yì yù xià tū jué tǔ gǔ hún gāo chāng shàn shàn yān qí guī zī yú tián xiàn dā sù tè ān xī bō sī
異域下 突厥 吐谷渾 高昌 鄯善 焉耆 龜茲 于闐 獻噠 粟特 安息 波斯
tū jué zhě, gài xiōng nú zhī bié zhǒng, xìng ā shǐ nà shì. bié wèi bù luò. hòu wèi lín guó suǒ pò, jǐn miè qí zú. yǒu yī ér, nián qiě shí suì, bīng rén jiàn qí xiǎo, bù rěn shā zhī, nǎi yuè qí zú, qì cǎo zé zhōng. yǒu pìn láng yǐ ròu sì zhī, jí zhǎng, yǔ láng hé, suì yǒu yùn yān. bǐ wáng wén cǐ ér shàng zài, zhòng qiǎn shā zhī. shǐ zhě jiàn láng zài cè, bìng yù shā láng. láng suì táo yú gāo chāng guó zhī běi shān. shān yǒu dòng xué, xué nèi yǒu píng rǎng mào cǎo, zhōu huí shù bǎi lǐ, sì miàn jù shān. láng nì qí zhōng, suì shēng shí nán. shí nán zhǎng dà, wài tuō qī yùn, qí hòu gè yǒu yī xìng, ā shǐ nà jí yī yě. zi sūn fān yù, jiàn zhì shù bǎi jiā. jīng shù shì, xiāng yǔ chū xué, chén yú rú rú. jū jīn shān zhī yáng, wèi rú rú tiě gōng. jīn shān xíng sì dōu móu, qí sú wèi dōu móu wèi tū jué , suì yīn yǐ wèi hào yān.
突厥者,蓋匈奴之別種,姓阿史那氏。別為部落。後為鄰國所破,盡滅其族。有一兒,年且十歲,兵人見其小,不忍殺之,乃刖其足,棄草澤中。有牝狼以肉飼之,及長,與狼合,遂有孕焉。彼王聞此兒尚在,重遣殺之。使者見狼在側,並欲殺狼。狼遂逃於高昌國之北山。山有洞穴,穴內有平壤茂草,周回數百里,四面俱山。狼匿其中,遂生十男。十男長大,外托妻孕,其後各有一姓,阿史那即一也。子孫蕃育,漸至數百家。經數世,相與出穴,臣於茹茹。居金山之陽,為茹茹鐵工。金山形似兜鍪,其俗謂兜鍪為「突厥 」,遂因以為號焉。
huò yún tū jué zhī xiān chū yú suǒ guó, zài xiōng nú zhī běi. qí bù luò dà rén yuē ā bàng bù, xiōng dì shí qī rén. qí yī yuē yī zhì ní shī dōu, láng suǒ shēng yě. bàng bù děng xìng bìng yú chī, guó suì bèi miè. ní shī dōu jì bié gǎn yì qì, néng zhēng zhào fēng yǔ. qǔ èr qī, yún shì xià shén dōng shén zhī nǚ yě. yī yùn ér shēng sì nán. qí yī biàn wèi bái hóng qí yī guó yú ā fǔ shuǐ jiàn shuǐ zhī jiān, hào wèi qì gǔ qí yī guó yú chù zhé shuǐ qí yī jū jiàn sī chù zhé shī shān, jí qí dà ér yě. shān shàng réng yǒu ā bàng bù zhǒng lèi, bìng duō hán lù. dà ér wèi chū huǒ wēn yǎng zhī, xián dé quán jì. suì gòng fèng dà ér wèi zhǔ, hào wèi tū jué, jí nè dōu liù shè yě. nè dōu liù yǒu shí qī, suǒ shēng zǐ jiē yǐ mǔ zú wèi xìng, ā shǐ nà shi qí xiǎo qī zhī zǐ yě. nè dōu liù sǐ, shí mǔ zǐ nèi yù zé lì yī rén, nǎi xiāng shuài yú dà shù xià, gòng wèi yuē yuē, xiàng shù tiào yuè, néng zuì gāo zhě, jí tuī lì zhī. ā shǐ nà zi nián yòu ér tiào zuì gāo zhě, zhū zi suì fèng yǐ wèi zhǔ, hào ā xián shè. cǐ shuō suī shū, rán zhōng láng zhǒng yě.
或雲突厥之先出於索國,在匈奴之北。其部落大人曰阿謗步,兄弟十七人。其一曰伊質泥師都,狼所生也。謗步等性並愚痴,國遂被滅。泥師都既別感異氣,能徵召風雨。娶二妻,雲是夏神、冬神之女也。一孕而生四男。其一變為白鴻;其一 國於阿輔水、劍水之間,號為契骨;其一國於處折水;其一居踐斯處折施山,即其大兒也。山上仍有阿謗步種類,並多寒露。大兒為出火溫養之,鹹得全濟。遂共奉大兒為主,號為突厥,即訥都六設也。訥都六有十妻,所生子皆以母族為姓,阿史那是其小妻之子也。訥都六死,十母子內欲擇立一人,乃相率於大樹下,共為約曰,向樹跳躍,能最高者,即推立之。阿史那子年幼而跳最高者,諸子遂奉以為主,號阿賢設。此說雖殊,然終狼種也。
qí hòu yuē tǔ mén, bù luò shāo shèng, shǐ zhì sāi shàng shì zēng xù, yuàn tōng zhōng guó. dà tǒng shí yī nián, tài zǔ qiǎn jiǔ quán hú ān nuò pán tuó shǐ yān. qí guó jiē xiāng qìng yuē : jīn dà guó shǐ zhì, wǒ guó jiāng xìng yě . shí èr nián, tǔ mén suì qiǎn shǐ xiàn fāng wù. shí tiě lēi jiāng fá rú rú, tǔ mén lǜ suǒ bù yāo jī, pò zhī, jǐn jiàng qí zhòng wǔ wàn yú luò. shì qí qiáng shèng, nǎi qiú hūn yú rú rú. rú rú zhǔ ā nà guī dà nù, shǐ rén mà rǔ zhī yuē: ěr shì wǒ duàn nú, hé gǎn fā shì yán yě? tǔ mén yì nù, shā qí shǐ zhě. suì yǔ zhī jué, ér qiú hūn yú wǒ. tài zǔ xǔ zhī. shí qī nián liù yuè, yǐ wèi zhǎng lè gōng zhǔ qī zhī. shì suì, wèi wén dì bēng, tǔ mén qiǎn shǐ lái diào, zèng mǎ èr bǎi pǐ.
其後曰土門,部落稍盛,始至塞上市繒絮,願通中國。大統十一年,太祖遣酒泉胡安諾盤陀使焉。其國皆相慶曰 :「今大國使至,我國將興也 。」十二年,土門遂遣使獻方物。時鐵勒將伐茹茹,土門率所部邀擊,破之,盡降其眾五萬餘落。恃其強盛,乃求婚於茹茹。茹茹主阿那瑰大怒,使人罵辱之曰:「爾是我鍛奴,何敢發是言也?」土門亦怒,殺其使者。遂與之絕,而求婚於我。太祖許之。十七年六月,以魏長樂公主妻之。是歲,魏文帝崩,土門遣使來吊,贈馬二百匹。
wèi fèi dì yuán nián zhēng yuè, tǔ mén fā bīng jī rú rú, dà pò zhī yú huái huāng běi. ā nà guī zì shā, qí zi ān luó chén bēn qí, yú zhòng fù lì ā nà guī shū fù dèng shū zǐ wèi zhǔ. tǔ mén suì zì hào yī lì kè hán, yóu gǔ zhī dān yú yě. hào qí qī wèi kě hè dūn, yì yóu gǔ zhī è shì yě. tǔ mén sǐ, zi kē luó lì. kē luó hào yǐ xī jì kè hán. yòu pò shū zǐ yú wò yě běi mù lài shān. èr nián sān yuè, kē luó qiǎn shǐ xiàn mǎ wǔ wàn pǐ. kē luó sǐ, dì qí jīn lì, hào mù hàn kè hán.
魏廢帝元年正月,土門發兵擊茹茹,大破之於懷荒北。阿那瑰自殺,其子庵羅辰奔齊,餘眾復立阿那瑰叔父鄧叔子為主。土門遂自號伊利可汗,猶古之單于也。號其妻為可賀敦,亦猶古之閼氏也。土門死,子科羅立。科羅號乙息記可汗。又破叔子於沃野北木賴山。二年三月,科羅遣使獻馬五萬匹。科羅死,弟俟斤立,號木汗可汗。
qí jīn yī míng yàn dōu, zhuàng mào duō qí yì, miàn guǎng chǐ yú, qí sè shén chì, yǎn ruò liú lí. xìng gāng bào, wù yú zhēng fá. nǎi lǜ bīng jī dèng shū zǐ, miè zhī. shū zǐ yǐ qí yú jìn lái bēn. qí jīn yòu xī pò xiàn dā, dōng zǒu qì dān, běi bìng qì gǔ, wēi fú sài wài zhū guó. qí dì dōng zì liáo hǎi yǐ xī, xī zhì xī hǎi wàn lǐ, nán zì shā mò yǐ běi, běi zhì běi hǎi wǔ liù qiān lǐ, jiē shǔ yān.
俟斤一名燕都,狀貌多奇異,面廣尺余,其色甚赤,眼若琉璃。性剛暴,務於征伐。乃率兵擊鄧叔子,滅之。叔子以其餘燼來奔。俟斤又西破獻噠,東走契丹,北並契骨,威服塞外諸國。其地東自遼海以西,西至西海萬里,南自沙漠以北,北至北海五六千里,皆屬焉。
qí sú bèi fà zuǒ rèn, qióng lú zhān zhàng, suí shuǐ cǎo qiān xǐ, yǐ xù mù shè liè wèi wù. jiàn lǎo guì zhuàng, guǎ lián chǐ, wú lǐ yì, yóu gǔ zhī xiōng nú yě. qí zhǔ chū lì, jìn shì zhòng chén děng yú zhī yǐ zhān, suí rì zhuǎn jiǔ huí, měi yī huí, chén xià jiē bài. bài qì, nǎi fú lìng chéng mǎ, yǐ bó jiǎo qí jǐng, shǐ cái bù zhì jué, rán hòu shì ér jí wèn zhī yuē: nǐ néng zuò jǐ nián kè hán? qí zhǔ jì shén qíng mào luàn, bù néng xiáng dìng duō shǎo. chén xià děng suí qí suǒ yán, yǐ yàn xiū duǎn zhī shù. dà guān yǒu yè hù, cì méi shè, cì tè lè qín, cì qí lì fā , cì tǔ tún fā, jí yú xiǎo guān fán èr shí bā děng, jiē shì wèi zhī. bīng qì yǒu gōng shǐ míng dí jiǎ máo dāo jiàn, qí pèi shì zé jiān yǒu fú tū. qí dào zhī shàng, shī jīn láng tóu. shì wèi zhī shì, wèi zhī fù lí, xià yán yì láng yě. gài běn láng shēng, zhì bù wàng jiù. qí zhēng fā bīng mǎ, kē shuì zá chù, zhé kè mù wèi shù, bìng yī jīn zú jiàn, là fēng yìn zhī, yǐ wèi xìn qì. qí xíng fǎ: fǎn pàn shā rén jí jiān rén zhī fù dào mǎ bàn zhě, jiē sǐ jiān rén nǚ zhě, zhòng zé cái wù, jí yǐ qí nǚ qī zhī dòu shāng rén zhě, suí qīng zhòng shū wù dào mǎ jí zá wù zhě, gè shí yú bèi zhēng zhī. sǐ zhě, tíng shī yú zhàng, zi sūn jí zhū qīn shǔ nán nǚ, gè shā yáng mǎ, chén yú zhàng qián, jì zhī. rào zhàng zǒu mǎ qī zā, yī yì zhàng mén, yǐ dāo lí miàn, qiě kū, xuè lèi jù liú, rú cǐ zhě qī dù, nǎi zhǐ. zé rì, qǔ wáng zhě suǒ chéng mǎ jí jīng fú yòng zhī wù, bìng shī jù fén zhī, shōu qí yú huī, dài shí ér zàng. chūn xià sǐ zhě, hòu cǎo mù huáng luò, qiū dōng sǐ zhě, hòu huá yè róng mào, rán shǐ kǎn ér yì zhī. zàng zhī rì, qīn shǔ shè jì, jí zǒu mǎ lí miàn, rú chū sǐ zhī yí. zàng qì, yú mù suǒ lì shí jiàn biāo. qí shí duō shǎo, yī píng shēng suǒ shā rén shù. yòu yǐ jì zhī yáng mǎ tóu, jǐn xuán guà yú biāo shàng. shì rì yě, nán nǚ xián shèng fú shì, huì yú zàng suǒ. nán yǒu yuè ài yú nǚ zhě, guī jí qiǎn rén pīng wèn, qí fù mǔ duō bù wéi yě. fù xiōng bó shū sǐ zhě, zǐ dì jí zhí děng qī qí hòu mǔ shì shū mǔ jí sǎo, wéi zūn zhě bù dé xià yín. suī yí xǐ wú cháng, ér gè yǒu dì fēn. kè hán héng chù yú dōu jīn shān, yá zhàng dōng kāi, gài jìng rì zhī suǒ chū yě. měi suì lǜ zhū guì rén, jì qí xiān kū. yòu yǐ wǔ yuè zhōng xún, jí tā rén shuǐ, bài jì tiān shén. yú dōu jīn sì wǔ bǎi lǐ, yǒu gāo shān jiǒng chū, shàng wú cǎo shù, wèi qí wèi bó dēng níng lí, xià yán dì shén yě. qí shū zì lèi hú, ér bù zhī nián lì, wéi yǐ cǎo qīng wèi jì.
其俗被髮左衽,穹廬氈帳,隨水草遷徙,以畜牧射獵為務。賤老貴壯,寡廉恥,無禮義,猶古之匈奴也。其主初立,近侍重臣等輿之以氈,隨日轉九回,每一回,臣下皆拜。拜訖,乃扶令乘馬,以帛絞其頸,使纔不至絕,然後釋而急問之曰:「你能作幾年可汗?」其主既神情瞀亂,不能詳定多少。臣下等隨其所言,以驗修短之數。大官有葉護,次(沒)〔設〕,次特(勒)〔勤〕,次俟利發 ,次吐屯發,及余小官凡二十八等,皆世為之。兵器有弓矢鳴鏑甲矛刀劍,其佩飾則兼有伏突。旗纛之上,施金狼頭。侍衛之士,謂之附離,夏言亦狼也。蓋本狼生,志不忘舊。其徵發兵馬,科稅雜畜,輒刻木為數,並一金鏃箭,蠟封印之,以為信契。其刑法:反叛、殺人及奸人之婦、盜馬絆者,皆死;奸人女者,重責財物,即以其女妻之;斗傷人者,隨輕重輸物;盜馬及雜物者,各十餘倍征之。死者,停屍於帳,子孫及諸親屬男女,各殺羊馬,陳於帳前,祭之。繞帳走馬七匝,一詣帳門,以刀剺面,且哭,血淚俱流,如此者七度,乃止。擇日,取亡者所乘馬及經服用之物,並屍俱焚之,收其餘灰,待時而葬。春夏死者,候草木黃落,秋冬死者,候華葉榮茂,然始坎而瘞之。葬之日,親屬設祭,及走馬剺面,如初死之儀。葬訖,於墓所立石建標。其石多少,依平生所殺人數。又以祭之羊馬頭,盡懸掛於標上。是日也,男女咸盛服飾,會於葬所。男有悅愛於女者,歸即遣人娉問,其父母多不違也。父〔兄〕伯叔死者,子弟及侄等妻其後母、世叔母及嫂,唯尊者不得下淫。雖移徙無常,而各有地分。可汗恆處於都斤山,牙帳東開,蓋敬日之所出也。每歲率諸貴人,祭其先窟。又以五月中旬,集他人水,拜祭天神。於都斤四五百里,有高山迥出,上無草樹,謂其為勃登凝黎,夏言地神也。其書字類胡,而不知年曆,唯以草青為記。
qí jīn bù zhòng jì shèng, nǎi qiǎn shǐ qǐng zhū dèng shū zǐ děng. tài zǔ xǔ zhī. shōu shū zǐ yǐ xià sān qiān rén, fù qí shǐ zhě, shā zhī yú qīng mén wài. sān nián, qí jīn xí jī tǔ gǔ hún, pò zhī. yǔ zài tǔ gǔ hún chuán. míng dì èr nián, qí jīn qiǎn shǐ lái xiàn fāng wù. bǎo dìng yuán nián, yòu sān bèi qiǎn shǐ gòng qí fāng wù.
俟斤部眾既盛,乃遣使請誅鄧叔子等。太祖許之。收叔子以下三千人,付其使者,殺之於青門外。三年,俟斤襲擊吐谷渾,破之。語在吐谷渾傳。明帝二年,俟斤遣使來獻方物。保定元年,又三輩遣使貢其方物。
shí yǔ qí rén jiāo zhēng, róng chē suì dòng, gù měi lián jié zhī, yǐ wèi wài yuán. chū, wèi gōng dì shì, qí jīn xǔ jìn nǚ yú tài zǔ, qì wèi dìng ér tài zǔ bēng. xún ér qí jīn yòu yǐ tā nǚ xǔ gāo zǔ, wèi jí jié nà, qí rén yì qiǎn qiú hūn, qí jīn tān qí bì hòu, jiāng huǐ zhī. zhì shì, zhào qiǎn liáng zhōu cì shǐ yáng jiàn wǔ bó wáng qìng děng wǎng jié zhī. qìng děng zhì, yù yǐ xìn yì. qí jīn suì jué qí shǐ ér dìng hūn yān. réng qǐng jǔ guó dōng fá. yǔ zài jiàn děng chuán. sān nián, zhào suí gōng yáng zhōng lǜ zhòng yī wàn, yǔ tū jué fá qí. zhōng jūn dù xíng lǐng, qí jīn lǜ qí shí wàn lái huì. míng nián zhēng yuè, gōng qí zhǔ yú jìn yáng, bù kè. qí jīn suì zòng bīng dà lüè ér hái. zhōng yán yú gāo zǔ yuē : tū jué jiǎ bīng è, jué shǎng qīng, shǒu lǐng duō ér wú fǎ lìng, hé wèi nán zhì yù. zhèng yóu bǐ zhě shǐ rén wàng dào qí qiáng shèng, yù lìng guó jiā hòu qí shǐ zhě, shēn wǎng zhòng qǔ qí bào. cháo tíng shòu qí xū yán, jiāng shì wàng fēng wèi shè. dàn lǔ tài zhà jiàn, ér shí yì yǔ ěr. jīn yǐ chén guān zhī, qián hòu shǐ rén jiē kě zhǎn yě. gāo zǔ bù nà. shì suì, qí jīn fù qiǎn shǐ lái xiàn, gèng qǐng dōng fá. zhào yáng zhōng lǜ bīng chū wò yě, jìn gōng hù qù luò yáng yǐ yīng zhī. huì hù zhàn bù lì, qí jīn yǐn hái. wǔ nián, zhào chén gōng chún dà sī tú yǔ wén guì shén wǔ gōng dòu yì nán ān gōng yáng jiàn děng wǎng nì nǚ. tiān hé èr nián, qí jīn yòu qiǎn shǐ lái xiàn. chén gōng chún děng zhì, qí jīn fù èr yú qí. huì yǒu fēng léi biàn, nǎi xǔ chún děng yǐ hòu guī. yǔ zài huáng hòu chuán. sì nián, qí jīn yòu qiǎn shǐ xiàn mǎ. qí jīn sǐ, dì tā bō kè hán lì. zì qí jīn yǐ lái, qí guó fù qiáng, yǒu líng lì zhōng xià zhì. cháo tíng jì yǔ hé qīn, suì gěi zēng xù jǐn cǎi shí wàn duàn. tū jué zài jīng shī zhě, yòu dài yǐ yōu lǐ, yī jǐn shí ròu zhě, cháng yǐ qiān shù. qí rén jù qí kòu lüè, yì qīng fǔ cáng yǐ gěi zhī. tā bō mí fù jiāo ào, zhì nǎi lǜ qí tú shǔ yuē : dàn shǐ wǒ zài nán liǎng gè ér xiào shùn, hé yōu wú wù xié . jiàn dé èr nián, tā bō qiǎn shǐ xiàn mǎ.
時與齊人交爭,戎車歲動,故每連結之,以為外援。初,魏恭帝世,俟斤許進女於太祖,契未定而太祖崩。尋而俟斤又以他女許高祖,未及結納,齊人亦遣求婚,俟斤貪其幣厚,將悔之。至是,詔遣涼州刺史楊薦、武伯王慶等往結之。慶等至,諭以信義。俟斤遂絕齊使而定婚焉。仍請舉國東伐。語在薦等傳。三年,詔隨公楊忠率眾一萬,與突厥伐齊。忠軍度陘嶺,俟斤率騎十萬來會。明年正月,攻齊主於晉陽,不克。俟斤遂縱兵大掠而還。忠言於高祖曰 :「突厥甲兵惡,爵賞輕,首領多而無法令,何謂難制馭。正由比者使人妄道其強盛,欲令國家厚其使者,身往重取其報。朝廷受其虛言,將士望風畏懾。但虜態詐健,而實易與耳。今以臣觀之,前後使人皆可斬也。」高祖不納。是歲,俟斤復遣使來獻,更請東伐。詔楊忠率兵出沃野,晉公護趣洛陽以應之。會護戰不利,俟斤引還。五年,詔陳公純、大司徒宇文貴、神武公竇毅、南安公楊薦等往逆女。天和二年,俟斤又遣使來獻。陳公純等至,俟斤復貳於齊。會有風雷變,乃許純等以後歸。語在皇后傳。四年,俟斤又遣使獻馬。 俟斤死,弟他缽可汗立。自俟斤以來,其國富強,有凌轢中夏志。朝廷既與和親,歲給繒絮錦彩十萬段。突厥在京師者,又待以優禮,衣錦食肉者,常以千數。齊人懼其寇掠,亦傾府藏以給之。他缽彌復驕傲,至乃率其徒屬曰 :「但使我在南兩個兒孝順,何憂無物邪 。」建德二年,他缽遣使獻馬。
jí qí miè, qí dìng zhōu cì shǐ fàn yáng wáng gāo shào yì zì mǎ yì bēn zhī. tā bō lì shào yì wèi qí dì, zhào jí suǒ bù, yún wèi zhī fù chóu. xuān zhèng yuán nián sì yuè, tā bō suì rù kòu yōu zhōu, shā lüè jū mín. zhù guó liú xióng lǜ bīng jù zhàn, bīng bài, sǐ zhī. gāo zǔ qīn zǒng liù jūn, jiāng běi fá, huì dì bēng, nǎi bān shī. shì dōng, tā bō fù kòu biān, wéi jiǔ quán, dà lüè ér qù. dà xiàng yuán nián, tā bō fù qǐng hé qīn. dì cè zhào wáng zhāo nǚ wèi qiān jīn gōng zhǔ yǐ jià zhī, bìng qiǎn zhí shào yì sòng què. tā bō bù fèng zhào, réng kòu bīng zhōu. dà xiàng èr nián, shǐ qiǎn shǐ fèng xiàn, qiě nì gōng zhǔ, ér shào yì shàng liú bù qiǎn. dì yòu lìng hè ruò yì wǎng yù zhī, shǐ sòng shào yì yún.
及齊滅,齊定州刺史、范陽王高紹義自馬邑奔之。他缽立 紹義為齊帝,召集所部,云為之復讎。宣政元年四月,他缽遂入寇幽州,殺略居民。柱國劉雄率兵拒戰,兵敗,死之。高祖親總六軍,將北伐,會帝崩,乃班師。是冬,他缽復寇邊,圍酒泉,大掠而去。大象元年,他缽復請和親。帝冊趙王招女為千金公主以嫁之,並遣執紹義送闕。他缽不奉詔,仍寇并州。大象二年,始遣使奉獻,且逆公主,而紹義尚留不遣。帝又令賀若誼往諭之,始送紹義雲。
tǔ gǔ hún, běn liáo dōng xiān bēi mù róng guī zhī shù xiōng yě. chū, tǔ gǔ hún mǎ yǔ guī mǎ dòu ér guī mǎ shāng, guī qiǎn ràng zhī. tǔ gǔ hún nù, lǜ qí bù luò qù zhī, zhǐ yú bāo hǎn, zì wèi jūn zhǎng. jí sūn yè yán, pō shì shū chuán. yǐ gǔ yǒu wáng fù zì wèi shì, suì yǐ tǔ gǔ hún wèi shì yān.
吐谷渾,本遼東鮮卑慕容廆之庶兄也。初,吐谷渾馬與廆馬斗而廆馬傷,廆遣讓之。吐谷渾怒,率其部落去之,止於枹罕,自為君長。及孫葉延,頗視書傳。以古有王父字為氏,遂以吐谷渾為氏焉。
zì tǔ gǔ hún zhì fú lián chóu yī shí sì shì. fú lián chóu sǐ, zi kuā lǚ lì, shǐ zì hào wèi kè hán. zhì fú qí chéng, zài qīng hǎi xī shí wǔ lǐ. suī yǒu chéng guō, ér bù jū zhī, héng chù qióng lú, suí shuǐ cǎo xù mù. qí dì dōng xī sān qiān lǐ, nán běi qiān yú lǐ. guān yǒu wáng gōng pú shè shàng shū jí láng zhōng jiāng jūn zhī hào. kuā lǚ chuí jì ěr zhū, yǐ zào wèi mào, zuò jīn shī zi chuáng. hào qí qī wèi kè zūn, yī zhī chéng qún, pī jǐn dà páo, biàn fà yú hòu, shǒu dài jīn huā.
自吐谷渾至伏連籌一十四世。伏連籌死,子夸呂立,始自號為可汗。治伏俟城,在青海西十五里。雖有城郭,而不居之,恆處穹廬,隨水草畜牧。其地東西三千里,南北千餘里。官有王公、僕射、尚書及郎中、將軍之號。夸呂椎髻、毦、珠,以皂為帽,坐金師子床。號其妻為恪尊,衣織成裙,披錦大袍,辮髮於後,首戴金花。
qí sú zhàng fū yī fú lüè tóng yú huá xià, duō yǐ mì luó wèi guān, yì yǐ zēng wèi mào. fù rén jiē guàn zhū shù fà, yǐ duō wèi guì. bīng qì yǒu gōng dāo jiǎ máo. guó wú cháng fù, xū zé shuì fù shì shāng rén yǐ chōng yòng yān. qí xíng fá, shā rén jí dào mǎ zhě sǐ, yú zé zhēng wù, liàng shì jué zhàng. xíng rén bì yǐ zhān méng tóu, chí shí cóng gāo jī shā zhī. fù xiōng wáng hòu, qī hòu mǔ jí sǎo děng, yǔ tū jué sú tóng. zhì yú hūn yīn, pín bù néng bèi cái wù zhě, zhé dào nǚ jiāng qù. sǐ zhě yì jiē mái bìn. qí fú zhì, zàng qì zé chú zhī. xìng tān lán, rěn yú shā hài. hǎo shè liè, yǐ ròu lào wèi liáng. yì zhī zhǒng tián, rán qí běi jiè, qì hòu duō hán, wéi dé wú jīng dà mài. gù qí sú pín duō fù shǎo. qīng hǎi zhōu huí qiān yú lǐ, hǎi nèi yǒu xiǎo shān. měi dōng bīng hé hòu, yǐ liáng pìn mǎ zhì cǐ shān, zhì lái dōng shōu zhī, mǎ jiē yǒu yùn, suǒ shēng de jū, hào wèi lóng zhǒng, bì duō jùn yì, shì chuán qīng hǎi jùn cōng zhě yě. tǔ chū máo niú, niǎo duō yīng wǔ.
其俗丈夫衣服略同於華夏,多以羃羅為冠,亦以繒為帽。婦人皆貫珠束髮,以多為貴。兵器有弓刀甲矛。國無常賦,須則稅富室商人以充用焉。其刑罰,殺人及盜馬者死,余則征物,量事決杖。刑人必以氈蒙頭,持石從高擊殺之。父兄亡後,妻後母及嫂等,與突厥俗同。至於婚姻,貧不能備財物者,輒盜女將去。死者亦皆埋殯。其服制,葬訖則除之。性貪婪,忍於殺害。好射獵,以肉酪為糧。亦知種田,然其北界,氣候多寒,唯得蕪菁、大麥。故其俗貧多富少。青海周回千餘里,海內有小山。每冬冰合後,以良牝馬置此山,至來冬收之,馬皆有孕,所生得駒,號為龍種,必多駿異,世傳青海(駿)〔驄〕者也。 土出氂牛,鳥多鸚鵡。
dà tǒng zhōng, kuā lǚ zài qiǎn shǐ xiàn mǎ jí yáng niú děng. rán yóu kòu chāo bù zhǐ, yuán biān duō bèi qí hài. wèi fèi dì èr nián, tài zǔ lēi dà bīng zhì gū zāng, kuā lǚ zhèn jù, qiǎn shǐ gòng fāng wù. shì suì, kuā lǚ yòu tōng shǐ yú qí shì. liáng zhōu cì shǐ shǐ níng chān zhī qí hái, lǜ qīng qí xí zhī yú zhōu xī chì quán, huò qí pú shè qǐ fú chù bān jiāng jūn dí pān mì shāng hú èr bǎi sì shí rén, tuó luó liù bǎi tóu, zá cǎi sī juàn yǐ wàn jì. wèi gōng dì èr nián, shǐ níng yòu yǔ tū jué mù hàn kè hán xí jī kuā lǚ, pò zhī, lǔ qí qī zǐ, dà huò zhēn wù jí zá chù. yǔ zài shǐ níng chuán. wǔ chéng chū, kuā lǚ fù kòu liáng zhōu, cì shǐ shì yún bǎo zhàn méi. zhào hè lán xiáng yǔ wén guì lǜ bīng tǎo zhī. kuā lǚ qiǎn qí guǎng dìng wáng zhōng liú wáng jù zhàn, xiáng děng pò zhī, guǎng dìng děng dùn zǒu. yòu gōng bá qí táo yáng hóng hé èr chéng, zhì táo zhōu yǐ hái. bǎo dìng zhōng, kuā lǚ qián hòu sān bèi qiǎn shǐ xiàn fāng wù. tiān hé chū, qí lóng hé wáng mò chāng lǜ zhòng jiàng, yǐ qí dì wèi fú zhōu. èr nián wǔ yuè, fù qiǎn shǐ lái xiàn.
大統中,夸呂再遣使獻馬及羊牛等。然猶寇抄不止,緣邊多被其害。魏廢帝二年,太祖勒大兵至姑臧,夸呂震懼,遣使貢方物。是歲,夸呂又通使於齊氏。涼州刺史史寧覘知其還,率輕騎襲之於州西赤泉,獲其僕射乞伏觸扳、將軍翟潘密、商胡二百四十人,駝騾六百頭,雜彩絲絹以萬計。魏恭帝二年,史寧又與突厥木汗可汗襲擊夸呂,破之,虜其妻子,大獲珍物及雜畜。語在史寧傳。武成初,夸呂復寇涼州,刺史是雲寶戰沒。詔賀蘭祥、宇文貴率兵討之。夸呂遣其廣定王、鍾留王拒戰,祥等破之,廣定等遁走。又攻拔其洮陽、洪和二城,置洮州以還。保定中,夸呂前後三輩遣使獻方物。天和初,其龍涸王莫昌率眾降,以其地為扶州。二年五月,復遣使來獻。
jiàn dé wǔ nián, qí guó dà luàn. gāo zǔ zhào huáng tài zǐ zhēng zhī, jūn dù qīng hǎi, zhì fú qí chéng. kuā lǚ dùn zǒu, lǔ qí yú zhòng ér hái. míng nián, yòu zài qiǎn fèng xiàn. xuān zhèng chū, qí zhào wáng tā lóu tún lái jiàng. zì shì cháo xiàn suì jué. gāo chāng zhě, chē shī qián wáng zhī gù dì. dōng qù zhǎng ān sì qiān jiǔ bǎi lǐ, hàn xī yù zhǎng shǐ jí wù jǐ xiào wèi, bìng zhì yú cǐ. jìn yǐ qí dì wèi gāo chāng jùn. zhāng guǐ lǚ guāng jǔ qú méng xùn jù hé xī, jiē zhì tài shǒu yǐ tǒng zhī. qí hòu yǒu kàn shuǎng jí jǔ qú wú huì, bìng zì shǔ wèi tài shǒu. wú huì sǐ, rú rú shā qí dì ān zhōu, yǐ kàn bó zhōu wèi gāo chāng wáng. gāo chāng zhī chēng wáng, zì cǐ shǐ yě. bó zhōu zhī cóng zi shǒu guī, wèi gāo chē suǒ miè. cì yǒu zhāng mèng míng mǎ rú xiāng jì wáng zhī, bìng wèi guó rén suǒ hài. nǎi gèng tuī lì qū jiā wèi wáng. jiā zì líng fèng, jīn chéng yú zhōng rén, běn wèi rú yòu zhǎng shǐ. wèi tài hé mò lì. jiā sǐ, zi shù jiān lì.
建德五年,其國大亂。高祖詔皇太子征之,軍渡青海,至伏俟城。夸呂遁走,虜其餘眾而還。明年,又再遣奉獻。宣政初,其趙王他婁屯來降。自是朝獻遂絕。高昌者,車師前王之故地。東去長安四千九百里,漢西域長史及戊己校尉,並治於此。晉以其地為高昌郡。張軌、呂光、沮渠蒙遜據河西,皆置太守以統之。其後有闞爽及沮渠無諱,並自署為太守。無諱死,茹茹殺其弟安周,以闞伯周為高昌王。高昌之稱王,自此始也。伯周之從子首歸,為高車所滅。次有張孟明、馬儒相繼王之,並為國人所害。乃更推立曲嘉為王。嘉字靈鳳,金城榆中人,本為儒右長史。魏太和末立。嘉死,子(豎)〔堅〕立。
qí dì dōng xī sān bǎi lǐ, nán běi wǔ bǎi lǐ. guó nèi zǒng yǒu chéng yī shí liù. guān yǒu lìng yǐn yī rén, bǐ zhōng xià xiāng guó cì yǒu gōng èr rén, jiē qí wáng zǐ yě, yī wèi jiāo hé gōng, yī wèi tián dì gōng cì yǒu zuǒ yòu wèi cì yǒu bā zhǎng shǐ, yuē lì bù cí bù kù bù cāng bù zhǔ kè lǐ bù mín bù bīng bù děng zhǎng shǐ yě cì yǒu jiàn wǔ wēi yuǎn líng jiāng diàn zhōng fú bō děng jiāng jūn cì yǒu bā sī mǎ, zhǎng shǐ zhī fù yě cì yǒu shì láng xiào shū láng zhǔ bù cóng shì, jiē wèi xiàng cì, fēn zhǎng zhū shì cì yǒu shěng shì, zhuān zhǎng dǎo yǐn. qí dà shì jué zhī yú wáng, xiǎo shì zé shì zǐ jí èr gōng suí zhuàng duàn jué. píng zhāng lù jì, shì qì jí chú. jí shū zhī wài, wú jiǔ zhǎng wén ān. guān rén suī yǒu liè wèi, bìng wú cáo fǔ, wéi měi dàn jí yú yá mén píng yì zhòng shì. zhū chéng gè yǒu hù cáo shuǐ cáo tián cáo. měi chéng qiǎn sī mǎ shì láng xiāng jiān jiǎn xiào, míng wèi chéng lìng. fú shì, zhàng fū cóng hú fǎ, fù rén lüè tóng huá xià. bīng qì yǒu gōng jiàn dāo dùn jiǎ máo. wén zì yì tóng huá xià, jiān yòng hú shū. yǒu máo shī lùn yǔ xiào jīng, zhì xué guān dì zǐ, yǐ xiāng jiào shòu. suī xí dú zhī, ér jiē wèi hú yǔ. fù shuì zé jì shū yín qián, wú zhě shū má bù. qí xíng fǎ fēng sú hūn yīn sàng zàng, yǔ huá xià xiǎo yì ér dà tóng. dì duō shí qì, qì hòu wēn nuǎn, gǔ mài zài shú, yí cán, duō wǔ guǒ. yǒu cǎo yuē yáng lá, qí shàng shēng mì yān.
其地東西三百里,南北五百里。國內總有城一十六。官有令尹一人,比中夏相國;次有公二人,皆其王子也,一為交河公,一為田地公;次有左右衛;次有八長史,曰吏部、祠部、庫部、倉部、主客、禮部、民部、兵部等長史也;次有建武、威遠、陵江、殿中、伏波等將軍;次有八司馬,長史之副也; 次有侍郎、校書郎、主簿、從事,階位相次,分掌諸事;次有省事,專掌導引。其大事決之於王,小事則世子及二公隨狀斷決。平章錄記,事訖即除。籍書之外,無久掌文桉。官人雖有列位,並無曹府,唯每旦集於牙門評議眾事。諸城各有戶曹、水曹、田曹。每城遣司馬、侍郎相監檢校,名為城令。服飾,丈夫從胡法,婦人略同華夏。兵器有弓箭刀楯甲矛。文字亦同華夏,兼用胡書。有毛詩、論語、孝經,置學官弟子,以相教授。雖習讀之,而皆為胡語。賦稅則計輸銀錢,無者輸麻布。其刑法、風俗、婚姻、喪葬,與華夏小異而大同。地多石磧,氣候溫暖,谷麥再熟,宜蠶,多五果。有草曰羊剌,其上生蜜焉。
zì jiā yǐ lái, shì xiū fān zhí yú wèi. dà tǒng shí sì nián, zhào yǐ qí shì zǐ xuán xǐ wèi wáng. gōng dì èr nián, yòu yǐ qí tián dì gōng mào sì wèi. wǔ chéng yuán nián, qí wáng qiǎn shǐ xiàn fāng wù. bǎo dìng chū, yòu qiǎn shǐ lái gòng. zì dùn huáng xiàng qí guó, duō shā qì, dào lǐ bù kě zhǔn jì, wéi yǐ rén chù hái gǔ jí tuó mǎ fèn wèi yàn, yòu yǒu wǎng liǎng guài yì. gù shāng lǚ lái wǎng, duō qǔ yī wú lù yún.
自嘉以來,世修蕃職於魏。大統十四年,詔以其世子玄喜為王。恭帝二年,又以其田地公茂嗣位。武成元年,其王遣使獻方物。保定初,又遣使來貢。自燉煌向其國,多沙磧,道里不可准記,唯以人畜骸骨及駝馬糞為驗,又有魍魎怪異。故商旅來往,多取伊吾路雲。
shàn shàn, gǔ lóu lán guó yě. dōng qù zhǎng ān wǔ qiān lǐ. suǒ zhì chéng fāng yī lǐ. dì duō shā lǔ, shǎo shuǐ cǎo. běi jí bái lóng duī lù. wèi tài wǔ shí, wèi jǔ qú ān zhōu suǒ gōng, qí wáng xī bēn qiě mò. xī běi yǒu liú shā shù bǎi lǐ, xià rì yǒu rè fēng, wèi xíng lǚ zhī huàn. fēng zhī yù zhì, wéi lǎo tuó zhī zhī, jí míng ér jù lì, mái qí kǒu bí yú shā zhōng. rén měi yǐ wèi hòu, yì jí jiāng zhān yōng bì bí kǒu. qí fēng xùn shǐ, sī xū guò jǐn. ruò bù fáng zhě, bì zhì wēi bì.
鄯善,古樓蘭國也。東去長安五千里。所治城方一里。地多沙鹵,少水草。北即白龍堆路。魏太武時,為沮渠安周所攻,其王西奔且末。西北有流沙數百里,夏日有熱風,為行旅之患。風之欲至,唯老駝知之,即鳴而聚立,埋其口鼻於沙中。人每以為候,亦即將氈擁蔽鼻口。其風迅駛,斯須過盡。若不防者,必至危斃。
dà tǒng bā nián, qí wáng xiōng shàn mǐ lǜ zhòng nèi fù. yān qí guó zài bái shān zhī nán qī shí lǐ, dōng qù zhǎng ān wǔ qiān bā bǎi lǐ. qí wáng xìng lóng, jí qián liáng zhāng guǐ suǒ fēng tǎo lóng xī zhī yìn. suǒ zhì chéng fāng èr lǐ. bù nèi fán yǒu jiǔ chéng. guó xiǎo mín pín, wú gāng jì fǎ lìng. bīng yǒu gōng dāo jiǎ máo. hūn yīn lüè tóng huá xià. sǐ wáng zhě jiē fén ér hòu zàng, qí fú zhì mǎn qī rì zé chú zhī. zhàng fū bìng jiǎn fà yǐ wèi shǒu shì. wén zì yǔ pó luó mén tóng. sú shì tiān shén, bìng chóng xìn fó fǎ. yóu zhòng èr yuè bā rì sì yuè bā rì. shì rì yě, qí guó xián yī shì jiào, zhāi jiè háng dào yān. qì hòu hán, tǔ tián liáng wò. gǔ yǒu dào sù shū mài. chù yǒu tuó mǎ niú yáng. yǎng cán bù yǐ wèi sī, wéi chōng mián kuàng. sú shàng pú táo jiǔ, jiān ài yīn lè. nán qù hǎi shí yú lǐ, yǒu yú yán pú wěi zhī ráo.
大統八年,其〔王〕兄鄯米率眾內附。焉耆國在白山之南七十里,東去長安五千八百里。其王姓龍,即前涼張軌所(封)〔討〕龍熙之胤。所治城方二里。部內凡有九城。國小民貧,無綱紀法令。兵有弓刀甲矛。婚姻略同華夏。死亡者皆焚而後葬,其服制滿七日則除之。丈夫並剪髮以為首飾。文字與婆羅 門同。俗事天神,並崇信佛法。尤重二月八日、四月八日。是日也,其國咸依釋教,齋戒行道焉。氣候寒,土田良沃。谷有稻粟菽麥。畜有駝馬牛羊。養蠶不以為絲,唯充綿纊。俗尚蒲桃酒,兼愛音樂。南去海十餘里,有魚鹽蒲葦之饒。
bǎo dìng sì nián, qí wáng qiǎn shǐ xiàn míng mǎ. guī zī guó zài bái shān zhī nán yī bǎi qī shí lǐ, dōng qù zhǎng ān liù qiān qī bǎi lǐ. qí wáng xìng bái, jí hòu liáng lǚ guāng suǒ lì bái zhèn zhī hòu. suǒ zhì chéng fāng wǔ liù lǐ. qí xíng fǎ, shā rén zhě sǐ, jié zéi zé duàn qí yī bì, bìng yuè yī zú. fù shuì, zhǔn dì zhēng zū, wú tián zhě zé shuì yín qián. hūn yīn sàng zàng fēng sú wù chǎn yǔ yān zhī lüè tóng. wéi qì hòu shǎo wēn wèi yì. yòu chū xì zhān jīng pí zhān lǔ náo duō shā yán lǜ cí huáng hú fěn jí liáng mǎ fēng niú děng. dōng yǒu lún tái, jí hàn èr shī jiāng jūn lǐ guǎng lì suǒ tú. qí nán sān bǎi lǐ yǒu dà shuǐ dōng liú, hào jì shù shuǐ, jí huáng hé yě.
保定四年,其王遣使獻名馬。龜茲國在白山之南一百七十里,東去長安六千七百里。其王姓白,即後涼呂光所立白震之後。所治城方五六里。其刑法,殺人者死,劫賊則斷其一臂,並刖一足。賦稅,准地征租,無田者則稅銀錢。婚姻、喪葬、風俗、物產與焉支略同。唯氣候少溫為異。又出細氈、麖皮、氈氌、鐃(多)〔沙〕、鹽綠、雌黃、胡粉及良馬、封牛等。東有輪台,即漢貳師將軍李廣利所屠。其南三百里有大水東流,號計戍水,即黃河也。
bǎo dìng yuán nián, qí wáng qiǎn shǐ lái xiàn. yú tián guó zài cōng lǐng zhī běi èr bǎi yú lǐ, dōng qù zhǎng ān qī qiān qī bǎi lǐ. suǒ zhì chéng fāng bā jiǔ lǐ. bù nèi yǒu dài chéng wǔ, xiǎo chéng shù shí. qí xíng fǎ, shā rén zhě sǐ, yú zuì gè suí qīng zhòng chéng fá zhī. zì wài fēng sú wù chǎn yǔ guī zī lüè tóng. sú zhòng fó fǎ, sì tǎ sēng ní shén zhòng. wáng yóu xìn xiàng, měi shè zhāi rì, bì qīn zì sǎ sǎo kuì shí yān. chéng nán wǔ shí lǐ yǒu zàn mó sì, jí xī luó hàn bǐ qiū bǐ lú zhān wèi qí wáng zào fù pén fú tú zhī suǒ. shí shàng yǒu pì zhī fó fū chù, shuāng jī yóu cún. zì gāo chāng yǐ xī, zhū guó rén děng duō shēn mù gāo chāng yǐ dōng bí, wéi cǐ yī guó, mào bù shèn hú, pō lèi huá xià. chéng dōng èr shí lǐ yǒu dà shuǐ běi liú, hào shù zhī shuǐ, jí huáng hé yě. chéng xī shí wǔ lǐ yì yǒu dà shuǐ, míng dá lì shuǐ, yǔ shù zhī jù běi liú, tóng huì yú jì shù.
保定元年,其王遣使來獻。于闐國在蔥嶺之北二百餘里,東去長安七千七百里。所治城方八九里。部內有大城五,小城數十。其刑法,殺人者死,餘罪各隨輕重懲罰之。自外風俗物產與龜茲略同。俗重佛法,寺塔僧尼甚眾。王尤信向,每設齋日,必親自灑掃饋食焉。城南五十里有贊摩寺,即昔羅漢比丘比盧旃為其王造覆盆浮圖之所。石上有辟支佛趺處,雙跡猶存。自高昌以西,諸國人等多深目高(昌以東)〔鼻,唯〕此一國,貌不甚胡,頗類華夏。城東二十里有大水北流,號樹枝水,即黃河也。城西十五里亦有大水,名達利水,與樹枝俱北流,同會於計戍。
jiàn dé sān nián, qí wáng qiǎn shǐ xiàn míng mǎ.
建德三年,其王遣使獻名馬。
xiàn dā guó, dà yuè dī zhī zhǒng lèi, zài yú tián zhī xī, dōng qù zhǎng ān yī wàn bǎi lǐ. qí wáng zhì bá dǐ yán chéng, gài wáng shè chéng yě. qí chéng fāng shí yú lǐ. xíng fǎ fēng sú, yǔ tū jué lüè tóng. qí sú yòu xiōng dì gòng qǔ yī qī. fū wú xiōng dì zhě, qí qī dài yī jiǎo mào ruò yǒu xiōng dì zhě, yī qí duō shǎo zhī shù, gèng jiā mào jiǎo yān. qí rén xiōng hàn, néng zhàn dòu. yú tián ān xī děng dà xiǎo èr shí yú guó, jiē yì shǔ zhī.
獻噠國,大月氐之種類,在于闐之西,東去長安一萬百里。其王治拔底延城,蓋王舍城也。其城方十餘里。刑法、風俗,與突厥略同。其俗又兄弟共娶一妻。夫無兄弟者,其妻戴一角帽;若有兄弟者,依其多少之數,更加帽角焉。其人兇悍,能 戰鬥。于闐、安息等大小二十餘國,皆役屬之。
dà tǒng shí èr nián, qiǎn shǐ xiàn qí fāng wù. wèi fèi dì èr nián, míng dì èr nián, bìng qiǎn shǐ lái xiàn. hòu wèi tū jué suǒ pò, bù luò fēn sǎn, zhí gòng suì jué. sù tè guó zài cōng lǐng zhī xī, gài gǔ zhī ān cài, yī míng wēn nà shā. zhì yú dà zé, zài kāng jū xī běi. bǎo dìng sì nián, qí wáng qiǎn shǐ xiàn fāng wù.
大統十二年,遣使獻其方物。魏廢帝二年,明帝二年,並遣使來獻。後為突厥所破,部落分散,職貢遂絕。粟特國在蔥嶺之西,蓋古之庵蔡,一名溫那沙。治於大澤,在康居西北。保定四年,其王遣使獻方物。
ān xī guó zài cōng lǐng zhī xī, zhì wèi sōu chéng. běi yǔ kāng jū xī yǔ bō sī xiāng jiē, dōng qù zhǎng ān yī wàn qī bǎi wǔ shí lǐ. tiān hé èr nián, qí wáng qiǎn shǐ lái xiàn. bō sī guó, dà yuè dī zhī bié zhǒng, zhì sū lì chéng, gǔ tiáo zhī guó yě. dōng qù zhǎng ān yī wàn wǔ qiān sān bǎi lǐ. chéng fāng shí yú lǐ, hù shí yú wàn. wáng xìng bō sī dī. zuò jīn yáng chuáng, dài jīn huā guān, yī jǐn páo zhī chéng pèi, jiē shì yǐ zhēn zhū bǎo wù. qí sú: zhàng fū jiǎn fà, dài bái pí mào, guàn tóu shān, liǎng xiāng jìn xià kāi zhī, bìng yǒu jīn pèi, yuán yǐ zhī chéng fù nǚ fú dà shān, pī dà pèi, qí fā qián wèi jì, hòu bèi zhī, shì yǐ jīn yín huá, réng guàn wǔ sè zhū, luò zhī yú bó.
安息國在蔥嶺之西,治蔚搜城。北與康居、西與波斯相接,東去長安一萬七百五十里。天和二年,其王遣使來獻。波斯國,大月氐之別種,治蘇利城,古條支國也。東去長安一萬五千三百里。城方十餘里,戶十餘萬。王姓波斯氐。坐金羊床,戴金花冠,衣錦袍、織成帔,皆飾以珍珠寶物。其俗:丈夫剪髮,戴白皮帽,貫頭衫,兩廂近下開之,並有巾帔,緣以織成;婦女服大衫,披大帔,其發前為髻,後被之,飾以金銀華,仍貫五色珠,絡之於膊。
wáng yú qí guó nèi bié yǒu xiǎo yá shí yú suǒ, yóu zhōng guó zhī lí gōng yě, měi nián sì yuè chū yóu chù zhī, shí yuè nǎi hái. wáng jí wèi yǐ hòu, zé zhū zi nèi xián zhě, mì shū qí míng, fēng zhī yú kù, zhū zi jí dà chén jiē mò zhī zhī yě. wáng sǐ, nǎi zhòng gòng fā shū shì zhī, qí fēng nèi yǒu míng zhě, jí lì yǐ wèi wáng, yú zi gè chū jiù biān rèn. xiōng dì gèng bù xiāng jiàn yě. guó rén hào wáng yuē yì zá, fēi yuē fáng bù lǜ, wáng zhī zhū zǐ yuē shā yě. dà guān yǒu mō hú tán, zhǎng guó nèi yù sòng ní hū hàn, zhǎng kù cáng guān jìn dì bēi bó, zhǎng wén shū jí zhòng wù. cì yǒu è luó hē dì, zhǎng wáng zhī nèi shì sà bō bó, zhǎng sì fāng bīng mǎ. qí xià jiē yǒu shǔ guān, fēn tǒng qí shì. bīng qì yǒu jiǎ máo yuán pái jiàn nǔ gōng jiàn. zhàn bìng chéng xiàng, měi xiàng bǎi rén suí zhī. qí xíng fǎ: zhòng zuì xuán zhū gān shàng, shè ér shā zhī cì zé xì yù, xīn wáng lì nǎi shì zhī qīng zuì zé yì yuè ruò kūn, huò jiǎn bàn xū, jí xì pái yú xiàng shàng, yǐ wèi chǐ rǔ fàn qiáng dào zhě, jìn zhī zhōng shēn jiān guì rén qī zhě, nán zǐ liú, fù rén gē qí ěr bí. fù shuì zé zhǔn dì shū yín qián. sú shì huǒ xiān shén. hūn hé yì bù zé zūn bēi, zhū yí zhī zhōng, zuì wèi chǒu huì yǐ. mín nǚ nián shí suì yǐ shàng yǒu zī mào zhě, wáng shōu yǎng zhī, yǒu gōng xūn rén, jí yǐ fēn cì. sǐ zhě duō qì shī yú shān, yī yuè zhì fú. chéng wài yǒu rén bié jū, wéi zhī sàng zàng zhī shì, hào wèi bù jìng rén. ruò rù chéng shì, yáo líng zì bié. yǐ liù yuè wèi suì shǒu, yóu zhòng qī yuè qī rì shí èr yuè yī rì. qí rì, mín shù yǐ shàng, gè xiāng mìng zhào, shè huì zuò lè, yǐ jí huān yú. yòu yǐ měi nián zhēng yuè èr shí rì, gè jì qí xiān sǐ zhě.
王於其國內別有小牙十餘所,猶中國之離宮也,每年四月出遊處之,十月乃還。王即位以後,擇諸子內賢者,密書其名,封之於庫,諸子及大臣皆莫之知也。王死,乃眾共發書視之,其封內有名者,即立以為王,餘子各出就邊任。兄弟更不相見也。國人號王曰翳囋,妃曰防步率,王之諸子曰殺野。大官有摸胡壇,掌國內獄訟;泥忽汗,掌庫藏關禁;地卑勃,掌文書及眾務。次有遏羅訶地,掌王之內事;薩波勃,掌四方兵馬。其下皆有屬官,分統其事。兵器有甲矛圓排劍弩弓箭。戰並乘象,每象百人隨之。其刑法:重罪懸諸竿上,射而殺之;次則系獄,新王立乃釋之;輕罪則劓、刖若髡,或翦半須,及系排於項上,以為恥辱;犯強盜者,禁之終身;奸貴人妻者,男子流,婦人割其耳鼻。賦稅則准地輸銀錢。俗事火祆神。婚合亦不擇尊卑,諸夷之中,最為丑穢矣。民女年十歲以上有姿貌者,王收養之,有功勳人,即以分賜。死者多棄屍於山,一月治服。 城外有人別居,唯知喪葬之事,號為不淨人。若入城市,搖鈴自別。以六月為歲首,尤重七月七日、十二月一日。其日,民庶以上,各相命召,設會作樂,以極歡娛。又以每年正月二十日,各祭其先死者。
qì hòu shǔ rè, jiā zì cáng bīng. dì duō shā qì, yǐn shuǐ gài guàn. qí wǔ gǔ jí qín shòu děng, yǔ zhōng xià lüè tóng, wéi wú dào jí shǔ shú. tǔ chū míng mǎ jí tuó, fù shì zhì yǒu shù qiān tóu zhě. yòu chū bái xiàng shī zi dà niǎo luǎn zhēn zhū lí zhū pō lí shān hú hǔ pò liú lí mǎ nǎo shuǐ jīng sè sè jīn yín yú shí jīn gāng huǒ qí bīn tiě tóng xī zhū shā shuǐ yín líng jǐn bái dié hé qú shū wéi shū chì lù pí, jí xūn liù yù jīn sū hé qīng mù děng xiāng, hú jiāo bì bō shí mì qiān niú nián zǎo xiāng fù zǐ hē zāi lēi wú shí zi yán lǜ cí huáng děng wù.
氣候暑熱,家自藏冰。地多沙磧,引水溉灌。其五穀及禽獸等,與中夏略同,唯無稻及黍秫。土出名馬及駝,富室至有數千頭者。又出白象、師子、大鳥卵、珍珠、離珠、頗黎、珊瑚、琥珀、琉璃、馬瑙、水晶、瑟瑟、金、銀、俞石、金剛、火齊、鑌鐵、銅、錫、朱沙、水銀、綾、錦、白疊、毼、氍毹、囗儵、赤廘皮,及熏六、鬱金、蘇合、青木等香,胡椒、蓽撥、石蜜、千(牛)〔年〕棗、香附子、訶災勒、無食子、鹽綠、雌黃等物。
wèi fèi dì èr nián, qí wáng qiǎn shǐ lái xiàn fāng wù. shǐ chén yuē: sì yí zhī wèi zhōng guó huàn yě jiǔ yǐ, ér běi dí yóu shén yān. xī yán yóu bān gù xián yǐ zhōu jí qín hàn wèi yǒu de qí shàng cè, suī tōng xián zhī hóng yì, ér shǐ chén cháng yǐ wèi yí. fū bù zhòu zhī lái, mián zì jīn gǔ jiāo chún zhī biàn, wú gé huá róng. shì yǐ fǎn dào dé, qì rén yì, líng wéi cǎn zhī fēng suì guǎng zhì jīng yáng, rù běi dì, chōng chì zhī xìn rì shēn. yuán zì jīn xíng, dǎi hū shuǐ yùn, róng xià lí cuò, fēng sú hùn bìng. yí yì zhī qíng wěi, zhōng guó bì zhī zhī yǐ zhōng guó zhī dé shī, yí yì bèi wén zhī yǐ. ruò nǎi bù yǔ yuē shì, bù jiù gōng fá, lái ér yù zhī, qù ér shǒu zhī fū rán zé dí yǒu yú lì, wǒ wú níng suì, jiāng shì pí yú bèn mìng, jiāng yì kǔ qí jiāo qīn. yù shǐ yǎn bó líng tái, ōu qū shì rén shòu, qí kě dé hū. shì zhī zhì zōng zhī yǎ zhǐ, hù jūn zhī chéng shuō, shí yǒu huì yú dāng shí, ér wèi yǔn yú hòu dài yě.
魏廢帝二年,其王遣使來獻方物。史臣曰:四夷之為中國患也久矣,而北狄尤甚焉。昔嚴尤、班固咸以周及秦漢未有得其上策,雖通賢之宏議,而史臣嘗以為疑。夫步驟之來,綿自今古;澆淳之變,無隔華戎。是以反道德,棄仁義,凌(囗)〔朁〕之風歲廣;至涇陽,入北地,充斥之釁日深。爰自金行,逮乎水運,戎夏離錯,風俗混並。夷裔之情偽,中國畢知之矣;中國之得失,夷裔備聞之矣。若乃不與約誓,不就攻伐,來而御之,去而守之;夫然則敵有餘力,我無寧歲,將士疲於奔命,疆埸苦其交侵。欲使偃伯靈台,(歐)〔驅〕世仁壽,其可得乎。是知秩宗之雅旨,護軍之誠說,實有會於當時,而未允於後代也。
rán zé yì chēng jiàn jǐ ér zuò, chuán yún xiāng shí ér dòng. fū shí zhě, dé shī zhī suǒ xì jǐ zhě, jí xiōng zhī suǒ yóu. kuàng hū zhū xià zhī cháo, zhì luàn zhī yùn dài yǒu róng dí zhī dì, qiáng ruò zhī shì wú héng. ruò shǐ chén chù zhī yǔ jī mí, hé qīn zhī yǔ zhēng fá, yīn qí shí ér zhì biàn, guān qí jǐ ér lì quán, zé jǔ wú yí cè, móu duō shàng suàn, shòu xīn zhī lǔ, gé miàn fěi nán, shā mù zhī běi, yún chè hé yuǎn. ān yǒu zhōu qín hàn wèi yōu liè zài qí jiān zāi.
然則易稱「見幾而作」,傳雲「相時而動」。夫時者,得失之所系;幾者,吉凶之所由。況乎諸夏之朝,治亂之運代有;戎狄之地,強弱之勢無恆。若使臣畜之與羈縻,和親之與征伐,因其時而制變,觀其幾而立權,則舉無遺策,謀多上算,獸心 之虜,革面匪難,沙幕之北,雲撤何遠。安有周、秦、漢、魏優劣在其間哉。