yìn dù zǒng shù
○印度總述
yī shì míng
△一、釋名
xiáng fū tiān zhú zhī chēng, yì yì jiū fēn, jiù yún shēn dú, huò yuē xián dòu, jīn cóng zhèng yīn, yí yún yìn dù. yìn dù zhī rén, suí dì chēng guó, shū fāng yì sú, yáo jǔ zǒng míng, yǔ qí suǒ měi, wèi zhī yìn dù. yìn dù zhě, táng yán yuè. yuè yǒu duō míng, sī qí yī chēng. yán zhū qún shēng lún huí bù xī, wú míng zhǎng yè mò yǒu sī chén, qí yóu bái rì jì yǐn, xiāo yuè sī jì, suī yǒu xīng guāng zhī zhào, qǐ rú lǎng yuè zhī míng! jìng yuán sī zhì, yīn ér pì yuè. liáng yǐ qí tǔ shèng xián jì guǐ, dǎo fán yù wù, rú yuè zhào lín. yóu shì yì gù, wèi zhī yìn dù. yìn dù zhǒng xìng zú lèi qún fēn, ér pó luó mén tè wèi qīng guì. cóng qí yǎ chēng, chuán yǐ chéng sú, wú yún jīng jiè zhī bié, zǒng wèi pó luó mén guó yān.
詳夫天竺之稱,異議糾紛,舊雲身毒,或曰賢豆,今從正音,宜云印度。印度之人,隨地稱國,殊方異俗,遙舉總名,語其所美,謂之印度。印度者,唐言「月」。月有多名,斯其一稱。言諸群生輪迴不息,無明長夜莫有司晨,其猶白日既隱,宵月斯繼,雖有星光之照,豈如朗月之明!敬緣斯致,因而譬月。良以其土聖賢繼軌,導凡御物,如月照臨。由是義故,謂之印度。印度種姓族類群分,而婆羅門特為清貴。從其雅稱,傳以成俗,無雲經界之別,總謂婆羅門國焉。
èr jiāng yù
二、疆域
ruò qí fēng jiāng zhī yù, kě dé ér yán. wǔ yìn dù zhī jìng, zhōu jiǔ wàn yú lǐ. sān chuí dà hǎi, běi bèi xuě shān. běi guǎng nán xiá, xíng rú bàn yuè. huà yě qū fēn, qī shí yú guó. shí tè shǔ rè, dì duō quán shī. běi nǎi shān fù yǐn zhěn, qiū líng xì lǔ dōng zé chuān yě wò rùn, chóu lǒng gāo yú nán fāng cǎo mù róng mào xī fāng tǔ dì qiāo què. sī dà gài yě, kě lüè yán yān.
若其封疆之域,可得而言。五印度之境,周九萬餘里。三垂大海,北背雪山。北廣南狹,形如半月。畫野區分,七十餘國。時特暑熱,地多泉濕。北乃山阜隱軫,丘陵舄鹵;東則川野沃潤,疇隴膏腴;南方草木榮茂;西方土地磽确。斯大概也,可略言焉。
sān shù liàng
三、數量
fū shù liàng zhī chēng, wèi yú shàn nà. jiù yuē yóu xún, yòu yuē yú dū nà, yòu yuē yóu yán, jiē é lüè yě. yú shàn nà zhě, zì gǔ shèng wáng yī rì jūn chéng yě. jiù chuán yī yú shàn nà sì shí lǐ yǐ, yìn dù guó sú nǎi sān shí lǐ, shèng jiào suǒ zài wéi shí liù lǐ. qióng wēi zhī shù, fēn yī yú shàn nà wèi bā jū lú shě. jū lú shě zhě, wèi dà niú míng shēng suǒ jí wén, chēng jū lú shě. fēn yī jū lú shě wèi wǔ bǎi gōng, fēn yī gōng wèi sì zhǒu, fēn yī zhǒu wèi èr shí sì zhǐ, fēn yī zhǐ jié wèi qī sù mài, nǎi zhì shī jǐ xì chén niú máo yáng máo tù háo tóng shuǐ, cì dì qī fēn, yǐ zhì xì chén. xì chén qī fēn, wèi jí xì chén. jí xì chén zhě, bù kě fù xī, xī jí guī kōng, gù yuē jí wēi yě.
夫數量之稱,謂逾繕那。(舊曰由旬,又曰逾闍那,又曰由延,皆訛略也。)逾繕那者,自古聖王一日軍程也。舊傳一逾繕那四十里矣,印度國俗乃三十里,聖教所載惟十六里。窮微之數,分一逾繕那為八拘盧舍。拘盧舍者,謂大牛鳴聲所極聞,稱拘盧舍。分一拘盧舍為五百弓,分一弓為四肘,分一肘為二十四指,分一指節為七宿麥,乃至虱、蟣、隙塵、牛毛、羊毛、兔毫、銅水,次第七分,以至細塵。細塵七分,為極細塵。極細塵者,不可復析,析即歸空,故曰極微也。
sì suì shí
四、歲時
ruò nǎi yīn yáng lì yùn, rì yuè cì shě, chēng wèi suī shū, shí hòu wú yì, suí qí xīng jiàn, yǐ biāo yuè míng. shí jí duǎn zhě, wèi shā nà yě. bǎi èr shí shā nà wèi yī dá shā nà, liù shí dá shā nà wèi yī là fù, sān shí là fù wèi yī móu hū lì duō, wǔ móu hū lì duō wèi yī shí, liù shí hé chéng yī rì yī yè, zhòu sān yè sān. jū sú rì yè fēn wèi bā shí. zhòu sì yè sì, yú yī yī shí gè yǒu sì fēn. yuè yíng zhì mǎn, wèi zhī bái fēn yuè kuī zhì huì, wèi zhī hēi fēn. hēi fēn huò shí sì rì shí wǔ rì, yuè yǒu xiǎo dà gù yě. hēi qián bái hòu, hé wèi yī yuè. liù yuè hé wèi yī xíng. rì yóu zài nèi, běi xíng yě rì yóu zài wài, nán xíng yě. zǒng cǐ èr xíng, hé wèi yī suì. yòu fēn yī suì yǐ wèi liù shí. zhēng yuè shí liù rì zhì sān yuè shí wǔ rì, jiàn rè yě sān yuè shí liù rì zhì wǔ yuè shí wǔ rì, shèng rè yě wǔ yuè shí liù rì zhì qī yuè shí wǔ rì, yǔ shí yě qī yuè shí liù rì zhì jiǔ yuè shí wǔ rì, mào shí yě jiǔ yuè shí liù rì zhì shí yī yuè shí wǔ rì, jiàn hán yě shí yī yuè shí liù rì zhì zhēng yuè shí wǔ rì, shèng hán yě. rú lái shèng jiào, suì wèi sān shí. zhēng yuè shí liù rì zhì wǔ yuè shí wǔ rì, rè shí yě wǔ yuè shí liù rì zhì jiǔ yuè shí wǔ rì, yǔ shí yě jiǔ yuè shí liù rì zhì zhēng yuè shí wǔ rì, hán shí yě. huò wèi sì shí, chūn xià qiū dōng yě. chūn sān yuè wèi zhì dá luó yuè fèi shè qū yuè shì sè zhā yuè, dāng cǐ cóng zhēng yuè shí liù rì zhì sì yuè shí wǔ rì. xià sān yuè wèi è shā tú yuè shì luó fá ná yuè pó dá luó bō tuó yuè, dāng cǐ cóng sì yuè shí liù rì zhì qī yuè shí wǔ rì. qiū sān yuè wèi è shī fù yǔ dū yuè jiā lá dǐ jiā yuè mò jiā shǐ luó yuè, dāng cǐ cóng qī yuè shí liù rì zhì shí yuè shí wǔ rì. dōng sān yuè wèi bào shā yuè mó qū yuè pō lēi jù ná yuè, dāng cǐ cóng shí yuè shí liù rì zhì zhēng yuè shí wǔ rì. gù yìn dù sēng tú yī fú shèng jiào, zuò yǔ ān jū, huò qián sān yuè, huò hòu sān yuè. qián sān yuè dāng cǐ cóng wǔ yuè shí liù rì zhì bā yuè shí wǔ rì, hòu sān yuè dāng cǐ cóng liù yuè shí liù rì zhì jiǔ yuè shí wǔ rì. qián dài yì jīng lǜ zhě, huò yún zuò xià, huò yún zuò là, sī jiē biān yì shū sú, bù dá zhōng guó zhèng yīn, huò fāng yán wèi róng, ér chuán yì yǒu miù. yòu tuī rú lái rù tāi chū shēng chū jiā chéng fó niè pán rì yuè, jiē yǒu cān chà, yǔ zài hòu jì.
若乃陰陽曆運,日月次舍,稱謂雖殊,時候無異,隨其星建,以標月名。時極短者,謂剎那也。百二十剎那為一呾剎那,六十呾剎那為一臘縛,三十臘縛為一牟呼栗多,五牟呼栗多為一時,六時合成一日一夜,(晝三夜三。)居俗日夜分為八時。(晝四夜四,於一一時各有四分。)月盈至滿,謂之白分;月虧至晦,謂之黑分。黑分或十四日、十五日,月有小大故也。黑前白後,合為一月。六月合為一行。日游在內,北行也;日游在外,南行也。總此二行,合為一歲。又分一歲以為六時。正月十六日至三月十五日,漸熱也;三月十六日至五月十五日,盛熱也;五月十六日至七月十五日,雨時也;七月十六日至九月十五日,茂時也;九月十六日至十一月十五日,漸寒也;十一月十六日至正月十五日,盛寒也。如來聖教,歲為三時。正月十六日至五月十五日,熱時也;五月十六日至九月十五日,雨時也;九月十六日至正月十五日,寒時也。或為四時,春、夏、秋、冬也。春三月謂制呾邏月、吠舍佉月、逝瑟吒月,當此從正月十六日至四月十五日。夏三月謂頞沙荼月、室羅伐拿月、婆達羅缽陁月,當此從四月十六日至七月十五日。秋三月謂頞濕縛瘐闍月、迦剌底迦月、末伽始羅月,當此從七月十六日至十月十五日。冬三月謂報沙月、磨袪月、頗勒窶拿月,當此從十月十六日至正月十五日。故印度僧徒依佛聖教,坐雨安居,或前三月,或後三月。前三月當此從五月十六日至八月十五日,後三月當此從六月十六日至九月十五日。前代譯經律者,或雲坐夏,或雲坐臘,斯皆邊裔殊俗,不達中國正音,或方言未融,而傳譯有謬。又推如來入胎、初生、出家、成佛、涅槃日月,皆有參差,語在後記。
wǔ yì jū
五、邑居
ruò fú yì lǐ lǘ yán, fāng chéng guǎng zhì, jiē qú xiàng mò, qū jìng pán yū. huán huì dāng tú, qí tíng jiā lù. tú diào chàng yōu kuí kuài chú fèn, jīng jué zhái jū, chì zhī yì wài, xíng lǐ wǎng lái, pì yú lù zuǒ. zhì yú zhái jū zhī zhì, yuán guō zhī zuò, dì rè bēi shī, chéng duō dié zhuān, jì zhū qiáng bì, huò biān zhú mù. shì yǔ tái guān, bǎn wū píng tóu, ní yǐ shí huī, fù yǐ zhuān jī. zhū yì chóng gòu, zhì tóng zhōng xià. shān máo shān cǎo, huò zhuān huò bǎn, bì yǐ shí huī wèi shì, dì tú niú fèn wèi jìng, shí huā sàn bù, sī qí yì yě. zhū sēng jiā lán, pō jí qí zhì. yú lóu sì qǐ, zhòng gé sān céng, cuī lǚ dòng liáng, qí xíng diāo lòu, hù yǒu yuán qiáng, tú huà zhòng cǎi. lí shù zhī jū, nèi chǐ wài jiǎn. ào shì zhōng táng, gāo guǎng yǒu yì, céng tái zhòng gé, xíng zhì bù jū. mén pì dōng hù, cháo zuò dōng miàn. zhì yú zuò zhǐ, xián yòng shéng chuáng, wáng zú dà rén shì shù háo yòu, zhuāng shì yǒu shū, guī jǔ wú yì. jūn wáng cháo zuò, mí fù gāo guǎng, zhū jī jiān cuò, wèi shī zi chuáng, fū yǐ xì dié, dǎo yǐ bǎo jī. fán bǎi shù liáo, suí qí suǒ hǎo, kè diāo yì lèi, yíng shì qí zhēn.
若夫邑里閭閻,方城廣峙,街衢巷陌,曲徑盤迂。闤闠當塗,旗亭夾路。屠、釣、倡、優、魁膾、除糞,旌厥宅居,斥之邑外,行里往來,僻於路左。至於宅居之制,垣郭之作,地熱卑濕,城多疊磚,暨諸牆壁,或編竹木。室宇台觀,板屋平頭,泥以石灰,覆以磚墼。諸異崇構,制同中夏。苫茅苫草,或磚或板,壁以石灰為飾,地塗牛糞為淨,時花散布,斯其異也。諸僧伽藍,頗極奇制。隅樓四起,重閣三層,榱梠棟樑,奇形雕鏤,戶牖垣牆,圖畫眾彩。黎庶之居,內侈外儉。隩室中堂,高廣有異,層台重閣,形制不拘。門辟東戶,朝座東面。至於坐止,咸用繩床,王族、大人、士庶、豪右,莊飾有殊,規矩無異。君王朝座,彌復高廣,珠璣間錯,謂師子床,敷以細氎,蹈以寶機。凡百庶僚,隨其所好,刻雕異類,瑩飾奇珍。
liù yī shì
六、衣飾
yī shang fú wán, wú suǒ cái zhì, guì xiān bái, qīng zá cǎi. nán zé rào yāo luò yè, héng jīn yòu tǎn. nǚ nǎi chān yī xià chuí, tōng jiān zǒng fù. dǐng wèi xiǎo jì, yú fā chuí xià. huò yǒu jiǎn zī, bié wèi guǐ sú. shǒu guān huā mán, shēn pèi yīng luò. qí suǒ fú zhě, wèi jiāo shē yé yī jí dié bù děng. jiāo shē yé zhě, yě cán sī yě. zōu mó yī, má zhī lèi yě. yǎn xū yán fǎn. bō luó yī, zhī xì yáng máo yě. hè lá lí yī, zhī yě shòu máo yě. shòu máo xì ruǎn, kě dé jī jī, gù yǐ jiàn zhēn ér chōng fú yòng. qí běi yìn dù fēng tǔ hán liè, duǎn zhì biǎn yī, pō tóng hú fú. wài dào fú shì, fēn zá yì zhì. huò yī kǒng què yǔ wěi, huò shì dú lóu yīng luò, huò wú fú lù xíng, huò cǎo bǎn yǎn tǐ, huò bá fà duàn zī, huò péng bìn chuí jì, shang yī wú dìng, chì bái bù héng. shā mén fǎ fú, wéi yǒu sān yī jí sēng què qí ní fù xiē sāng gè fǎn. nà. sān yī cái zhì, bù zhí bù tóng, huò yuán yǒu kuān xiá, huò yè yǒu xiǎo dà. sēng què qí táng yán yǎn yè. jiù yuē sēng qí zhī, é yě. fù zuǒ jiān, yǎn liǎng fǔ, zuǒ kāi yòu hé, zhǎng cái guò yāo. ní mó xiē nà táng yán qún. jiù yuē niè pán sēng, é yě. jì wú dài pàn, qí jiāng fú yě, jí yī wèi zhě, shù dài yǐ tāo, zhě zé zhū bù gè yì, sè nǎi huáng chì bù tóng. shā dì lì pó luó mén qīng sù jū jiǎn, jié bái jiǎn yuē. guó wáng dà chén fú wán liáng yì, huā mán bǎo guàn yǐ wèi shǒu shì, huán chuàn yīng luò ér zuò shēn pèi. qí yǒu fù shāng dà jiǎ, wéi chuàn ér yǐ. rén duō tú xiǎn, shǎo yǒu suǒ lǚ. rǎn qí yá chǐ, huò chì huò hēi, qí fā chuān ěr, xiū bí dà yǎn, sī qí mào yě.
衣裳服玩,無所裁製,貴鮮白,輕雜彩。男則繞腰絡腋,橫巾右袒。女乃襜衣下垂,通肩總覆。頂為小髻,余發垂下。或有剪髭,別為詭俗。首冠花鬘,身佩瓔珞。其所服者,謂憍奢耶衣及氎布等。憍奢耶者,野蠶絲也。菆摩衣,麻之類也。顩(墟嚴反。)缽羅衣,織細羊毛也。褐剌縭衣,織野獸毛也。獸毛細軟,可得緝績,故以見珍而充服用。其北印度風土寒烈,短制褊衣,頗同胡服。外道服飾,紛雜異制。或衣孔雀羽尾,或飾髑髏瓔珞,或無服露形,或草板掩體,或拔髮斷髭,或蓬鬢椎髻,裳衣無定,赤白不恆。沙門法服,惟有三衣及僧卻崎、泥縛些(桑個反。)那。三衣裁製,部執不同,或緣有寬狹,或葉有小大。僧卻崎(唐言掩腋。舊曰僧祇支,訛也。)覆左肩,掩兩腑,左開右合,長裁過腰。泥嚩些那(唐言裙。舊曰涅槃僧,訛也。)既無帶襻,其將服也,集衣為襵,束帶以絛,襵則諸部各異,色乃黃赤不同。剎帝利、婆羅門清素居簡,潔白儉約。國王、大臣服玩良異,花鬘寶冠以為首飾,環釧瓔珞而作身佩。其有富商大賈,唯釧而已。人多徒跣,少有所履。染其牙齒,或赤或黑,齊發穿耳,修鼻大眼,斯其貌也。
qī zhuàn shí
七、饌食
fū qí jié qīng zì shǒu, fēi jiǎo qí zhì. fán yǒu zhuàn shí, bì xiān guàn xǐ, cán sù bù zài, shí qì bù chuán. wǎ mù zhī qì, jīng yòng bì qì. jīn yín tóng tiě, měi jiā mó yíng. zhuàn shí jì qì, jué yáng zhī ér wèi jìng. zǎo shù wèi zhōng, wú xiāng zhí chù. měi yǒu sōu ruò, bì shì zǎo guàn. shēn tú zhū xiāng, suǒ wèi zhān tán yù jīn yě. jūn wáng jiāng yù, gǔ zòu xián gē. jì sì bài cí, mù yù guàn xǐ.
夫其潔清自守,非矯其志。凡有饌食,必先盥洗,殘宿不再,食器不傳。瓦木之器,經用必棄。金、銀、銅、鐵,每加摩瑩。饌食既訖,嚼楊枝而為淨。澡漱未終,無相執觸。每有溲弱,必事澡灌。身塗諸香,所謂旃檀、鬱金也。君王將浴,鼓奏弦歌。祭祀拜祠,沐浴盥洗。
bā wén zì
八、文字
xiáng qí wén zì, fàn tiān suǒ zhì, yuán shǐ chuí zé, sì shí qī yán. yù wù hé chéng, suí shì zhuǎn yòng, liú yǎn zhī pài, qí yuán jìn guǎng. yīn dì suí rén, wēi yǒu gǎi biàn, yǔ qí dà jiào, wèi yì běn yuán. ér zhōng yìn dù tè wèi xiáng zhèng, cí diào hé yǎ, yǔ tiān tóng yīn, qì yùn qīng liàng, wèi rén guǐ zé. lín jìng yì guó, xí miù chéng xùn, jìng qū jiāo sú, mò shǒu chún fēng.
詳其文字,梵天所制,原始垂則,四十七言。遇物合成,隨事轉用,流演枝派,其源浸廣。因地隨人,微有改變,語其大較,未異本源。而中印度特為詳正,辭調和雅,與天同音,氣韻清亮,為人軌則。鄰境異國,習謬成訓,競趨澆俗,莫守淳風。
zhì yú jì yán shū shì, gè yǒu sī cún. shǐ gào zǒng chēng, wèi ní luó bì tú, táng yán qīng zàng. shàn è jù jǔ, zāi xiáng bèi zhe.
至於記言書事,各有司存。史誥總稱,謂尼羅蔽荼,(唐言青藏。)善惡具舉,災祥備著。
jiǔ jiào yù
九、教育
ér kāi méng yòu jìn, xiān dǎo shí èr zhāng. qī suì zhī hòu, jiàn shòu wǔ míng dà lùn: yī yuē shēng míng, shì gǔ xùn zì, quán mù shū bié èr gōng qiǎo míng, jì shù jī guān, yīn yáng lì shù sān yī fāng míng, jìn zhòu xián xié, yào shí zhēn ài sì yuē yīn míng, kǎo dìng zhèng xié, yán hé zhēn wěi wǔ yuē nèi míng, jiū chàng wǔ chéng yīn guǒ miào lǐ.
而開蒙誘進,先導十二章。七歲之後,漸授五明大論:一曰聲明,釋詁訓字,詮目疏別;二工巧明,伎術機關,陰陽曆數;三醫方明,禁咒閑邪,藥石針艾;四曰因明,考定正邪,研核真偽;五曰內明,究暢五乘因果妙理。
qí pó luó mén xué sì fèi tuó lùn: jiù yuē pí tuó, é yě. yī yuē shòu, wèi yǎng shēng shàn xìng èr yuē cí, wèi xiǎng jì qí dǎo sān yuē píng, wèi lǐ yí zhān bǔ bīng fǎ jūn zhèn sì yuē shù, wèi yì néng jì shù jìn zhòu yī fāng.
其婆羅門學四吠陀論:(舊曰毗陀,訛也。)一曰壽,謂養生繕性;二曰祠,謂享祭祈禱;三曰平,謂禮儀、占卜、兵法、軍陣;四曰術,謂異能、伎數、禁咒、醫方。
shī bì bó jiū jīng wēi, guàn jiū xuán ào, shì zhī dà yì, yì yǐ wēi yán, tí sī shàn yòu, diāo xiǔ lì báo. ruò nǎi shí liàng tōng mǐn, zhì huái bū yì, zé jū zhí fǎn guān, yè chéng hòu yǐ.
師必博究精微,貫究玄奧,示之大義,異以微言,提撕善誘,雕朽勵薄。若乃識量通敏,志懷逋逸,則拘縶反關,業成後已。
nián fāng sān shí, zhì lì xué chéng, jì jū lù wèi, xiān chóu shī dé. qí yǒu bó gǔ hǎo yǎ, féi dùn jū zhēn, shěn fú wù wài, xiāo yáo shì biǎo, chǒng rǔ bù jīng, shēng wèn yǐ yuǎn, jūn wáng yǎ shàng, mò néng qū jī. rán ér guó zhòng cōng ruì, sú guì gāo míng, bāo zàn jì lóng, lǐ mìng yì zhòng. gù néng qiáng zhì dǔ xué, wàng pí yóu yì, fǎng dào yī rén, bù yuǎn qiān lǐ. jiā suī háo fù, zhì jūn jī lǚ, kǒu fù zhī zī, xún gài yǐ jì, yǒu guì zhī dào, wú chǐ guì cái. yú yóu duò yè tōu shí mí yī, jì wú lìng dé, yòu fēi shí xí, chǐ rǔ jù zhì, chǒu shēng zài yáng.
年方三十,志立學成,既居祿位,先酬師德。其有博古好雅,肥遁居貞,沈浮物外,逍遙事表,寵辱不驚,聲問以遠,君王雅尚,莫能屈跡。然而國重聰睿,俗貴高明,褒讚既隆,禮命亦重。故能強志篤學,忘疲遊藝,訪道依仁,不遠千里。家雖豪富,志均羈旅,口腹之資,巡匄以濟,有貴知道,無恥匱財。娛游惰業、偷食靡衣,既無令德,又非時習,恥辱俱至,醜聲載揚。
shí fó jiào
十、佛教
rú lái lǐ jiào, suí lèi dé jiě. qù shèng yōu yuǎn, zhèng fǎ chún lí, rèn qí jiàn jiě zhī xīn, jù huò wén zhī zhī wù. bù zhí fēng zhì, zhèng lùn bō tāo, yì xué zhuān mén, shū tú tóng zhì. shí yǒu bā bù, gè shàn fēng ruì dà xiǎo èr chéng, jū zhǐ qū bié. qí yǒu yàn mò sī wéi, jīng xíng zhù lì, dìng huì yōu gé, xuān jìng liáng shū, suí qí zhòng jū, gè zhì kē fáng. wú yún lǜ lùn, guà shì fú jīng, jiǎng xuān yī bù, nǎi miǎn sēng zhī shì èr bù, jiā shang fáng zī jù sān bù, chà shì zhě zhī chéng. sì bù, gěi jìng rén yì shǐ wǔ bù, zé xíng chéng xiàng yú liù bù, yòu dǎo cóng zhōu wèi. dào dé jì gāo, jīng mìng yì yì. shí jí jiǎng lùn, kǎo qí yōu liè, zhāng bié shàn è, chù zhì yōu míng. qí yǒu shāng què wēi yán, yì yáng miào lǐ, yǎ cí shàn měi, miào biàn mǐn jié, yú shì yù chéng bǎo xiàng, dǎo cóng rú lín. zhì nǎi yì mén xū pì, cí fēng cuò ruì, lǐ guǎ ér cí fán, yì guāi ér yán shùn, suì jí miàn tú zhě è, shēn chà chén tǔ, chì yú kuàng yě, qì zhī gōu hè. jì jīng shū tè, yì biǎo xián yú. rén zhī lè dào, jiā qín zhì xué. chū jiā guī sú, cóng qí suǒ hǎo. lí jiù fàn lǜ, sēng zhōng kē fá, qīng zé zhòng mìng hē zé, cì yòu zhòng bù yǔ yǔ, zhòng nǎi zhòng bù gòng zhù. bù gòng zhù zhě, chì bìn bù chǐ, chū yī zhù chù, cuò shēn wú suǒ, jī lǚ jiān xīn, huò fǎn chū fú.
如來理教,隨類得解。去聖悠遠,正法醇醨,任其見解之心,俱獲聞知之悟。部執峰峙,諍論波濤,異學專門,殊途同致。十有八部,各擅鋒銳;大小二乘,居止區別。其有宴默思惟,經行住立,定慧悠隔,喧靜良殊,隨其眾居,各制科防。無雲律論,絓是佛經,講宣一部,乃免僧知事;二部,加上房資具;三部,差侍者祗承。四部,給淨人役使;五部,則行乘象輿;六部,又導從周衛。道德既高,旌命亦異。時集講論,考其優劣,彰別善惡,黜陟幽明。其有商榷微言,抑揚妙理,雅辭贍美,妙辯敏捷,於是馭乘寶象,導從如林。至乃義門虛辟,辭鋒挫銳,理寡而辭繁,義乖而言順,遂即面塗赭堊,身岔塵土,斥於曠野,棄之溝壑。既旌淑慝,亦表賢愚。人知樂道,家勤志學。出家歸俗,從其所好。罹咎犯律,僧中科罰,輕則眾命訶責,次又眾不與語,重乃眾不共住。不共住者,斥擯不齒,出一住處,措身無所,羈旅艱辛,或返初服。
shí yī zú xìng
十一、族姓
ruò fú zú xìng shū zhě, yǒu sì liú yān: yī yuē pó luó mén, jìng xíng yě, shǒu dào jū zhēn, jié bái qí cāo. èr yuē shā dì lì, wáng zhǒng yě, jiù yuē shā lì, lüè yě. yì shì jūn lín, rén shù wèi zhì. sān yuē fèi shē, jiù yuē pí shě, é yě. shāng jiǎ yě, mào qiān yǒu wú, zhú lì yuǎn jìn. sì yuē shù tuó luó, jiù yuē shǒu tuó, é yě. nóng rén yě, sì lì chóu lǒng, qín shēn jià sè. fán zī sì xìng, qīng zhuó shū liú, hūn qǔ tōng qīn, fēi fú yì lù, nèi wài zōng zhī, yīn gòu bù zá. fù rén yī jià, zhōng wú zài jiào. zì yú zá xìng, shí fán zhǒng zú, gè suí lèi jù, nán yǐ xiáng cái.
若夫族姓殊者,有四流焉:一曰婆羅門,淨行也,守道居貞,潔白其操。二曰剎帝利,王種也,(舊曰剎利,略也。)奕世君臨,仁恕為志。三曰吠奢,(舊曰毗舍,訛也。)商賈也,貿遷有無,逐利遠近。四曰戍陀羅,(舊曰首陀,訛也。)農人也,肆力疇隴,勤身稼穡。凡茲四姓,清濁殊流,婚娶通親,飛伏異路,內外宗枝,姻媾不雜。婦人一嫁,終無再醮。自余雜姓,實繁種族,各隨類聚,難以詳裁。
shí èr bīng shù
十二、兵術
jūn wáng yì shì, wéi shā dì lì. shì cuàn shí qǐ, yì xìng chēng zūn. guó zhī zhàn shì, xiāo xióng bì xuǎn, zi fù chuán yè, suì qióng bīng shù. jū zé gōng lú zhōu wèi, zhēng zé fèn lǚ qián fēng. fán yǒu sì bīng, bù mǎ chē xiàng. xiàng zé bèi yǐ jiān jiǎ, yá shī lì jù, yī jiāng ān chéng, shòu qí jié dù, liǎng zú zuǒ yòu, wèi zhī jià yù. chē nǎi jià yǐ sì mǎ, bīng shuài jū chéng, liè zú zhōu wèi, fú lún xié gǔ. mǎ jūn sàn yù, zhú běi bèn mìng. bù jūn qīng hàn, gǎn yǒng chōng xuǎn, fù dà lǔ, zhí zhǎng jǐ, huò chí dāo jiàn, qián fèn xíng zhèn. fán zhū róng qì, mò bù fēng ruì, suǒ wèi máo dùn gōng shǐ dāo jiàn yuè fǔ gē shū zhǎng shuò lún suǒ zhī shǔ, jiē shì xí yǐ.
君王奕世,惟剎帝利。弒篡時起,異姓稱尊。國之戰士,驍雄畢選,子父傳業,遂窮兵術。居則宮廬周衛,征則奮旅前鋒。凡有四兵,步、馬、車、象。象則被以堅甲,牙施利距,一將安乘,授其節度,兩卒左右,為之駕馭。車乃駕以駟馬,兵帥居乘,列卒周衛,扶輪挾轂。馬軍散御,逐北奔命。步軍輕捍,敢勇充選,負大櫓,執長戟,或持刀劍,前奮行陣。凡諸戎器,莫不鋒銳,所謂矛、楯、弓、矢、刀、劍、鉞、斧、戈、殳、長槊、輪索之屬,皆世襲矣。
shí sān xíng fǎ
十三、刑法
fū qí sú yě, xìng suī juàn jí, zhì shén zhēn zhì, yú cái wú gǒu dé, yú yì yǒu yú ràng, jù míng yùn zhī zuì, qīng shēng shì zhī yè, guǐ jué bù xíng, méng shì wèi xìn, zhèng jiào shàng zhì, fēng sú yóu hé. xiōng bèi qún xiǎo, shí kuī guó xiàn, móu wēi jūn shàng, shì jī zhāng míng, zé cháng yōu líng yǔ, wú suǒ xíng lù, rèn qí shēng sǐ, bù chǐ rén lún. fàn shāng lǐ yì, bèi nì zhōng xiào, zé yì bí, jié ěr, duàn shǒu, yuè zú, huò qū chū guó, huò fàng huāng yì. zì yú jiù fàn, shū cái shú zuì. lǐ yù zhàn cí, bù jiā xíng pǔ, suí wèn kuǎn duì, jù shì píng kē. jù wéi suǒ fàn, chǐ guò shì fēi, yù jiū qíng shí, shì xū àn zhě, fán yǒu sì tiáo: shuǐ huǒ chēng dú. shuǐ zé zuì rén yǔ shí, shèng yǐ lián náng, shěn zhī shēn liú, xiào qí zhēn wěi, rén chén shí fú zé yǒu fàn, rén fú shí chén zé wú yǐn. huǒ nǎi shāo tiě, zuì rén jù shàng, fù shǐ zú dǎo, jì qiǎn zhǎng àn, yòu lìng shé shì, xū wú suǒ sǔn, shí yǒu suǒ shāng. nuò ruò zhī rén bù kān yán chì, pěng wèi kāi huā, sàn zhī xiàng yàn, xū zé huā fā, shí zé huā jiāo. chēng zé rén shí píng héng, qīng zhòng qǔ yàn, xū zé rén dī shí jǔ, shí zé shí zhòng rén qīng. dú zé yǐ yī gǔ yáng, pōu qí yòu bì, suí bèi sòng rén suǒ shí zhī fēn, zá zhū dú yào zhì yòu bì zhōng, shí zé dú fā ér sǐ, xū zé dú xiē ér sū. jǔ sì tiáo zhī lì, fáng bǎi fēi zhī lù.
夫其俗也,性雖狷急,志甚貞質,於財無苟得,於義有餘讓,懼冥運之罪,輕生事之業,詭譎不行,盟誓為信,政教尚質,風俗猶和。凶悖群小,時虧國憲,謀危君上,事跡彰明,則常幽囹圄,無所刑戮,任其生死,不齒人倫。犯傷禮義,悖逆忠孝,則劓鼻,截耳,斷手,刖足,或驅出國,或放荒裔。自余咎犯,輸財贖罪。理獄占辭,不加刑朴,隨問款對,據事平科。拒違所犯,恥過飾非,欲究情實,事須案者,凡有四條:水、火、稱、毒。水則罪人與石,盛以連囊,沈之深流,校其真偽,人沉石浮則有犯,人浮石沉則無隱。火乃燒鐵,罪人踞上,復使足蹈,既遣掌案,又令舌舐,虛無所損,實有所傷。懦弱之人不堪炎熾,捧未開花,散之向焰,虛則花發,實則花焦。稱則人石平衡,輕重取驗,虛則人低石舉,實則石重人輕。毒則以一羖羊,剖其右髀,隨被訟人所食之分,雜諸毒藥置右髀中,實則毒發而死,虛則毒歇而蘇。舉四條之例,防百非之路。
shí sì jìng yí
十四、敬儀
zhì jìng zhī shì, qí yí jiǔ děng: yī fā yán wèi wèn, èr fǔ shǒu shì jìng, sān jǔ shǒu gāo yī, sì hé zhǎng píng gǒng, wǔ qū xī, liù zhǎng guì, qī shǒu xī jù dì, bā wǔ lún jù qū, jiǔ wǔ tǐ tóu dì. fán sī jiǔ děng, jí wéi yī bài. guì ér zàn dé, wèi zhī jǐn jìng. yuǎn zé jī sǎng bài shǒu, jìn zé shì zú mó zhǒng. fán qí zhì cí shòu mìng, qiān shang zhǎng guì. zūn xián shòu bài, bì yǒu wèi cí, huò mó qí dǐng, huò fǔ qí bèi, shàn yán huì dǎo, yǐ shì qīn hòu. chū jiā shā mén, jì shòu lǐ jìng, wéi jiā shàn yuàn, wú zhǐ guì bài. suí suǒ zōng shì, duō yǒu xuán rào, huò wéi yī zhōu, huò fù sān zā, sù xīn bié qǐng, shù zé cóng yù.
致敬之式,其儀九等:一發言慰問,二俯首示敬,三舉手高揖,四合掌平拱,五屈膝,六長跪,七手膝踞地,八五輪俱屈,九五體投地。凡斯九等,極惟一拜。跪而贊德,謂之盡敬。遠則稽顙拜手,近則舐足摩踵。凡其致辭受命,褰裳長跪。尊賢受拜,必有慰辭,或摩其頂,或拊其背,善言誨導,以示親厚。出家沙門,既受禮敬,惟加善願,無止跪拜。隨所宗事,多有旋繞,或唯一周,或復三匝,宿心別請,數則從欲。
shí wǔ bìng sǐ
十五、病死
fán zāo jí bìng, jué lì qī rì, qī xiàn zhī zhōng, duō yǒu quán yù. bì wèi chōu chà, fāng nǎi ěr yào. yào zhī xìng lèi, míng zhǒng bù tóng. yī zhī gōng jì, zhàn hòu yǒu yì.
凡遭疾病,絕粒七日,期限之中,多有痊癒。必未瘳差,方乃餌藥。藥之性類,名種不同。醫之工伎,占候有異。
zhōng méi lín sàng, āi hào xiāng qì, liè shang bá fà, pāi é chuí xiōng. fú zhì wú wén, sàng qī wú shù. sòng zhōng bìn zàng, qí yí yǒu sān: yī yuē huǒ zàng, jī xīn fén liáo èr yuē shuǐ zàng, shěn liú piāo sàn sān yuē yě zàng, qì lín sì shòu. guó wáng cú luò, xiān lì sì jūn, yǐ zhǔ sàng jì, yǐ dìng shàng xià. shēng lì dé hào, sǐ wú yì shì. sàng huò zhī jiā, rén mò jiù shí. bìn zàng zhī hòu, fù cháng wú huì. zhū yǒu sòng sǐ, yǐ wèi bù jié, xián yú guō wài yù ér hòu rù. zhì yú nián qí shòu mào, sǐ qī jiāng zhì, yīng lèi shěn ē, shēng yá kǒng jí, yàn lí chén sú, yuàn qì rén jiān, qīng bǐ shēng sǐ, xī yuǎn shì lù. yú shì qīn gù zhī yǒu, zòu lè jiàn huì, fàn zhōu gǔ zhào, jì qíng jiā hé, zhōng liú zì nì, wèi dé shēng tiān. shí yǒu qí yī, wèi jǐn bǐ jiàn. chū jiā sēng zhòng, zhì wú hào kū, fù mǔ wáng sàng, sòng jīn chóu ēn, zhuī yuǎn shèn zhōng, shí zī míng fú.
終沒臨喪,哀號相泣,裂裳拔髮,拍額椎胸。服制無聞,喪期無數。送終殯葬,其儀有三:一曰火葬,積薪焚燎;二曰水葬,沈流飄散;三曰野葬,棄林飼獸。國王殂落,先立嗣君,以主喪祭,以定上下。生立德號,死無議諡。喪禍之家,人莫就食。殯葬之後,復常無諱。諸有送死,以為不潔,咸於郭外浴而後入。至於年耆壽耄,死期將至,嬰累沈痾,生崖恐極,厭離塵俗,願棄人間,輕鄙生死,希遠世路。於是親故知友,奏樂餞會,泛舟鼓棹,濟殑伽河,中流自溺,謂得生天。十有其一,未盡鄙見。出家僧眾,制無號哭,父母亡喪,誦今酬恩,追遠慎終,寔資冥福。
shí liù fù shuì
十六、賦稅
zhèng jiào jì kuān, jī wù yì jiǎn, hù bù jí shū, rén wú yáo kè. wáng tián zhī nèi, dà fēn wèi sì: yī chōng guó yòng, jì sì zī shèng èr yǐ fēng jiàn fǔ zuǒ zǎi chén sān shǎng cōng ruì shuò xué gāo cái sì shù fú tián, gěi zhū yì dào. suǒ yǐ fù liǎn qīng báo, yáo shuì jiǎn shěng, gè ān shì yè, jù diàn kǒu fēn. jiǎ zhǒng wáng tián, liù shuì qí yī. shāng jiǎ zhú lì, lái wǎng mào qiān, jīn lù guān fáng, qīng shuì hòu guò. guó jiā yíng jiàn, bù xū láo yì, jù qí chéng gōng, chóu zhī jià zhí. zhèn shù zhēng xíng, gōng lú sù wèi, liàng shì zhāo mù, xuán shǎng dài rén. zǎi mù fǔ chén shù guān liáo zuǒ, gè yǒu fèn dì, zì shí fēng yì.
政教既寬,機務亦簡,戶不籍書,人無徭課。王田之內,大分為四:一充國用,祭祀粢盛;二以封建輔佐宰臣;三賞聰睿碩學高才;四樹福田,給諸異道。所以賦斂輕薄,徭稅儉省,各安世業,俱佃口分。假種王田,六稅其一。商賈逐利,來往貿遷,津路關防,輕稅後過。國家營建,不虛勞役,據其成功,酬之價直。鎮戍征行,宮廬宿衛,量事招募,懸賞待人。宰牧、輔臣、庶官、僚佐,各有分地,自食封邑。
shí qī wù chǎn
十七、物產
fēng rǎng jì bié, dì lì yì shū. huā cǎo guǒ mù, zá zhǒng yì míng, suǒ wèi ān méi luó guǒ ān mǐ luó guǒ mò dù jiā guǒ bá dá luó guǒ jié bǐ tā guǒ ā mò luó guǒ zhèn dù jiā guǒ wū tán bá luó guǒ mào zhē guǒ nà lì luó guǒ bān suō guǒ. fán jué cǐ lèi, nán yǐ bèi zài, jiàn zhēn rén shì zhě, lüè jǔ yán yān. zhì yú zǎo lì bēi shì, yìn dù wú wén lí nài táo xìng pú táo děng guǒ, jiā shī mí luó guó yǐ lái, wǎng wǎng jiān zhí shí liú gān jú, zhū guó jiē shù.
風壤既別,地利亦殊。花草果木,雜種異名,所謂庵沒羅果、庵弭羅果、末杜迦果、跋達羅果、劫比他果、阿末羅果、鎮杜迦果、烏曇跋羅果、茂遮果、那利羅果、般娑果。凡厥此類,難以備載,見珍人世者,略舉言焉。至於棗、栗、椑、柿,印度無聞;梨、柰、桃、杏、蒲萄等果,迦濕彌羅國已來,往往間植;石榴、甘桔,諸國皆樹。
kěn tián nóng wù, jià sè gēng yún, bō zhí suí shí, gè cóng láo yì. tǔ yí suǒ chū, dào mài yóu duō.
墾田農務,稼穡耕耘,播植隨時,各從勞逸。土宜所出,稻、麥尤多。
shū cài zé yǒu jiāng jiè guā hù hūn tuó cài děng. cōng suàn suī shǎo, dàn shí yì xī, jiā yǒu shí zhě, qū lìng chū guō.
蔬菜則有姜、芥、瓜、瓠、葷陁菜等。蔥蒜雖少,啖食亦希,家有食者,驅令出郭。
zhì yú rǔ lào gāo sū shā táng shí mì jiè zǐ yóu zhū bǐng chǎo, cháng suǒ shàn yě. yú yáng zhāng lù, shí jiàn yáo zì. niú lǘ xiàng mǎ shǐ quǎn hú láng shī zi hóu yuán, fán cǐ máo qún, lì wú wèi dàn, dàn zhě bǐ chǐ, zhòng suǒ huì è, píng jū guō wài, xī jī rén jiān.
至於乳酪、膏酥、粆糖、石蜜、芥子油、諸餅麨,常所膳也。魚、羊、獐、鹿,時薦餚胾。牛、驢、象、馬、豕、犬、狐、狼、師子、猴、猿,凡此毛群,例無味啖,啖者鄙恥,眾所穢惡,屏居郭外,希跡人間。
ruò qí jiǔ lǐ zhī chà, zī wèi liú bié. pú táo gān zhè, shā dì lì yǐn yě qū niè chún láo, fèi shē děng yǐn yě shā mén pó luó mén yǐn pú táo gān zhè jiāng, fēi jiǔ lǐ zhī wèi yě. zá xìng bēi zú, wú suǒ liú bié.
若其酒醴之差,滋味流別。蒲萄、甘蔗,剎帝利飲也;曲櫱醇醪,吠奢等飲也;沙門、婆羅門飲蒲萄、甘蔗漿,非酒醴之謂也。雜姓卑族,無所流別。
rán qí zī yòng zhī qì, qiǎo zhì yǒu shū shí wù zhī jù, suí shí wú què. suī fǔ huò sī yòng, ér chuī zèng mò zhī. duō qì pī tǔ, shǎo yòng chì tóng. shí yǐ yī qì, zhòng wèi xiāng diào, shǒu zhǐ zhēn zhuó, lüè wú shi zhù, zhì yú lǎo bìng, nǎi yòng tóng shi.
然其資用之器,巧質有殊;什物之具,隨時無闕。雖釜鑊斯用,而炊甑莫知。多器坯土,少用赤銅。食以一器,眾味相調,手指斟酌,略無匙箸,至於老病,乃用銅匙。
ruò qí jīn yín tōu shí bái yù huǒ zhū, fēng tǔ suǒ chǎn, mí fù yíng jī. qí zhēn zá bǎo, yì lèi shū míng, chū zì hǎi yú, yì yǐ qiú mào. rán qí huò yòng, jiāo qiān yǒu wú, jīn qián yín qián bèi zhū xiǎo zhū.
若其金、銀、鍮石、白玉、火珠,風土所產,彌復盈積。奇珍雜寶,異類殊名,出自海隅,易以求貿。然其貨用,交遷有無,金錢、銀錢、貝珠、小珠。
yìn dù zhī jìng, jiāng jiè jù jǔ, fēng rǎng zhī chà, dà lüè sī zài, tóng tiáo gòng guàn, cū chén gěng gài. yì zhèng shū sú, jù guó ér xù.
印度之境,疆界具舉,風壤之差,大略斯在,同條共貫,粗陳梗概。異政殊俗,據國而敘。
làn bō guó
○濫波國
làn bō guó zhōu qiān yú lǐ, běi bèi xuě shān, sān chuí hēi lǐng. guó dà dū chéng zhōu shí yú lǐ. zì shù bǎi nián, wáng zú jué sì, háo jié lì jìng, wú dà jūn zhǎng, jìn shǐ fù shǔ jiā bì shì guó. yí jīng dào, duō gān zhè, lín shù suī zhòng, guǒ shí nǎi shǎo. qì xù jiàn wēn, wēi shuāng wú xuě. guó sú fēng lè, rén shàng gē yǒng, zhì xìng qiè ruò, qíng huái guǐ zhà, gèng xiāng qī qiào, wèi yǒu tuī xiān. tǐ mào bēi xiǎo, dòng zhǐ qīng zào. duō yī bái dié, suǒ fú xiān shì. jiā lán shí yú suǒ, sēng tú guǎ shǎo, bìng duō xí xué dà chéng fǎ jiào. tiān cí shù shí, yì dào shén duō.
濫波國周千餘里,北背雪山,三垂黑嶺。國大都城周十餘里。自數百年,王族絕嗣,豪傑力競,無大君長,近始附屬迦畢試國。宜粳稻,多甘蔗,林樹雖眾,果實乃少。氣序漸溫,微霜無雪。國俗豐樂,人尚歌詠,志性怯弱,情懷詭詐,更相欺誚,未有推先。體貌卑小,動止輕躁。多衣白氎,所服鮮飾。伽藍十餘所,僧徒寡少,並多習學大乘法教。天祠數十,異道甚多。
cóng cǐ dōng nán xíng bǎi yú lǐ, yú dà lǐng, jì dà hé, zhì nà jiē luó hé guó. běi yìn dù jìng.
從此東南行百餘里,逾大嶺,濟大河,至那揭羅曷國。(北印度境。)
nà jiē luó hé guó
○那揭羅曷國
nà jiē luó hé guó dōng xī liù bǎi yú lǐ, nán běi èr bǎi wǔ liù shí lǐ. shān zhōu sì jìng, xuán gé wēi xiǎn. guó dà dū chéng zhōu èr shí yú lǐ. wú dà jūn zhǎng zhǔ lìng, yì shǔ jiā bì shì guó. fēng gǔ jià, duō huā guǒ, qì xù wēn shǔ, fēng sú chún zhì. měng ruì xiāo xióng, qīng cái hǎo xué, chóng jìng fó fǎ, shǎo xìn yì dào. jiā lán suī duō, sēng tú guǎ shǎo, zhū sū dǔ bō huāng wú pǐ huài. tiān cí wǔ suǒ, yì dào bǎi yú rén.
那揭羅曷國東西六百餘里,南北二百五六十里。山周四境,懸隔危險。國大都城周二十餘里。無大君長主令,役屬迦畢試國。豐谷稼,多花果,氣序溫暑,風俗淳質。猛銳驍雄,輕財好學,崇敬佛法,少信異道。伽藍雖多,僧徒寡少,諸窣堵波荒蕪圮壞。天祠五所,異道百餘人。
yī chéng fù jìn zhū yí jī
一、城附近諸遺蹟
chéng dōng èr lǐ yǒu sū dǔ bō, gāo sān bǎi yú chǐ, wú yōu wáng zhī suǒ jiàn yě. biān shí tè qǐ, kè diāo qí zhì, shì jiā pú sà zhí rán dēng fú fū lù pí yī bù fā yǎn ní dé shòu jì chù. shí jīng jié huài, sī jī wú mǐn. huò yǒu zhāi rì, tiān yù zhòng huā, qún lí xīn jìng, shì xiū gōng yǎng. qí xī jiā lán, shǎo yǒu sēng tú. cì nán xiǎo sū dǔ bō, shì xī yǎn ní zhī dì, wú yōu wáng bì dà lù, suì pì jiàn yān.
城東二里有窣堵波,高三百餘尺,無憂王之所建也。編石特起,刻雕奇制,釋迦菩薩值然燈佛敷鹿皮衣布發掩泥得受記處。時經劫壞,斯跡無泯。或有齋日,天雨眾花,群黎心競,式修供養。其西伽藍,少有僧徒。次南小窣堵波,是昔掩泥之地,無憂王避大路,遂僻建焉。
chéng nèi yǒu dà sū zhū bō gù jī. wén zhū xiān zhì yuē: xī yǒu fú chǐ, gāo guǎng yán lì. jīn jì wú chǐ, wéi yú gù jī. qí cè yǒu sū dǔ bō, gāo sān shí yú chǐ. bǐ yù xiāng chuán, bù zhī yuán qǐ, yún cóng kōng xià, zhì jī yú cǐ. jì fēi rén gōng, shí duō líng ruì.
城內有大窣諸波故基。聞諸先志曰:昔有佛齒,高廣嚴麗。今既無齒,唯余故基。其側有窣堵波,高三十餘尺。彼欲相傳,不知源起,雲從空下,峙基於此。既非人工,實多靈瑞。
chéng xī nán shí yú lǐ yǒu sū dǔ bō, shì rú lái zì zhōng yìn dù líng xū yóu huà, jiàng jī yú cǐ, guó rén gǎn mù, jiàn cǐ líng jī. qí dōng bù yuǎn yǒu sū dǔ bō, shì shì jiā pú sà xī zhí rán dēng fú yú cǐ mǎi huā.
城西南十餘里有窣堵波,是如來自中印度凌虛游化,降跡於此,國人感慕,建此靈基。其東不遠有窣堵波,是釋迦菩薩昔值然燈佛於此買花。
èr xiǎo shí lǐng fú yǐng kū
二、小石嶺佛影窟
chéng xī nán èr shí yú lǐ zhì xiǎo shí lǐng, yǒu jiā lán, gāo táng zhòng gé, jī shí suǒ chéng. tíng yǔ jì liáo, jué wú sēng lǚ. zhōng yǒu sū dǔ bō, gāo èr bǎi yú chǐ, wú yōu wáng zhī suǒ jiàn yě.
城西南二十餘里至小石嶺,有伽藍,高堂重閣,積石所成。庭宇寂寥,絕無僧侶。中有窣堵波,高二百餘尺,無憂王之所建也。
jiā lán xī nán, shēn jiàn qiào jué, pù bù fēi liú, xuán yá bì lì. dōng àn shí bì yǒu dà dòng xué, qú bō luó lóng zhī suǒ jū yě. mén jìng xiá xiǎo, kū xué míng àn, yá shí jīn dī, qī jìng yú liú. xī yǒu fú yǐng, huàn ruò zhēn róng, xiāng hǎo jù zú, yǎn rán rú zài. jìn dài yǐ lái, rén bù biàn dǔ, zòng yǒu suǒ jiàn, fǎng fú ér yǐ. zhì chéng qí qǐng, yǒu míng gǎn zhě, nǎi zàn míng shì, shàng bù néng jiǔ. xī rú lái zài shì zhī shí, cǐ lóng wèi mù niú zhī shì, gōng wáng rǔ lào, jìn fèng shī yí. jì huò qiǎn zé, xīn huái huì hèn, jí yǐ jīn qián mǎi huā, gōng yǎng shòu jì sū dǔ bō, yuàn wèi è lóng, pò guó hài wáng. jí qù shí bì, tóu shēn ér sǐ. suì jū cǐ kū, wèi dà lóng wáng, biàn yù chū xué, chéng běn è yuàn. shì qǐ cǐ xīn, rú lái yǐ jiàn, mǐn cǐ guó rén wèi lóng suǒ hài, yùn shén tōng lì, zì zhōng yìn dù zhì. lóng jiàn rú lái, dú xīn suì zhǐ, shòu bù shā jiè, yuàn hù zhèng fǎ. yīn qǐng rú lái: cháng jū cǐ kū, zhū shèng dì zǐ, héng shòu wǒ gōng. rú lái gào yuē: wú jiāng jì miè, wèi rǔ liú yǐng, qiǎn wǔ luó hàn cháng shòu rǔ gōng. zhèng fǎ yǐn méi, qí shì wú tì. rǔ ruò dú xīn fèn nù, dāng guān wú liú yǐng, yǐ cí shàn gù, dú xīn dāng zhǐ. cǐ xián jié zhōng, dāng lái shì zūn, yì bēi mǐn rǔ, jiē liú yǐng xiàng. yǐng kū mén wài yǒu èr fāng shí, qí yī shí shàng yǒu rú lái zú dǎo zhī jī, lún xiāng wēi xiàn, guāng míng shí zhú. yǐng kū zuǒ yòu duō zhū shí shì, jiē shì rú lái zhū shèng dì zǐ rù dìng zhī chù. yǐng kū xī běi yú yǒu sū dǔ bō, shì rú lái jīng xíng zhī chù. qí cè sū dǔ bō, yǒu rú lái fā zhǎo. lín cǐ bù yuǎn yǒu sū dǔ bō, shì rú lái xiǎn chàng zhēn zōng, shuō yùn jiè chù zhī suǒ yě. yǐng kū xī yǒu dà pán shí, rú lái cháng yú qí shàng zhuó huàn jiā shā, wén yǐng wēi xiàn.
伽藍西南,深澗峭絕,瀑布飛流,懸崖壁立。東岸石壁有大洞穴,瞿波羅龍之所居也。門徑狹小,窟穴冥暗,崖石津滴,蹊徑余流。昔有佛影,煥若真容,相好具足,儼然如在。近代已來,人不遍睹,縱有所見,仿佛而已。至誠祈請,有冥感者,乃暫明視,尚不能久。昔如來在世之時,此龍為牧牛之士,供王乳酪,進奉失宜。既獲譴責,心懷恚恨,即以金錢買花,供養受記窣堵波,願為惡龍,破國害王。即趣石壁,投身而死。遂居此窟,為大龍王,便欲出穴,成本惡願。適起此心,如來已鑒,愍此國人為龍所害,運神通力,自中印度至。龍見如來,毒心遂止,受不殺戒,願護正法。因請如來:「常居此窟,諸聖弟子,恆受我供。」如來告曰:「吾將寂滅,為汝留影,遣五羅漢常受汝供。正法隱沒,其事無替。汝若毒心奮怒,當觀吾留影,以慈善故,毒心當止。此賢劫中,當來世尊,亦悲愍汝,皆留影像。」影窟門外有二方石,其一石上有如來足蹈之跡,輪相微現,光明時燭。影窟左右多諸石室,皆是如來諸聖弟子入定之處。影窟西北隅有窣堵波,是如來經行之處。其側窣堵波,有如來發、爪。鄰此不遠有窣堵波,是如來顯暢真宗,說蘊界處之所也。影窟西有大盤石,如來嘗於其上濯浣袈裟,文影微現。
xī luó chéng
醯羅城
chéng dōng nán sān shí yú lǐ, zhì xī luó chéng. zhōu sì wǔ lǐ, shù jùn xiǎn gù, huā lín chí zhǎo, guāng xiān chéng jìng. chéng zhōng jū rén, chún zhì zhèng xìn. fù yǒu zhòng gé, huà dòng dān yíng. dì èr gé zhōng yǒu qī bǎo xiǎo sū dǔ bō, zhì rú lái dǐng gǔ. gǔ zhōu yī chǐ èr cùn, fā kǒng fēn míng, qí sè huáng bái, shèng yǐ bǎo hán, zhì sū dǔ bō zhōng. yù zhī shàn è xiāng zhě, xiāng mò hé ní, yǐ yìn dǐng gǔ, suí qí fú gǎn, qí wén huàn rán. yòu yǒu qī bǎo xiǎo sū dǔ bō, yǐ zhù rú lái dú lóu gǔ, zhuàng ruò hé yè, sè tóng dǐng gǔ, yì yǐ bǎo hán jiān luò ér zhì. yòu yǒu qī bǎo xiǎo sū dǔ bō, zhù rú lái yǎn jīng, jīng dà rú nài, guāng míng qīng chè, jiǎo yìng zhōng wài, yòu yǐ qī bǎo hán jiān fēng ér zhì. rú lái sēng jiā zhī jiā shā, xì dié suǒ zuò, qí sè huáng chì, zhì bǎo hán zhōng, suì yuè jì yuǎn, wēi yǒu sǔn huài. rú lái xī zhàng, bái tiě zuò huán, zhān tán wèi gǎn, bǎo tǒng shèng zhī. jìn yǒu guó wáng wén cǐ zhū wù bìng shì rú lái xī qīn fú yòng, shì qí wēi lì, pò xié ér guī. jì zhì běn guó, zhì suǒ jū gōng, céng wèi jiā chén, qiú zhī yǐ shī. yuán gèng xún fǎng, yǐ hái běn chù. sī wǔ shèng jī, duō yǒu líng yì. jiā bì shì wáng lìng wǔ jìng xíng gěi shì xiāng huā, guān lǐ zhī tú, xiāng jì bù jué. zhū jìng xíng děng yù cóng xū jì, yǐ wèi cái yòng rén zhī suǒ zhòng, quán lì kē tiáo, yǐ zhǐ xuān zá. qí dà lüè yuē: zhū yù jiàn rú lái dǐng gǔ zhě, shuì yī jīn qián ruò qǔ yìn zhě, shuì wǔ jīn qián. zì yú jié jí, yǐ cì kē tiáo. kē tiáo suī zhòng, guān lǐ mí zhòng.
城東南三十餘里,至醯羅城。周四五里,豎峻險固,花林池沼,光鮮澄鏡。城中居人,淳質正信。復有重閣,畫棟丹楹。第二閣中有七寶小窣堵波,置如來頂骨。骨周一尺二寸,發孔分明,其色黃白,盛以寶函,置窣堵波中。欲知善惡相者,香末和泥,以印頂骨,隨其福感,其文渙然。又有七寶小窣堵波,以貯如來髑髏骨,狀若荷葉,色同頂骨,亦以寶函緘絡而置。又有七寶小窣堵波,貯如來眼睛,睛大如柰,光明清徹,曒映中外,又以七寶函緘封而置。如來僧伽胝袈裟,細氎所作,其色黃赤,置寶函中,歲月既遠,微有損壞。如來錫杖,白鐵作環,栴檀為笴,寶筒盛之。近有國王聞此諸物並是如來昔親服用,恃其威力,迫脅而歸。既至本國,置所居宮,曾未浹辰,求之已失。爰更尋訪,已還本處。斯五聖跡,多有靈異。迦畢試王令五淨行給侍香花,觀禮之徒,相繼不絕。諸淨行等欲從虛寂,以為財用人之所重,權立科條,以止喧雜。其大略曰:「諸欲見如來頂骨者,稅一金錢;若取印者,稅五金錢。」自余節級,以次科條。科條雖重,觀禮彌眾。
zhòng gé xī běi yǒu sū dǔ bō, bù shèn gāo dà, ér duō líng yì, rén yǐ zhǐ chù, biàn jí yáo zhèn, lián jī qīng dòng, líng duó hé míng.
重閣西北有窣堵波,不甚高大,而多靈異,人以指觸,便即搖震,連基傾動,鈴鐸和鳴。
cóng cǐ dōng nán shān gǔ zhōng xíng wǔ bǎi yú lǐ, zhì jiàn tuó luó guó. jiù yuē gān tuó wèi, é yě. běi yìn dù jìng.
從此東南山谷中行五百餘里,至健馱邏國。(舊曰乾陁衛,訛也。北印度境。)
jiàn tuó luó guó
○健馱邏國
jiàn tuó luó guó dōng xī qiān yú lǐ, nán běi bā bǎi yú lǐ, dōng lín xìn dù hé. guó dà dū chéng hào bù lù shā bù luó, zhōu sì shí yú lǐ. wáng zú jué sì, yì shǔ jiā bì shì guó. yì lǐ kōng huāng, jū rén xī shǎo, gōng chéng yī yú yǒu qiān yú hù. gǔ jià yīn shèng, huā guǒ fán mào, duō gān zhè, chū shí mì. qì xù wēn shǔ, lüè wú shuāng xuě. rén xìng kuāng qiè, hǎo xí diǎn yì, duō jìng yì dào, shǎo xìn zhèng fǎ. zì gǔ yǐ lái, yìn dù zhī jìng zuò lùn zhū shī, zé yǒu nà luó yán tiān wú zhe pú sà shì qīn pú sà fǎ jiù rú yì xié zūn zhě děng běn shēng chù yě. sēng jiā lán shí yú suǒ, cuī cán huāng fèi, wú màn xiāo tiáo, zhū sū dǔ bō pō duō tuí pǐ. tiān cí bǎi shù, yì dào zá jū.
健馱邏國東西千餘里,南北八百餘里,東臨信度河。國大都城號布路沙布邏,周四十餘里。王族絕嗣,役屬迦畢試國。邑里空荒,居人稀少,宮城一隅有千餘戶。谷稼殷盛,花果繁茂,多甘蔗,出石蜜。氣序溫暑,略無霜雪。人性恇怯,好習典藝,多敬異道,少信正法。自古已來,印度之境作論諸師,則有那羅延天、無著菩薩、世親菩薩、法救、如意、脅尊者等本生處也。僧伽藍十餘所,摧殘荒廢,蕪漫蕭條,諸窣堵波頗多頹圮。天祠百數,異道雜居。
wáng chéng nèi dōng běi yǒu yī gù jī, xī fú bō zhī bǎo tái yě. rú lái niè pán zhī hòu, bō liú cǐ guó, jīng shù bǎi nián, shì zūn gōng yǎng, liú zhuǎn zhū guó, zài bō lá sī.
王城內東北有一故基,昔佛缽之寶台也。如來涅槃之後,缽流此國,經數百年,式遵供養,流轉諸國,在波剌斯。
yī bēi bō luó shù jí jiā nì sè jiā wáng dà sū dǔ bō
一、卑缽羅樹及迦膩色迦王大窣堵波
chéng wài dōng nán bā jiǔ lǐ yǒu bēi bō luó shù, gāo bǎi yú chǐ, zhī yè fú shū, yīn yǐng méng mì. guò qù sì fú yǐ zuò qí xià, jīn yóu xiàn yǒu sì fú zuò xiàng. xián jié zhī zhōng, jiǔ bǎi jiǔ shí liù fú jiē dāng zuò yān. míng qí jǐng wèi, líng jiàn qián bèi. shì jiā rú lái yú cǐ shù xià nán miàn ér zuò, gào ā nán yuē: wǒ qù shì hòu, dāng sì bǎi nián, yǒu wáng mìng shì, hào jiā nì sè jiā, cǐ nán bù yuǎn qǐ sū dǔ bō, wú shēn suǒ yǒu gǔ ròu shè lì, duō jí cǐ zhōng.
城外東南八九里有卑缽羅樹,高百餘尺,枝葉扶疏,蔭影蒙密。過去四佛已坐其下,今猶現有四佛坐像。賢劫之中,九百九十六佛皆當坐焉。冥祇警衛,靈鑒潛被。釋迦如來於此樹下南面而坐,告阿難曰:「我去世後,當四百年,有王命世,號迦膩色迦,此南不遠起窣堵波,吾身所有骨肉舍利,多集此中。」
bēi bō luó shù nán yǒu sū dǔ bō, jiā nì sè jiā wáng zhī suǒ jiàn yě. jiā nì sè jiā wáng yǐ rú lái niè pán zhī hòu dì sì bǎi nián, jūn lín yīng yùn, tǒng shàn bù zhōu, bù xìn zuì fú, qīng huǐ fó fǎ. tián yóu cǎo zé, yù jiàn bái tù, wáng qīn bēn zhú, zhì cǐ hū miè. jiàn yǒu mù niú xiǎo shù, yú lín shù jiān zuò xiǎo sū dǔ bō, qí gāo sān chǐ. wáng yuē: rǔ hé suǒ wèi? mù shù duì yuē: xī shì jiā fú shèng zhì xuán jì: dāng yǒu guó wáng yú cǐ shèng dì jiàn sū dǔ bō, wú shēn shè lì duō jù qí nèi. dài wáng shèng dé sù zhí, míng fú xī jì, shén gōng shèng fú, yǔn shǔ sī chén, gù wǒ jīn zhě xiān xiāng jǐng fā. shuō cǐ yǔ yǐ, hū rán bù xiàn. wáng wén shì shuō, xǐ qìng zēng huái, zì fù qí míng dà shèng xiān jì, yīn fā zhèng xìn, shēn jìng fó fǎ. zhōu xiǎo sū dǔ bō, gèng jiàn shí sū dǔ bō, yù yǐ gōng lì mí fù qí shàng. suí qí shù liàng, héng chū sān chǐ, ruò shì zēng gāo, yú sì bǎi chǐ. jī zhǐ suǒ zhì, zhōu yī lǐ bàn, céng jī wǔ jí, gāo yī bǎi wǔ shí chǐ, fāng nǎi dé fù xiǎo sū dǔ bō. wáng yīn xǐ qìng, fù yú qí shàng gèng qǐ èr shí wǔ céng jīn tóng xiāng lún, jí yǐ rú lái shè lì yī hú ér zhì qí zhōng, shì xiū gōng yǎng. yíng jiàn cái qì, jiàn xiǎo sū dǔ bō zài dà jī dōng nán yú xià bàng chū qí bàn. wáng xīn bù píng, biàn jí zhì qì, suì zhù sū dǔ bō dì èr jí xià shí jī zhōng bàn xiàn, fù yú běn chù gèng chū xiǎo sū dǔ bō. wáng nǎi tuì ér tàn yuē: jiē fū, rén shì yì mí, shén gōng nán yǎn, líng shèng suǒ fú, fèn nù hé jí! cán jù jì yǐ, xiè jiù ér guī. qí èr sū dǔ bō jīn yóu xiàn zài, yǒu yīng jí bìng yù qí kāng yù zhě, tú xiāng sàn huā, zhì chéng guī mìng, duō méng chōu chà.
卑缽羅樹南有窣堵波,迦膩色迦王之所建也。迦膩色迦王以如來涅槃之後第四百年,君臨膺運,統贍部洲,不信罪福,輕毀佛法。畋游草澤,遇見白兔,王親奔逐,至此忽滅。見有牧牛小豎,於林樹間作小窣堵波,其高三尺。王曰:「汝何所為?」牧豎對曰:「昔釋迦佛聖智懸記:『當有國王於此勝地建窣堵波,吾身舍利多聚其內。』大王聖德宿殖,名符昔記,神功勝福,允屬斯辰,故我今者先相警發。」說此語已,忽然不現。王聞是說,喜慶增懷,自負其名大聖先記,因發正信,深敬佛法。周小窣堵波,更建石窣堵波,欲以功力彌覆其上。隨其數量,恆出三尺,若是增高,逾四百尺。基趾所峙,周一里半,層基五級,高一百五十尺,方乃得覆小窣堵波。王因喜慶,復於其上更起二十五層金銅相輪,即以如來舍利一斛而置其中,式修供養。營建才迄,見小窣堵波在大基東南隅下傍出其半。王心不平,便即擲棄,遂住窣堵波第二級下石基中半現,復於本處更出小窣堵波。王乃退而嘆曰:「嗟夫,人事易迷,神功難掩,靈聖所扶,憤怒何及!」慚懼既已,謝咎而歸。其二窣堵波今猶現在,有嬰疾病欲祈康愈者,塗香散花,至誠歸命,多蒙瘳差。
èr dà sū dǔ bō zhōu jìn zhū fó xiàng
二、大窣堵波周近諸佛像
dà sū dǔ bō dōng miàn shí bì nán lòu zuò èr xiǎo sū dǔ bō, yī gāo sān chǐ, yī gāo wǔ chǐ, guī mó xíng zhuàng rú dà sū dǔ bō. yòu zuò liǎng qū fó xiàng, yī gāo sì chǐ, yī gāo liù chǐ, nǐ pú tí shù xià jiā fū zuò xiàng, rì guāng zhào zhú, jīn sè huǎng yào, yīn yǐng jiàn yí, shí wén qīng gàn. wén zhū qí jiù yuē: shù bǎi nián qián, shí jī zhī xì yǒu jīn sè yǐ, dà zhě rú zhǐ, xiǎo zhě rú mài, tóng lèi xiāng cóng, niè qí shí bì, wén ruò diāo lòu, cè yǐ jīn shā, zuò wèi cǐ xiàng, jīn yóu xiàn zài.
大窣堵波東面石陛南鏤作二小窣堵波,一高三尺,一高五尺,規摹形狀如大窣堵波。又作兩軀佛像,一高四尺,一高六尺,擬菩提樹下加趺坐像,日光照燭,金色晃曜,陰影漸移,石文青紺。聞諸耆舊曰:數百年前,石基之隙有金色蟻,大者如指,小者如麥,同類相從,齧其石壁,文若雕鏤,廁以金沙,作為此像,今猶現在。
dà sū dǔ bō shí bì nán miàn yǒu huà fó xiàng, gāo yī zhàng liù chǐ, zì xiōng yǐ shàng, fēn xiàn liǎng shēn, cóng xiōng yǐ xià, hé wèi yī tǐ. wén zhū xiān zhì yuē: chū, yǒu pín shì yōng lì zì jì, dé yī jīn qián, yuàn zào fó xiàng. zhì sū dǔ bō suǒ, wèi huà gōng yuē: wǒ jīn yù tú rú lái miào xiāng, yǒu yī jīn qián, chóu gōng shàng shǎo, sù xīn yōu fù, pò yú pín fá. shí bǐ huà gōng jiàn qí zhì chéng, wú yún jià zhí, xǔ wèi chéng gōng. fù yǒu yī rén, shì tóng qián jī, chí yī jīn qián, qiú huà fó xiàng. huà gōng shì shí shòu èr rén qián, qiú miào dān qīng, gòng huà yī xiàng. èr rén tóng rì jù lái lǐ jìng, huà gōng nǎi tóng zhǐ yī xiàng, shì bǐ èr rén, ér wèi zhī yuē: cǐ shì rǔ suǒ zuò zhī fó xiàng yě. èr rén xiāng shì, ruò yǒu suǒ huái. huà gōng xīn zhī qí yí yě, wèi èr rén yuē: hé sī lǜ zhī jiǔ hū? fán suǒ shòu wù, háo lí bù kuī. sī yán bù miù, xiàng bì shén biàn. yán shēng wèi jìng, xiàng xiàn líng yì, fēn shēn jiāo yǐng, guāng xiāng zhāo zhù. èr rén yuè fú, xīn xìn huān xǐ.
大窣堵波石陛南面有畫佛像,高一丈六尺,自胸已上,分現兩身,從胸已下,合為一體。聞諸先志曰:初,有貧士傭力自濟,得一金錢,願造佛像。至窣堵波所,謂畫工曰:「我今欲圖如來妙相,有一金錢,酬工尚少,宿心憂負,迫於貧乏。」時彼畫工鑒其至誠,無雲價直,許為成功。復有一人,事同前跡,持一金錢,求畫佛像。畫工是時受二人錢,求妙丹青,共畫一像。二人同日俱來禮敬,畫工乃同指一像,示彼二人,而謂之曰:「此是汝所作之佛像也。」二人相視,若有所懷。畫工心知其疑也,謂二人曰:「何思慮之久乎?凡所受物,毫釐不虧。斯言不謬,像必神變。」言聲未靜,像現靈異,分身交影,光相昭著。二人悅服,心信歡喜。
dà sū dǔ bō xī nán bǎi yú bù, yǒu bái shí fó xiàng, gāo yī zhàng bā chǐ, běi miàn ér lì, duō yǒu líng xiāng, shù fàng guāng míng. shí yǒu rén jiàn xiàng chū yè xíng, xuán rào dà sū dǔ bō. jìn yǒu qún zéi yù rù xíng dào, xiàng chū yíng zéi, zéi dǎng bù tuì, xiàng guī běn chù, zhù lì rú gù. qún dào yīn cǐ gǎi guò zì xīn, yóu xíng yì lǐ, jù gào yuǎn jìn.
大窣堵波西南百餘步,有白石佛像,高一丈八尺,北面而立,多有靈相,數放光明。時有人見像出夜行,旋繞大窣堵波。近有群賊欲入行盜,像出迎賊,賊黨怖退,像歸本處,住立如故。群盜因此改過自新,遊行邑里,具告遠近。
dà sū dǔ bō zuǒ yòu, xiǎo sū dǔ bō yú lín bǎi shù. fó xiàng zhuāng yán, wù qióng gōng sī, shū xiāng yì yīn, shí yǒu wén tīng, líng xiān shèng xián, huò jiàn xuán rào. cǐ sū dǔ bō zhě, rú lái xuán jì, qī shāo qī lì, fó fǎ fāng jǐn. xiān xián jì yuē: chéng huài yǐ sān. chū zhì cǐ guó, shì zāo huǒ zāi, dāng jiàn yíng gòu, shàng wèi chéng gōng.
大窣堵波左右,小窣堵波魚鱗百數。佛像莊嚴,務窮工思,殊香異音,時有聞聽,靈仙聖賢,或見旋繞。此窣堵波者,如來懸記,七燒七立,佛法方盡。先賢記曰:成壞已三。初至此國,適遭火災,當見營構,尚未成功。
sān jiā nì sè jiā wáng jiā lán yǔ xié zūn zhě shì qīn rú yì yí jī
三、迦膩色迦王伽藍與脅尊者、世親、如意遺蹟
dà sū dǔ bō xī yǒu gù jiā lán, jiā nì sè jiā wáng zhī suǒ jī yě. zhòng gé lèi xiè, céng tái dòng hù, jīng zhào gāo sēng, shì zhāo jǐng fú. suī zé pǐ huǐ, shàng yuē qí gōng. sēng tú jiǎn shǎo, bìng xué xiǎo chéng. zì jiàn jiā lán, yì rén jiān chū, zhū zuò lùn shī jí zhèng shèng guǒ, qīng fēng shàng shàn, zhì dé wú mǐn.
大窣堵波西有故伽藍,迦膩色迦王之所基也。重閣累榭,層台洞戶,旌召高僧,式昭景福。雖則圮毀,尚曰奇工。僧徒減少,並學小乘。自建伽藍,異人間出,諸作論師及證聖果,清風尚扇,至德無泯。
dì sān chóng gé yǒu bō lì shī fù táng yán xié. zūn zhě shì, jiǔ yǐ qīng dùn, shàng lì jīng biǎo. chū, zūn zhě zhī wèi fàn zhì shī yě, nián chuí bā shí, shě jiā rǎn yī. chéng zhōng shào nián biàn qiào zhī yuē: yú fū xiǔ lǎo, yī hé qiǎn zhì! fū chū jiā zhě, yǒu èr yè yān, yī zé xí dìng, èr nǎi sòng jīng. ér jīn shuāi mào, wú suǒ jìn qǔ, làn jī qīng liú, tú zhī bǎo shí. shí xié zūn zhě wén zhū jī yì, yīn xiè shí rén ér zì shì yuē: wǒ ruò bù tōng sān zàng lǐ, bù duàn sān jiè yù, dé liù shén tōng, jù bā jiě tuō, zhōng bù yǐ xié ér zhì yú xí! zì ěr zhī hòu, wéi rì bù zú, jīng xíng yàn zuò, zhù lì sī wéi, zhòu zé yán xí lǐ jiào, yè nǎi jìng lǜ níng shén, mián lì sān suì, xué tōng sān zàng, duàn sān jiè yù, dé sān míng zhì, shí rén jìng yǎng, yīn hào xié zūn zhě yān.
第三重閣有波栗濕縛(唐言脅。)尊者室,久已傾頓,尚立旌表。初,尊者之為梵志師也,年垂八十,舍家染衣。城中少年便誚之曰:「愚夫朽老,一何淺智!夫出家者,有二業焉,一則習定,二乃誦經。而今衰耄,無所進取,濫跡清流,徒知飽食。」時脅尊者聞諸譏議,因謝時人而自誓曰:「我若不通三藏理,不斷三界欲,得六神通,具八解脫,終不以脅而至於席!」自爾之後,唯日不足,經行宴坐,住立思惟,晝則研習理教,夜乃靜慮凝神,綿歷三歲,學通三藏,斷三界欲,得三明智,時人敬仰,因號脅尊者焉。
xié zūn zhě shì dōng yǒu gù fáng, shì qīn pú sà yú cǐ zhì ā pí dá mó jù shě lùn, rén ér jìng zhī, fēng yǐ jì yān.
脅尊者室東有故房,世親菩薩於此制《阿毗達磨俱舍論》,人而敬之,封以記焉。
shì qīn shì nán wǔ shí yú bù, dì èr chóng gé, mò nú hé lá tā táng yán rú yì. lùn shī yú cǐ zhì pí pó shā lùn. lùn shī yǐ fú niè pán zhī hòu yī qiān nián zhōng lì jiàn yě. shǎo hǎo xué, yǒu cái biàn, shēng wèn xiá bèi, fǎ sú guī xīn. shí shì luó fá xī dǐ guó pí qì luó mó ā dié duō wáng táng yán chāo rì. wēi fēng yuǎn qià, chén zhū yìn dù, rì yǐ wǔ yì jīn qián zhōu gěi pín jù gū dú. zhǔ cáng chén jù guó yòng fá guì yě, nǎi fěng jiàn yuē: dài wáng wēi bèi shū sú, zé jí kūn chóng, qǐng zēng wǔ yì jīn qián, yǐ zhèn sì fāng guì fá. fǔ kù jì kōng, gèng shuì yǒu tǔ, zhòng liǎn bù yǐ, yuàn shēng zài yáng, zé jūn shàng yǒu zhōu gěi zhī ēn, chén xià bèi bù gōng zhī zé. wáng yuē: jù yǒu yú, gěi bù zú, fēi gǒu wèi shēn chǐ mí guó yòng. suì jiā wǔ yì, huì zhū pín fá. qí hòu tián yóu, zhú shǐ shī zōng, yǒu xún zhī jī zhě, shǎng yī yì jīn qián, rú yì lùn shī yī shǐ rén tì fà, zhé cì yī yì jīn qián, qí guó shǐ chén yī jí shū jì. wáng chǐ jiàn gāo, xīn cháng yàng yàng, yù zhòng rǔ rú yì lùn shī. nǎi zhāo jí yì xué dé yè gāo shēn zhě bǎi rén, ér xià lìng yuē: yù shōu shì tīng, yóu zhū zhēn jìng, yì dào fēn zá, guī xīn mí cuò, jīn kǎo yōu liè, zhuān jīng zūn fèng. jì hū jí lùn, zhòng xià lìng yuē: wài dào lùn shī bìng yīng jùn yě, shā mén fǎ zhòng yí shàn zōng yì, shèng zé chóng jìng fó fǎ, fù zé zhū lù sēng tú. yú shì rú yì jié zhū wài dào, jiǔ shí jiǔ rén yǐ tuì fēi yǐ. xià xí yī rén, shì zhī miè rú yě, yīn ér jù tán, lùn jí huǒ yān. wáng yǔ wài dào xián xuān yán yuē: rú yì lùn shī cí yì yǒu shī! fū xiān yān ér hòu jí huǒ, cǐ shì lǐ zhī cháng yě. rú yì suī yù shì nán, wú tīng lǎn zhě. chǐ jiàn zhòng rǔ, zé duàn qí shé, nǎi shū jiè mén rén shì qīn yuē: dǎng yuán zhī zhòng, wú jìng dà yì qún mí zhī zhōng, wú biàn zhèng lùn. yán bì ér sǐ. jū wèi jiǔ, chāo rì wáng shī guó, xìng wáng yīng yùn, biǎo shì yīng xián. shì qīn pú sà yù xuě qián chǐ, lái bái wáng yuē: dài wáng yǐ shèng dé jūn lín, wèi hán shí zhǔ mìng. xiān shī rú yì xué qióng xuán ào, qián wáng sù hàn, zhòng cuò gāo míng, wǒ chéng dǎo yòu, yù fù qián yuàn. qí wáng zhī rú yì zhé rén yě, měi shì qīn yǎ cāo yān, nǎi zhào zhū wài dào yǔ rú yì lùn zhě. shì qīn chóng shù xiān zhǐ, wài dào xiè qū ér tuì.
世親室南五十餘步,第二重閣,末笯曷剌他(唐言如意。)論師於此制《毗婆沙論》。論師以佛涅槃之後一千年中利見也。少好學,有才辯,聲問遐被,法俗歸心。時室羅伐悉底國毗訖羅摩阿迭多王(唐言超日。)威風遠洽,臣諸印度,日以五億金錢周給貧窶孤獨。主藏臣懼國用乏匱也,乃諷諫曰:「大王威被殊俗,澤及昆蟲,請增五億金錢,以賑四方匱乏。府庫既空,更稅有土,重斂不已,怨聲載揚,則君上有周給之恩,臣下被不恭之責。」王曰:「聚有餘,給不足,非苟為身侈靡國用。」遂加五億,惠諸貧乏。其後畋游,逐豕失蹤,有尋知跡者,賞一億金錢,如意論師一使人剃髮,輒賜一億金錢,其國史臣依即書記。王恥見高,心常怏怏,欲眾辱如意論師。乃招集異學德業高深者百人,而下令曰:「欲收視聽,游諸真境,異道紛雜,歸心靡措,今考優劣,專精遵奉。」洎乎集論,重下令曰:「外道論師並英俊也,沙門法眾宜善宗義,勝則崇敬佛法,負則誅戮僧徒。」於是如意詰諸外道,九十九人已退飛矣。下席一人,視之蔑如也,因而劇談,論及火煙。王與外道咸喧言曰:「如意論師辭義有失!夫先煙而後及火,此事理之常也。」如意雖欲釋難,無聽覽者。恥見眾辱,齰斷其舌,乃書誡門人世親曰:「黨援之眾,無競大義;群迷之中,無辯正論。」言畢而死。居未久,超日王失國,興王膺運,表式英賢。世親菩薩欲雪前恥,來白王曰:「大王以聖德君臨,為含識主命。先師如意學窮玄奧,前王宿撼,眾挫高名,我承導誘,欲復前怨。」其王知如意哲人也,美世親雅操焉,乃召諸外道與如意論者。世親重述先旨,外道謝屈而退。
sì bù sè jié luó fá dǐ chéng jí zhū yí jī
四、布色羯邏伐底城及諸遺蹟
jiā nì sè jiā wáng jiā lán dōng běi xíng wǔ shí yú lǐ, dù dà hé, zhì bù sè jié luó fá dǐ chéng, zhōu shí sì wǔ lǐ. jū rén yīn shèng, lǘ yán dòng lián. chéng xī mén wài yǒu yì tiān cí, tiān xiàng wēi yán, líng yì xiāng jì.
迦膩色迦王伽藍東北行五十餘里,渡大河,至布色羯邏伐底城,周十四五里。居人殷盛,閭閻洞連。城西門外有一天祠,天像威嚴,靈異相繼。
chéng dōng yǒu sū dǔ bō, wú yōu wáng zhī suǒ jiàn yě, jí guò qù sì fú shuō fǎ zhī chù. gǔ xiān shèng xián zì zhōng yìn dù jiàng shén dǎo wù, sī dì shí duō, jí fá sū mì dá luó táng yán shì yǒu. jiù yuē hé xū mì duō, é yě. lùn shī yú cǐ zhì zhòng shì fēn ā pí dá mó lùn.
城東有窣堵波,無憂王之所建也,即過去四佛說法之處。古先聖賢自中印度降神導物,斯地寔多,即伐蘇蜜呾羅(唐言世友。舊曰和須蜜多,訛也。)論師於此制《眾事分阿毗達磨論》。
chéng běi sì wǔ lǐ yǒu gù jiā lán, tíng yǔ huāng liáng, sēng tú guǎ shǎo, rán jiē zūn xí xiǎo chéng fǎ jiào. jí dá mó dá luó duō táng yán fǎ jiù. jiù yuē dá mó duō luó, é yě. lùn shī yú cǐ zhì zá ā pí dá mó lùn.
城北四五里有故伽藍,庭宇荒涼,僧徒寡少,然皆遵習小乘法教。即達磨呾邏多(唐言法救。舊曰達摩多羅,訛也。)論師於此制《雜阿毗達磨論》。
jiā lán cè yǒu sū dǔ bō, gāo shù bǎi chǐ, wú yōu wáng zhī suǒ jiàn yě, diāo mù wén shí, pō yì rén gōng. shì shì jiā fú xī wèi guó wáng, xiū pú sà xíng, cóng zhòng shēng yù, huì shī bù juàn, sàng shēn ruò yí, yú cǐ guó tǔ qiān shēng wèi wáng, jí sī shèng dì qiān shēng shě yǎn.
伽藍側有窣堵波,高數百尺,無憂王之所建也,雕木文石,頗異人工。是釋迦佛昔為國王,修菩薩行,從眾生欲,惠施不倦,喪身若遺,於此國土千生為王,即斯勝地千生舍眼。
shě yǎn dōng bù yuǎn yǒu èr shí sū dǔ bō, gè gāo bǎi yú chǐ. yòu zé fàn wáng suǒ lì, zuǒ nǎi tiān dì suǒ jiàn, yǐ miào zhēn bǎo ér yíng shì zhī. rú lái jì miè, bǎo biàn wèi shí. jī suī qīng xiàn, shàng yuē chóng gāo.
舍眼東不遠有二石窣堵波,各高百餘尺。右則梵王所立,左乃天帝所建,以妙珍寶而瑩飾之。如來寂滅,寶變為石。基雖傾陷,尚曰崇高。
fàn shì sū dǔ bō xī běi xíng wǔ shí yú lǐ, yǒu sū dǔ bō, shì shì jiā rú lái yú cǐ huà guǐ zǐ mǔ, lìng bù hài rén, gù cǐ guó sú jì yǐ qiú sì.
梵、釋窣堵波西北行五十餘里,有窣堵波,是釋迦如來於此化鬼子母,令不害人,故此國俗祭以求嗣。
huà guǐ zǐ mǔ běi xíng wǔ shí yú lǐ, yǒu sū dǔ bō. shì shāng mò jiā pú sà jiù yuē shǎn mó pú sà, é yě. gōng xíng jū yǎng, shì máng fù mǔ, yú cǐ cǎi guǒ, yù wáng yóu liè, dú shǐ wù zhōng, zhì chéng gǎn líng, tiān dì fù yào, dé dòng míng shèng, xún jí fù sū.
化鬼子母北行五十餘里,有窣堵波。是商莫迦菩薩(舊曰睒摩菩薩,訛也。)恭行鞠養,侍盲父母,於此采果,遇王遊獵,毒矢誤中,至誠感靈,天帝傅藥,德動明聖,尋即復甦。
wǔ bá lǔ shā chéng
五、跋虜沙城
shāng mò jiā pú sà bèi hài dōng nán xíng èr bǎi yú lǐ, zhì bá lǔ shā chéng. chéng běi yǒu sū dǔ bō, shì sū dá ná tài zǐ táng yán shàn yá. yǐ fù wáng dà xiàng shī pó luó mén, méng qiǎn bèi bìn, gù xiè guó rén, jì chū guō mén, yú cǐ gào bié. qí cè jiā lán, wǔ shí yú sēng, bìng xiǎo chéng xué yě. xī yī shī fá luó táng yán zì zài. lùn shī yú cǐ zhì ā pí dá mó míng dēng lùn.
商莫迦菩薩被害東南行二百餘里,至跋虜沙城。城北有窣堵波,是蘇達拿太子(唐言善牙。)以父王大象施婆羅門,蒙譴被擯,顧謝國人,既出郭門,於此告別。其側伽藍,五十餘僧,並小乘學也。昔伊濕伐邏(唐言自在。)論師於此制《阿毗達磨明燈論》。
bá lǔ shā chéng dōng mén wài yǒu yī jiā lán, sēng tú wǔ shí yú rén, bìng dà chéng xué yě. yǒu sū dǔ bō, wú yōu wáng zhī suǒ jiàn lì. xī sū dá ná tài zǐ bìn zài dàn duō luò jiā shān, jiù yuē tán tè shān, é yě. pó luó mén qǐ qí nán nǚ, yú cǐ yù mài.
跋虜沙城東門外有一伽藍,僧徒五十餘人,並大乘學也。有窣堵波,無憂王之所建立。昔蘇達拿太子擯在彈多落迦山,(舊曰檀特山,訛也。)婆羅門乞其男女,於此鬻賣。
liù dàn duō luò jiā shān jí qí tā zhū yí jī
六、彈多落迦山及其他諸遺蹟
bá lǔ shā chéng dōng běi èr shí yú lǐ, zhì dàn duō luò jiā shān. lǐng shàng yǒu sū dǔ bō, wú yōu wáng suǒ jiàn. sū dá ná tài zǐ yú cǐ qī yǐn. qí cè bù yuǎn yǒu sū dǔ bō, tài zǐ yú cǐ yǐ nán nǚ shī pó luó mén, pó luó mén chuí qí nán nǚ, liú xiě rǎn dì, jīn zhū cǎo mù yóu dài jiàng sè. yán jiān shí shì, tài zǐ jí fēi xí dìng zhī chù. gǔ zhōng lín shù chuí tiáo ruò wéi, bìng shì tài zǐ xī suǒ yóu zhǐ. qí cè bù yuǎn yǒu yī shí lú, jí gǔ xiān rén zhī suǒ jū yě.
跋虜沙城東北二十餘里,至彈多落迦山。嶺上有窣堵波,無憂王所建。蘇達拿太子於此棲隱。其側不遠有窣堵波,太子於此以男女施婆羅門,婆羅門捶其男女,流血染地,今諸草木猶帶絳色。岩間石室,太子及妃習定之處。谷中林樹垂條若帷,並是太子昔所游止。其側不遠有一石廬,即古仙人之所居也。
xiān lú xī běi xíng bǎi yú lǐ, yuè yī xiǎo shān, zhì dà shān. shān nán yǒu jiā lán, sēng tú xiān shǎo, bìng xué dà chéng. qí cè sū dǔ bō, wú yōu wáng zhī suǒ jiàn yě, xī dú jiǎo xiān rén suǒ jū zhī chù. xiān rén wèi yín nǚ yòu luàn, tuì shī shén tōng, yín nǚ nǎi jià qí jiān ér hái chéng yì.
仙廬西北行百餘里,越一小山,至大山。山南有伽藍,僧徒鮮少,並學大乘。其側窣堵波,無憂王之所建也,昔獨角仙人所居之處。仙人為淫女誘亂,退失神通,淫女乃駕其肩而還城邑。
bá lǔ shā chéng dōng běi wǔ shí yú lǐ, zhì chóng shān. shān yǒu qīng shí dà zì zài tiān fù xiàng, pí mó tiān nǚ yě. wén zhū tǔ sú yuē: cǐ tiān xiàng zhě, zì rán yǒu yě. líng yì jì duō, qí dǎo yì zhòng. yìn dù zhū guó qiú fú qǐng yuàn, guì jiàn bì cuì, yuǎn jìn xián huì. qí yǒu yuàn jiàn tiān shén xíng zhě, zhì chéng wú èr, jué shí qī rì, huò yǒu de jiàn, qiú yuàn duō suì. shān xià yǒu dà zì zài tiān cí, tú huī wài dào shì xiū cí sì.
跋虜沙城東北五十餘里,至崇山。山有青石大自在天婦像,毗摩天女也。聞諸土俗曰:此天像者,自然有也。靈異既多,祈禱亦眾。印度諸國求福請願,貴賤畢萃,遠近咸會。其有願見天神形者,至誠無貳,絕食七日,或有得見,求願多遂。山下有大自在天祠,塗灰外道式修祠祀。
qī wū duó jiā hàn tú chéng
七、烏鐸迦漢荼城
pí mó tiān cí dōng nán xíng bǎi wǔ shí lǐ, zhì wū duó jiā hàn tú chéng. zhōu èr shí yú lǐ, nán lín xìn dù hé. jū rén fù lè, bǎo huò yíng jī, zhū fāng zhēn yì, duō jí yú cǐ.
毗摩天祠東南行百五十里,至烏鐸迦漢荼城。周二十餘里,南臨信度河。居人富樂,寶貨盈積,諸方珍異,多集於此。
bā suō luó dǔ luó yì jí bō nǐ ní xiān
八、娑羅睹邏邑及波你尼仙
wū duó jiā hàn tú chéng xī běi xíng èr shí yú lǐ, zhì suō luó dǔ luó yì, shì zhì shēng míng lùn bō nǐ ní xiān běn shēng chù yě. suì gǔ zhī chū, wén zì fán guǎng, shí jīng jié huài, shì jiè kōng xū, zhǎng shòu zhū tiān, jiàng líng dǎo sú, yóu shì zhī gù, wén jí shēng yān. zì shí jué hòu, qí yuán fàn làn. fàn wáng tiān dì zuò zé suí shí, yì dào zhū xiān gè zhì wén zì. rén xiāng zǔ shù, jìng xí suǒ chuán, xué zhě xū gōng, nán yòng xiáng jiū. rén shòu bǎi suì zhī shí, yǒu bō nǐ ní xiān, shēng zhī bó wù, mǐn shí jiāo báo, yù xuē fú wěi, shān dìng fán wěi, yóu fāng wèn dào, yù zì zài tiān, suì shēn shù zuò zhī zhì. zì zài tiān yuē: shèng yǐ zāi! wú dāng yòu rǔ. xiān rén shòu jiào ér tuì, yú shì yán jīng tán sī, jùn zhí qún yán, zuò wèi zì shū, bèi yǒu qiān sòng, sòng sān shí èr yán yǐ. jiū jí jīn gǔ, zǒng kuò wén yán, fēng yǐ jìn shàng. wáng shén zhēn yì, xià lìng guó zhōng, pǔ shǐ chuán xí, yǒu sòng tōng lì, shǎng qiān jīn qián. suǒ yǐ shī zī chuán shòu, shèng xíng dāng shì. gù cǐ yì zhōng zhū pó luó mén shuò xué gāo cái, bó wù qiáng shí.
烏鐸迦漢荼城西北行二十餘里,至娑羅睹邏邑,是制《聲明論》波你尼仙本生處也。遂古之初,文字繁廣,時經劫壞,世界空虛,長壽諸天,降靈導俗,由是之故,文籍生焉。自時厥後,其源泛濫。梵王、天帝作則隨時,異道諸仙各制文字。人相祖述,競習所傳,學者虛功,難用詳究。人壽百歲之時,有波你尼仙,生知博物,愍時澆薄,欲削浮偽,刪定繁猥,遊方問道,遇自在天,遂申述作之志。自在天曰:「盛矣哉!吾當祐汝。」仙人受教而退,於是研精覃思,捃摭群言,作為字書,備有千頌,頌三十二言矣。究極今古,總括文言,封以進上。王甚珍異,下令國中,普使傳習,有誦通利,賞千斤錢。所以師資傳授,盛行當世。故此邑中諸婆羅門碩學高才,博物強識。
suō luó dǔ luó yì zhōng yǒu sū dǔ bō, luó hàn huà bō nǐ ní xiān hòu jìn zhī chù. rú lái qù shì, chuí wǔ bǎi nián, yǒu dà ā luó hàn zì jiā shī mí luó guó yóu huà zhì cǐ, nǎi jiàn fàn zhì chuí xùn zhì tóng. shí ā luó hàn wèi fàn zhì yuē: hé kǔ cǐ ér? fàn zhì yuē: lìng xué shēng míng lùn, yè bù shí jìn. ā luó hàn yōu ěr ér xiào, lǎo fàn zhě yuē: fū shā mén zhě, cí bēi wèi qíng, mǐn wù shāng lèi. rén jīn suǒ xiào, yuàn wén qí shuō. ā luó hàn yuē: tán bù róng yì, kǒng zhì shēn yí. rǔ pō cháng wén bō nǐ ní xiān zhì shēng míng lùn, chuí xùn yú shì hū? pó luó mén yuē: cǐ yì zhī zǐ, hòu jìn yǎng dé, xiàng shè yóu cún. ā luó hàn yuē: jīn rǔ cǐ zi, jí shì bǐ xiān. yóu yǐ qiáng shí, wán xí shì diǎn, wéi tán yì lùn, bù jiù zhēn lǐ, shén zhì táng juān, liú zhuǎn wèi xī, shàng chéng yú shàn, wèi rǔ ài zi. rán zé shì diǎn wén cí, bǐ pí gōng jī, qǐ ruò rú lái shèng jiào, fú zhì míng zī? nǎng zhě nán hǎi zhī bīn yǒu yī kū shù, wǔ bǎi biān fú yú zhōng xué jū. yǒu zhū shāng lǚ zhǐ cǐ shù xià, shí shǔ fēng hán, rén jiē jī dòng, jù jī qiáo sū, yùn huǒ qí xià, yān yàn jiàn chì, kū shù suì rán. shí shāng lǚ zhōng yǒu yī jiǎ kè, yè fēn yǐ hòu, sòng ā pí dá mó cáng. bǐ zhū biān fú suī wèi huǒ kùn, ài hǎo fǎ yīn, rěn ér bù qù, yú cǐ mìng zhōng. suí yè shòu shēng, jù dé rén shēn, shě jiā xiū xué, chéng wén fǎ shēng, cōng míng lì zhì, bìng zhèng shèng guǒ, wèi shì fú tián. jìn jiā nì sè jiā wáng yǔ xié zūn zhě zhāo jí wǔ bǎi xián shèng, yú jiā shī mí luó guó zuò pí pó shā lùn, sī bìng kū shù zhī zhōng wǔ bǎi biān fú yě. yú suī bù xiào, shì qí yī shù. sī zé yōu liè liáng yì, fēi fú xuán shū. rén jīn ài zi, kě xǔ chū jiā. chū jiā gōng dé, yán bù néng shù. shí ā luó hàn shuō cǐ yǔ yǐ, shì shén tōng shì, yīn hū bù xiàn. pó luó mén shēn shēng jìng yì, tàn shàn jiǔ zhī, jù gào lín lǐ, suì fàng qí zi chū jiā xiū xué. yīn jí huí xìn, chóng zhòng sān bǎo, xiāng rén cóng huà, yú jīn mí dǔ.
娑羅睹邏邑中有窣堵波,羅漢化波你尼仙后進之處。如來去世,垂五百年,有大阿羅漢自迦濕彌羅國游化至此,乃見梵志捶訓稚童。時阿羅漢謂梵志曰:「何苦此兒?」梵志曰:「令學《聲明論》,業不時進。」阿羅漢逌爾而笑,老梵者曰:「夫沙門者,慈悲為情,愍物傷類。仁今所笑,願聞其說。」阿羅漢曰:「談不容易,恐致深疑。汝頗嘗聞波你尼仙制《聲明論》,垂訓於世乎?」婆羅門曰:「此邑之子,後進仰德,像設猶存。」阿羅漢曰:「今汝此子,即是彼仙。猶以強識,玩習世典,唯談異論,不究真理,神智唐捐,流轉未息,尚乘余善,為汝愛子。然則世典文辭,彼疲功績,豈若如來聖教,福智冥滋?曩者南海之濱有一枯樹,五百蝙蝠於中穴居。有諸商侶止此樹下,時屬風寒,人皆飢凍,聚積樵蘇,蘊火其下,煙焰漸熾,枯樹遂燃。時商侶中有一賈客,夜分已後,誦《阿毗達磨藏》。彼諸蝙蝠雖為火困,愛好法音,忍而不去,於此命終。隨業受生,俱得人身,舍家修學,乘聞法聲,聰明利智,並證聖果,為世福田。近迦膩色迦王與脅尊者招集五百賢聖,於迦濕彌羅國作《毗婆沙論》,斯並枯樹之中五百蝙蝠也。余雖不肖,是其一數。斯則優劣良異,飛伏懸殊。仁今愛子,可許出家。出家功德,言不能述。」時阿羅漢說此語已,示神通事,因忽不現。婆羅門深生敬異,嘆善久之,具告鄰里,遂放其子出家修學。因即回信,崇重三寶,鄉人從化,於今彌篤。
cóng wū duó jiā hàn tú chéng běi yú shān shè chuān, xíng liù bǎi yú lǐ, zhì wū zhàng nà guó. táng yán yuàn, xī lún wáng zhī yuàn yòu yě. jiù yuē wū chǎng, huò yuē wū tú, jiē é. běi yìn dù jìng.
從烏鐸迦漢荼城北逾山涉川,行六百餘里,至烏仗那國。(唐言苑,昔輪王之苑囿也。舊曰烏場,或曰烏荼,皆訛。北印度境。)