fán jiān chén jiē yù shùn rén zhǔ zhī xīn yǐ qǔ qīn xìng zhī shì zhě yě. shì yǐ zhǔ yǒu suǒ shàn, chén cóng ér yù zhī zhǔ yǒu suǒ zēng, chén yīn ér huǐ zhī. fán rén zhī dà tǐ, qǔ shě tóng zhě zé xiāng shì yě, qǔ shě yì zhě zé xiāng fēi yě. jīn rén chén zhī suǒ yù zhě, rén zhǔ zhī suǒ shì yě, cǐ zhī wèi tóng qǔ rén chén zhī suǒ huǐ zhě, rén zhǔ zhī suǒ fēi yě, cǐ zhī wèi tóng shě. fū qǔ shě hé ér xiāng yǔ nì zhě, wèi cháng wén yě. cǐ rén chén zhī suǒ yǐ qǔ xìn xìng zhī dào yě. fū jiān chén dé chéng xìn xìng zhī shì yǐ huǐ yù jìn tuì qún chén zhě, rén zhǔ fēi yǒu shù shù yǐ yù zhī yě, fēi cān yàn yǐ shěn zhī yě, bì jiāng yǐ nǎng zhī hé jǐ xìn jīn zhī yán, cǐ xìng chén zhī suǒ yǐ dé qī zhǔ chéng sī zhě yě. gù zhǔ bì bì yú shàng, ér chén bì zhòng yú xià yǐ, cǐ zhī wèi shàn zhǔ zhī chén.
凡奸臣皆欲顺人主之心以取亲幸之势者也。是以主有所善,臣从而誉之;主有所憎,臣因而毁之。凡人之大体,取舍同者则相是也,取舍异者则相非也。今人臣之所誉者,人主之所是也,此之谓同取;人臣之所毁者,人主之所非也,此之谓同舍。夫取舍合而相与逆者,未尝闻也。此人臣之所以取信幸之道也。夫奸臣得乘信幸之势以毁誉进退群臣者,人主非有术数以御之也,非参验以审之也,必将以曩之合己信今之言,此幸臣之所以得欺主成私者也。故主必蔽于上,而臣必重于下矣,此之谓擅主之臣。
guó yǒu shàn zhǔ zhī chén, zé qún xià bù dé jǐn qí zhì lì yǐ chén qí zhōng, bǎi guān zhī lì bù dé fèng fǎ yǐ zhì qí gōng yǐ. hé yǐ míng zhī? fū ān lì zhě jiù zhī, wēi hài zhě qù zhī, cǐ rén zhī qíng yě. jīn wèi chén jìn lì yǐ zhì gōng, jié zhì yǐ chén zhōng zhě, qí shēn kùn ér jiā pín, fù zǐ lí qí hài wèi jiān lì yǐ bì rén zhǔ, xíng cái huò yǐ shì guì zhòng zhī chén zhě, shēn zūn jiā fù, fù zǐ bèi qí zé: rén yān néng qù ān lì zhī dào ér jiù wēi hài zhī chù zāi? zhì guó ruò cǐ qí guò yě, ér shàng yù xià zhī wú jiān, lì zhī fèng fǎ, qí bù kě dé yì míng yǐ. gù zuǒ yòu zhī zhēn xìn zhī bù kě yǐ dé ān lì yě, bì yuē:" wǒ yǐ zhōng xìn shì shàng, jī gōng láo ér qiú ān, shì yóu máng ér yù zhī hēi bái zhī qíng, bì bù jǐ yǐ. ruò yǐ dào huà xíng zhèng lǐ, bù qū fù guì, shì shàng ér qiú ān, shì yóu lóng ér yù shěn qīng zhuó zhī shēng yě, yù bù jǐ yǐ. èr zhě bù kě yǐ dé ān, wǒ ān néng wú xiāng bǐ zhōu, bì zhǔ shàng, wèi jiān sī yǐ shì zhòng rén zāi?" cǐ bì bù gù rén zhǔ zhī yì yǐ. qí bǎi guān zhī lì yì zhī fāng zhèng zhī bù kě yǐ dé ān yě, bì yuē:" wǒ yǐ qīng lián shì shàng ér qiú ān, ruò wú guī jǔ ér yù wèi fāng yuán yě, bì bù jǐ yǐ ruò yǐ shǒu fǎ bù péng dǎng zhì guān ér qiú ān, shì yóu yǐ zú sāo dǐng yě, yù bù jǐ yě! èr zhě bù kě yǐ dé ān, néng wú fèi fǎ xíng sī yǐ shì zhòng rén zāi?" cǐ bì bù gù jūn shàng zhī fǎ yǐ. gù yǐ sī wéi zhòng rén zhě zhòng, ér yǐ fǎ shì jūn zhě shǎo yǐ. shì yǐ zhǔ gū yú shàng ér chén chéng dǎng yú xià, cǐ tián chéng zhī suǒ yǐ shā jiǎn gōng zhě yě.
国有擅主之臣,则群下不得尽其智力以陈其忠,百官之吏不得奉法以致其功矣。何以明之?夫安利者就之,危害者去之,此人之情也。今为臣尽力以致功,竭智以陈忠者,其身困而家贫,父子罹其害;为奸利以弊人主,行财货以事贵重之臣者,身尊家富,父子被其泽:人焉能去安利之道而就危害之处哉?治国若此其过也,而上欲下之无奸,吏之奉法,其不可得亦明矣。故左右知贞信之不可以得安利也,必曰:"我以忠信事上,积功劳而求安,是犹盲而欲知黑白之情,必不几矣。若以道化行正理,不趋富贵,事上而求安,是犹聋而欲审清浊之声也,愈不几矣。二者不可以得安,我安能无相比周,蔽主上,为奸私以适重人哉?"此必不顾人主之义矣。其百官之吏亦知方正之不可以得安也,必曰:"我以清廉事上而求安,若无规矩而欲为方圆也,必不几矣;若以守法不朋党治官而求安,是犹以足搔顶也,愈不几也!二者不可以得安,能无废法行私以适重人哉?"此必不顾君上之法矣。故以私为重人者众,而以法事君者少矣。是以主孤于上而臣成党于下,此田成之所以杀简公者也。
fū yǒu shù zhě zhī wéi rén chén yě, dé xiào dù shù zhī yán, shàng míng zhǔ fǎ, xià kùn jiān chén, yǐ zūn zhǔ ān guó zhě yě. shì yǐ dù shù zhī yán dé xiào yú qián, zé shǎng fá bì yòng yú hòu yǐ. rén zhǔ chéng míng yú shèng rén zhī shù, ér bù gǒu yú shì yù zhī yán, xún míng shí ér dìng shì fēi, yīn cān yàn ér shěn yán cí. shì yǐ zuǒ yòu jìn xí zhī chén, zhī wěi zhà zhī bù kě yǐ dé ān yě, bì yuē:" wǒ bù qù jiān sī zhī xíng, jìn lì jié zhì yǐ shì zhǔ, ér nǎi yǐ xiāng yǔ bǐ zhōu, wàng huǐ yù yǐ qiú ān, shì yóu fù qiān jūn zhī zhòng, xiàn yú bù cè zhī yuān ér qiú shēng yě, bì bù jǐ yǐ." bǎi guān zhī lì, yì zhī wèi jiān lì zhī bù kě yǐ dé ān yě, bì yuē:" wǒ bù yǐ qīng lián fāng zhèng fèng fǎ, nǎi yǐ tān wū zhī xīn wǎng fǎ yǐ qǔ sī lì, shì yóu shàng gāo líng zhī diān duò jùn yù gǔ zhī xià ér qiú shēng, bì bù jǐ yǐ." ān wēi zhī dào ruò cǐ qí míng yě, zuǒ yòu ān néng yǐ xū yán huò zhǔ, ér bǎi guān ān gǎn yǐ tān yú xià? shì yǐ chén dé chén qí zhōng ér bù bì, xià de shǒu qí zhí ér bù yuàn. cǐ guǎn zhòng zhī suǒ yǐ zhì qí, ér shāng jūn zhī suǒ yǐ qiáng qín yě.
夫有术者之为人臣也,得效度数之言,上明主法,下困奸臣,以尊主安国者也。是以度数之言得效于前,则赏罚必用于后矣。人主诚明于圣人之术,而不苟于世欲之言,循名实而定是非,因参验而审言辞。是以左右近习之臣,知伪诈之不可以得安也,必曰:"我不去奸私之行,尽力竭智以事主,而乃以相与比周,妄毁誉以求安,是犹负千钧之重,陷于不测之渊而求生也,必不几矣。"百官之吏,亦知为奸利之不可以得安也,必曰:"我不以清廉方正奉法,乃以贪污之心枉法以取私利,是犹上高陵之颠堕峻裕谷之下而求生,必不几矣。"安危之道若此其明也,左右安能以虚言惑主,而百官安敢以贪渔下?是以臣得陈其忠而不弊,下得守其职而不怨。此管仲之所以治齐,而商君之所以强秦也。
cóng shì guān zhī, zé shèng rén zhī zhì guó yě, gù yǒu shǐ rén bù dé bù ài wǒ zhī dào, ér bù shì rén zhī yǐ ài wèi wǒ yě. shì rén zhī yǐ ài wèi wǒ zhě wēi yǐ, shì wú bù kě bù wéi zhě ān yǐ. fū jūn chén fēi yǒu gǔ ròu zhī qīn, zhèng zhí zhī dào kě yǐ dé lì, zé chén jìn lì yǐ shì zhǔ zhèng zhí zhī dào bù kě yǐ dé ān, zé chén xíng sī yǐ gàn shàng. míng zhǔ zhī zhī, gù shè lì hài zhī dào yǐ shì tiān xià ér yǐ yǐ. fū shì yǐ rén zhǔ suī bù kǒu jiào bǎi guān, bù mù suǒ jiān xié, ér guó yǐ zhì yǐ. rén zhǔ zhě, fēi mù ruò lí lóu nǎi wèi míng yě, fēi ěr ruò shī kuàng nǎi wèi cōng yě. bù rèn qí shù, ér dài mù yǐ wéi míng, suǒ jiàn dōu shǎo yǐ, fēi bù bì zhī shù yě. bù yīn qí shì, ér dài ěr yǐ wéi cōng, suǒ wén zhě guǎ yǐ, fēi bù qī zhī dào yě. míng zhǔ zhě, shǐ tiān xià bù dé bù wéi jǐ shì, tiān xià bù dé bù wéi jǐ tīng. gù shēn zài shēn gōng zhī zhōng ér míng zhào sì hǎi zhī nèi, ér tiān xià fú néng bì fú néng qī zhě, hé yě? àn luàn zhī dào fèi ér cōng míng zhī shì xìng yě. gù shàn rèn shì zhě guó ān, bù zhī yīn qí shì zhě guó wēi. gǔ qín zhī sú, jūn chén fèi fǎ ér fú sī, shì yǐ guó luàn bīng ruò ér zhǔ bēi. shāng jūn shuō qín xiào gōng yǐ biàn fǎ yì sú ér míng gōng dào, shǎng gào jiān kùn mò zuò ér lì běn shì. dāng cǐ zhī shí, qín mín xí gù sú zhī yǒu zuì kě yǐ dé miǎn, wú gōng kě yǐ dé zūn xiǎn yě, gù qīng fàn xīn fǎ. yú shì fàn zhī zhě qí zhū zhòng ér bì, gào zhī zhě qí shǎng hòu ér xìn, gù jiān mò bù dé ér bèi xíng zhě zhòng, mín jí yuàn ér zhòng guò rì wén. xiào gōng bù tīng, suì háng shāng jūn zhī fǎ. mín hòu zhī yǒu zuì zhī bì zhū, ér gào sī jiān zhě zhòng yě, gù mín mò fàn, qí xíng wú suǒ jiā. shì yǐ guó zhì ér bīng qiáng, dì guǎng ér zhǔ zūn. cǐ qí suǒ yǐ rán zhě, nì zuì zhī fá zhòng, ér gào jiān zhī shǎng hòu yě. cǐ yì shǐ tiān xià bì wèi jǐ shì tīng zhī dào yě. zhì zhì zhī fǎ shù yǐ míng yǐ, ér shì xué zhě fú zhī yě.
从是观之,则圣人之治国也,固有使人不得不爱我之道,而不恃人之以爱为我也。恃人之以爱为我者危矣,恃吾不可不为者安矣。夫君臣非有骨肉之亲,正直之道可以得利,则臣尽力以事主;正直之道不可以得安,则臣行私以干上。明主知之,故设利害之道以示天下而已矣。夫是以人主虽不口教百官,不目索奸邪,而国已治矣。人主者,非目若离娄乃为明也,非耳若师旷乃为聪也。不任其数,而待目以为明,所见都少矣,非不弊之术也。不因其势,而待耳以为聪,所闻者寡矣,非不欺之道也。明主者,使天下不得不为己视,天下不得不为己听。故身在深宫之中而明照四海之内,而天下弗能蔽弗能欺者,何也?暗乱之道废而聪明之势兴也。故善任势者国安,不知因其势者国危。古秦之俗,君臣废法而服私,是以国乱兵弱而主卑。商君说秦孝公以变法易俗而明公道,赏告奸、困末作而利本事。当此之时,秦民习故俗之有罪可以得免,无功可以得尊显也,故轻犯新法。于是犯之者其诛重而必,告之者其赏厚而信,故奸莫不得而被刑者众,民疾怨而众过日闻。孝公不听,遂行商君之法。民后知有罪之必诛,而告私奸者众也,故民莫犯,其刑无所加。是以国治而兵强,地广而主尊。此其所以然者,匿罪之罚重,而告奸之赏厚也。此亦使天下必为己视听之道也。至治之法术已明矣,而世学者弗知也。
qiě fú shì zhī yú xué, jiē bù zhī luàn zhī qíng, niè yán jiā duō sòng xiān gǔ zhī shū, yǐ luàn dāng shì zhī zhì zhì lǜ bù zú yǐ bì jǐng jǐng zhī xiàn, yòu wàng fēi yǒu shù zhī shì. tīng qí yán zhě wēi, yòng qí jì zhě luàn, cǐ yì yú zhī zhì dà ér huàn zhī zhì shèn zhě yě. jù yǔ yǒu shù zhī shì, yǒu tán shuō zhī míng, ér shí xiàng qù qiān wàn yě. cǐ fū míng tóng ér shí yǒu yì zhě yě. fū shì yú xué zhī rén bǐ yǒu shù zhī shì yě, yóu yǐ dié zhī bǐ dà líng yě, qí xiāng qù yuǎn yǐ. ér shèng rén zhě, shěn yú shì fēi zhī shí, chá yú zhì luàn zhī qíng yě. gù qí zhì guó yě, zhèng míng fǎ, chén yán xíng, jiāng yǐ jiù qún shēng zhī luàn, qù tiān xià zhī huò, shǐ qiáng bù líng ruò, zhòng bù bào guǎ, qí lǎo dé suì, yòu gū dé zhǎng, biān jìng bù qīn, qún chén xiāng guān, fù zǐ xiāng bǎo, ér wú sǐ wáng xì lǔ zhī huàn, cǐ yì gōng zhī zhì hòu zhě yě. yú rén bù zhī, gù yǐ wéi bào. yú zhě gù yù zhì ér è qí suǒ yǐ zhì, jiē è wēi ér xǐ qí suǒ yǐ wēi zhě. hé yǐ zhī zhī? fū yán xíng zhòng fá zhě, mín zhī suǒ è yě, ér guó zhī suǒ yǐ zhì yě āi lián bǎi xìng qīng xíng fá zhě, mín zhī suǒ xǐ, ér guó zhī suǒ yǐ wēi yě. shèng rén wéi fǎ guó zhě, bì nì yú shì, ér shùn yú dào dé. zhī zhī zhě tóng yú yì ér yì yú sú fú zhī zhè zhě, yì yú yì ér tóng yú sú. tiān xià zhī zhī zhě shǎo, zé yì fēi yǐ.
且夫世之愚学,皆不知乱之情,讘讠夹多诵先古之书,以乱当世之治;智虑不足以避阱井之陷,又妄非有术之士。听其言者危,用其计者乱,此亦愚之至大而患之至甚者也。俱与有术之士,有谈说之名,而实相去千万也。此夫名同而实有异者也。夫世愚学之人比有术之士也,犹蚁垤之比大陵也,其相去远矣。而圣人者,审于是非之实,察于治乱之情也。故其治国也,正明法,陈严刑,将以救群生之乱,去天下之祸,使强不陵弱,众不暴寡,耆老得遂,幼孤得长,边境不侵,群臣相关,父子相保,而无死亡系虏之患,此亦功之至厚者也。愚人不知,顾以为暴。愚者固欲治而恶其所以治,皆恶危而喜其所以危者。何以知之?夫严刑重罚者,民之所恶也,而国之所以治也;哀怜百姓轻刑罚者,民之所喜,而国之所以危也。圣人为法国者,必逆于世,而顺于道德。知之者同于义而异于俗;弗知这者,异于义而同于俗。天下知之者少,则义非矣。
chù fēi dào zhī wèi, bèi zhòng kǒu zhī zèn, nì yú dāng shì zhī yán, ér yù dāng yán tiān zǐ ér qiú ān, jǐ bù yì nán zāi! cǐ fū zhì shì suǒ yǐ zhì sǐ ér bù xiǎn yú shì zhě yě. chǔ zhuāng wáng zhī dì chūn shēn jūn, yǒu ài qiè yuē yú, chūn shēn jūn zhī zhèng qī zǐ yuē jiǎ. yú yù jūn zhī qì qí qī yě, yīn zì shāng qí shēn yǐ shì jūn ér qì, yuē:" dé wèi jūn zhī qiè, shén xìng. suī rán, shì fū rén fēi suǒ yǐ shì jūn yě, shì jūn fēi suǒ yǐ shì fū rén yě. shēn gù bù xiào, lì bù zú yǐ shì èr zhǔ, qí shì bù jù shì, yǔ qí sǐ fū rén suǒ zhě, bù ruò cì sǐ jūn qián. qiè yǐ cì sǐ, ruò fù xìng yú zuǒ yòu, yuàn jūn bì chá zhī, wú wéi rén xiào." jūn yīn xìn qiè yú zhī zhà, wèi qì zhèng qī. yú yòu yù shā jiǎ ér yǐ qí zi wèi hòu, yīn zì liè qí dāi yī zhī lǐ, yǐ shì jūn ér qì, yuē:" yú zhī de xìng jūn zhī rì jiǔ yǐ, jiǎ fēi fú zhī yě, jīn nǎi yù qiáng xì yú. yú yǔ zhēng zhī, zhì liè yú zhī yī, ér cǐ zi zhī bù xiào, mò dà yú cǐ yǐ!" jūn nù, ér shā jiǎ yě. gù qī yǐ qiè yú zhī zhà qì, ér zi yǐ zhī sǐ. cóng shì guān zhī, fù zǐ ài zǐ yě, yóu kě yǐ huǐ ér hài yě jūn chén zhī xiāng yǔ yě, fēi yǒu fù zǐ zhī qīn yě, ér qún chén zhī huǐ yán, fēi tè yī qiè zhī kǒu yě, hé guài fū xián shèng zhī lù sǐ zāi! cǐ shāng jūn zhī suǒ yǐ chē liè yú qín, ér wú qǐ zhī suǒ yǐ zhī jiě yú chǔ zhě yě. fán rén chén zhě, yǒu zuì gù bù yù zhū, wú gōng zhě jiē yù zūn xiǎn. ér shèng rén zhī zhì guó yě, shǎng bù jiā yú wú gōng, ér zhū bì xíng yú yǒu zuì zhě yě. rán zé yǒu shù shù zhě zhī wéi rén yě, gù zuǒ yòu jiān chén zhī suǒ hài, fēi míng zhǔ fú néng tīng yě.
处非道之位,被众口之谮,溺于当世之言,而欲当严天子而求安,几不亦难哉!此夫智士所以至死而不显于世者也。楚庄王之弟春申君,有爱妾曰余,春申君之正妻子曰甲。余欲君之弃其妻也,因自伤其身以视君而泣,曰:"得为君之妾,甚幸。虽然,适夫人非所以事君也,适君非所以事夫人也。身故不肖,力不足以适二主,其势不俱适,与其死夫人所者,不若赐死君前。妾以赐死,若复幸于左右,愿君必察之,无为人笑。"君因信妾余之诈,为弃正妻。余又欲杀甲而以其子为后,因自裂其呆衣之里,以示君而泣,曰:"余之得幸君之日久矣,甲非弗知也,今乃欲强戏余。余与争之,至裂余之衣,而此子之不孝,莫大于此矣!"君怒,而杀甲也。故妻以妾余之诈弃,而子以之死。从是观之,父子爱子也,犹可以毁而害也;君臣之相与也,非有父子之亲也,而群臣之毁言,非特一妾之口也,何怪夫贤圣之戮死哉!此商君之所以车裂于秦,而吴起之所以枝解于楚者也。凡人臣者,有罪固不欲诛,无功者皆欲尊显。而圣人之治国也,赏不加于无功,而诛必行于有罪者也。然则有术数者之为人也,固左右奸臣之所害,非明主弗能听也。
shì zhī xué zhě shuō rén zhǔ, bù yuē:" chéng wēi yán zhī shì yǐ kùn jiān xié zhī chén", ér jiē yuē:" rén yì huì ài ér yǐ yǐ!" shì zhǔ měi rén yì zhī míng ér bù chá qí shí, shì yǐ dà zhě guó wáng shēn sǐ, xiǎo zhě dì xuē zhǔ bēi. hé yǐ míng zhī? fū shī yǔ pín kùn zhě, cǐ shì zhī suǒ wèi rén yì āi lián bǎi xìng, bù rěn zhū fá zhě, cǐ shì zhī suǒ wèi huì ài yě. fū yǒu shī yǔ pín kùn, zé wú gōng zhě dé shǎng bù rěn zhū fá, zé bào luàn zhě bù zhǐ. guó yǒu wú gōng dé shǎng zhě, zé mín bù wài wù dāng dí zhǎn shǒu, nèi bù jí lì tián jí zuò, jiē yù háng huò cái, shì fù guì, wèi sī shàn, lì míng yù, yǐ qǔ zūn guān hòu fèng. gù jiān sī zhī chén yù zhòng, ér bào luàn zhī tú yù shèng, bù wáng hé shí! fū yán xíng zhě, mín zhī suǒ wèi yě zhòng fá zhě, mín zhī suǒ è yě. gù shèng rén chén qí suǒ wèi yǐ jìn qí xié, shè qí suǒ è yǐ fáng qí jiān, shì yǐ guó ān ér bào luàn bù qǐ. wú yǐ shì míng rén yì ài huì zhī bù zú yòng, ér yán xíng zhòng fá zhī kě yǐ zhì guó yě. wú chuí cè zhī wēi, xián jué zhī bèi, suī zào fù bù néng yǐ fú mǎ wú guī jǔ zhī fǎ, shéng mò zhī duān, suī wáng ěr bù néng yǐ chéng fāng yuán wú wēi yán zhī shì, shǎng fá zhī fǎ, suī shùn bù néng yǐ wéi zhì. jīn shì zhǔ jiē qīng shì zhòng fá yán zhū, xíng ài huì, ér yù bà wáng zhī gōng, yì bù kě jǐ yě. gù shàn wéi zhǔ zhě, míng shǎng shè lì yǐ quàn zhī, shǐ mín yǐ gōng shǎng ér bù yǐ rén yì cì yán xíng zhòng fá yǐ jìn zhī, shǐ mín yǐ zuì zhū ér bù yǐ ài huì miǎn. shì yǐ wú gōng zhě bù wàng, ér yǒu zuì zhě bù xìng yǐ. tuō yú xī chē liáng mǎ zhī shàng, zé kě yǐ lù fàn bǎn zǔ zhī huàn chéng zhōu zhī ān, chí jí zhī lì, zé kě yǐ shuǐ jué jiāng hé zhī nán cāo fǎ shù zhī shù, xíng zhòng fá yán zhū, zé kě yǐ zhì bà wáng zhī gōng. zhì guó zhī yǒu fǎ shù shǎng fá, yóu ruò lù xíng zhī yǒu xī chē liáng mǎ yě, shuǐ xíng zhī yǒu qīng zhōu biàn jí yě, chéng zhī zhě suì dé qí chéng. yī yǐn dé zhī, tāng yǐ wáng guǎn zhòng dé zhī, qí yǐ bà shāng jūn dé zhī, qín yǐ qiáng. cǐ sān rén zhě, jiē míng yú bà wáng zhī shù, chá yú zhì qiáng zhī shù, ér bù yǐ qiān yú shì sú zhī yán shì dàng shì míng zhǔ zhī yì, zé yǒu zhí rèn bù yī zhī shì, lì wèi qīng xiàng zhī chǔ chù wèi zhì guó, zé yǒu zūn zhǔ guǎng dì zhī shí: cǐ zhī wèi zú guì zhī chén. tāng dé yī yǐn, yǐ bǎi lǐ zhī dì lì wèi tiān zǐ huán gōng dé guǎn zhòng, lì wèi wǔ bà zhǔ, jiǔ hé zhū hòu, yī kuāng tiān xià xiào gōng dé shāng jūn, dì yǐ guǎng, bīng yǐ qiáng. gù yǒu zhōng chén zhě, wài wú dí guó zhī huàn, nèi wú luàn chén zhī yōu, cháng ān yú tiān xià, ér míng chuí hòu shì, suǒ wèi zhōng chén yě. ruò fú yù ràng wèi zhì bó chén yě, shàng bù néng shuō rén zhǔ shǐ zhī míng fǎ shù dù shù zhī lǐ yǐ bì huò nán zhī huàn, xià bù néng lǐng yù qí zhòng yǐ ān qí guó jí xiāng zi zhī shā zhì bó yě, yù ràng nǎi zì qián yì, bài qí xíng róng, yǐ wéi zhì bó bào xiāng zi zhī chóu. shì suī yǒu cán xíng shā shēn yǐ wéi rén zhǔ zhī míng, ér shí wú yì yú zhì bó ruò qiū háo zhī mò. cǐ wú zhī suǒ xià yě, ér shì zhǔ yǐ wéi zhōng ér gāo zhī. gǔ yǒu bó yí shū qí zhě, wǔ wáng ràng yǐ tiān xià ér fú shòu, èr rén è sǐ shǒu yáng zhī líng. ruò cǐ chén, bù wèi zhòng zhū, bù lì zhòng shǎng, bù kě yǐ fá jìn yě, bù kě yǐ shǎng shǐ yě, cǐ zhī wèi wú yì zhī chén yě. wú suǒ shǎo ér qù yě, ér shì zhǔ zhī suǒ duō ér qiú yě.
世之学者说人主,不曰:"乘威严之势以困奸邪之臣",而皆曰:"仁义惠爱而已矣!"世主美仁义之名而不察其实,是以大者国亡身死,小者地削主卑。何以明之?夫施与贫困者,此世之所谓仁义;哀怜百姓,不忍诛罚者,此世之所谓惠爱也。夫有施与贫困,则无功者得赏;不忍诛罚,则暴乱者不止。国有无功得赏者,则民不外务当敌斩首,内不急力田疾作,皆欲行货财,事富贵,为私善,立名誉,以取尊官厚俸。故奸私之臣愈众,而暴乱之徒愈胜,不亡何时!夫严刑者,民之所畏也;重罚者,民之所恶也。故圣人陈其所畏以禁其邪,设其所恶以防其奸,是以国安而暴乱不起。吾以是明仁义爱惠之不足用,而严刑重罚之可以治国也。无棰策之威,衔橛之备,虽造父不能以服马;无规矩之法,绳墨之端,虽王尔不能以成方圆;无威严之势,赏罚之法,虽舜不能以为治。今世主皆轻释重罚严诛,行爱惠,而欲霸王之功,亦不可几也。故善为主者,明赏设利以劝之,使民以功赏而不以仁义赐;严刑重罚以禁之,使民以罪诛而不以爱惠免。是以无功者不望,而有罪者不幸矣。讬于犀车良马之上,则可以陆犯阪阻之患;乘舟之安,持楫之利,则可以水绝江河之难;操法术之数,行重罚严诛,则可以致霸王之功。治国之有法术赏罚,犹若陆行之有犀车良马也,水行之有轻舟便楫也,乘之者遂得其成。伊尹得之,汤以王;管仲得之,齐以霸;商君得之,秦以强。此三人者,皆明于霸王之术,察于治强之数,而不以牵于世俗之言;适当世明主之意,则有直任布衣之士,立为卿相之处;处位治国,则有尊主广地之实:此之谓足贵之臣。汤得伊尹,以百里之地立为天子;桓公得管仲,立为五霸主,九合诸候,一匡天下;孝公得商君,地以广,兵以强。故有忠臣者,外无敌国之患,内无乱臣之忧,长安于天下,而名垂后世,所谓忠臣也。若夫豫让为智伯臣也,上不能说人主使之明法术度数之理以避祸难之患,下不能领御其众以安其国;及襄子之杀智伯也,豫让乃自黔劓,败其形容,以为智伯报襄子之仇。是虽有残刑杀身以为人主之名,而实无益于智伯若秋毫之末。此吾之所下也,而世主以为忠而高之。古有伯夷叔齐者,武王让以天下而弗受,二人饿死首阳之陵。若此臣,不畏重诛,不利重赏,不可以罚禁也,不可以赏使也,此之谓无益之臣也。吾所少而去也,而世主之所多而求也。
yàn yuē:" lì lián wáng." cǐ bù gōng zhī yán yě. suī rán, gǔ wú xū yàn, bù kě bù chá yě. cǐ wèi jié shā sǐ wáng zhī zhǔ yán yě. rén zhǔ wú fǎ shù yǐ yù qí chén, suī cháng nián ér měi cái, dà chén yóu jiāng dé shì, shàn shì zhǔ duàn, ér gè wèi qí sī jí. ér kǒng fù xiōng háo jié zhī shì, jiè rén zhǔ zhī lì, yǐ jìn zhū yú jǐ yě, gù shā xián zhǎng ér lì yòu ruò, fèi zhèng de ér lì bú yì. gù chūn qiū jì zhī yuē:" chǔ wáng zǐ wéi jiāng pìn yú zhèng, wèi chū jìng, wén wáng bìng ér fǎn. yīn rù wèn bìng, yǐ qí guān yīng jiǎo wáng ér shā zhī, suì zì lì yě. qí cuī zhù, qí qī měi, ér zhuāng gōng tōng zhī, shù rú cuī shì zhī shì. jí gōng wǎng, cuī zi zhī tú jiǎ jǔ lǜ cuī zi zhī tú ér gōng gōng. gōng rù shì, qǐng yǔ zhī fēn guó, cuī zi bù xǔ gōng qǐng zì rèn yú miào, cuī zi yòu bù tīng gōng nǎi zǒu, yú yú běi qiáng. jiǎ jǔ shè gōng, zhōng qí gǔ, gōng zhuì, cuī zi zhī tú yǐ gē zhuó gōng ér sǐ zhī, ér lì qí dì jǐng gōng." jìn zhī suǒ jiàn: lǐ duì zhī yòng zhào yě, è zhǔ fù bǎi rì ér sǐ, zhuō chǐ zhī yòng qí yě, zhuó mǐn wáng zhī jīn, xuán zhī miào liáng, sù xī ér sǐ. gù lì suī yōng zhǒng bǐ yáng, shàng bǐ yú chūn qiū, wèi zhì yú jiǎo jǐng shè gǔ yě xià bǐ yú jìn shì, wèi zhì è sǐ zhuó jīn yě. gù jié shā sǐ wáng zhī jūn, cǐ qí xīn zhī yōu jù, xíng zhī kǔ tòng yě, bì shèn yú lì yǐ. yóu cǐ guān zhī, suī" lì lián wáng" kě yě.
谚曰:"厉怜王。"此不恭之言也。虽然,古无虚谚,不可不察也。此谓劫杀死亡之主言也。人主无法术以御其臣,虽长年而美材,大臣犹将得势,擅事主断,而各为其私急。而恐父兄毫杰之士,借人主之力,以禁诛于己也,故杀贤长而立幼弱,废正的而立不义。故《春秋》记之曰:"楚王子围将聘于郑,未出境,闻王病而反。因入问病,以其冠缨绞王而杀之,遂自立也。齐崔杼,其妻美,而庄公通之,数如崔氏之室。及公往,崔子之徒贾举率崔子之徒而攻公。公入室,请与之分国,崔子不许;公请自刃于庙,崔子又不听;公乃走,逾于北墙。贾举射公,中其股,公坠,崔子之徒以戈斫公而死之,而立其弟景公。"近之所见:李兑之用赵也,饿主父百日而死,卓齿之用齐也,擢湣王之筋,悬之庙梁,宿昔而死。故厉虽癕肿疕疡,上比于《春秋》,未至于绞颈射股也;下比于近世,未至饿死擢筋也。故劫杀死亡之君,此其心之忧惧,形之苦痛也,必甚于厉矣。由此观之,虽"厉怜王"可也。