu fú kè dú yì, bó qiú míng dé, mìng bǎi pì qún lì yǐ zuǒ zhī. sì tiān zhī mìng pì, pì zhī mìng guān, wéi yǐ xù mín, fú wéi yì niàn. pì wéi yuán shǒu, shù lí wéi zhǐ, gǔ gōng wéi bì. shàng xià yī tǐ, gè qín yōu sī, zī yòng kè zhēn yú huáng jí. gù qí yí xùn yuē: hòu kè jiān jué hòu, chén kè jiān jué chén, zhèng nǎi yì. jīn tái yī rén, yīng tiān zhī gǔ, jì zhì yuán hòu. gǔ gōng bǎi pì yòu fú wǒ guó jiā zhī mìng, wǎng bù xián shǒu jué zhí. jiē fū, hòu fú jiān jué hòu, chén fú jiān jué chén, yú zhèng hé fú yì, wū hū jiān zāi! fán ěr zài wèi, qí jìng tīng mìng. huáng dì ruò yuē: zhù guó, wéi sì hǎi zhī bù zào, zài yáo èr jì. tiān wèi jué wǒ tài zǔ liè zǔ zhī mìng, yòng xī wǒ yǐ yuán fǔ. guó jiā jiāng zhuì, gōng wéi dòng liáng. huáng zhī fú jí, gōng zuò xiāng. bǎi kuí qiān dù, gōng wéi dà lù. gōng qí yǔn wén yǔn wǔ, kè míng kè yì, dí qī dé, fū jiǔ gōng, kān bào chú luàn, xià suī wǒ cāng shēng, páng shī yú jiǔ tǔ. ruò yī zhī zài shāng, zhōu zhī yǒu lǚ, shuō zhī xiāng dīng, yòng bǎo wǒ wú jiāng zhī zuò.
皇帝若曰 :「咨我元輔、群公、列將、百辟、卿士、庶尹、 御事,朕惟寅敷祖宗之靈命,稽於先王之典訓,以大誥於爾在 位。昔我太祖神皇,肇膺明命,以創我皇基。烈祖景宗,廓開 四表,底定武功。暨乎文祖,誕敷文德,龔惟武考,不霣其舊。 自時厥後,陵夷之弊,用興大難於彼東丘,則我黎人,咸墜塗 炭。惟台一人,纘戎下武,夙夜祗畏,若涉大川,罔識攸濟。 是用稽於帝典,揆於王廷,拯我民瘼。惟彼哲王,示我彝訓, 曰天生蒸民,罔克自乂,上帝降鑒叡聖,植元後以乂之。惟時 元後弗克獨乂,博求明德,命百辟群吏以佐之。肆天之命辟, 辟之命官,惟以恤民,弗惟逸念。辟惟元首,庶黎惟趾,股肱 惟弼。上下一體,各勤攸司,茲用克臻於皇極。故其彝訓曰: 「後克艱厥後,臣克艱厥臣,政乃乂。」今台一人,膺天之嘏, 既陟元後。股肱百辟又服我國家之命,罔不咸守厥職。嗟夫, 後弗艱厥後,臣弗艱厥臣,於政何弗斁,嗚呼艱哉!凡爾在位, 其敬聽命。」皇帝若曰:「柱國,唯四海之不造,載繇二紀。天 未絕我太祖列祖之命,用錫我以元輔。國家將墜,公惟棟樑。 皇之弗極,公作相。百揆諐度,公惟大錄。公其允文允武,克 明克乂,迪七德,敷九功,龕暴除亂,下綏我蒼生,旁施於九 土。若伊之在商,周之有呂,說之相丁,用保我無疆之祚。」
huáng dì ruò yuē : qún gōng tài zǎi tài wèi sī tú sī kōng. wéi gōng zuò zhèn dǐng zú, yǐ bì hū zhèn gōng. zǎi wéi tiān guān, kè xié liù zhí. wèi wéi sī wǔ, wǔ zài zhǐ gē. tú wéi sī zhòng, jìng fū wǔ jiào. kōng wéi sī tǔ, lì yòng hòu shēng. wéi shí sān shì, ruò sān jiē zhī zài tiān wéi zī sì fǔ, ruò sì shí zhī chéng suì. tiān gōng rén qí dài zhū. huáng dì ruò yuē : liè jiāng, rǔ wéi yīng yáng, zuò zhèn zhǎo yá, kòu zéi jiān guǐ, mán yí huá xià, rǔ cú zhēng, suī zhī yǐ huì, dǒng zhī yǐ wēi. xíng qī yú wú xíng, wàn bāng xián níng. bǐ bā biǎo zhī nèi, mò wéi zhèn mìng, shí rǔ gōng.
皇帝若曰 :「群公、太宰、太尉、司徒、司空。惟公作朕 鼎足,以弼乎朕躬。宰惟天官,克諧六職。尉惟司武,武在止 戈。徒惟司眾,敬敷五教。空惟司土,利用厚生。惟時三事, 若三階之在天;惟茲四輔,若四時之成歲。天工人其代諸。」 皇帝若曰 :「列將,汝惟鷹揚,作朕爪牙,寇賊奸宄,蠻 夷猾夏,汝徂征,綏之以惠,董之以威。刑期於無刑,萬邦咸 寧。俾八表之內,莫違朕命,時汝功。
huáng dì ruò yuē : shù bāng liè pì, rǔ wéi shǒu tǔ, zuò mín fù mǔ. mín wéi bù shèng qí jī, gù xiān wáng zhòng nóng bù shèng qí hán, gù xiān wáng guì nǚ gōng. mín zhī bù lǜ yú xiào cí, zé gǔ ròu zhī ēn báo fú dūn yú lǐ ràng, zé zhēng duó zhī méng shēng. wéi zī liù wù, shí wèi jiào běn. wū hū! wèi shàng zài kuān, kuān zé mín dài. qí zhī yǐ lǐ, bù gāng bù róu, jī jí yú dào.
皇帝若曰 :「庶邦列辟,汝惟守土,作民父母。民惟不勝 其飢,故先王重農;不勝其寒,故先王貴女功。民之不率於孝 慈,則骨肉之恩薄;弗惇於禮讓,則爭奪之萌生。惟茲六物, 寔為教本。嗚呼!為上在寬,寬則民怠。齊之以禮,不剛不柔, 稽極於道。」
huáng dì ruò yuē : qīng shì shù yǐn fán bǎi yù shì, wáng shěng wéi suì, qīng shì wéi yuè, shù yǐn wéi rì, yù shì wéi shí. suì yuè rì shí, wǎng yì qí dù, bǎi xiàn xián zhēn, shù jī qí níng. wū hū! wéi ruò wáng guān, táo jūn wàn guó, ruò tiān zhī yǒu dòu, zhēn yuán qì, zhuó yīn yáng, fú shī qí hé, cāng shēng yǒng lài bèi qí xù, wàn wù yǐ shāng. shí wéi jiān zāi! huáng dì ruò yuē : wéi tiān dì zhī dào, yī yīn yī yáng lǐ sú zhī biàn, yī wén yī zhì. yuán zì sān wǔ, yǐ qì yú zī, fěi wéi xiāng gé, wéi qí jiù bì, fěi wéi xiāng xí, wéi qí kě jiǔ. wéi wǒ yǒu wèi, chéng hū zhōu zhī mò liú, jiē qín hàn yí bì, xí wèi jìn zhī huá dàn, wǔ dài jiāo fēng, yīn ér wèi gé, jiāng yǐ mù sú xìng huà, yōng kě jì hū. jiē wǒ gōng fǔ shù liáo liè hóu, zhèn wéi fǒu dé, qí yī xīn lì, zhī shèn jué jiān, kè zūn qián wáng zhī pī xiǎn xiū liè, fú gǎn dài huāng. zī ěr zài wèi, yì xié hū zhèn xīn, dūn dé yǔn yuán, wéi jué nán shì wù. kè juān jué huá, jí jué shí, bèi jué wěi, chóng jué chéng. wù qiān wù wàng, yī hū sān dài zhī yí diǎn, guī yú dào dé rén yì, yòng bǎo wǒ zǔ zōng zhī pī mìng. hé tiān zhī xiū, kè suī wǒ wàn fāng, yǒng kāng wǒ lí shù. jiè zhī zāi! jiè zhī zāi! zhèn yán bù zài.
皇帝若曰 :「卿士、庶尹、凡百御事,王省惟歲,卿士惟 月,庶尹惟日,御事惟時。歲月日時,罔易其度,百憲咸貞, 庶績其凝。嗚呼!惟若王官,陶均萬國,若天之有斗,斟元氣, 酌陰陽,弗失其和,蒼生永賴;悖其序,萬物以傷。時惟艱哉!」 皇帝若曰 :「惟天地之道,一陰一陽;禮俗之變,一文一質。 爰自三五,以迄於茲,匪惟相革,惟其救弊,匪惟相襲,惟其 可久。惟我有魏,承乎周之末流,接秦漢遺弊,襲魏晉之華誕, 五代澆風,因而未革,將以穆俗興化,庸可暨乎。嗟我公輔、 庶僚、列侯,朕惟否德,其一心力,祗慎厥艱,克遵前王之丕 顯休烈,弗敢怠荒。咨爾在位,亦協乎朕心,惇德允元,惟厥 難是務。克捐厥華,即厥實,背厥偽,崇厥誠。勿愆勿忘,一 乎三代之彝典,歸於道德仁義,用保我祖宗之丕命。荷天之休, 克綏我萬方,永康我黎庶。戒之哉!戒之哉!朕言不再。」
zhù guó tài jì shù liáo bǎi pì bài shǒu qǐ shǒu yuē: dǎn cōng míng zuò yuán hòu, yuán hòu zuò mín fù mǔ. wéi sān wǔ zhī wáng, lǜ yáo cǐ dào, yòng zhēn yú xíng cuò . zì shí jué hòu, lì qiān zài ér wèi wén. wéi dì niàn gōng, jiāng fǎn shū shì, tì zhì yú yōng. yōng xī jiàng pī mìng yú wǒ qún chén. bó zāi wáng yán, fēi yán zhī nán, xíng zhī shí nán. wǎng bù yǒu chū, xiān kè yǒu zhōng. shāng shū yuē: zhōng shǐ wéi yī, dé nǎi rì xīn. wéi dì jìng jué shǐ, shèn jué zhōng, yǐ jī rì xīn zhī dé, zé wǒ qún chén, gǎn bù sù yè duì yáng xiū zāi. wéi zī dà yì, wèi guāng yú sì biǎo, yǐ mài zhǒng dé, bǐ jiǔ yù yōu xiá, xián zhāo fèng yuán hòu zhī míng xùn, lǜ qiān yú dào, yǒng yīng wú jiāng zhī xiū.
柱國泰洎庶僚百辟拜手稽首曰:「「亶聰明作元後,元後作 民父母。」惟三五之王,率繇此道,用臻於刑措 。自時厥後, 歷千載而未聞。惟帝念功,將反叔世,逖致於雍。庸錫降丕命 於我群臣。博哉王言,非言之難,行之實難。罔不有初,鮮克 有終。商書曰:「終始惟一,德乃日新。」惟帝敬厥始,慎厥終, 以躋日新之德,則我群臣,敢不夙夜對揚休哉。惟茲大誼,未 光於四表,以邁種德,俾九域幽遐,咸昭奉元後之明訓,率遷 於道,永膺無疆之休。」
dì yuē : qīn zāi.
帝曰 :「欽哉。」
zì shì zhī hòu, wén bǐ jiē yī cǐ tǐ.
自是之後,文筆皆依此體。
chuò xìng jiǎn sù, bù zhì chǎn yè, jiā wú yú cái. yǐ hǎi nèi wèi píng, cháng yǐ tiān xià wèi jǐ rèn. bó qiú xián jùn, gòng hóng zhì dào, fán suǒ jiàn dá, jiē zhì dà guān. tài zǔ yì tuī xīn wěi rèn, ér wú jiān yán. tài zǔ huò chū yóu, cháng yù shǔ kōng zhǐ yǐ shòu chuò, ruò xū yǒu chù fēn, zé suí shì shī xíng, jí hái, qǐ zhī ér yǐ. chuò cháng wèi zhì guó zhī dào, dāng ài mín rú cí fù, xùn mín rú yán shī. měi yǔ gōng qīng yì lùn, zì zhòu dá yè, shì wú jù xì, ruò zhǐ zhū zhǎng. jī sī láo juàn, suì chéng qì jí. shí èr nián, zú yú wèi, shí nián sì shí jiǔ.
綽性儉素,不治產業,家無餘財。以海內未平,常以天下 為己任。博求賢俊,共弘治道,凡所薦達,皆至大官。太祖亦 推心委任,而無間言。太祖或出遊,常預署空紙以授綽,若須 有處分,則隨事施行,及還,啟之而已。綽嘗謂治國之道,當 愛民如慈父,訓民如嚴師。每與公卿議論,自晝達夜,事無巨 細,若指諸掌。積思勞倦,遂成氣疾。十二年,卒於位,時年 四十九。
tài zǔ tòng xī zhī, āi dòng zuǒ yòu. jí jiāng zàng, nǎi wèi gōng qīng děng yuē : sū shàng shū píng shēng qiān tuì, dūn shàng jiǎn yuē. wú yù quán qí sù zhì, biàn kǒng yōu yōu zhī tú, yǒu suǒ wèi dá rú qí hòu jiā zèng shì, yòu guāi sù xī xiāng zhī zhī dào. jìn tuì wéi gǔ, gū yǒu yí yān. shàng shū lìng shǐ má yáo yuè cì ér jìn yuē: xī yàn zǐ, qí zhī xián dài fū, yī hú qiú sān shí nián. jí qí sǐ yě, yí chē yī chéng. qí hóu bù duó qí zhì. chuò jì cāo lǚ qīng bái, qiān yì zì jū, yú wèi yí cóng jiǎn yuē, yǐ zhāng qí měi . tài zǔ chēng shàn, yīn jiàn yáo yú cháo tíng. jí chuò guī zàng wǔ gōng, wéi zài yǐ bù chē yī chéng. tài zǔ yǔ qún gōng, jiē bù sòng chū tóng zhōu guō mén wài. tài zǔ qīn yú chē hòu lèi jiǔ ér yán yuē : shàng shū píng shēng wèi shì, qī zǐ xiōng dì bù zhī zhě, wú jiē zhī zhī. wéi ěr zhī wú xīn, wú zhī ěr yì. fāng yù gòng dìng tiān xià, bù xìng suì shě wǒ qù, nài hé ! yīn jǔ shēng tòng kū, bù jué shī zhī yú shǒu. zhì zàng rì, yòu qiǎn shǐ jì yǐ tài láo, tài zǔ zì wèi qí wén.
太祖痛惜之,哀動左右。及將葬,乃謂公卿等曰 :「蘇尚 書平生謙退,敦尚儉約。吾欲全其素志,便恐悠悠之徒,有所 未達;如其厚加贈諡,又乖宿昔相知之道。進退惟谷,孤有疑 焉。」尚書令史麻瑤越次而進曰:「昔晏子,齊之賢大夫,一狐 裘三十年。及其死也,遺車一乘。齊侯不奪其志。綽既操履清 白,謙挹自居,愚謂宜從儉約,以彰其美 。」太祖稱善,因薦 瑤於朝廷。及綽歸葬武功,唯載以布車一乘。太祖與群公,皆 步送出同州郭門外。太祖親於車後酹酒而言曰 :「尚書平生為 事,妻子兄弟不知者,吾皆知之。惟爾知吾心,吾知爾意。方 欲共定天下,不幸遂舍我去,奈何 !」因舉聲慟哭,不覺失卮 於手。至葬日,又遣使祭以太牢,太祖自為其文。
chuò yòu zhe fó xìng lùn qī jīng lùn, bìng xíng yú shì. míng dì èr nián, yǐ chuò pèi xiǎng tài zǔ miào tíng. zi wēi sì.
綽又着佛性論、七經論,並行於世。明帝二年,以綽配享 太祖廟庭。子威嗣。
wēi shǎo yǒu fù fēng, xí jué měi yáng bó. qǔ jìn gōng hù nǚ xīn xìng gōng zhǔ, bài chē qí dà jiāng jūn yí tóng sān sī, jìn jué huái dào xiàn gōng. jiàn dé chū, shāo qiān yù bó xià dài fū. dà xiàng mò, kāi fǔ yí tóng dà jiāng jūn.
威少有父風,襲爵美陽伯。娶晉公護女新興公主,拜車騎 大將軍、儀同三司,進爵懷道縣公。建德初,稍遷御伯下大夫。 大象末,開府儀同大將軍。
suí kāi huáng chū, yǐ chuò zhù míng qián dài, nǎi xià zhào yuē : xī hàn gāo qīn wú jì zhī yì, wèi wǔ yì zi gàn zhī fēng, qián dài míng xián, hòu wáng sī zhòng. wèi gù dù zhī shàng shū měi yáng bó sū chuò, wén yǎ zhèng shì, yí jī kě chēng. zhǎn lì qián wáng, chuí shēng zhe jī. yí kāi tǔ yǔ, yòng jīng shàn rén . yú shì zhuī fēng pī guó gōng, yì èr qiān hù.
隋開皇初,以綽著名前代,乃下詔曰 :「昔漢高欽無忌之 義,魏武挹子干之風,前代名賢,後王斯重。魏故度支尚書、 美陽伯蘇綽,文雅政事,遺蹟可稱。展力前王,垂聲着績。宜 開土宇,用旌善人 。」於是追封邳國公,邑二千戶。
chuò dì chūn, zì lìng qīn. xìng lián shèn, chén yǒng yǒu jué duàn. zhèng guāng zhōng, guān yòu zéi luàn, chūn yīng mù tǎo zhī, shòu dàng kòu jiāng jūn. lèi gōng fēng qiān fèng cháo qǐng lì wēi jiāng jūn zhōng sàn dài fū, cì jué měi yáng zi, jiā dū du chí jié píng xī jiāng jūn tài zhōng dài fū. dà tǒng chū, bài zhèn dōng jiāng jūn jīn zǐ guāng lù dài fū, cì xìng hè lán shì. sì nián, chū wèi wǔ dū jùn shǒu. gǎi shòu xī xià zhōu zhǎng shǐ, chú shuài dū du, xíng hóng nóng jùn shì. chūn dāng guān qiáng jì, tè wèi tài zǔ suǒ zhī. shí sì nián, zhì dāng zhōu xiāng shuài, zì fēi xiāng wàng yǔn dāng zhòng xīn, bù dé yù yān. nǎi lìng yì zhuī chūn lǐng xiāng bīng. qí nián, pò pán tóu dī yǒu gōng, chú sàn qí cháng shì, jiā dà dū dū. shí liù nián, zhēng suí jùn, jūn hái, chú wǔ gōng jùn shǒu. jì wèi běn yì, yǐ qīng jiǎn zì jū, xiǎo dà zhī zhèng, bì jǐn zhōng shù. xún shòu shǐ chí jié chē qí dà jiāng jūn yí tóng sān sī, jìn jué wèi hóu. wǔ chéng èr nián, jìn wèi biāo qí dà jiāng jūn kāi fǔ yí tóng sān sī dà dū dū. bǎo dìng sān nián, zú. zi zhí sì.
綽弟椿,字令欽。性廉慎,沉勇有決斷。正光中,關右賊 亂,椿應募討之,授蕩寇將軍。累功(封)遷奉朝請、厲威將 軍、中散大夫,賜爵美陽子,加都督、持節、平西將軍、太中 大夫。大統初,拜鎮東將軍、金紫光祿大夫,賜姓賀蘭氏。四 年,出為武都郡守。改授西夏州長史,除帥都督,行弘農郡事。 椿當官強濟,特為太祖所知。十四年,置當州鄉帥,自非 鄉望允當眾心,不得預焉。乃令驛追椿領鄉兵。其年,破盤頭 氐有功,除散騎常侍,加大都督。十六年,征隨郡,軍還,除 武功郡守。既為本邑,以清儉自居,小大之政,必盡忠恕。尋 授使持節、車騎大將軍、儀同三司,進爵為侯。武成二年,進 位驃騎大將軍、開府儀同三司、大都督。保定三年,卒。子植 嗣。
shǐ chén yuē: shū yún: wéi hòu fēi xián fú yì, wéi xián fēi hòu wǎng shí. shì yǐ zhī rén zé zhé, yǒu guó zhī suǒ xiān yòng zhī zé xíng, wèi xià zhī cháng dào. ruò nǎi páo chú xū mí zhǒng dé wēi guǎn zhī chén, hǎn wén yú shì chù lǔ zhú jīng bào guān zhí jǐ zhī shì, wú fá yú shí. sī gù diǎn mù suǒ yǐ zhāo zé, fēng yǎ suǒ yǐ xìng cì yě. chéng néng jiān qián shì zhī dé sàng, láo xū jǐ yú tǔ wò, qí zhī xián yě bì yòng, qí shòu jué yě wù yí, zé shùn yǔ tāng wǔ zhī dé kě lián héng yǐ, jì qì yī lǚ zhī liú kě bǐ jiān yǐ.
史臣曰:書云:「惟後非賢弗乂,惟賢非後罔食」。是以知 人則哲,有國之所先;用之則行,為下之常道。若乃庖廚、胥 靡、種德、微管之臣,罕聞於世;黜魯、逐荊、抱關、執戟之 士,無乏於時。斯固典慕所以昭則,風雅所以興刺也。誠能監 前事之得喪,勞虛己於吐握,其知賢也必用,其授爵也勿疑, 則舜禹湯武之德可連衡矣,稷契伊呂之流可比肩矣。
tài zǔ tí jiàn ér qǐ, bǎi dù cǎo chuàng. shī yuē fǎ zhī zhì yú jìng zhú zhī chén, xiū zhì dìng zhī lǐ yú dǐng zhì zhī rì. zhōng néng zhuó diāo wèi pǔ, biàn shē cóng jiǎn, fēng huà jì bèi, ér xià sù shàng zūn jiāng yì lǚ rǎo, ér nèi qīn wài fù. sī gài sū lìng chuò zhī lì yě. míng guān dāng shí, qìng liú hòu sì, yí zāi.
太祖提劍而起,百度草創。施約法之制於競逐之辰,修治 定之禮於鼎峙之日。終能斲雕為樸,變奢從儉,風化既被,而 下肅上尊;疆埸屢擾,而內親外附。斯蓋蘇令綽之力也。名冠 當時,慶流後嗣,宜哉。