yī
一
jǐng gōng guò yàn zǐ, yuē:" zǐ gōng xiǎo, jìn shì, qǐng xǐ zi jiā yù zhāng zhī pǔ." yàn zǐ zài bài ér cí yuē:" qiě yīng jiā pín, dài shì shí, ér zhāo mù qū zhī, bù kě yǐ yuǎn." jǐng gōng xiào yuē:" zi jiā xí shì, shí guì jiàn hū?" shì shí jǐng gōng fán yú xíng. yàn zǐ duì yuē:" yǒng guì ér jù jiàn." jǐng gōng yuē:" hé gù?" duì yuē:" xíng duō yě." jǐng gōng zào rán biàn sè yuē:" guǎ rén qí bào hū!" yú shì sǔn xíng wǔ.
景公过晏子,曰:“子宫小,近市,请徙子家豫章之圃。”晏子再拜而辞曰:“且婴家贫,待市食,而朝暮趋之,不可以远。”景公笑曰:“子家习市,识贵贱乎?”是时景公繁于刑。晏子对曰:“踊贵而屦贱。”景公曰:“何故?”对曰:“刑多也。”景公造然变色曰:“寡人其暴乎!”于是损刑五。
huò yuē: yàn zǐ zhī guì yǒng, fēi qí chéng yě, yù biàn cí yǐ zhǐ duō xíng yě. cǐ bù chá zhì zhī huàn yě. fū xíng dāng wú duō, bù dàng wú shǎo. wú yǐ bù dàng wén, ér yǐ tài duō shuō, wú shù zhī huàn. bài jūn zhī zhū yǐ qiān bǎi shù, yóu qiě bù zhǐ jí zhì luàn zhī xíng rú kǒng bù shèng, ér jiān shàng bù jìn. jīn yàn zǐ bù chá qí dāng fǒu, ér yǐ tài duō wèi shuō, bù yì wàng hū? fū xī cǎo máo zhě hào hé suì, huì dào zéi zhě shāng liáng mín. jīn huǎn xíng fá, xíng kuān huì, shì lì jiān xié ér hài shàn rén yě, cǐ fēi suǒ yǐ wéi zhì yě.
或曰:晏子之贵踊,非其诚也,欲便辞以止多刑也。此不察治之患也。夫刑当无多,不当无少。无以不当闻,而以太多说,无术之患。败军之诛以千百数,犹且不止;即治乱之刑如恐不胜,而奸尚不尽。今晏子不察其当否,而以太多为说,不亦妄乎?夫惜草茅者耗禾穗,惠盗贼者伤良民。今缓刑罚,行宽惠,是利奸邪而害善人也,此非所以为治也。
èr
二
qí huán gōng yǐn jiǔ zuì, yí qí guān, chǐ zhī, sān rì bù cháo. guǎn zhòng yuē:" cǐ fēi yǒu guó zhī chǐ yě, gōng hú qí bù xuě zhī yǐ zhèng?" gōng yuē:" hú qí shàn!" yīn fā cāng qūn cì pín qióng, lùn líng yǔ chū báo zuì. wài sān rì ér mín gē zhī yuē:" gōng hú bù fù yí guān hū!"
齐桓公饮酒醉,遗其冠,耻之,三日不朝。管仲曰:“此非有国之耻也,公胡其不雪之以政?”公曰:“胡其善!”因发仓囷赐贫穷,论囹圄出薄罪。外三日而民歌之曰:“公胡不复遗冠乎!”
huò yuē: guǎn zhòng xuě huán gōng zhī chǐ yú xiǎo rén, ér shēng huán gōng zhī chǐ yú jūn zǐ yǐ. shǐ huán gōng fā cāng qūn ér cì pín qióng, sòng líng yǔ ér chū báo zuì, fēi yì yě, bù kě yǐ xuě chǐ shǐ zhī ér yì yě, huán gōng sù yì, xū yí guān ér hòu xíng zhī, zé shì huán gōng xíng yì fēi wéi yí guān yě? shì suī xuě yí guān zhī chǐ yú xiǎo rén, ér yì yí yì zhī chǐ yú jūn zǐ yǐ. qiě fú fā qūn cāng ér cì pín qióng zhě, shì shǎng wú gōng yě lùn líng yǔ ér chū báo zuì zhě, shì bù zhū guò yě. fū shǎng wú gōng, zé mín tōu xìng ér wàng yú shàng bù zhū guò, zé mín bù chéng ér yì wèi fēi. cǐ luàn zhī běn yě, ān kě yǐ xuě chǐ zāi?
或曰:管仲雪桓公之耻于小人,而生桓公之耻于君子矣。使桓公发仓囷而赐贫穷,讼囹圄而出薄罪,非义也,不可以雪耻;使之而义也,桓公宿义,须遗冠而后行之,则是桓公行义非为遗冠也?是虽雪遗冠之耻于小人,而亦遗义之耻于君子矣。且夫发囷仓而赐贫穷者,是赏无功也;论囹圄而出薄罪者,是不诛过也。夫赏无功,则民偷幸而望于上;不诛过,则民不惩而易为非。此乱之本也,安可以雪耻哉?
sān
三
xī zhě wén wáng qīn mèng kè jǔ jǔ fēng, sān jǔ shì ér zhòu è zhī. wén wáng nǎi jù, qǐng rù luò xī lì dì chì rǎng zhī guó fāng qiān lǐ, yǐ qǐng jiě páo luò zhī xíng. tiān xià jiē shuō. zhòng ní wén zhī, yuē:" rén zāi, wén wáng! qīng qiān lǐ zhī guó ér qǐng jiě páo luò zhī xíng. zhì zāi, wén wáng! chū qiān lǐ zhī dì ér dé tiān xià zhī xīn."
昔者文王侵孟、克莒、举酆,三举事而纣恶之。文王乃惧,请入洛西立地、赤壤之国方千里,以请解炮烙之刑。天下皆说。仲尼闻之,曰:“仁哉,文王!轻千里之国而请解炮烙之刑。智哉,文王!出千里之地而得天下之心。”
huò yuē: zhòng ní yǐ wén wáng wèi zhì yě, bù yì guò hū? fū zhì zhě, zhī huò nán zhī dì ér pì zhī zhě yě, shì yǐ shēn bù jí yú huàn yě. shǐ wén wáng suǒ yǐ jiàn è yú zhòu zhě, yǐ qí bù dé rén xīn yé, zé suī suǒ rén xīn yǐ jiě è kě yě. zhòu yǐ qí dà dé rén xīn ér è zhī, jǐ yòu qīng dì yǐ shōu rén xīn, shì zhòng jiàn yí yě, gù qí suǒ yǐ zhì gù qiú yú yǒu lǐ yě. zhèng zhǎng zhě yǒu yán:" tǐ dào, wú wéi wú jiàn yě." cǐ zuì yí yú wén wáng yǐ, bù shǐ rén yí zhī yě. zhòng ní yǐ wén wáng wèi zhì, wèi jí cǐ lùn yě.
或曰:仲尼以文王为智也,不亦过乎?夫智者,知祸难之地而辟之者也,是以身不及于患也。使文王所以见恶于纣者,以其不得人心耶,则虽索人心以解恶可也。纣以其大得人心而恶之,己又轻地以收人心,是重见疑也,固其所以桎梏、囚于羑里也。郑长者有言:“体道,无为无见也。”此最宜于文王矣,不使人疑之也。仲尼以文王为智,未及此论也。
sì
四
jìn píng gōng wèn shū xiàng yuē:" zhě qí huán gōng jiǔ hé zhū hóu, yī kuāng tiān xià, bù shí qí chén zhī lì yě? qí jūn zhī lì yě?" shū xiàng duì yuē:" guǎn zhòng shàn zhì gē, bīn xū wú shàn xuē fèng, xí péng shàn chún yuán, yī chéng, jūn jǔ ér fú zhī. yì chén zhī lì yě, jūn hé lì zhī yǒu?" shī kuàng fú qín ér xiào zhī. gōng yuē:" tài shī xī xiào yě?" shī kuàng duì yuē:" chén xiào shū xiàng zhī duì jūn yě. fán wéi rén chén zhě, yóu pào zǎi hé wǔ wèi ér jìn zhī jūn. jūn fú shí, shú gǎn qiáng zhī yě? chén qǐng pì zhī: jūn zhě, rǎng dì yě chén zhě, cǎo mù yě. bì rǎng dì měi, rán hòu cǎo mù shuò dà. yì jūn zhī lì, chén hé lì zhī yǒu?"
晋平公问叔向曰:“者齐桓公九合诸侯,一匡天下,不识其臣之力也?其君之力也?”叔向对曰:“管仲善制割,宾胥无善削缝,隰朋善纯缘,衣成,君举而服之。亦臣之力也,君何力之有?”师旷伏琴而笑之。公曰:“太师奚笑也?”师旷对曰:“臣笑叔向之对君也。凡为人臣者,犹炮宰和五味而进之君。君弗食,孰敢强之也?臣请譬之:君者,壤地也;臣者,草木也。必壤地美,然后草木硕大。亦君之力,臣何力之有?”
huò yuē: shū xiàng shī kuàng zhī duì, jiē piān cí yě. fū yī kuāng tiān xià, jiǔ hé zhū hóu, měi zhī dà zhě yě, fēi zhuān jūn zhī lì yě, yòu fēi zhuān chén zhī lì yě. xī zhě gōng zhī qí zài yú, xī fù jī zài cáo, èr chén zhī zhì, yán zhōng shì, fā zhōng gōng, yú cáo jù wáng zhě, hé yě? cǐ yǒu qí chén ér wú qí jūn zhě yě. qiě jiǎn shū chù gàn ér gàn wáng, chù qín ér qín bà, fēi jiǎn shū yú yú gàn ér zhì yú qín yě, cǐ yǒu chén yǔ wú chén yě. xiàng yuē" chén zhī lì yě," bù rán yǐ. xī zhě huán gōng gōng zhōng èr shì, fù lǘ èr bǎi, bèi fā ér yù fù rén. dé guǎn zhòng, wèi wǔ bó zhǎng, shī guǎn zhòng dé shù diāo ér shēn sǐ, chóng liú chū shī bù zàng. yǐ wéi fēi chén zhī lì yě, qiě bù yǐ guǎn zhòng wèi bà yǐ wéi jūn zhī lì yě, qiě bù yǐ shù diāo wèi luàn. xī zhě jìn wén gōng mù yú qí nǚ ér wáng guī, jiù fàn jí jiàn, gù shǐ fǎn jìn guó. gù huán gōng yǐ guǎn zhòng hé, wén gōng yǐ jiù fàn bà, ér shī kuàng yuē" jūn zhī lì yě," yòu bù rán yǐ. fán wǔ bà suǒ yǐ néng chéng gōng míng yú tiān xià zhě, bì jūn chén jù yǒu lì yān. gù yuē: shū xiàng shī kuàng zhī duì, jiē piān cí yě.
或曰:叔向、师旷之对,皆偏辞也。夫一匡天下,九合诸侯,美之大者也,非专君之力也,又非专臣之力也。昔者宫之奇在虞,僖负羁在曹,二臣之智,言中事,发中功,虞、曹俱亡者,何也?此有其臣而无其君者也。且蹇叔处干而干亡,处秦而秦霸,非蹇叔愚于干而智于秦也,此有臣与无臣也。向曰“臣之力也,”不然矣。昔者桓公宫中二市,妇闾二百,被发而御妇人。得管仲,为五伯长,失管仲、得竖刁而身死,虫流出尸不葬。以为非臣之力也,且不以管仲为霸;以为君之力也,且不以竖刁为乱。昔者晋文公慕于齐女而亡归,咎犯极谏,故使反晋国。故桓公以管仲合,文公以舅犯霸,而师旷曰“君之力也,”又不然矣。凡五霸所以能成功名于天下者,必君臣俱有力焉。故曰:叔向、师旷之对,皆偏辞也。
wǔ
五
qí huán gōng zhī shí, jìn kè zhì, yǒu sī qǐng lǐ. huán gōng yuē:" gào zhòng fù" zhě sān. ér yōu xiào yuē:" yì zāi, wèi jūn! yī yuē zhòng fù, èr yuē zhòng fù." huán gōng yuē:" wú wén jūn rén zhě láo yú suǒ rén, yì yú shǐ cóng. wú dé zhòng fù yǐ nán yǐ, dé zhòng fù zhī hòu, hé wéi bù yì hū zāi?"
齐桓公之时,晋客至,有司请礼。桓公曰:“告仲父”者三。而优笑曰:“易哉,为君!一曰仲父,二曰仲父。”桓公曰:“吾闻君人者劳于索人,佚于使从。吾得仲父已难矣,得仲父之后,何为不易乎哉?”
huò yuē: huán gōng zhī suǒ yīng yōu, fēi jūn rén zhě zhī yán yě. huán gōng yǐ jūn rén wéi láo yú suǒ rén, hé suǒ rén wéi láo zāi? yī yǐn zì yǐ wéi zǎi gàn tāng, bǎi lǐ xī zì yǐ wéi lǔ gàn mù gōng. lǔ, suǒ rǔ yě zǎi, suǒ xiū yě. méng xiū rǔ ér jiē jūn shàng, xián zhě zhī yōu shì jí yě. rán zé jūn rén zhě wú nì xián ér yǐ yǐ, suǒ xián bù wéi rén zhǔ nán. qiě guān zhí, suǒ yǐ rèn xián yě jué lù, suǒ yǐ shǎng gōng yě. shè guān zhí, chén jué lù, ér shì zì zhì, jūn rén zhě xī qí láo zāi? shǐ rén yòu fēi suǒ yì yě. rén zhǔ suī shǐ rén, bì dù liàng zhǔn zhī, yǐ xíng míng cān zhī yǐ shì yù yú fǎ zé xíng, bù yù yú fǎ zé zhǐ gōng dāng qí yán zé shǎng, bù dàng zé zhū. yǐ xíng míng shōu chén, yǐ dù liàng zhǔn xià, cǐ bù kě shì yě, jūn rén zhě yān yì zāi?
或曰:桓公之所应优,非君人者之言也。桓公以君人为劳于索人,何索人为劳哉?伊尹自以为宰干汤,百里奚自以为虏干穆公。虏,所辱也;宰,所羞也。蒙羞辱而接君上,贤者之忧世急也。然则君人者无逆贤而已矣,索贤不为人主难。且官职,所以任贤也;爵禄,所以赏功也。设官职,陈爵禄,而士自至,君人者奚其劳哉?使人又非所佚也。人主虽使人,必度量准之,以刑名参之;以事遇于法则行,不遇于法则止;功当其言则赏,不当则诛。以刑名收臣,以度量准下,此不可释也,君人者焉佚哉?
suǒ rén bù láo, shǐ rén bù yì, ér huán gōng yuē:" láo yú suǒ rén, yì yú shǐ rén" zhě, bù rán. qiě huán gōng dé guǎn zhòng yòu bù nán. guǎn zhòng bù sǐ qí jūn ér guī huán gōng, bào shū qīng guān ràng néng ér rèn zhī, huán gōng dé guǎn zhòng yòu bù nán, míng yǐ. yǐ dé guǎn zhòng zhī hòu, xī jù yì zāi? guǎn zhòng fēi zhōu gōng dàn. zhōu gōng dàn jiǎ wèi tiān zǐ qī nián, chéng wáng zhuàng, shòu zhī yǐ zhèng, fēi wéi tiān xià jì yě, wèi qí zhí yě. fū bù duó zi ér xíng tiān xià zhě, bì bù bèi sǐ jūn ér shì qí chóu bèi sǐ jūn ér shì qí chóu zhě, bì bù nán duó zi ér xíng tiān xià bù nán duó zi ér xíng tiān xià zhě, bì bù nán duó qí jūn guó yǐ. guǎn zhòng, gōng zǐ jiū zhī chén yě, móu shā huán gōng ér bù néng, qí jūn sǐ ér chén huán gōng, guǎn zhòng zhī qǔ shě fēi zhōu gōng dàn, wèi kě zhī yě. ruò shǐ guǎn zhòng dà xián yě, qiě wèi tāng wǔ, jié zhòu zhī chén yě jié zhòu zuò luàn, tāng wǔ duó zhī. jīn huán gōng yǐ yì jū qí shàng, shì yǐ jié zhòu zhī xíng jū tāng wǔ zhī shàng, huán gōng wēi yǐ. ruò shǐ guǎn zhòng bù xiào rén yě, qiě wèi tián cháng. tián cháng, jiǎn gōng zhī chén yě, ér shì qí jūn. jīn huán gōng yǐ yì jū qí shàng, shì yǐ jiǎn gōng zhī yì jū tián cháng zhī shàng yě, huán gōng yòu wēi yǐ. guǎn zhòng fēi zhōu gōng dàn yǐ míng yǐ, rán wèi tāng wǔ yǔ tián cháng, wèi kě zhī yě. wèi tāng wǔ, yǒu jié zhòu zhī wēi wèi tián cháng, yǒu jiǎn gōng zhī luàn yě. yǐ dé zhòng fù zhī hòu, huán gōng xī jù yì zāi? ruò shǐ huán gōng zhī rèn guǎn zhòng, bì zhī bù qī jǐ yě, shì zhī bù qī zhǔ zhī chén yě. rán suī zhī bù qī zhǔ zhī chén, jīn huán gōng yǐ rèn guǎn zhòng zhī zhuān jiè shù diāo yì yá, chóng liú chū shī ér bù zàng, huán gōng bù zhī chén qī zhǔ yǔ bù qī zhǔ yǐ míng yǐ, ér rèn chén rú bǐ qí zhuān yě, gù yuē: huán gōng àn zhǔ.
索人不劳,使人不佚,而桓公曰:“劳于索人,佚于使人”者,不然。且桓公得管仲又不难。管仲不死其君而归桓公,鲍叔轻官让能而任之,桓公得管仲又不难,明矣。已得管仲之后,奚遽易哉?管仲非周公旦。周公旦假为天子七年,成王壮,授之以政,非为天下计也,为其职也。夫不夺子而行天下者,必不背死君而事其仇;背死君而事其仇者,必不难夺子而行天下;不难夺子而行天下者,必不难夺其君国矣。管仲,公子纠之臣也,谋杀桓公而不能,其君死而臣桓公,管仲之取舍非周公旦,未可知也。若使管仲大贤也,且为汤武,桀、纣之臣也;桀、纣作乱,汤、武夺之。今桓公以易居其上,是以桀、纣之行居汤、武之上,桓公危矣。若使管仲不肖人也,且为田常。田常,简公之臣也,而弑其君。今桓公以易居其上,是以简公之易居田常之上也,桓公又危矣。管仲非周公旦以明矣,然为汤、武与田常,未可知也。为汤、武,有桀、纣之危;为田常,有简公之乱也。已得仲父之后,桓公奚遽易哉?若使桓公之任管仲,必知不欺己也,是知不欺主之臣也。然虽知不欺主之臣,今桓公以任管仲之专借竖刁、易牙,虫流出尸而不葬,桓公不知臣欺主与不欺主已明矣,而任臣如彼其专也,故曰:桓公暗主。
liù
六
lǐ duì zhì zhōng shān, kǔ xíng lìng shàng jì ér rù duō. lǐ duì yuē:" yǔ yán biàn, tīng zhī shuō, bù dù yú yì, wèi zhī tiǎo yán. wú shān lín zé gǔ zhī lì ér rù duō zhě, wèi zhī tiǎo huò. jūn zǐ bù tīng tiǎo yán, bù shòu tiǎo huò. zhī gū miǎn yǐ."
李兑治中山,苦陉令上计而入多。李兑曰:“语言辨,听之说,不度于义,谓之窕言。无山林泽谷之利而入多者,谓之窕货。君子不听窕言,不受窕货。之姑免矣。”
huò yuē: lǐ zǐ shè cí yuē:" fū yán yǔ biàn, tīng zhī shuō, bù dù yú yì zhě, wèi zhī tiǎo yán." biàn, zài yán zhě shuō, zài tīng zhě: yán fēi tīng zhě yě. suǒ wèi bù dù yú yì, fēi wèi tīng zhě, bì wèi suǒ tīng yě. tīng zhě, fēi xiǎo rén, zé jūn zǐ yě. xiǎo rén wú yì, bì bù néng dù zhī yì yě jūn zǐ dù zhī yì, bì bù kěn shuō yě. fū yuē:" yán yǔ biàn, tīng zhī shuō, bù dù yú yì" zhě, bì bù chéng zhī yán yě. rù duō zhī wèi tiǎo huò yě, wèi kě yuǎn xíng yě. lǐ zǐ zhī jiān fú zǎo jìn, shǐ zhì yú jì, zé suì guò yě. wú shù yǐ zhī ér rù duō, rù duō zhě, ráng yě, suī bèi rù, jiāng nài hé? jǔ shì shèn yīn yáng zhī hé, zhòng shù jié sì shí zhī shì, wú zǎo wǎn zhī shī hán wēn zhī zāi, zé rù duō. bù yǐ xiǎo gōng fáng dà wù, bù yǐ sī yù hài rén shì, zhàng fū jǐn yú gēng nóng, fù rén lì yú zhī rèn, zé rù duō. wù yú xù yǎng zhī lǐ, chá yú tǔ dì zhī yí, liù chù suì, wǔ gǔ zhí, zé rù duō. míng yú quán jì, shěn yú dì xíng zhōu chē jī xiè zhī lì, yòng lì shǎo, zhì gōng dà, zé rù duō. lì shāng shì guān liáng zhī xíng, néng yǐ suǒ yǒu zhì suǒ wú, kè shāng guī zhī, wài huò liú zhī, jiǎn yú cái yòng, jié yú yī shí, gōng shì qì xiè zhōu yú zī yòng, bù shì wán hǎo, zé rù duō. rù duō, jiē rén wéi yě. ruò tiān shì, fēng yǔ shí, hán wēn shì, tǔ dì bù jiā dà, ér yǒu fēng nián zhī gōng, zé rù duō. rén shì tiān gōng èr wù zhě jiē rù duō, fēi shān lín zé gǔ zhī lì yě. fū wú shān lín zé gǔ zhī lì rù duō, yīn wèi zhī tiǎo huò zhě, wú shù zhī hài yě.
或曰:李子设辞曰:“夫言语辩,听之说,不度于义者,谓之窕言。”辩,在言者;说,在听者:言非听者也。所谓不度于义,非谓听者,必谓所听也。听者,非小人,则君子也。小人无义,必不能度之义也;君子度之义,必不肯说也。夫曰:“言语辩,听之说,不度于义”者,必不诚之言也。入多之为窕货也,未可远行也。李子之奸弗蚤禁,使至于计,则遂过也。无术以知而入多,入多者,穰也,虽倍入,将奈何?举事慎阴阳之和,种树节四时之适,无早晚之失、寒温之灾,则入多。不以小功妨大务,不以私欲害人事,丈夫尽于耕农,妇人力于织纴,则入多。务于畜养之理,察于土地之宜,六畜遂,五谷殖,则入多。明于权计,审于地形、舟车、机械之利,用力少,致功大,则入多。利商市关梁之行,能以所有致所无,客商归之,外货留之,俭于财用,节于衣食,宫室器械周于资用,不事玩好,则入多。入多,皆人为也。若天事,风雨时,寒温适,土地不加大,而有丰年之功,则入多。人事、天功二物者皆入多,非山林泽谷之利也。夫无山林泽谷之利入多,因谓之窕货者,无术之害也。
qī
七
zhào jiǎn zi wéi wèi zhī fú guō, xī dùn xī lǔ, lì yú shǐ shí zhī suǒ bù jí, gǔ zhī ér shì bù qǐ. jiǎn zi tóu bāo yuē:" wū hū! wú zhī shì shù bì yě." xíng rén zhú guò miǎn zhòu ér duì yuē:" chén wén zhī: yì yǒu jūn zhī bù néng shì ěr, shì wú bì zhě. xī zhě wú xiān jūn xiàn gōng bìng guó shí qī, fú guó sān shí bā, zhàn shí yǒu èr shèng, shì mín zhī yòng yě. xiàn gōng méi, huì gōng jí wèi, yín yǎn bào luàn, shēn hǎo yù nǚ, qín rén zì qīn, qù jiàng shí qī lǐ, yì shì rén zhī yòng yě. huì gōng méi, wén gōng shòu zhī, wéi wèi, qǔ yè, chéng pú zhī zhàn, wǔ bài jīng rén, qǔ zūn míng yú tiān xià, yì cǐ rén zhī yòng yě. yì yǒu jūn bù néng shì ěr, shì wú bì yě." jiǎn zi nǎi qù dùn lǔ, lì shǐ shí zhī suǒ jí, gǔ zhī ér shì chéng zhī, zhàn dà shèng. jiǎn zǐ yuē:" yǔ wú dé gé chē qiān shèng, bù rú wén xíng rén zhú guò zhī yī yán yě."
赵简子围卫之郛郭,犀盾、犀橹,立于矢石之所不及,鼓之而士不起。简子投枹曰:“乌乎!吾之士数弊也。”行人烛过免胄而对曰:“臣闻之:亦有君之不能士耳,士无弊者。昔者吾先君献公并国十七,服国三十八,战十有二胜,是民之用也。献公没,惠公即位,淫衍暴乱,身好玉女,秦人恣侵,去绛十七里,亦是人之用也。惠公没,文公授之,围卫,取邺,城濮之战,五败荆人,取尊名于天下,亦此人之用也。亦有君不能士耳,士无弊也。”简子乃去盾、橹,立矢石之所及,鼓之而士乘之,战大胜。简子曰:“与吾得革车千乘,不如闻行人烛过之一言也。”
huò yuē: xíng rén wèi yǒu yǐ shuō yě, nǎi dào huì gōng yǐ cǐ rén shì bài, wén gōng yǐ cǐ rén shì bà, wèi jiàn suǒ yǐ yòng rén yě. jiǎn zi wèi kě yǐ sù qù dùn lǔ yě. yán qīn zài wéi, qīng fàn shǐ shí, xiào zǐ zhī suǒ ài qīn yě. xiào zǐ ài qīn, bǎi shù zhī yī yě. jīn yǐ wéi shēn chǔ wēi ér rén shàng kě zhàn, shì yǐ bǎi zú zhī zǐ yú shàng jiē ruò xiào zǐ zhī ài qīn yě, shì xíng rén zhī wū yě. hǎo lì è hài, fū rén zhī suǒ yǒu yě. shǎng hòu ér xìn, rén qīng dí yǐ xíng zhòng ér bì, shī rén bù bǐ yǐ. cháng xíng xùn shàng, shù bǎi bù yī shī xǐ lì wèi zuì, rén mò bù rán. jiāng zhòng zhě bù chū hū mò bù rán zhī shù, ér dào hū bǎi wú shī rén zhī xíng, rén wèi zhī zhòng zhī dào yě.
或曰:行人未有以说也,乃道惠公以此人是败,文公以此人是霸,未见所以用人也。简子未可以速去盾、橹也。严亲在围,轻犯矢石,孝子之所爱亲也。孝子爱亲,百数之一也。今以为身处危而人尚可战,是以百族之子于上皆若孝子之爱亲也,是行人之诬也。好利恶害,夫人之所有也。赏厚而信,人轻敌矣;刑重而必,失人不比矣。长行徇上,数百不一失;喜利畏罪,人莫不然。将众者不出乎莫不然之数,而道乎百无失人之行,人未知众之道也。