shì jì bǔ
◎世紀補
jǐng xuān dì huì zōng jùn, běn huì shéng guǒ, tài zǔ dì èr zi. mǔ yuē shèng mù huáng hòu táng kuò shì, tài zǔ yuán fēi. zōng jùn zài zhū zi zhōng zuì dí.
景宣帝諱宗峻,本諱繩果,太祖第二子。母曰聖穆皇后唐括氏,太祖元妃。宗峻在諸子中最嫡。
tiān fǔ wǔ nián, hū lǔ bó jí liè gǎo dōu tǒng zhū jūn qǔ zhōng jīng, dì bié lǐng hé zā měng ān, shòu jīn pái, jì kè zhōng jīng, suì yǔ gǎo jù xí liáo zhǔ yú yuān yāng luò. liáo zhǔ zǒu yīn shān, gěng shǒu zhōng jiù xī jīng, dì yǔ zōng hàn děng jī zǒu zhī. xī jīng chéng nán yǒu fú tú, dí xiān jù zhī, xià shè, shì zú duō shāng. dì yuē: xiān qǔ shì, zé xī jīng kě xià. jì ér gōng fú tú, kè xià, suì xià xī jīng. tài zǔ bēng, dì yǔ xiōng zōng gàn lǜ zōng shì qún chén lì tài zōng. tiān huì èr nián hōng.
天輔五年,忽魯勃極烈杲都統諸軍取中京,帝別領合紥猛安,受金牌,既克中京,遂與杲俱襲遼主於鴛鴦濼。遼主走陰山,耿守忠救西京,帝與宗翰等擊走之。西京城南有浮圖,敵先據之,下射,士卒多傷。帝曰:「先取是,則西京可下。」既而攻浮圖,克下,遂下西京。太祖崩,帝與兄宗干率宗室群臣立太宗。天會二年薨。
xī zōng jí wèi, zhuī shàng zūn shì yuē jǐng xuān huáng dì, miào hào huī zōng. gǎi zàng xìng líng. hǎi líng shì lì, jiàng xī zōng wèi dōng hūn wáng, jiàng dì wèi fēng wáng. shì zōng fù xī zōng miào shì, zūn dì wèi jǐng xuān huáng dì. zi hé lá cháng shèng chá lá. hé lá shì wèi xī zōng.
熙宗即位,追上尊諡曰景宣皇帝,廟號徽宗。改葬興陵。海陵弒立,降熙宗為東昏王,降帝為豐王。世宗復熙宗廟諡,尊帝為景宣皇帝。子合剌、常勝、查剌。合剌是為熙宗。
ruì zōng lì dé xiǎn rén qǐ shèng guǎng yùn wén wǔ jiǎn sù huáng dì huì zōng yáo, chū huì zōng fǔ, běn huì é lǐ duǒ, dà dìng shàng zūn shì, zhuī shàng jīn huì. kuí wěi zūn yán, rén wàng ér wèi zhī. xìng kuān shù, hào shī huì, shàng chéng shí. tài zǔ zhēng fá sì fāng, zhū zi jiē zǒng róng lǚ, dì cháng zài wéi wò.
睿宗立德顯仁啟聖廣運文武簡肅皇帝諱宗堯,初諱宗輔,本諱訛里朵,大定上尊諡,追上今諱。魁偉尊嚴,人望而畏之。性寬恕,好施惠,尚誠實。太祖征伐四方,諸子皆總戎旅,帝常在帷幄。
tiān fǔ liù nián, tài zǔ qīn zhēng, tài zōng jū huáng lóng fǔ, ān fú gē yòu xīn jiàng zhī mín yǐ pàn, dì yǔ wū gǔ nǎi tǎo píng zhī. nán lù jūn shuài gú shí dá yǐ zāng bài, dì wǎng yuè shí zhī, xián chēng píng yǔn.
天輔六年,太祖親征,太宗居黃龍府,安福哥誘新降之民以叛,帝與烏古乃討平之。南路軍帥鶻實答以贓敗,帝往閱實之,咸稱平允。
tiān huì wǔ nián, zōng wàng hōng, dì wèi yòu fù yuán shuài, zhù bīng yān jīng. shí yī yuè, fēn qiǎn zhū jiāng fá sòng, dì fā zì hé jiān, xùn dì zī qīng. liù nián zhēng yuè, sòng mǎ kuò bīng èr shí wàn zhì lè ān, dì lǜ shī jī pò zhī. wén sòng zhǔ zài yáng zhōu, shí dōng zuò fāng xìng, liú dà jūn jiā hé tún tián ér hái, jūn shān xī. èr yuè, yí lá gǔ pò sòng tái zōng juàn sòng zhōng jūn wǔ wàn yú dà míng, míng rì zài pò zhī, huò zōng juàn zhōng ér hái. jì zhōu rén chéng yè chū bīng xí zhào lǐ yíng. zhào lǐ jī bài zhī. sòng zhǔ fèng biǎo qǐng hé, mì shū yǐ yòu qì dān hàn rén. zhào fá sòng. dì fā zì hé běi, jiàng huá zhōu, qǔ kāi dé fǔ, gōng dà míng fǔ, kè zhī, hé běi píng.
天會五年,宗望薨,帝為右副元帥,駐兵燕京。十一月,分遣諸將伐宋,帝發自河間,徇地淄、青。六年正月,宋馬括兵二十萬至樂安,帝率師擊破之。聞宋主在揚州,時東作方興,留大軍夾河屯田而還,軍山西。二月,移剌古破宋台宗雋、宋忠軍五萬於大名,明日再破之,獲宗雋、忠而還。冀州人乘夜出兵襲照里營。照里擊敗之。宋主奉表請和,密書以誘契丹、漢人。詔伐宋。帝發自河北,降滑州,取開德府,攻大名府,克之,河北平。
chū, fá sòng, hé běi hé dōng zhū jiāng yì bù jué, huò yù xiān dìng hé běi huò yù xiān píng shǎn xī, tài zōng liǎng yòng qí cè. ér zōng hàn lái huì yú pú, jì píng hé běi, suì qǔ dōng píng jí xú zhōu, jǐn dé sòng rén jiāng huái yùn zhì jīn bì zài xú zhōu guān kù zhě, fēn gěi zhū jūn, ér liú yù suì yǐ jì nán jiàng. shǐ bá gāo sù děng xí sòng zhǔ yú yáng zhōu, ér sòng zhǔ wén zhī, bǐ bá gāo sù zhì yáng zhōu, qián xī yǐ dù jiāng yǐ. sòng zhǔ nǎi biǎn qù dì hào, zài yǐ shū lái qǐng cún shè jì, yǔ zài zōng hàn chuán zhōng, jì ér zōng bì zhuī sòng zhǔ, sòng dù jiāng, rù yú háng zhōu, fù dùn rù hǎi, zōng bì nǎi hái.
初,伐宋,河北、河東諸將議不決,或欲先定河北、或欲先平陝西,太宗兩用其策。而宗翰來會於濮,既平河北,遂取東平及徐州,盡得宋人江淮運致金幣在徐州官庫者,分給諸軍,而劉豫遂以濟南降。使拔高速等襲宋主於揚州,而宋主聞之,比拔高速至揚州,前夕已渡江矣。宋主乃貶去帝號,再以書來請存社稷,語在《宗翰傳》中,既而宗弼追宋主,宋渡江,入於杭州,復遁入海,宗弼乃還。
yú shì, lóu shì suǒ xià shǎn xī chéng yì zhé pàn, zōng hàn děng yuē: qián tǎo sòng, gù fēn xī shī hé yú dōng jūn, ér shǎn xī wǔ lù bīng lì xióng jìn, dāng bìng lì gōng qǔ. jīn tà lǎn fǔ dìng jiāng běi, zōng bì yǐ jīng bīng èr wàn xiān wǎng luò yáng. yǐ bā yuè wǎng shǎn xī, huò shǐ zōng bì suì jiāng yǐ xíng, huò zōng fǔ zōng gàn xī yǐn zhōng yǐ yī rén wǎng. shàng yuē: lóu shì wǎng zhě suǒ xiàng zhé bàn, jīn zhuān zhēng shǎn xī, qǐ juàn yú bīng ér zì ài xié? qīng děng qí lù lì yān! yóu shì zhào dì wǎng.
於是,婁室所下陝西城邑輒叛,宗翰等曰:「前討宋,故分西師合於東軍,而陝西五路兵力雄勁,當併力攻取。今撻懶撫定江北,宗弼以精兵二萬先往洛陽。以八月往陝西,或使宗弼遂將以行,或宗輔、宗干、希尹中以一人往。」上曰:「婁室往者所向輒辦,今專征陝西,豈倦於兵而自愛邪?卿等其戮力焉!」由是詔帝往。
shì shí, sòng zhāng jùn bīng qǔ shǎn xī, dì zhì luò shuǐ zhì bīng, zhāng jùn qí bīng liù wàn, bù zú shí èr wàn bì fù píng. dì zhì fù píng, lóu shì wèi zuǒ yì, zōng bì wèi yòu yì, liǎng jūn bìng jìn, zì rì zhōng zhì yú hūn mù, fán liù hé zhàn, pò zhī. yào zhōu fèng xiáng fǔ jiē lái jiàng. suì xià jīng wèi èr zhōu. bài sòng jīng lüè shǐ liú ní jūn yú wǎ tíng, yuán zhōu jiàng. sā lí hē pò dé shùn jūn jìng biān zhài, sòng jīng yuán lù tǒng zhì zhāng zhōng fú zhī zhèn róng jūn lǐ yàn qí yǐ chéng jiàng. sòng qín fèng lù dōu tǒng zhì wú jiè jūn yú lǒng zhōu jìng shàng, zhāo tǎo dōu jiān mǎ wǔ jī zǒu zhī, jiàng yī xiàn ér hái. dì jìn bīng jiàng gān quán děng sān bǎo, qǔ bǎo chuān chéng, pò sòng xī hé lù fù zǒng guǎn jūn sān wàn, huò mǎ qiān yú, bá ān xī děng èr zhài, xī zhōu jiàng. fēn qiǎn zuǒ yì dōu tǒng ā lú bǔ yòu yì dōu tǒng shǒu bì zhāo fǔ chéng yì zhī wèi xià zhě, suì dé gǒng táo hé lè xī níng lán kuò jī shí děng zhōu, dìng yuǎn hé zhèng gān yù níng táo ān lǒng děng chéng zhài jí zhèn bǎo fān hàn yíng bù sì shí yú, yú shì jīng yuán xī hé liǎng lù jiē píng. sā lí hē jiàng qìng yáng fǔ, mù wěi yǐ huán zhōu jiàng. jì dìng shǎn xī wǔ lù, nǎi xuǎn qí bīng liù qiān, shǐ sā lí hē liè tún chōng yào. yú shì bān shī, yǔ zōng hàn jù cháo jīng shī, lì xī zōng wèi ān bǎn bó jí liè, dì wèi zuǒ fù yuán shuài.
是時,宋張浚兵取陝西,帝至洛水治兵,張浚騎兵六萬,步卒十二萬壁富平。帝至富平,婁室為左翼,宗弼為右翼,兩軍並進,自日中至於昏暮,凡六合戰,破之。耀州、鳳翔府皆來降。遂下涇、渭二州。敗宋經略使劉倪軍於瓦亭,原州降。撒離喝破德順軍靜邊寨,宋涇原路統制張中孚、知鎮戎軍李彥琦以城降。宋秦鳳路都統制吳玠軍於隴州境上,招討都監馬五擊走之,降一縣而還。帝進兵降甘泉等三堡,取保川城,破宋熙河路副總管軍三萬,獲馬千餘,拔安西等二寨,熙州降。分遣左翼都統阿盧補、右翼都統守弼招撫城邑之未下者,遂得鞏、洮、河、樂、西寧、蘭、廓、積石等州,定遠、和政、甘峪、寧洮、安隴等城寨及鎮堡蕃漢營部四十餘,於是涇原、熙河兩路皆平。撒離喝降慶陽府,慕洧以環州降。既定陝西五路,乃選騎兵六千,使撒離喝列屯衝要。於是班師,與宗翰俱朝京師,立熙宗為諳版勃極烈,帝為左副元帥。
shí sān nián, xíng cì guī zhōu hōng, nián sì shí, péi zàng ruì líng, zhuī fēng lù wáng, shì xiāng mù. huáng tǒng liù nián, jìn jì guó wáng. zhèng lóng èr nián, zhuī zèng tài shī shàng zhù guó, gǎi fēng xǔ wáng. shì zōng jí wèi, zhuī shàng zūn shì lì dé xiǎn rén qǐ shèng guǎng yùn wén wǔ jiǎn sù huáng dì, miào hào ruì zōng. èr nián, gǎi zàng yú dà fáng shān, hào jǐng líng.
十三年,行次媯州薨,年四十,陪葬睿陵,追封潞王,諡襄穆。皇統六年,進冀國王。正隆二年,追贈太師、上柱國,改封許王。世宗即位,追上尊諡立德顯仁啟聖廣運文武簡肅皇帝,廟號睿宗。二年,改葬於大房山,號景陵。
xiǎn zōng tǐ dào hóng rén yīng wén ruì dé guāng xiào huáng dì, huì yǔn gōng, běn huì hú tǔ wǎ, shì zōng dì èr zi, mǔ yuē míng dé huáng hòu wū lín dá shì. huáng tǒng liù nián bǐng yín suì shēng. tǐ mào xióng wěi, xiào yǒu jǐn hòu.
顯宗體道弘仁英文睿德光孝皇帝,諱允恭,本諱胡土瓦,世宗第二子,母曰明德皇后烏林答氏。皇統六年丙寅歲生。體貌雄偉,孝友謹厚。
dà dìng yuán nián shí yī yuè, shì zōng jí wèi yú dōng jīng. yǐ yǒu, fēng chǔ wáng, zhì guān shǔ. shí èr yuè, cóng zhì zhōng dōu.
大定元年十一月,世宗即位於東京。乙酉,封楚王,置官屬。十二月,從至中都。
èr nián sì yuè jǐ mǎo, cì míng yǔn dí. wǔ yuè rén yín, lì wèi huáng tài zǐ, shì shǒu wèi zhī yuē: zài lǐ guì dí, suǒ yǐ lì qīng. qīng yǒu yú xiōng dì, jiē bǎi guān yǐ lǐ, wù yǐ chǔ wèi shēng jiāo màn. rì miǎn xué wèn, fēi yǒu zhào mìng, bù xū shì shí. dì shàng biǎo xiè. zhuān xīn xué wèn, yǔ zhū rú chén jiǎng yì yú chéng huá diàn. yàn xián guān shū, yǐ yè wàng juàn, yì rì zhé yǐ yí zì fù rú chén xiào zhèng. jiǔ yuè gēng zǐ, zhào dōng gōng sān shī duì huáng tài zǐ chēng míng, shǎo shī yǐ jiàng chēng chén. shí yī yuè gēng zǐ, shēng chén, bǎi guān hè yú chéng huá diàn, shì zōng cì yǐ xí yī liáng mǎ, cì yàn yú rén zhèng diàn, huáng zú bǎi guān jiē yǔ. zì hòu shēng chén, shì zōng huò xìng dōng gōng, huò yàn nèi diàn, suì yǐ wèi cháng. shí èr yuè xīn mǎo, zòu yuē: dōng gōng hè lǐ, qīn wáng jí yī pǐn huáng zú jiē běi miàn bài fú, chén dàn dá yī. fú wàng tiān cí tīng chén dá bài, shù dūn qīn qīn yǒu ài zhī dào. shì zōng cóng zhī, yǐ wèi dìng zhì.
二年四月己卯,賜名允迪。五月壬寅,立為皇太子,世守謂之曰:「在禮貴嫡,所以立卿。卿友於兄弟,接百官以禮,勿以儲位生驕慢。日勉學問,非有召命,不須侍食。」帝上表謝。專心學問,與諸儒臣講議於承華殿。燕閒觀書,乙夜忘倦,翼日輒以疑字付儒臣校證。九月庚子,詔東宮三師對皇太子稱名,少師以降稱臣。十一月庚子,生辰,百官賀於承華殿,世宗賜以襲衣良馬,賜宴於仁政殿,皇族百官皆與。自後生辰,世宗或幸東宮,或宴內殿,歲以為常。十二月辛卯,奏曰:「東宮賀禮,親王及一品皇族皆北面拜伏,臣但答揖。伏望天慈聽臣答拜,庶惇親親友愛之道。」世宗從之,以為定製。
shì zōng wén rú zhě zhèng sōng xián, sōng xiān wèi tóng zhī bó zhōu fáng yù shì zhì shì, qǐ wèi zuǒ yù dé, zhào miǎn cháo cān, lìng fǔ tài zǐ dú shū. sōng yǐ yǒu yù zì chù, dì cháng gù sōng shǐ qǔ fú dài, sōng duì yuē: chén tiǎn yù dé, bù gǎn fèng mìng. dì gǎi róng chēng shàn, zì shì yì jiā lǐ yù. měi chū liè huò lù, zhé fēn cì zhī.
世宗聞儒者鄭松賢,松先為同知博州防禦事致仕,起為左諭德,詔免朝參,令輔太子讀書。松以友諭自處,帝嘗顧松使取服帶,松對曰:「臣忝諭德,不敢奉命。」帝改容稱善,自是益加禮遇。每出獵獲鹿,輒分賜之。
sì nián jiǔ yuè, nà fēi tú dān shì, xíng qīn yíng lǐ. gù shì, dà hè lǔ bù tiān zǐ chéng yù lù, huáng tài zǐ lǔ bù chéng jīn lù. liù nián, shì zōng xíng zì xī jīng hái dōu, lǐ guān bù zhī huáng tài zǐ zì yǒu lǔ bù jīn lù, nǎi qǐng tài zǐ jiù chéng dà jià zhuì lù, xíng zài tiān zǐ zhī qián. shàng yí qí fēi lǐ, xiáng yuè jiù diǎn, lǐ guān shǐ jué qí wù. yú shì lǐ bù láng zhōng lǐ bāng zhí yuán wài láng lǐ shān xuē yī jiē, tài cháng shǎo qīng wǔ zhī cái tài cháng chéng zhāng zǐ yǔ bó shì zhāng jǔ xuē liǎng jiē.
四年九月,納妃徒單氏,行親迎禮。故事,大賀鹵簿天子乘玉路,皇太子鹵簿乘金路。六年,世宗行自西京還都,禮官不知皇太子自有鹵簿金路,乃請太子就乘大駕綴路,行在天子之前。上疑其非禮,詳閱舊典,禮官始覺其誤。於是禮部郎中李邦直、員外郎李山削一階,太常少卿武之才、太常丞張子羽、博士張榘削兩階。
qǐng zhī, lǐ guān yì shòu cè yè xiè tài miào, fú cháng cháo fú, chéng mǎ, shì zōng yuē: cǐ yǔ wài gōng lǐ shàng hòu yè zhū shén miào wú yì, hǎi líng yī shí shuài yì xíng zhī, hé zú wèi fǎ? dà cè yǔ sān suì xiá xiǎng dāng yòng gǔ lǐ wèi shì. kǒng zǐ yuē: lǐ yǔ qí shē yě níng jiǎn. bù dāng qīng yì rú cǐ. yòu yuē: yòu chéng sū bǎo héng suī hàn rén bù tōng jīng shǐ, cān zhèng shí jū tōng jīng shǐ ér bù yán, qián rì lǐ guān jì yǐ xuē duó, yóu bù jù xié? qí jù qián dài diǎn lǐ yǐ wén, zhèn jiāng zé ér chù zhī. jiǔ zhī, jiāng shòu tài zǐ cè bǎo, yí zhù bèi yí zhàng gào tài miào. shàng yuē: zhèn shòu zūn hào yè xiè, nǎi yòng gù sòng zhēn zōng gù shì, cháng cháo fú chéng mǎ. huáng tài zǐ nǎi yòng bèi lǐ, qián hòu bù chēng, shén wú wèi yě. wèi yòu chéng xiàng liáng bì zuǒ chéng shǒu dào yuē: cǐ qīng děng bù yòng xīn suǒ zhì. liáng bì děng xiè yuē: chén yú lǜ bù jí cǐ. shàng fù yuē: cǐ wén chén yīn xún gù yě. shì nián shí yuè jiǎ shēn, xiá xiǎng yú tài miào, xíng yà xiàn lǐ.
頃之,禮官議受冊謁謝太廟,服常朝服,乘馬,世宗曰:「此與外宮禮上後謁諸神廟無異,海陵一時率意行之,何足為法?大冊與三歲祫享當用古禮為是。孔子曰:『禮與其奢也寧儉。』不當輕易如此。」又曰:「右丞蘇保衡雖漢人不通經史,參政石琚通經史而不言,前日禮官既已削奪,猶不懼邪?其具前代典禮以聞,朕將擇而處之。」久之,將授太子冊寶,儀注備儀仗告太廟。上曰:「朕受尊號謁謝,乃用故宋真宗故事,常朝服乘馬。皇太子乃用備禮,前後不稱,甚無謂也。」謂右丞相良弼、左丞守道曰:「此卿等不用心所致。」良弼等謝曰:「臣愚慮不及此。」上復曰:「此文臣因循故也。」是年十月甲申,祫享於太廟,行亞獻禮。
qī nián, dì yǒu jí, zhào zuǒ chéng shǒu dào shì tāng yào, xǐ jū qióng lín yuàn lín fāng diàn diào zhì.
七年,帝有疾,詔左丞守道侍湯藥,徙居瓊林苑臨芳殿調治。
bā nián zhēng yuè jiǎ xū, gǎi cì míng yǔn gōng. gēng chén, shòu huáng tài zǐ cè bǎo, dì shàng biǎo xiè.
八年正月甲戌,改賜名允恭。庚辰,受皇太子冊寶,帝上表謝。
jiǔ nián wǔ yuè, shì zōng mìng bì shǔ yú cǎo luò, suí wáng wéi gōng cóng xíng, qí yīng cóng xíng zhě jiē gěi dào lù fèi. dì zòu yuē: yuǎn qù què tíng, dú jiù liáng dì, fēi chén zǐ suǒ ān, yuàn bà xíng. shì zōng yuē: rǔ tǐ léi ruò, shān hòu gāo liáng, gù mìng rǔ wǎng. dīng chǒu, bǎi guān fèng cí yú dū chéng zhī běi, zài bài, dì dá bài. shì yuè, bǎi guān chéng zhào jù jiān wèn qǐ jū.
九年五月,世宗命避暑於草濼,隋王惟功從行,其應從行者皆給道路費。帝奏曰:「遠去闕廷,獨就涼地,非臣子所安,願罷行。」世宗曰:「汝體羸弱,山後高涼,故命汝往。」丁丑,百官奉辭於都城之北,再拜,帝答拜。是月,百官承詔具箋問起居。
liù yuè, bǎi guān wèn qǐ jū rú qián. bā yuè yǐ yǒu, zhì zì cǎo luò, bǎi guān yíng yè yú dū chéng zhī běi, rú sòng yí. bǐng xū, rù jiàn, shì zōng yuē: wú ér xiāng bié jīng xià, jí shén sī yì yě. jiǔ yuè, zhào huáng tài zǐ gōng shàn wù yuè zhī, suì gěi wǔ qiān wàn.
六月,百官問起居如前。八月乙酉,至自草濼,百官迎謁於都城之北,如送儀。丙戌,入見,世宗曰:「吾兒相別經夏,極甚思憶也。」九月,詔皇太子供膳勿月支,歲給五千萬。
shí nián bā yuè, dì zài chéng huá diàn jīng yán, tài zǐ tài bǎo shòu wáng shuǎng qǐ yuē: diàn xià pō wèi shú běn cháo yǔ, hé bù píng qù zuǒ yòu hàn guān, jiē yòng nǚ zhí rén. dì yuē: yù dé zàn shàn jí shì cóng guān, hé gǎn zhé qù? shuǎng nǎi yī ér tuì. dì yuē: gōng guān sì yuán wèi zhī yù dé zàn shàn, yì kě jiàn yǐ, ér fǎn yù qù zhī, wú xué gù yě. yǒu shǐ zhě zì shān dōng hái, dì wèn mín jiān hé suǒ kǔ, shǐ zhě yuē: qián nán zuì kǔ. guān kù qián mǎn yǒu lù jī zhě, ér mín jiān wú qián, yǐ cǐ kǔ zhī. dì yuē: zhù zhī kōng shì, suī duō xī wèi. wèi hù bù shàng shū zhāng zhòng yù yuē: tiān zǐ fù cáng tiān xià, hé bì dú zài fǔ kù yě. yīn zòu yuē: qián zài fǔ kù, hé yì tóng kuàng zài yě. qǐ liú zhuǎn, shǐ gōng sī jù lì. shì zōng jiā nà, zhào yǒu sī yì xíng zhī.
十年八月,帝在承華殿經筵,太子太保壽王爽啟曰:「殿下頗未熟本朝語,何不屏去左右漢官,皆用女直人。」帝曰:「諭德、贊善及侍從官,曷敢輒去?」爽乃揖而退。帝曰:「宮官四員謂之諭德、贊善,義可見矣,而反欲去之,無學故也。」有使者自山東還,帝問民間何所苦,使者曰:「錢難最苦。官庫錢滿有露積者,而民間無錢,以此苦之。」帝曰:「貯之空室,雖多奚為。」謂戶部尚書張仲愈曰:「天子富藏天下,何必獨在府庫也。」因奏曰:「錢在府庫,何異銅礦在野。乞流轉,使公私俱利。」世宗嘉納,詔有司議行之。
shí nián yī yuè dīng hài, yǒu shì yú yuán qiū, dì xíng yà xiàn lǐ.
十年一月丁亥,有事於圓丘,帝行亞獻禮。
shí èr nián wǔ yuè, shì zōng wén dé zhōu fáng yù shǐ hú lá móu pàn, yīn yuē: zhèn yú qīn qīn zhī dào wèi cháng bù dǔ, ér zhé gǎn rú cǐ. dì xú zòu yuē: shū hú lá xìng huāng zòng, dān yú lè, ér wú zǐ sì, hū rú cǐ kuáng móu, wàng gèng yuè shí zhī. shí yuè jǐ wèi, xiá xiǎng yú tài miào, dì shè xíng sì shì.
十二年五月,世宗聞德州防禦使胡剌謀叛,因曰:「朕於親親之道未嘗不篤,而輒敢如此。」帝徐奏曰:「叔胡剌性荒縱,耽娛樂,而無子嗣,忽如此狂謀,望更閱實之。」十月己未,祫享於太廟,帝攝行祀事。
shí sān nián shí yuè, chéng zhào yǔ zhào wáng wéi zhōng cáo wáng wéi gōng liè yú bǎo zhōu dìng zhōu. shí yī yuè jiǎ wǔ, hái jīng shī.
十三年十月,承詔與趙王惟中、曹王惟功獵於保州、定州。十一月甲午,還京師。
shí sì nián sì yuè yǐ hài, shì zōng yù chuí gǒng diàn, dì jí zhū wáng shì cè. shì zōng lùn jí xiōng dì qī zǐ zhī jì, shì zōng yuē: fù yán shì tīng ér xiōng dì xiāng wéi, shén zāi. dì duì yuē: sī qí zhī shī yuē: xíng yú guǎ qī, zhì yú xiōng dì, yǐ yù yú jiā bāng. chén děng yú mèi, yuàn xiāng lì ér xiū zhī. yīn yǐn táng dì huá è xiāng chéng, jí líng jí nán zhī yì, wèi wén jiàn yì, yǐ jiè xiōng dì yān.
十四年四月乙亥,世宗御垂拱殿,帝及諸王侍側。世宗論及兄弟妻子之際,世宗曰:「婦言是聽而兄弟相違,甚哉。」帝對曰:「《思齊》之詩曰:『刑於寡妻,至於兄弟,以御於家邦。』臣等愚昧,願相勵而修之。」因引《棠棣》華萼相承,脊令急難之義,為文見意,以誡兄弟焉。
shí wǔ nián, shì zōng zhào wǔ pǐn zhí shì guān xiè jiàn huáng tài zǐ.
十五年,世宗詔五品職事官謝見皇太子。
shí qī nián wǔ yuè jiǎ chén, shì yàn yú cháng wǔ diàn, diǎn shí lìng niè hé jìn zhōu, dì jiāng shí, yǒu zhī zhū zài zhōu wǎn zhōng, niè hé kǒng jù shī cuò, dì cóng róng yuē: zhī zhū tǔ sī chéng kōng, hū duò cǐ zhōng ěr, qǐ rǔ zuì zāi. shí yuè jǐ mǎo, xiá xiǎng yú tài miào, shè xíng sì shì.
十七年五月甲辰,侍宴於常武殿,典食令涅合進粥,帝將食,有蜘蛛在粥碗中,涅合恐懼失措,帝從容曰:「蜘蛛吐絲乘空,忽墮此中爾,豈汝罪哉。」十月己卯,祫享於太廟,攝行祀事。
shí jiǔ nián sì yuè wù shēn, yǒu shì yú tài miào, shè xíng sì shì. dīng sì, zhān shì wū lín dá yuàn rù xiè, dì mìng qǔ fú tóu yāo dài, guān shǔ qǐng yuē: cǐ jiàn zǎi xiàng shī fù zhī lǐ yě. dì yuē: yuàn shì bì xià jiǔ, yǐ cǐ jiā jìng ěr. jiē yuē: fēi chén děng suǒ jí. shí yī yuè, gǎi zàng míng dé huáng hòu yú kūn hòu líng, dì tú xíng wǎn líng chē. yù dà fēng xuě, zuǒ yòu jìn yǔ jù, dì què zhī. bǐ zhì dùn suǒ, yī jǐn zhān shī, guān zhě wú bù xià lèi. hǎi líng suī biǎn chù wèi shù rén, zōng gàn shàng chēng míng sù huáng dì, yì zhě yǐ wèi wèi jǐn, dì jù biǎo zòu lùn. shì zōng jiā nà zhī. yú shì zōng gàn xuē qù dì hào, jiàng fēng liáo wáng.
十九年四月戊申,有事於太廟,攝行祀事。丁巳,詹事烏林答願入謝,帝命取幞頭腰帶,官屬請曰:「此見宰相師傅之禮也。」帝曰:「願事陛下久,以此加敬耳。」皆曰:「非臣等所及。」十一月,改葬明德皇后於坤厚陵,帝徒行挽靈車。遇大風雪,左右進雨具,帝卻之。比至頓所,衣盡沾濕,觀者無不下淚。海陵雖貶黜為庶人,宗干尚稱明肅皇帝,議者以為未盡,帝具表奏論。世宗嘉納之。於是宗干削去帝號,降封遼王。
èr shí sì nián, shì zōng jiāng xìng shàng jīng, zhào dì shǒu guó, zuò shǒu guó zhī bǎo yǐ shòu zhī. qí qiǎn shǐ jì xiǎng wǔ pǐn yǐ shàng guān jí shì lì hài zhòng zhě qiǎn shǐ chí zòu, liù pǐn yǐ xià guān qí yú cháng shì, bìng tīng cái jué. měi sān rì yī cì yú jí xián diàn shòu shàng shū shěng qǐ shì. jīng cháo guān yù shuò wàng jù cháo fú wèn hóu. chē jià zài lù, měi èr shí rì yī qiǎn shǐ wèn qǐ jū. yǐ dá shàng jīng, měi sān shí rì yī wèn qǐ jū. shì zōng yuē: jīn xún xìng huò néng liú yī èr nián, yǐ rǔ shǒu guó. pì zhī nóng jiā zhǒng tián, shāng rén yíng lì, dàn néng bù zhuì fù yè. jí wèi kè jiā zǐ yě. dì duì yuē: chén zài dōng gōng èr shí yú nián, guò shī shén duō, bì xià yǐ míng dé huáng hòu zhī gù wèi cháng jiàn zé. chén chéng yú mèi, bù kè fù hé, qǐ bèi hù cóng. shì zōng yuē: fán rén yǎng zi, jiē wàng tóu lǎo dé lì. zhèn liú tài wèi zuǒ yòu chéng cān zhèng fǔ rǔ, bǐ jiē guó jiā jiù rén, kě yǔ shāng yì. qiě zhèng shì wú nán, dàn yòng xīn gōng zhèng, wú nà chán xié, yī yuè zhī hòu, zhèng shì zì shú. dì liú tì jiān cí, zuǒ yòu wèi zhī gǎn dòng. sān yuè, shì zōng rú shàng jīng, dì shǒu guó liú zhōng dōu. chū, dì zài dōng gōng, huò xié zhōng shì bù yú fāng yuàn. zhōng shì chū rù jìn zhōng, wèi cháng xiàn zǔ. cǐ bèi jiàn dì shǒu guó, gè wèi dé yì, dì zhī zhī, wèi zhū zhōng shì yuē: wǒ xiàng zài dōng gōng, bù qīn guó zhèng, rì yǔ rǔ bèi yǔ huà. jīn jí shǒu guó, rǔ děng yǒu zhào mìng rán hòu dé rù. wǔ yuè, shì zōng zhì shàng jīng, cì chì shū yuē: zhèn yǐ qián yuè bā rì dào liáo yáng, cǐ yuè èr rì dá shàng jīng, yì rì sì qìng yuán miào. xǐng fāng guān mín, gǔ zhī zhì yě. rǔ shǒu guó rèn zhòng, xià shǔ fāng chì, yì dāng zì ài, wú yí zhèn yōu. dì wèi tú dān kè níng yuē: chē jià xún xìng, yǐ guó shì jiàn shǔ. xíng míng zuì zhòng, rén zhī sǐ shēng xì yān. fán yǒu kě yì, dāng jǐn zhì gōng. bǐ zhǔ shàng hái dōu, wù yǒu fèi shì. zì shì, fán qǐ bǐng xíng míng, dì zì pī yuè, zhào dōu shì wěi qū zhé zhèng, yí guǐ wàng juàn, huò cì zhī shí. jìn shì bào yáo chí wèi lián kāi, dāng shè yàn. dì yuē: shèng shàng dōng xún, mìng wǒ shǒu guó, hé gǎn yàn yóu fèi shì? cǎi zhì shù huā zú yǐ. qī yuè, qiǎn zǐ jīn yuán jùn wáng má dá gé fèng biǎo wèn qǐ jū, qǐng shì zōng hái dōu. shí yī yuè rén yín, dì dōng liè. xīn hài, hái dōu.
二十四年,世宗將幸上京,詔帝守國,作「守國之寶」以授之。其遣使、祭享、五品以上官及事利害重者遣使馳奏,六品以下官、其餘常事,並聽裁決。每三日一次於集賢殿受尚書省啟事。京朝官遇朔望具朝服問侯。車駕在路,每二十日一遣使問起居。已達上京,每三十日一問起居。世宗曰:「今巡幸或能留一二年,以汝守國。譬之農家種田,商人營利,但能不墜父業。即為克家子也。」帝對曰:「臣在東宮二十餘年,過失甚多,陛下以明德皇后之故未嘗見責。臣誠愚昧,不克負荷,乞備扈從。」世宗曰:「凡人養子,皆望投老得力。朕留太尉、左右丞、參政輔汝,彼皆國家舊人,可與商議。且政事無難,但用心公正,無納讒邪,一月之後,政事自熟。」帝流涕堅辭,左右為之感動。三月,世宗如上京,帝守國留中都。初,帝在東宮,或攜中侍步於芳苑。中侍出入禁中,未嘗限阻。此輩見帝守國,各為得意,帝知之,謂諸中侍曰:「我向在東宮,不親國政,日與汝輩語話。今即守國,汝等有召命然後得入。」五月,世宗至上京,賜敕書曰:「朕以前月八日到遼陽,此月二日達上京,翌日祀慶元廟。省方觀民,古之制也。汝守國任重,夏暑方熾,益當自愛,無貽朕憂。」帝謂徒單克寧曰:「車駕巡幸,以國事見屬。刑名最重,人之死生系焉。凡有可議,當盡至公。比主上還都,勿有廢事。」自是,凡啟稟刑名,帝自披閱,召都事委曲折正,移晷忘倦,或賜之食。近侍報瑤池位蓮開,當設宴。帝曰:「聖上東巡,命我守國,何敢宴遊廢事?采致數花足矣。」七月,遣子金源郡王麻達葛奉表問起居,請世宗還都。十一月壬寅,帝冬獵。辛亥,還都。
èr shí wǔ nián zhēng yuè yǐ yǒu shuò, miǎn qún chén hè lǐ. dì zì shǒu guó, shēn huái qiān yì, gōng chén bù tíng bài, qǐ shì shí bù shì lì, miǎn shuò wàng lǐ. jīng cháo shuò rì dāng jù gōng fú wèn hòu, bìng tíng miǎn. zhì shì, qún chén dāng hè, yì bù kěn shòu. jiǎ yín, dì rú chūn shuǐ. èr yuè gēng shēn, hái dōu. dīng mǎo, qiǎn zǐ jīn yuán jùn wáng má dá gé fèng biǎo hè wàn chūn jié. sì yuè, jiǔ bù yǔ, dì qīn dǎo, jí rì zhān zú.
二十五年正月乙酉朔,免群臣賀禮。帝自守國,深懷謙抑,宮臣不庭拜,啟事時不侍立,免朔望禮。京朝朔日當具公服問候,並停免。至是,群臣當賀,亦不肯受。甲寅,帝如春水。二月庚申,還都。丁卯,遣子金源郡王麻達葛奉表賀萬春節。四月,久不雨,帝親禱,即日沾足。
liù yuè jiǎ yín, dì bù yù. gēng shēn, bēng yú chéng huá diàn. shì zōng zì shàng jīng hái, cì tiān píng shān hǎo shuǐ chuān, fù wén, wèi wèi lín diàn yú xíng gōng zhī nán, dà tòng zhě jiǔ zhī. qīn wáng bǎi guān huáng zú mìng fù jí shì wèi jiē huì kū, shì zōng hào qì hái gōng. bǐ zhì zhōng dōu, wèi wèi diàn kū zhě fán qī yān. shì zōng yǐ bīn wáng yǒng chéng wèi zhōng dōu liú shǒu, lái hù sàng, qiǎn téng wáng fǔ zhǎng shǐ zài xìng yù yuàn tōng jìn a lǐ lá lái bǎo hù jīn yuán jùn wáng, qiǎn zuǒ xuān huī shǐ táng kuò dǐng lái zhì jì, zhào fēi tú dān shì jí zhū huáng sūn sàng fú bìng rú hàn zhì. dì wáng chǔ wèi jiǔ, ēn dé zài rén zhě shēn, měi rì sān shí kū lín, shì wèi jūn shì jiē zhēng rù lín, fú kū yú chéng huá diàn xià, shēng yīn rú léi. zhōng dōu bǎi xìng shì mén xiàng duān wèi wèi tòng kū. qī yuè rén wǔ shuò, cì shì xuān xiào tài zǐ. jiǔ yuè gēng yín, bìn yú nán yuán xī chūn diàn. jǐ yǒu, shì zōng zhì zì shàng jīng, wèi rù guó mén, xiān zhì xī chūn diàn zhì diàn, tòng kū jiǔ zhī. bǐ zàng, qīn lín zhě liù. dì shì shì zōng, fán xún xìng xī jīng liáng xíng, jí shàng líng jì miào yè yǎn qìng gōng, tián liè guān jià, bài tiān shè liǔ, wèi cháng qù zuǒ yòu. shàng yǒu shì yú yuán qiū, jí qīn xiǎng yú tài miào, zé xíng yà xiàn lǐ, bù qīn sì zé shè xíng sì shì. guó yǒu dà qìng zé lǜ bǎi guān shàng biǎo hè. zhēng dàn wàn chūn jié zé zǒng bān shàng shòu. dōng shí yuè gēng xū shuò, zǎi xiàng yǐ xià cháo jiàn yú qìng hé diàn, tài wèi wán yán shǒu dào shàng shòu, shì zōng zhuī dào qī chuàng zhě jiǔ zhī. shí yī yuè jiǎ shēn, líng jià fā yǐn, shì zōng lù jì yú dū chéng zhī xī. gēng yín, zàng yú dà fáng shān. shì zōng yù jiā dì hào, yǐ wèn qún chén, hàn lín xiū zhuàn zhào kě duì yuē: táng gāo zōng zhuī shì tài zǐ hóng wèi xiào jìng huáng dì. zuǒ chéng zhāng rǔ bì yuē: cǐ gài chū yú wǔ hòu. suì zhǐ, nǎi jiàn miào yú yǎn qìng gōng hòu, jì hé sān xiàn, lè yòng dēng gē.
六月甲寅,帝不豫。庚申,崩於承華殿。世宗自上京還,次天平山好水川,訃聞,為位臨奠於行宮之南,大慟者久之。親王、百官、皇族、命婦及侍衛皆會哭,世宗號泣還宮。比至中都,為位奠哭者凡七焉。世宗以豳王永成為中都留守,來護喪,遣滕王府長史再興、御院通進阿里剌來保護金源郡王,遣左宣徽使唐括鼎來致祭,詔妃徒單氏及諸皇孫喪服並如漢制。帝王儲位久,恩德在人者深,每日三時哭臨,侍衛軍士皆爭入臨,伏哭於承華殿下,聲殷如雷。中都百姓市門巷端為位慟哭。七月壬午朔,賜諡宣孝太子。九月庚寅,殯於南園熙春殿。己酉,世宗至自上京,未入國門,先至熙春殿致奠,慟哭久之。比葬,親臨者六。帝事世宗,凡巡幸西京、涼陘,及上陵、祭廟、謁衍慶宮,田獵觀稼,拜天射柳,未嘗去左右。上有事於圓丘,及親享於太廟,則行亞獻禮,不親祀則攝行祀事。國有大慶則率百官上表賀。正旦、萬春節則總班上壽。冬十月庚戌朔,宰相以下朝見於慶和殿,太尉完顏守道上壽,世宗追悼悽愴者久之。十一月甲申,靈駕發引,世宗路祭於都城之西。庚寅,葬於大房山。世宗欲加帝號,以問群臣,翰林修撰趙可對曰:「唐高宗追諡太子弘為孝敬皇帝。」左丞張汝弼曰:「此蓋出於武后。」遂止,乃建廟於衍慶宮後,祭和三獻,樂用登歌。
èr shí liù nián, lì zi jǐng wèi huáng tài sūn. èr shí jiǔ nián, shì zōng bēng. tài sūn jí wèi, shì wèi zhāng zōng.
二十六年,立子璟為皇太孫。二十九年,世宗崩。太孫即位,是為章宗。
wǔ yuè jiǎ wǔ, zhuī shì tǐ hóng rén yīng wén ruì dé guāng xiào huáng dì, miào hào xiǎn zōng. dīng yǒu, fù yú tài miào, líng yuē yù líng.
五月甲午,追諡體弘仁英文睿德光孝皇帝,廟號顯宗。丁酉,祔於太廟,陵曰裕陵。
dì tiān xìng rén hòu, bù rěn xíng shā. liáng tán ér dào jīn yín yè, lián qí mǔ lǎo, lǐ fú xìng dào duàn pǐ, zhí kūn hòu líng lǐ chéng, jiā lìng běn bǎ dào yín qì, zhí wàn chūn jié, jiē wěi qū quán huó zhī. wáng shī wù zhě, zé qí cháng ér bù jiā zuì. wén sì fāng jī jǐn, zhé xiān zòu, jiā zhèn shàn. yīn tián liè chū xún, suǒ guò wèn mín jiān jí kǔ. jìng lǐ dà chén, yǒu ài xiōng dì. zàng míng dé huáng hòu yú kūn hòu líng, zhū fēi jiē fù, zì pán níng gōng fā yǐn, zhào wáng wéi zhōng yǐ qí mǔ wǎn chē xiān fā, lìng zhāng huáng gài zhě qián xíng, dì hū zhí gài zhě bù yīng, shào fǔ jiān zhāng jǐn yán yù zòu qí shì, dì zhǐ zhī. cháng zuò chóng guāng zuò míng, jí kè zuò yòu míng yú xiǎo yù bēi, bìng kè qí bēi yīn, jiē shēn yǒu lǐ zhì. zuì shàn shè ér bù dān wù, cháng fèng zhào bài líng, xiān liè, shè yī lù huò zhī, jí mìng bà liè, yuē: zú fèng sì shì, yān yòng duō shā? hǎo shēng gài qí tiān xìng yún.
帝天性仁厚,不忍刑殺。梁檀兒盜金銀葉,憐其母老,李福興盜段匹,值坤厚陵禮成,家令本把盜銀器,值萬春節,皆委曲全活之。亡失物者,責其償而不加罪。聞四方饑饉,輒先奏,加賑贍。因田獵出巡,所過問民間疾苦。敬禮大臣,友愛兄弟。葬明德皇后於坤厚陵,諸妃皆祔,自磐寧宮發引,趙王惟中以其母輓車先發,令張黃蓋者前行,帝呼執蓋者不應,少府監張僅言欲奏其事,帝止之。嘗作《重光座銘》,及刻座右銘於小玉碑,並刻其碑陰,皆深有理致。最善射而不殫物,嘗奉詔拜陵,先獵,射一鹿獲之,即命罷獵,曰:「足奉祀事,焉用多殺?」好生蓋其天性雲。
zàn yuē: liáo wáng gǎo qǔ zhōng jīng, zōng hàn zōng wàng jiē cóng, jǐng xuān bié lǐng hé zā měng ān. hé zā měng ān zhě, tài zǔ zhī měng ān yě. zōng hàn qǐng lì xī zōng, zōng gàn bù gǎn wéi, tài zōng bù néng jù, qí yì zhèng, qí lǐ zhí yǐ. jiù shǐ chēng ruì zōng kuān shù hào shī huì, xī zōng bù zhōng, hǎi líng yǔn bì, zì shí jué hòu, dé dà wèi zhě jiē qí zi sūn, yǒu yǐ fū. xiǎn zōng xiào yǒu dūn mù, zài dōng gōng èr shí wǔ nián, bù wén yǒu guò. chéng yì kāi dǎo, sì fāng yīn shòu qí cì. tiān xià bù jiǎ zhī nián, xī zāi!
贊曰:遼王杲取中京,宗翰、宗望皆從,景宣別領合紥猛安。合紥猛安者,太祖之猛安也。宗翰請立熙宗,宗干不敢違,太宗不能拒,其義正,其理直矣。舊史稱睿宗寬恕好施惠,熙宗不終,海陵隕斃,自時厥後,得大位者皆其子孫,有以夫。顯宗孝友惇睦,在東宮二十五年,不聞有過。承意開導,四方陰受其賜。天下不假之年,惜哉!