shì jì bǔ
◎世纪补
jǐng xuān dì huì zōng jùn, běn huì shéng guǒ, tài zǔ dì èr zi. mǔ yuē shèng mù huáng hòu táng kuò shì, tài zǔ yuán fēi. zōng jùn zài zhū zǐ zhōng zuì dí.
景宣帝讳宗峻,本讳绳果,太祖第二子。母曰圣穆皇后唐括氏,太祖元妃。宗峻在诸子中最嫡。
tiān fǔ wǔ nián, hū lǔ bó jí liè gǎo dū tǒng zhū jūn qǔ zhōng jīng, dì bié lǐng hé zā měng ān, shòu jīn pái, jì kè zhōng jīng, suì yǔ gǎo jù xí liáo zhǔ yú yuān yāng luò. liáo zhǔ zǒu yīn shān, gěng shǒu zhōng jiù xī jīng, dì yǔ zōng hàn děng jī zǒu zhī. xī jīng chéng nán yǒu fú tú, dí xiān jù zhī, xià shè, shì zú duō shāng. dì yuē:" xiān qǔ shì, zé xī jīng kě xià." jì ér gōng fú tú, kè xià, suì xià xī jīng. tài zǔ bēng, dì yǔ xiōng zōng gàn lǜ zōng shì qún chén lì tài zōng. tiān huì èr nián hōng.
天辅五年,忽鲁勃极烈杲都统诸军取中京,帝别领合紥猛安,受金牌,既克中京,遂与杲俱袭辽主于鸳鸯泺。辽主走阴山,耿守忠救西京,帝与宗翰等击走之。西京城南有浮图,敌先据之,下射,士卒多伤。帝曰:“先取是,则西京可下。”既而攻浮图,克下,遂下西京。太祖崩,帝与兄宗干率宗室群臣立太宗。天会二年薨。
xī zōng jí wèi, zhuī shàng zūn shì yuē jǐng xuān huáng dì, miào hào huī zōng. gǎi zàng xìng líng. hǎi líng shì lì, jiàng xī zōng wèi dōng hūn wáng, jiàng dì wèi fēng wáng. shì zōng fù xī zōng miào shì, zūn dì wèi jǐng xuān huáng dì. zi hé lá cháng shèng chá lá. hé lá shì wèi xī zōng.
熙宗即位,追上尊谥曰景宣皇帝,庙号徽宗。改葬兴陵。海陵弑立,降熙宗为东昏王,降帝为丰王。世宗复熙宗庙谥,尊帝为景宣皇帝。子合剌、常胜、查剌。合剌是为熙宗。
ruì zōng lì dé xiǎn rén qǐ shèng guǎng yùn wén wǔ jiǎn sù huáng dì huì zōng yáo, chū huì zōng fǔ, běn huì é lǐ duǒ, dà dìng shàng zūn shì, zhuī shàng jīn huì. kuí wěi zūn yán, rén wàng ér wèi zhī. xìng kuān shù, hào shī huì, shàng chéng shí. tài zǔ zhēng fá sì fāng, zhū zǐ jiē zǒng róng lǚ, dì cháng zài wéi wò.
睿宗立德显仁启圣广运文武简肃皇帝讳宗尧,初讳宗辅,本讳讹里朵,大定上尊谥,追上今讳。魁伟尊严,人望而畏之。性宽恕,好施惠,尚诚实。太祖征伐四方,诸子皆总戎旅,帝常在帷幄。
tiān fǔ liù nián, tài zǔ qīn zhēng, tài zōng jū huáng lóng fǔ, ān fú gē yòu xīn jiàng zhī mín yǐ pàn, dì yǔ wū gǔ nǎi tǎo píng zhī. nán lù jūn shuài gǔ shí dá yǐ zāng bài, dì wǎng yuè shí zhī, xián chēng píng yǔn.
天辅六年,太祖亲征,太宗居黄龙府,安福哥诱新降之民以叛,帝与乌古乃讨平之。南路军帅鹘实答以赃败,帝往阅实之,咸称平允。
tiān huì wǔ nián, zōng wàng hōng, dì wèi yòu fù yuán shuài, zhù bīng yān jīng. shí yī yuè, fēn qiǎn zhū jiàng fá sòng, dì fā zì hé jiān, xùn dì zī qīng. liù nián zhēng yuè, sòng mǎ kuò bīng èr shí wàn zhì lè ān, dì lǜ shī jī pò zhī. wén sòng zhǔ zài yáng zhōu, shí dōng zuò fāng xìng, liú dà jūn jiā hé tún tián ér hái, jūn shān xī. èr yuè, yí lá gǔ pò sòng tái zōng juàn sòng zhōng jūn wǔ wàn yú dà míng, míng rì zài pò zhī, huò zōng juàn zhōng ér hái. jì zhōu rén chéng yè chū bīng xí zhào lǐ yíng. zhào lǐ jī bài zhī. sòng zhǔ fèng biǎo qǐng hé, mì shū yǐ yòu qì dān hàn rén. zhào fá sòng. dì fā zì hé běi, jiàng huá zhōu, qǔ kāi dé fǔ, gōng dà míng fǔ, kè zhī, hé běi píng.
天会五年,宗望薨,帝为右副元帅,驻兵燕京。十一月,分遣诸将伐宋,帝发自河间,徇地淄、青。六年正月,宋马括兵二十万至乐安,帝率师击破之。闻宋主在扬州,时东作方兴,留大军夹河屯田而还,军山西。二月,移剌古破宋台宗隽、宋忠军五万于大名,明日再破之,获宗隽、忠而还。冀州人乘夜出兵袭照里营。照里击败之。宋主奉表请和,密书以诱契丹、汉人。诏伐宋。帝发自河北,降滑州,取开德府,攻大名府,克之,河北平。
chū, fá sòng, hé běi hé dōng zhū jiàng yì bù jué, huò yù xiān dìng hé běi huò yù xiān píng shǎn xī, tài zōng liǎng yòng qí cè. ér zōng hàn lái huì yú pú, jì píng hé běi, suì qǔ dōng píng jí xú zhōu, jǐn dé sòng rén jiāng huái yùn zhì jīn bì zài xú zhōu guān kù zhě, fēn gěi zhū jūn, ér liú yù suì yǐ jǐ nán jiàng. shǐ bá gāo sù děng xí sòng zhǔ yú yáng zhōu, ér sòng zhǔ wén zhī, bǐ bá gāo sù zhì yáng zhōu, qián xī yǐ dù jiāng yǐ. sòng zhǔ nǎi biǎn qù dì hào, zài yǐ shū lái qǐng cún shè jì, yǔ zài zōng hàn chuán zhōng, jì ér zōng bì zhuī sòng zhǔ, sòng dù jiāng, rù yú háng zhōu, fù dùn rù hǎi, zōng bì nǎi hái.
初,伐宋,河北、河东诸将议不决,或欲先定河北、或欲先平陕西,太宗两用其策。而宗翰来会于濮,既平河北,遂取东平及徐州,尽得宋人江淮运致金币在徐州官库者,分给诸军,而刘豫遂以济南降。使拔高速等袭宋主于扬州,而宋主闻之,比拔高速至扬州,前夕已渡江矣。宋主乃贬去帝号,再以书来请存社稷,语在《宗翰传》中,既而宗弼追宋主,宋渡江,入于杭州,复遁入海,宗弼乃还。
yú shì, lóu shì suǒ xià shǎn xī chéng yì zhé pàn, zōng hàn děng yuē:" qián tǎo sòng, gù fēn xī shī hé yú dōng jūn, ér shǎn xī wǔ lù bīng lì xióng jìng, dāng bìng lì gōng qǔ. jīn tà lǎn fǔ dìng jiāng běi, zōng bì yǐ jīng bīng èr wàn xiān wǎng luò yáng. yǐ bā yuè wǎng shǎn xī, huò shǐ zōng bì suì jiāng yǐ xíng, huò zōng fǔ zōng gàn xī yǐn zhōng yǐ yī rén wǎng." shàng yuē:" lóu shì wǎng zhě suǒ xiàng zhé bàn, jīn zhuān zhēng shǎn xī, qǐ juàn yú bīng ér zì ài xié? qīng děng qí lù lì yān!" yóu shì zhào dì wǎng.
于是,娄室所下陕西城邑辄叛,宗翰等曰:“前讨宋,故分西师合于东军,而陕西五路兵力雄劲,当并力攻取。今挞懒抚定江北,宗弼以精兵二万先往洛阳。以八月往陕西,或使宗弼遂将以行,或宗辅、宗干、希尹中以一人往。”上曰:“娄室往者所向辄办,今专征陕西,岂倦于兵而自爱邪?卿等其戮力焉!”由是诏帝往。
shì shí, sòng zhāng jùn bīng qǔ shǎn xī, dì zhì luò shuǐ zhì bīng, zhāng jùn qí bīng liù wàn, bù zú shí èr wàn bì fù píng. dì zhì fù píng, lóu shì wèi zuǒ yì, zōng bì wèi yòu yì, liǎng jūn bìng jìn, zì rì zhōng zhì yú hūn mù, fán liù hé zhàn, pò zhī. yào zhōu fèng xiáng fǔ jiē lái jiàng. suì xià jīng wèi èr zhōu. bài sòng jīng lüè shǐ liú ní jūn yú wǎ tíng, yuán zhōu jiàng. sā lí hē pò dé shùn jūn jìng biān zhài, sòng jīng yuán lù tǒng zhì zhāng zhōng fú zhī zhèn róng jūn lǐ yàn qí yǐ chéng jiàng. sòng qín fèng lù dū tǒng zhì wú jiè jūn yú lǒng zhōu jìng shàng, zhāo tǎo dōu jiān mǎ wǔ jī zǒu zhī, jiàng yī xiàn ér hái. dì jìn bīng jiàng gān quán děng sān bǎo, qǔ bǎo chuān chéng, pò sòng xī hé lù fù zǒng guǎn jūn sān wàn, huò mǎ qiān yú, bá ān xī děng èr zhài, xī zhōu jiàng. fēn qiǎn zuǒ yì dū tǒng ā lú bǔ yòu yì dū tǒng shǒu bì zhāo fǔ chéng yì zhī wèi xià zhě, suì dé gǒng táo hé lè xī níng lán kuò jī shí děng zhōu, dìng yuǎn hé zhèng gān yù níng táo ān lǒng děng chéng zhài jí zhèn bǎo fān hàn yíng bù sì shí yú, yú shì jīng yuán xī hé liǎng lù jiē píng. sā lí hē jiàng qìng yáng fǔ, mù wěi yǐ huán zhōu jiàng. jì dìng shǎn xī wǔ lù, nǎi xuǎn qí bīng liù qiān, shǐ sā lí hē liè tún chōng yào. yú shì bān shī, yǔ zōng hàn jù cháo jīng shī, lì xī zōng wèi ān bǎn bó jí liè, dì wèi zuǒ fù yuán shuài.
是时,宋张浚兵取陕西,帝至洛水治兵,张浚骑兵六万,步卒十二万壁富平。帝至富平,娄室为左翼,宗弼为右翼,两军并进,自日中至于昏暮,凡六合战,破之。耀州、凤翔府皆来降。遂下泾、渭二州。败宋经略使刘倪军于瓦亭,原州降。撒离喝破德顺军静边寨,宋泾原路统制张中孚、知镇戎军李彦琦以城降。宋秦凤路都统制吴玠军于陇州境上,招讨都监马五击走之,降一县而还。帝进兵降甘泉等三堡,取保川城,破宋熙河路副总管军三万,获马千余,拔安西等二寨,熙州降。分遣左翼都统阿卢补、右翼都统守弼招抚城邑之未下者,遂得巩、洮、河、乐、西宁、兰、廓、积石等州,定远、和政、甘峪、宁洮、安陇等城寨及镇堡蕃汉营部四十余,于是泾原、熙河两路皆平。撒离喝降庆阳府,慕洧以环州降。既定陕西五路,乃选骑兵六千,使撒离喝列屯冲要。于是班师,与宗翰俱朝京师,立熙宗为谙版勃极烈,帝为左副元帅。
shí sān nián, xíng cì guī zhōu hōng, nián sì shí, péi zàng ruì líng, zhuī fēng lù wáng, shì xiāng mù. huáng tǒng liù nián, jìn jì guó wáng. zhèng lóng èr nián, zhuī zèng tài shī shàng zhù guó, gǎi fēng xǔ wáng. shì zōng jí wèi, zhuī shàng zūn shì lì dé xiǎn rén qǐ shèng guǎng yùn wén wǔ jiǎn sù huáng dì, miào hào ruì zōng. èr nián, gǎi zàng yú dà fáng shān, hào jǐng líng.
十三年,行次妫州薨,年四十,陪葬睿陵,追封潞王,谥襄穆。皇统六年,进冀国王。正隆二年,追赠太师、上柱国,改封许王。世宗即位,追上尊谥立德显仁启圣广运文武简肃皇帝,庙号睿宗。二年,改葬于大房山,号景陵。
xiǎn zōng tǐ dào hóng rén yīng wén ruì dé guāng xiào huáng dì, huì yǔn gōng, běn huì hú tǔ wǎ, shì zōng dì èr zi, mǔ yuē míng dé huáng hòu wū lín dá shì. huáng tǒng liù nián bǐng yín suì shēng. tǐ mào xióng wěi, xiào yǒu jǐn hòu.
显宗体道弘仁英文睿德光孝皇帝,讳允恭,本讳胡土瓦,世宗第二子,母曰明德皇后乌林答氏。皇统六年丙寅岁生。体貌雄伟,孝友谨厚。
dà dìng yuán nián shí yī yuè, shì zōng jí wèi yú dōng jīng. yǐ yǒu, fēng chǔ wáng, zhì guān shǔ. shí èr yuè, cóng zhì zhōng dōu.
大定元年十一月,世宗即位于东京。乙酉,封楚王,置官属。十二月,从至中都。
èr nián sì yuè jǐ mǎo, cì míng yǔn dí. wǔ yuè rén yín, lì wèi huáng tài zǐ, shì shǒu wèi zhī yuē:" zài lǐ guì dí, suǒ yǐ lì qīng. qīng yǒu yú xiōng dì, jiē bǎi guān yǐ lǐ, wù yǐ chǔ wèi shēng jiāo màn. rì miǎn xué wèn, fēi yǒu zhào mìng, bù xū shì shí." dì shàng biǎo xiè. zhuān xīn xué wèn, yǔ zhū rú chén jiǎng yì yú chéng huá diàn. yàn xián guān shū, yǐ yè wàng juàn, yì rì zhé yǐ yí zì fù rú chén xiào zhèng. jiǔ yuè gēng zǐ, zhào dōng gōng sān shī duì huáng tài zǐ chēng míng, shǎo shī yǐ jiàng chēng chén. shí yī yuè gēng zǐ, shēng chén, bǎi guān hè yú chéng huá diàn, shì zōng cì yǐ xí yī liáng mǎ, cì yàn yú rén zhèng diàn, huáng zú bǎi guān jiē yǔ. zì hòu shēng chén, shì zōng huò xìng dōng gōng, huò yàn nèi diàn, suì yǐ wéi cháng. shí èr yuè xīn mǎo, zòu yuē:" dōng gōng hè lǐ, qīn wáng jí yī pǐn huáng zú jiē běi miàn bài fú, chén dàn dá yī. fú wàng tiān cí tīng chén dá bài, shù dūn qīn qīn yǒu ài zhī dào." shì zōng cóng zhī, yǐ wéi dìng zhì.
二年四月己卯,赐名允迪。五月壬寅,立为皇太子,世守谓之曰:“在礼贵嫡,所以立卿。卿友于兄弟,接百官以礼,勿以储位生骄慢。日勉学问,非有召命,不须侍食。”帝上表谢。专心学问,与诸儒臣讲议于承华殿。燕闲观书,乙夜忘倦,翼日辄以疑字付儒臣校证。九月庚子,诏东宫三师对皇太子称名,少师以降称臣。十一月庚子,生辰,百官贺于承华殿,世宗赐以袭衣良马,赐宴于仁政殿,皇族百官皆与。自后生辰,世宗或幸东宫,或宴内殿,岁以为常。十二月辛卯,奏曰:“东宫贺礼,亲王及一品皇族皆北面拜伏,臣但答揖。伏望天慈听臣答拜,庶惇亲亲友爱之道。”世宗从之,以为定制。
shì zōng wén rú zhě zhèng sōng xián, sōng xiān wèi tóng zhī bó zhōu fáng yù shì zhì shì, qǐ wèi zuǒ yù dé, zhào miǎn cháo cān, lìng fǔ tài zǐ dú shū. sōng yǐ yǒu yù zì chǔ, dì cháng gù sōng shǐ qǔ fú dài, sōng duì yuē:" chén tiǎn yù dé, bù gǎn fèng mìng." dì gǎi róng chēng shàn, zì shì yì jiā lǐ yù. měi chū liè huò lù, zhé fēn cì zhī.
世宗闻儒者郑松贤,松先为同知博州防御事致仕,起为左谕德,诏免朝参,令辅太子读书。松以友谕自处,帝尝顾松使取服带,松对曰:“臣忝谕德,不敢奉命。”帝改容称善,自是益加礼遇。每出猎获鹿,辄分赐之。
sì nián jiǔ yuè, nà fēi tú dān shì, xíng qīn yíng lǐ. gù shì, dà hè lǔ bù tiān zǐ chéng yù lù, huáng tài zǐ lǔ bù chéng jīn lù. liù nián, shì zōng xíng zì xī jīng hái dōu, lǐ guān bù zhī huáng tài zǐ zì yǒu lǔ bù jīn lù, nǎi qǐng tài zǐ jiù chéng dà jià zhuì lù, xíng zài tiān zǐ zhī qián. shàng yí qí fēi lǐ, xiáng yuè jiù diǎn, lǐ guān shǐ jué qí wù. yú shì lǐ bù láng zhōng lǐ bāng zhí yuán wài láng lǐ shān xuē yī jiē, tài cháng shǎo qīng wǔ zhī cái tài cháng chéng zhāng zǐ yǔ bó shì zhāng jǔ xuē liǎng jiē.
四年九月,纳妃徒单氏,行亲迎礼。故事,大贺卤簿天子乘玉路,皇太子卤簿乘金路。六年,世宗行自西京还都,礼官不知皇太子自有卤簿金路,乃请太子就乘大驾缀路,行在天子之前。上疑其非礼,详阅旧典,礼官始觉其误。于是礼部郎中李邦直、员外郎李山削一阶,太常少卿武之才、太常丞张子羽、博士张榘削两阶。
qǐng zhī, lǐ guān yì shòu cè yè xiè tài miào, fú cháng cháo fú, chéng mǎ, shì zōng yuē:" cǐ yǔ wài gōng lǐ shàng hòu yè zhū shén miào wú yì, hǎi líng yī shí shuài yì xíng zhī, hé zú wèi fǎ? dà cè yǔ sān suì xiá xiǎng dāng yòng gǔ lǐ wéi shì. kǒng zǐ yuē:' lǐ yǔ qí shē yě níng jiǎn.' bù dàng qīng yì rú cǐ." yòu yuē:" yòu chéng sū bǎo héng suī hàn rén bù tōng jīng shǐ, cān zhèng shí jū tōng jīng shǐ ér bù yán, qián rì lǐ guān jì yǐ xuē duó, yóu bù jù xié? qí jù qián dài diǎn lǐ yǐ wén, zhèn jiāng zé ér chù zhī." jiǔ zhī, jiāng shòu tài zǐ cè bǎo, yí zhù bèi yí zhàng gào tài miào. shàng yuē:" zhèn shòu zūn hào yè xiè, nǎi yòng gù sòng zhēn zōng gù shì, cháng cháo fú chéng mǎ. huáng tài zǐ nǎi yòng bèi lǐ, qián hòu bù chēng, shén wú wèi yě." wèi yòu chéng xiàng liáng bì zuǒ chéng shǒu dào yuē:" cǐ qīng děng bù yòng xīn suǒ zhì." liáng bì děng xiè yuē:" chén yú lǜ bù jí cǐ." shàng fù yuē:" cǐ wén chén yīn xún gù yě." shì nián shí yuè jiǎ shēn, xiá xiǎng yú tài miào, xíng yà xiàn lǐ.
顷之,礼官议受册谒谢太庙,服常朝服,乘马,世宗曰:“此与外宫礼上后谒诸神庙无异,海陵一时率意行之,何足为法?大册与三岁祫享当用古礼为是。孔子曰:‘礼与其奢也宁俭。’不当轻易如此。”又曰:“右丞苏保衡虽汉人不通经史,参政石琚通经史而不言,前日礼官既已削夺,犹不惧邪?其具前代典礼以闻,朕将择而处之。”久之,将授太子册宝,仪注备仪仗告太庙。上曰:“朕受尊号谒谢,乃用故宋真宗故事,常朝服乘马。皇太子乃用备礼,前后不称,甚无谓也。”谓右丞相良弼、左丞守道曰:“此卿等不用心所致。”良弼等谢曰:“臣愚虑不及此。”上复曰:“此文臣因循故也。”是年十月甲申,祫享于太庙,行亚献礼。
qī nián, dì yǒu jí, zhào zuǒ chéng shǒu dào shì tāng yào, xǐ jū qióng lín yuàn lín fāng diàn tiáo zhì.
七年,帝有疾,诏左丞守道侍汤药,徙居琼林苑临芳殿调治。
bā nián zhēng yuè jiǎ xū, gǎi cì míng yǔn gōng. gēng chén, shòu huáng tài zǐ cè bǎo, dì shàng biǎo xiè.
八年正月甲戌,改赐名允恭。庚辰,受皇太子册宝,帝上表谢。
jiǔ nián wǔ yuè, shì zōng mìng bì shǔ yú cǎo luò, suí wáng wéi gōng cóng xíng, qí yìng cóng xíng zhě jiē gěi dào lù fèi. dì zòu yuē:" yuǎn qù quē tíng, dú jiù liáng dì, fēi chén zǐ suǒ ān, yuàn bà xíng." shì zōng yuē:" rǔ tǐ léi ruò, shān hòu gāo liáng, gù mìng rǔ wǎng." dīng chǒu, bǎi guān fèng cí yú dū chéng zhī běi, zài bài, dì dá bài. shì yuè, bǎi guān chéng zhào jù jiān wèn qǐ jū.
九年五月,世宗命避暑于草泺,隋王惟功从行,其应从行者皆给道路费。帝奏曰:“远去阙廷,独就凉地,非臣子所安,愿罢行。”世宗曰:“汝体羸弱,山后高凉,故命汝往。”丁丑,百官奉辞于都城之北,再拜,帝答拜。是月,百官承诏具笺问起居。
liù yuè, bǎi guān wèn qǐ jū rú qián. bā yuè yǐ yǒu, zhì zì cǎo luò, bǎi guān yíng yè yú dū chéng zhī běi, rú sòng yí. bǐng xū, rù jiàn, shì zōng yuē:" wú ér xiāng bié jīng xià, jí shén sī yì yě." jiǔ yuè, zhào huáng tài zǐ gōng shàn wù yuè zhī, suì gěi wǔ qiān wàn.
六月,百官问起居如前。八月乙酉,至自草泺,百官迎谒于都城之北,如送仪。丙戌,入见,世宗曰:“吾儿相别经夏,极甚思忆也。”九月,诏皇太子供膳勿月支,岁给五千万。
shí nián bā yuè, dì zài chéng huá diàn jīng yán, tài zǐ tài bǎo shòu wáng shuǎng qǐ yuē:" diàn xià pō wèi shú běn cháo yǔ, hé bù píng qù zuǒ yòu hàn guān, jiē yòng nǚ zhí rén." dì yuē:" yù dé zàn shàn jí shì cóng guān, hé gǎn zhé qù?" shuǎng nǎi yī ér tuì. dì yuē:" gōng guān sì yuán wèi zhī yù dé zàn shàn, yì kě jiàn yǐ, ér fǎn yù qù zhī, wú xué gù yě." yǒu shǐ zhě zì shān dōng hái, dì wèn mín jiān hé suǒ kǔ, shǐ zhě yuē:" qián nán zuì kǔ. guān kù qián mǎn yǒu lù jī zhě, ér mín jiān wú qián, yǐ cǐ kǔ zhī." dì yuē:" zhù zhī kōng shì, suī duō xī wèi." wèi hù bù shàng shū zhāng zhòng yù yuē:" tiān zǐ fù cáng tiān xià, hé bì dú zài fǔ kù yě." yīn zòu yuē:" qián zài fǔ kù, hé yì tóng kuàng zài yě. qǐ liú zhuǎn, shǐ gōng sī jù lì." shì zōng jiā nà, zhào yǒu sī yì xíng zhī.
十年八月,帝在承华殿经筵,太子太保寿王爽启曰:“殿下颇未熟本朝语,何不屏去左右汉官,皆用女直人。”帝曰:“谕德、赞善及侍从官,曷敢辄去?”爽乃揖而退。帝曰:“宫官四员谓之谕德、赞善,义可见矣,而反欲去之,无学故也。”有使者自山东还,帝问民间何所苦,使者曰:“钱难最苦。官库钱满有露积者,而民间无钱,以此苦之。”帝曰:“贮之空室,虽多奚为。”谓户部尚书张仲愈曰:“天子富藏天下,何必独在府库也。”因奏曰:“钱在府库,何异铜矿在野。乞流转,使公私俱利。”世宗嘉纳,诏有司议行之。
shí nián yī yuè dīng hài, yǒu shì yú yuán qiū, dì xíng yà xiàn lǐ.
十年一月丁亥,有事于圆丘,帝行亚献礼。
shí èr nián wǔ yuè, shì zōng wén dé zhōu fáng yù shǐ hú lá móu pàn, yīn yuē:" zhèn yú qīn qīn zhī dào wèi cháng bù dǔ, ér zhé gǎn rú cǐ." dì xú zòu yuē:" shū hú lá xìng huāng zòng, dān yú lè, ér wú zǐ sì, hū rú cǐ kuáng móu, wàng gèng yuè shí zhī." shí yuè jǐ wèi, xiá xiǎng yú tài miào, dì shè xíng sì shì.
十二年五月,世宗闻德州防御使胡剌谋叛,因曰:“朕于亲亲之道未尝不笃,而辄敢如此。”帝徐奏曰:“叔胡剌性荒纵,耽娱乐,而无子嗣,忽如此狂谋,望更阅实之。”十月己未,祫享于太庙,帝摄行祀事。
shí sān nián shí yuè, chéng zhào yǔ zhào wáng wéi zhōng cáo wáng wéi gōng liè yú bǎo zhōu dìng zhōu. shí yī yuè jiǎ wǔ, hái jīng shī.
十三年十月,承诏与赵王惟中、曹王惟功猎于保州、定州。十一月甲午,还京师。
shí sì nián sì yuè yǐ hài, shì zōng yù chuí gǒng diàn, dì jí zhū wáng shì cè. shì zōng lùn jí xiōng dì qī zǐ zhī jì, shì zōng yuē:" fù yán shì tīng ér xiōng dì xiāng wéi, shén zāi." dì duì yuē:" sī qí zhī shī yuē:' xíng yú guǎ qī, zhì yú xiōng dì, yǐ yù yú jiā bāng.' chén děng yú mèi, yuàn xiāng lì ér xiū zhī." yīn yǐn táng dì huá è xiāng chéng, jí líng jí nàn zhī yì, wéi wén jiàn yì, yǐ jiè xiōng dì yān.
十四年四月乙亥,世宗御垂拱殿,帝及诸王侍侧。世宗论及兄弟妻子之际,世宗曰:“妇言是听而兄弟相违,甚哉。”帝对曰:“《思齐》之诗曰:‘刑于寡妻,至于兄弟,以御于家邦。’臣等愚昧,愿相励而修之。”因引《棠棣》华萼相承,脊令急难之义,为文见意,以诫兄弟焉。
shí wǔ nián, shì zōng zhào wǔ pǐn zhí shì guān xiè jiàn huáng tài zǐ.
十五年,世宗诏五品职事官谢见皇太子。
shí qī nián wǔ yuè jiǎ chén, shì yàn yú cháng wǔ diàn, diǎn shí lìng niè hé jìn zhōu, dì jiāng shí, yǒu zhī zhū zài zhōu wǎn zhōng, niè hé kǒng jù shī cuò, dì cóng róng yuē:" zhī zhū tǔ sī chéng kōng, hū duò cǐ zhōng ěr, qǐ rǔ zuì zāi." shí yuè jǐ mǎo, xiá xiǎng yú tài miào, shè xíng sì shì.
十七年五月甲辰,侍宴于常武殿,典食令涅合进粥,帝将食,有蜘蛛在粥碗中,涅合恐惧失措,帝从容曰:“蜘蛛吐丝乘空,忽堕此中尔,岂汝罪哉。”十月己卯,祫享于太庙,摄行祀事。
shí jiǔ nián sì yuè wù shēn, yǒu shì yú tài miào, shè xíng sì shì. dīng sì, zhān shì wū lín dá yuàn rù xiè, dì mìng qǔ fú tóu yāo dài, guān shǔ qǐng yuē:" cǐ jiàn zǎi xiàng shī fū zhī lǐ yě." dì yuē:" yuàn shì bì xià jiǔ, yǐ cǐ jiā jìng ěr." jiē yuē:" fēi chén děng suǒ jí." shí yī yuè, gǎi zàng míng dé huáng hòu yú kūn hòu líng, dì tú xíng wǎn líng chē. yù dà fēng xuě, zuǒ yòu jìn yǔ jù, dì què zhī. bǐ zhì dùn suǒ, yī jǐn zhān shī, guān zhě wú bù xià lèi. hǎi líng suī biǎn chù wèi shù rén, zōng gàn shàng chēng míng sù huáng dì, yì zhě yǐ wéi wèi jǐn, dì jù biǎo zòu lùn. shì zōng jiā nà zhī. yú shì zōng gàn xuē qù dì hào, jiàng fēng liáo wáng.
十九年四月戊申,有事于太庙,摄行祀事。丁巳,詹事乌林答愿入谢,帝命取幞头腰带,官属请曰:“此见宰相师傅之礼也。”帝曰:“愿事陛下久,以此加敬耳。”皆曰:“非臣等所及。”十一月,改葬明德皇后于坤厚陵,帝徒行挽灵车。遇大风雪,左右进雨具,帝却之。比至顿所,衣尽沾湿,观者无不下泪。海陵虽贬黜为庶人,宗干尚称明肃皇帝,议者以为未尽,帝具表奏论。世宗嘉纳之。于是宗干削去帝号,降封辽王。
èr shí sì nián, shì zōng jiāng xìng shàng jīng, zhào dì shǒu guó, zuò" shǒu guó zhī bǎo" yǐ shòu zhī. qí qiǎn shǐ jì xiǎng wǔ pǐn yǐ shàng guān jí shì lì hài zhòng zhě qiǎn shǐ chí zòu, liù pǐn yǐ xià guān qí yú cháng shì, bìng tīng cái jué. měi sān rì yī cì yú jí xián diàn shòu shàng shū shěng qǐ shì. jīng cháo guān yù shuò wàng jù cháo fú wèn hóu. chē jià zài lù, měi èr shí rì yī qiǎn shǐ wèn qǐ jū. yǐ dá shàng jīng, měi sān shí rì yī wèn qǐ jū. shì zōng yuē:" jīn xún xìng huò néng liú yī èr nián, yǐ rǔ shǒu guó. pì zhī nóng jiā zhòng tián, shāng rén yíng lì, dàn néng bù zhuì fù yè. jí wéi kè jiā zǐ yě." dì duì yuē:" chén zài dōng gōng èr shí yú nián, guò shī shén duō, bì xià yǐ míng dé huáng hòu zhī gù wèi cháng jiàn zé. chén chéng yú mèi, bù kè fù hè, qǐ bèi hù cóng." shì zōng yuē:" fán rén yǎng zǐ, jiē wàng tóu lǎo dé lì. zhèn liú tài wèi zuǒ yòu chéng cān zhèng fǔ rǔ, bǐ jiē guó jiā jiù rén, kě yǔ shāng yì. qiě zhèng shì wú nán, dàn yòng xīn gōng zhèng, wú nà chán xié, yī yuè zhī hòu, zhèng shì zì shú." dì liú tì jiān cí, zuǒ yòu wèi zhī gǎn dòng. sān yuè, shì zōng rú shàng jīng, dì shǒu guó liú zhōng dōu. chū, dì zài dōng gōng, huò xié zhōng shì bù yú fāng yuàn. zhōng shì chū rù jìn zhōng, wèi cháng xiàn zǔ. cǐ bèi jiàn dì shǒu guó, gè wèi dé yì, dì zhī zhī, wèi zhū zhōng shì yuē:" wǒ xiàng zài dōng gōng, bù qīn guó zhèng, rì yǔ rǔ bèi yǔ huà. jīn jí shǒu guó, rǔ děng yǒu zhào mìng rán hòu dé rù." wǔ yuè, shì zōng zhì shàng jīng, cì chì shū yuē:" zhèn yǐ qián yuè bā rì dào liáo yáng, cǐ yuè èr rì dá shàng jīng, yì rì sì qìng yuán miào. xǐng fāng guān mín, gǔ zhī zhì yě. rǔ shǒu guó rèn zhòng, xià shǔ fāng chì, yì dāng zì ài, wú yí zhèn yōu." dì wèi tú dān kè níng yuē:" chē jià xún xìng, yǐ guó shì jiàn shǔ. xíng míng zuì zhòng, rén zhī sǐ shēng xì yān. fán yǒu kě yì, dāng jǐn zhì gōng. bǐ zhǔ shàng hái dōu, wù yǒu fèi shì." zì shì, fán qǐ bǐng xíng míng, dì zì pī yuè, zhào dōu shì wěi qū zhé zhèng, yí guǐ wàng juàn, huò cì zhī shí. jìn shì bào yáo chí wèi lián kāi, dāng shè yàn. dì yuē:" shèng shàng dōng xún, mìng wǒ shǒu guó, hé gǎn yàn yóu fèi shì? cǎi zhì shù huā zú yǐ." qī yuè, qiǎn zǐ jīn yuán jùn wáng má dá gé fèng biǎo wèn qǐ jū, qǐng shì zōng hái dōu. shí yī yuè rén yín, dì dōng liè. xīn hài, hái dōu.
二十四年,世宗将幸上京,诏帝守国,作“守国之宝”以授之。其遣使、祭享、五品以上官及事利害重者遣使驰奏,六品以下官、其余常事,并听裁决。每三日一次于集贤殿受尚书省启事。京朝官遇朔望具朝服问侯。车驾在路,每二十日一遣使问起居。已达上京,每三十日一问起居。世宗曰:“今巡幸或能留一二年,以汝守国。譬之农家种田,商人营利,但能不坠父业。即为克家子也。”帝对曰:“臣在东宫二十余年,过失甚多,陛下以明德皇后之故未尝见责。臣诚愚昧,不克负荷,乞备扈从。”世宗曰:“凡人养子,皆望投老得力。朕留太尉、左右丞、参政辅汝,彼皆国家旧人,可与商议。且政事无难,但用心公正,无纳谗邪,一月之后,政事自熟。”帝流涕坚辞,左右为之感动。三月,世宗如上京,帝守国留中都。初,帝在东宫,或携中侍步于芳苑。中侍出入禁中,未尝限阻。此辈见帝守国,各为得意,帝知之,谓诸中侍曰:“我向在东宫,不亲国政,日与汝辈语话。今即守国,汝等有召命然后得入。”五月,世宗至上京,赐敕书曰:“朕以前月八日到辽阳,此月二日达上京,翌日祀庆元庙。省方观民,古之制也。汝守国任重,夏暑方炽,益当自爱,无贻朕忧。”帝谓徒单克宁曰:“车驾巡幸,以国事见属。刑名最重,人之死生系焉。凡有可议,当尽至公。比主上还都,勿有废事。”自是,凡启禀刑名,帝自披阅,召都事委曲折正,移晷忘倦,或赐之食。近侍报瑶池位莲开,当设宴。帝曰:“圣上东巡,命我守国,何敢宴游废事?采致数花足矣。”七月,遣子金源郡王麻达葛奉表问起居,请世宗还都。十一月壬寅,帝冬猎。辛亥,还都。
èr shí wǔ nián zhēng yuè yǐ yǒu shuò, miǎn qún chén hè lǐ. dì zì shǒu guó, shēn huái qiān yì, gōng chén bù tíng bài, qǐ shì shí bù shì lì, miǎn shuò wàng lǐ. jīng cháo shuò rì dāng jù gōng fú wèn hòu, bìng tíng miǎn. zhì shì, qún chén dāng hè, yì bù kěn shòu. jiǎ yín, dì rú chūn shuǐ. èr yuè gēng shēn, hái dōu. dīng mǎo, qiǎn zǐ jīn yuán jùn wáng má dá gé fèng biǎo hè wàn chūn jié. sì yuè, jiǔ bù yǔ, dì qīn dǎo, jí rì zhān zú.
二十五年正月乙酉朔,免群臣贺礼。帝自守国,深怀谦抑,宫臣不庭拜,启事时不侍立,免朔望礼。京朝朔日当具公服问候,并停免。至是,群臣当贺,亦不肯受。甲寅,帝如春水。二月庚申,还都。丁卯,遣子金源郡王麻达葛奉表贺万春节。四月,久不雨,帝亲祷,即日沾足。
liù yuè jiǎ yín, dì bù yù. gēng shēn, bēng yú chéng huá diàn. shì zōng zì shàng jīng hái, cì tiān píng shān hǎo shuǐ chuān, fù wén, wèi wèi lín diàn yú xíng gōng zhī nán, dà tòng zhě jiǔ zhī. qīn wáng bǎi guān huáng zú mìng fù jí shì wèi jiē huì kū, shì zōng hào qì hái gōng. bǐ zhì zhōng dōu, wèi wèi diàn kū zhě fán qī yān. shì zōng yǐ bīn wáng yǒng chéng wéi zhōng dōu liú shǒu, lái hù sàng, qiǎn téng wáng fǔ zhǎng shǐ zài xīng yù yuàn tōng jìn a lǐ lá lái bǎo hù jīn yuán jùn wáng, qiǎn zuǒ xuān huī shǐ táng kuò dǐng lái zhì jì, zhào fēi tú dān shì jí zhū huáng sūn sāng fú bìng rú hàn zhì. dì wáng chǔ wèi jiǔ, ēn dé zài rén zhě shēn, měi rì sān shí kū lín, shì wèi jūn shì jiē zhēng rù lín, fú kū yú chéng huá diàn xià, shēng yīn rú léi. zhōng dōu bǎi xìng shì mén xiàng duān wèi wèi tòng kū. qī yuè rén wǔ shuò, cì shì xuān xiào tài zǐ. jiǔ yuè gēng yín, bìn yú nán yuán xī chūn diàn. jǐ yǒu, shì zōng zhì zì shàng jīng, wèi rù guó mén, xiān zhì xī chūn diàn zhì diàn, tòng kū jiǔ zhī. bǐ zàng, qīn lín zhě liù. dì shì shì zōng, fán xún xìng xī jīng liáng xíng, jí shàng líng jì miào yè yǎn qìng gōng, tián liè guān jià, bài tiān shè liǔ, wèi cháng qù zuǒ yòu. shàng yǒu shì yú yuán qiū, jí qīn xiǎng yú tài miào, zé xíng yà xiàn lǐ, bù qīn sì zé shè xíng sì shì. guó yǒu dà qìng zé lǜ bǎi guān shàng biǎo hè. zhēng dàn wàn chūn jié zé zǒng bān shàng shòu. dōng shí yuè gēng xū shuò, zǎi xiàng yǐ xià cháo jiàn yú qìng hé diàn, tài wèi wán yán shǒu dào shàng shòu, shì zōng zhuī dào qī chuàng zhě jiǔ zhī. shí yī yuè jiǎ shēn, líng jià fā yǐn, shì zōng lù jì yú dū chéng zhī xī. gēng yín, zàng yú dà fáng shān. shì zōng yù jiā dì hào, yǐ wèn qún chén, hàn lín xiū zhuàn zhào kě duì yuē:" táng gāo zōng zhuī shì tài zǐ hóng wèi xiào jìng huáng dì." zuǒ chéng zhāng rǔ bì yuē:" cǐ gài chū yú wǔ hòu." suì zhǐ, nǎi jiàn miào yú yǎn qìng gōng hòu, jì hé sān xiàn, lè yòng dēng gē.
六月甲寅,帝不豫。庚申,崩于承华殿。世宗自上京还,次天平山好水川,讣闻,为位临奠于行宫之南,大恸者久之。亲王、百官、皇族、命妇及侍卫皆会哭,世宗号泣还宫。比至中都,为位奠哭者凡七焉。世宗以豳王永成为中都留守,来护丧,遣滕王府长史再兴、御院通进阿里剌来保护金源郡王,遣左宣徽使唐括鼎来致祭,诏妃徒单氏及诸皇孙丧服并如汉制。帝王储位久,恩德在人者深,每日三时哭临,侍卫军士皆争入临,伏哭于承华殿下,声殷如雷。中都百姓市门巷端为位恸哭。七月壬午朔,赐谥宣孝太子。九月庚寅,殡于南园熙春殿。己酉,世宗至自上京,未入国门,先至熙春殿致奠,恸哭久之。比葬,亲临者六。帝事世宗,凡巡幸西京、凉陉,及上陵、祭庙、谒衍庆宫,田猎观稼,拜天射柳,未尝去左右。上有事于圆丘,及亲享于太庙,则行亚献礼,不亲祀则摄行祀事。国有大庆则率百官上表贺。正旦、万春节则总班上寿。冬十月庚戌朔,宰相以下朝见于庆和殿,太尉完颜守道上寿,世宗追悼凄怆者久之。十一月甲申,灵驾发引,世宗路祭于都城之西。庚寅,葬于大房山。世宗欲加帝号,以问群臣,翰林修撰赵可对曰:“唐高宗追谥太子弘为孝敬皇帝。”左丞张汝弼曰:“此盖出于武后。”遂止,乃建庙于衍庆宫后,祭和三献,乐用登歌。
èr shí liù nián, lì zi jǐng wèi huáng tài sūn. èr shí jiǔ nián, shì zōng bēng. tài sūn jí wèi, shì wèi zhāng zōng.
二十六年,立子璟为皇太孙。二十九年,世宗崩。太孙即位,是为章宗。
wǔ yuè jiǎ wǔ, zhuī shì tǐ hóng rén yīng wén ruì dé guāng xiào huáng dì, miào hào xiǎn zōng. dīng yǒu, fù yú tài miào, líng yuē yù líng.
五月甲午,追谥体弘仁英文睿德光孝皇帝,庙号显宗。丁酉,祔于太庙,陵曰裕陵。
dì tiān xìng rén hòu, bù rěn xíng shā. liáng tán ér dào jīn yín yè, lián qí mǔ lǎo, lǐ fú xīng dào duàn pǐ, zhí kūn hòu líng lǐ chéng, jiā lìng běn bǎ dào yín qì, zhí wàn chūn jié, jiē wěi qū quán huó zhī. wáng shī wù zhě, zé qí cháng ér bù jiā zuì. wén sì fāng jī jǐn, zhé xiān zòu, jiā zhèn shàn. yīn tián liè chū xún, suǒ guò wèn mín jiān jí kǔ. jìng lǐ dà chén, yǒu ài xiōng dì. zàng míng dé huáng hòu yú kūn hòu líng, zhū fēi jiē fù, zì pán níng gōng fā yǐn, zhào wáng wéi zhōng yǐ qí mǔ wǎn chē xiān fā, lìng zhāng huáng gài zhě qián xíng, dì hū zhí gài zhě bù yīng, shào fǔ jiān zhāng jǐn yán yù zòu qí shì, dì zhǐ zhī. cháng zuò chóng guāng zuò míng, jí kè zuò yòu míng yú xiǎo yù bēi, bìng kè qí bēi yīn, jiē shēn yǒu lǐ zhì. zuì shàn shè ér bù dān wù, cháng fèng zhào bài líng, xiān liè, shè yī lù huò zhī, jí mìng bà liè, yuē:" zú fèng sì shì, yān yòng duō shā?" hǎo shēng gài qí tiān xìng yún.
帝天性仁厚,不忍刑杀。梁檀儿盗金银叶,怜其母老,李福兴盗段匹,值坤厚陵礼成,家令本把盗银器,值万春节,皆委曲全活之。亡失物者,责其偿而不加罪。闻四方饥馑,辄先奏,加赈赡。因田猎出巡,所过问民间疾苦。敬礼大臣,友爱兄弟。葬明德皇后于坤厚陵,诸妃皆祔,自磐宁宫发引,赵王惟中以其母挽车先发,令张黄盖者前行,帝呼执盖者不应,少府监张仅言欲奏其事,帝止之。尝作《重光座铭》,及刻座右铭于小玉碑,并刻其碑阴,皆深有理致。最善射而不殚物,尝奉诏拜陵,先猎,射一鹿获之,即命罢猎,曰:“足奉祀事,焉用多杀?”好生盖其天性云。
zàn yuē: liáo wáng gǎo qǔ zhōng jīng, zōng hàn zōng wàng jiē cóng, jǐng xuān bié lǐng hé zā měng ān. hé zā měng ān zhě, tài zǔ zhī měng ān yě. zōng hàn qǐng lì xī zōng, zōng gàn bù gǎn wéi, tài zōng bù néng jù, qí yì zhèng, qí lǐ zhí yǐ. jiù shǐ chēng ruì zōng kuān shù hào shī huì, xī zōng bù zhōng, hǎi líng yǔn bì, zì shí jué hòu, dé dà wèi zhě jiē qí zǐ sūn, yǒu yǐ fū. xiǎn zōng xiào yǒu dūn mù, zài dōng gōng èr shí wǔ nián, bù wén yǒu guò. chéng yì kāi dǎo, sì fāng yīn shòu qí cì. tiān xià bù jiǎ zhī nián, xī zāi!
赞曰:辽王杲取中京,宗翰、宗望皆从,景宣别领合紥猛安。合紥猛安者,太祖之猛安也。宗翰请立熙宗,宗干不敢违,太宗不能拒,其义正,其理直矣。旧史称睿宗宽恕好施惠,熙宗不终,海陵陨毙,自时厥后,得大位者皆其子孙,有以夫。显宗孝友惇睦,在东宫二十五年,不闻有过。承意开导,四方阴受其赐。天下不假之年,惜哉!