āi zōng xià
◎哀宗下
jiǔ yuè wù yín shuò, zhào jiǎn qīn wèi jūn. jǐ chǒu, jūn shì shā zhèng mén shǒu zhě chū bēn. rén chén, qǐ shàng dǎng gōng zhāng kāi jí lín zī jùn wáng wáng yì shēn guǎng píng jùn wáng fàn chéng jìn wèi yuán shuài. yǐ qián yù shǐ dài fū wán yán hé zhōu quán cān zhī zhèng shì. yǐ wèi, yǐ bǎng zhào mín mài fàng xià nián jūn xū qián, shàng hù tián zū rú zhī. xīn chǒu, yè dà léi, gōng bù shàng shū pú nǎi sù zhèn sǐ.
九月戊寅朔,詔減親衛軍。己丑,軍士殺鄭門守者出奔。壬辰,起上黨公張開及臨淄郡王王義深、廣平郡王范成進為元帥。以前御史大夫完顏合周權參知政事。乙未,以榜召民賣放下年軍需錢,上戶田租如之。辛丑,夜大雷,工部尚書蒲乃速震死。
rùn yuè wù shēn shuò, qiǎn shǐ yǐ tiě quàn yī hǔ fú liù dà xìn pái shí zhī jīn lóng wén yù yī yī yuè wáng yù yú dài yī gōng shǐ èr cì yǎn wáng yòng ān, qí fù mǔ qī jiē zèng fēng zhī. yòu yǐ shì xí xuān mìng shí jùn wáng xuān mìng shí yù miǎn gú dài shí fù yòng ān, qí tóng méng kě cì zhě jí cì zhī. xīn hài, qiǎn zhāng kāi wēn sā xīn liú yì gāo xiǎn lǜ bù jūn hù chén liú tōng xǔ liáng dào. bà pín mín jìn xiàn liáng. wù wǔ, zhāo xiāng dǎo. jǐ wèi, yǒu jiàn shè rù gōng zhōng, shū jiān chén xìng míng, liǎng rì ér zài dé zhī. xīn yǒu, zài kuò jīng chéng sù, yǐ yù shǐ dài fū hé zhōu diǎn jiǎn tú dān bǎi jiā děng zhǔ zhī. bǐng yín, kuò sù shǐ zhě bīng mǎ dōu zǒng lǐng wán yán jiǔ zhù yǐ sù yǒu péng bài, zhàng shā xiào fù yú shěng mén.
閏月戊申朔,遣使以鐵券一、虎符六、大信牌十、織金龍文御衣一、越王玉魚帶一、弓矢二賜兗王用安,其父母妻皆贈封之。又以世襲宣命十、郡王宣命十、玉免鶻帶十付用安,其同盟可賜者即賜之。辛亥,遣張開、溫撒辛、劉益、高顯率步軍護陳留、通許糧道。罷貧民進獻糧。戊午,招鄉導。己未,有箭射入宮中,書奸臣姓名,兩日而再得之。辛酉,再括京城粟,以御史大夫合周、點檢徒單百家等主之。丙寅,括粟使者兵馬都總領完顏九住以粟有蓬稗,杖殺孝婦於省門。
shí yuè, yǐ qián sī nóng qīng lǐ huàn fēi yǔ, zhào zuǒ chéng lǐ qī hù bù shì láng yáng tīng xì yù, jiāng yǐ jūn chǔ shī jì zuò zuì. é qī tīng bìng chú míng, ér zhǐ jí tīng jiā zī. huàn suì quán hù bù shàng shū. xún shè cán qiàn liáng, qí yīng yǐ liáng shì xì zhě jiē shì zhī. zhào zhēng zhū dào jūn, qī yǐ shí èr yuè yī rì rù yuán.
十月,以前司農卿李渙飛語,詔左丞李蹊、戶部侍郎楊綎系獄,將以軍儲失計坐罪。俄蹊、綎並除名,而止籍綎家貲。渙遂權戶部尚書。尋赦殘欠糧,其應以糧事系者皆釋之。詔征諸道軍,期以十二月一日入援。
shí yī yuè dīng wèi shuò, cì pín mín zhōu. píng zhāng zhèng shì hóu zhì zhì shì. zuǒ sī láng zhōng xié mǎo ài shí yǐ yán shì wǔ jìn shì, sòng yǒu sī, xún shì zhī. jǐ yǒu, wèi zhōu jūn xiào bái zhòu qǔ fēng bèi cāng mǐ. rén zǐ, jīng chéng rén xiāng shí. guǐ chǒu, zhào cáo mén sòng mén fàng shì mín chū jiù shí. rén xū, zhào zhū jiāng xiāng rù yì shì. yǎn wáng yòng ān lǜ bīng zhì xú zhōu, yuán shuài wáng dé quán bì chéng bù nà. huì liú ān guó yǔ sù shuài zhòng sēng nú yǐn bīng rù yuán, zhì lín huàn, yòng ān shǐ rén jié shā zhī, gōng xú zhōu jiǔ bù néng xià, tuì bǎo lián shuǐ. zhì shǐ yīn shì yīng yǐ yòng ān bù fù yuán, hái zhì sù zhōu xī, yù dà yuán bīng, sǐ zhī. bǐng yín, hé jiè yuán shuài quán xìng bǎo jūn jié dù shǐ zhào wěi xí jù shǎn zhōu yǐ pàn, shā xíng shěng ā bù hǎn nú shí lá yǐ xià fán èr shí yī rén, wū ā bù hǎn nú shí lá děng fǎn zhuàng yǐ wén. shàng zhī qí yuān, bù néng zhí qí shì, jiù shòu wěi yuán shuài zuǒ jiān jūn, jiān xī ān jūn jié dù shǐ, xíng zǒng shuài fǔ shì. wěi xún yì guī běi.
十一月丁未朔,賜貧民粥。平章政事侯摯致仕。左司郎中斜卯愛實以言事忤近侍,送有司,尋釋之。己酉,衛州軍校白晝取豐備倉米。壬子,京城人相食。癸丑,詔曹門、宋門放士民出就食。壬戌,召諸將相入議事。兗王用安率兵至徐州,元帥王德全閉城不納。會劉安國與宿帥眾僧奴引兵入援,至臨渙,用安使人劫殺之,攻徐州久不能下,退保漣水。制使因世英以用安不赴援,還至宿州西,遇大元兵,死之。丙寅,河、解元帥權興寶軍節度使趙偉襲據陝州以叛,殺行省阿不罕奴十剌以下凡二十一人,誣阿不罕奴十剌等反狀以聞。上知其冤,不能直其事,就授偉元帥左監軍,兼西安軍節度使,行總帥府事。偉尋亦歸北。
shí èr yuè bǐng zǐ shuò, yǐ shì shì wēi jí, qiǎn jìn shì jí bái huá wèn jì, huá duì yǐ jì jì yǐ xī rù qí zhī yì, suì yǐ wèi yòu sī láng zhōng. jiǎ shēn, zhào yì qīn chū. yǐ yǒu, zài yì yú dà qìng diàn, shàng yù yǐ guān nú gāo xiǎn liú yì wèi yuán shuài, bù guǒ. shì rì, chú bài hù cóng jí shǒu jīng chéng guān. yǐ yòu chéng xiàng shū mì shǐ jiān zuǒ fù yuán shuài sài bù, píng zhāng zhèng shì quán shū mì shǐ jiān yòu fù yuán shuài bái sā, yòu fù yuán shuài jiān shū mì fù shǐ quán cān zhī zhèng shì é chū, bīng bù shū quán shàng shū zuǒ chéng lǐ qī, yuán shuài zuǒ jiān jūn xíng zǒng shuài fǔ shì tú dān bǎi jiā děng lǜ zhū jūn hù cóng. cān zhī zhèng shì jiān shū mì yuàn fù shǐ wán yán nú shēn, shū mì fù shǐ jiān zhī kāi fēng fǔ quán cān zhī zhèng shì xí niē ā bù, lǐ chéng sì miàn dōu zǒng lǐng hù bù shàng shū wán yán zhū kē, wài chéng dōng miàn yuán shuài bǎ sā hé, nán miàn yuán shuài shù jiǎ yǎo zhù, xī miàn yuán shuài cuī lì, běi miàn yuán shuài bèi shù lǔ mǎi nú děng liú shǒu. chú bài jì dìng, yǐ jīng chéng fù zhī. zhuó wèi fán hàn lín xiū zhuàn, rú dèng zhōu zhāo wǔ xiān rù yuán. dīng hài, shàng yù duān mén, fā fǔ kù jí liǎng fǔ qì mǐn gōng rén yī wù cì jiāng shì. wù xū, guān nú a lǐ hé móu lì jīng wáng bù guǒ, cháo tíng zhī qí móu, zhì bù wèn. gēng zǐ, shàng fā nán jīng, yǔ tài hòu huáng hòu zhū fēi bié, tài tòng. xíng cì gōng zhǔ yuàn, tài hòu qiǎn zhōng guān chí mǐ ròu biàn kào jūn shì. xīn chǒu, zhì kāi yáng mén wài, huī bǎi guān tuì. zhào yù shù bīng yuē: shè jì zōng miào zài cǐ, rǔ děng zhuàng shì yě, wú yǐ bù yù jìn fā zhī shù, biàn wèi wú gōng, ruò bǎo shǒu wú yú, jiāng lái gōng shǎng gù qǐ zài zhàn shì xià? wén zhě jiē sǎ qì. shì rì, gǒng chāng yuán shuài wán yán hū xié hǔ zhì zì jīn chāng, wèi shàng yán jīng xī sān bǎi lǐ zhī jiān wú jǐng zào, bù kě wǎng, dōng xíng zhī yì suì jué, yǐ wèi shàng shū yòu chéng cóng xíng, suì cì chén liú. rén yín, cì qǐ xiàn. guǐ mǎo, cì huáng chéng. chéng xiàng wán yán sài bù zhī zǐ àn chūn yǒu zuì, fú zhū. jiǎ chén, cì huáng líng gāng. yǐ sì, zhū jiāng qǐng xìng hé shuò, cóng zhī.
十二月丙子朔,以事勢危急,遣近侍即白華問計,華對以紀季以酅入齊之義,遂以為右司郎中。甲申,詔議親出。乙酉,再議於大慶殿,上欲以官奴、高顯、劉益為元帥,不果。是日,除拜扈從及守京城官。以右丞相、樞密使兼左副元帥賽不,平章政事、權樞密使兼右副元帥白撒,右副元帥兼樞密副使權參知政事訛出,兵部書權尚書左丞李蹊,元帥左監軍行總帥府事徒單百家等率諸軍扈從。參知政事兼樞密院副使完顏奴申,樞密副使兼知開封府權參知政事習捏阿不,里城四面都總領、戶部尚書完顏珠顆,外城東面元帥把撒合,南面元帥術甲咬住,西面元帥崔立,北面元帥孛術魯買奴等留守。除拜既定,以京城付之。擢魏璠翰林修撰,如鄧州招武仙入援。丁亥,上御端門,發府庫及兩府器皿宮人衣物賜將士。戊戌,官奴、阿里合謀立荊王不果,朝廷知其謀,置不問。庚子,上發南京,與太后、皇后、諸妃別,太慟。行次公主苑,太后遣中官持米肉遍犒軍士。辛丑,至開陽門外,麾百官退。詔諭戍兵曰:「社稷宗廟在此,汝等壯士也,毋以不預進發之數,便謂無功,若保守無虞,將來功賞顧豈在戰士下?」聞者皆灑泣。是日,鞏昌元帥完顏忽斜虎至自金昌,為上言京西三百里之間無井灶,不可往,東行之議遂決,以為尚書右丞從行,遂次陳留。壬寅,次杞縣。癸卯,次黃城。丞相完顏賽不之子按春有罪,伏誅。甲辰,次黃陵堈。乙巳,諸將請幸河朔,從之。
èr nián zhēng yuè bǐng wǔ shuò, jì hé, běi fēng dà zuò, hòu jūn bù kè jì. dīng wèi, dà yuán bīng zhuī jī yú nán àn, yuán shuài wán yán zhū ér hè dōu xǐ sǐ zhī, jiàn wēi dū wèi wán yán wù lùn chū jiàng. jǐ yǒu, shàng kū jì zhàn sǐ shì yú hé běi àn, jiē zèng guān, zhǎn wù lùn chū èr dì yǐ xùn. shè hé shuò, zhāo jí bīng liáng, yì qǔ wèi zhōu. yuán shuài pú chá guān nú jiāng zhōng xiào jūn qiān rén, dōng miàn yuán shuài gāo xiǎn guǒ yì dū wèi zhān gē yǎo zhù lǐng jūn wàn rén wèi qián fēng, zhì pú chéng. gēng xū, shàng cì ōu má gāng, píng zhāng zhèng shì bái sā yuán shuài hé sù jiā wù dǐ bù jì zhì. xīn hài, bái sā yǐn bīng gōng wèi zhōu, bù kè. yǐ mǎo, wén dà yuán bīng zì hé nán dù hé, zhì wèi zhī xī nán, suì tuì shī, dīng sì, zhàn yú bái gōng miào, bái sā bài jī, qì jūn dōng dùn. yuán shuài liú yì shàng dǎng gōng zhāng kāi yì dùn, bìng wèi mín jiā suǒ shā. yì bù qǔ wáng quán jiàng. wù wǔ, shàng jìn cì pú chéng, fù hái wèi lóu cūn. lǐ xīn zì biàn jīng chū bēn, fú zhū. jǐ wèi, shàng yǐ bái sā móu, yè qì liù jūn dù hé, yǔ fù yuán shuài hé lǐ hé liù qī rén zǒu guī dé. gēng shēn, zhū jūn shǐ zhī shàng yǐ wǎng, suì kuì. xīn yǒu, sī nóng dà qīng pú chá shì dá yuán shuài wán yán hū tǔ chū guī dé xī mén, fèng yíng shàng rù guī dé. shè zài fǔ qiú. jūn mín pǔ tán yī guān, cì jìn shì zhōng chǎng wáng fǔ yǐ xià shí liù rén chū shēn. qiǎn fèng yù shù jiǎ tǎ shī bù hòu dì tú dān sì xǐ wǎng biàn jīng fèng yíng liǎng gōng. bái sā hái zì pú chéng, jù bīng yú dà qiáo, bù gǎn rù. rén xū, qiǎn shǐ zhào bái sā zhì, shù qí zuì, xià zhī yù, réng jí qí jiā cái cì jiāng shì, yuē: rǔ bèi yí jié zhōng lì, wú rú sī rén wù guó. rén yǔ jīn yī liǎng. qī rì, bái sā jí qí zi hū tǔ lín jiē sǐ yù zhōng. yòu chéng xiàng sài bù zhì shì. yòu chéng wán yán hū xié hǔ xíng shěng shì yú xú zhōu. guān nú zài qǐng lǜ bīng běi dù, nǚ lǔ huān bù kě. qiǎn guī dé zhī fǔ xíng hù bù shàng shū pú chá shì dá dōu zhuǎn yùn shǐ zhāng jùn mín rú chén cài qǔ liáng, yǐ yuán shuài lǐ qí wáng bì hù zhī. wù chén, ān píng dū wèi jīng chéng xī miàn yuán shuài cuī lì yǔ qí dǎng hán duó yào ān guó děng jǔ bīng wèi luàn, shā cān zhī zhèng shì wán yán nú shēn shū mì fù shǐ wán yán xié niǎn ā bù, lè bīng rù jiàn tài hòu, chuán lìng zhào wèi wáng zǐ cóng kè wèi liáng wáng, jiān guó. jí zì wèi tài shī jūn mǎ dōu yuán shuài shàng shū lìng, xún zì chēng zuǒ chéng xiàng dōu yuán shuài shàng shū lìng zhèng wáng. dì yǐ píng zhāng zhèng shì, kǎn diàn qián dōu diǎn jiǎn, qí dǎng bèi shù lǔ gē yù shǐ zhōng chéng, hán duó fù yuán shuài jiān zhī kāi fēng fǔ, zhé xī yán yào ān guó zhāng jūn nú wán yán hé dá bìng yuán shuài, shī sù zuǒ yòu sī láng zhōng, jiǎ liáng bīng bù láng zhōng jiān yòu sī dōu shì, yòu shǔ gōng bù shàng shū wēn dí hǎn èr shí lì bù shì láng liú zhòng zhōu bìng wèi cān zhī zhèng shì, xuān huī shǐ ào tún shùn qīng wèi shàng shū zuǒ chéng, hù bù shì láng zhāng zhèng lún wèi shàng shū yòu chéng, zuǒ yòu sī dōu shì zhāng jié wèi zuǒ yòu sī láng zhōng, shàng shū shěng yuàn yuán hǎo wèn wèi zuǒ yòu sī yuán wài láng, dōu zhuǎn yùn zhī shì wáng tiān qí huái zhōu tóng zhī kāng táng bìng wèi zuǒ yòu sī dōu shì. kāi fēng pàn guān lǐ yǔ yì qì guān qù. hù bù zhǔ shì zhèng zhe zhào bù qǐ. shì rì, yòu fù diǎn jiǎn wēn dūn a lǐ, zuǒ yòu huái yuán wài láng niè tiān jì, yù shǐ dài fū péi mǎn ā hǔ dài, jiàn yì dài fū zuǒ yòu sī láng zhōng wū gǔ sūn nú shēn, zuǒ fù diǎn jiǎn wán yán ā sàn, fèng yù máng gē, jiǎng yì pú chá qí bìng sǐ zhī. suì sòng kuǎn dà yuán jūn qián. guǐ yǒu, dà yuán jiāng suì bù jué jìn bīng biàn jīng. jiǎ xū, lì yuè suí jià guān shǔ jūn mín zǐ nǚ yú shěng shǔ, jí jìn mín jiān jià qǔ, kuò jīng chéng cái. liǎng gōng zhí biàn bù guǒ xíng, dá shī bù yǐ qí fù yǎo zhù sì xǐ yǐ qí qī duó mén ér chū, gēng wǔ zhì guī dé. shàng nù èr rén, jiē zhǎn yú shì. yǐ hài, qiǎn yòu xuān huī tí diǎn jìn shì jú shì yí lá zhān gǔ rú xú zhōu, xiāng dì xíng, chá cāng kù xū shí. bái huá rú dèng zhōu zhào bīng.
二年正月丙午朔,濟河,北風大作,後軍不克濟。丁未,大元兵追擊於南岸,元帥完顏豬兒、賀都喜死之,建威都尉完顏兀論出降。己酉,上哭祭戰死士於河北岸,皆贈官,斬兀論出二弟以殉。赦河朔,招集兵糧,議取衛州。元帥蒲察官奴將忠孝軍千人,東面元帥高顯、果毅都尉粘哥咬住領軍萬人為前鋒,至蒲城。庚戌,上次漚麻岡,平章政事白撒、元帥和速嘉兀底不繼至。辛亥,白撒引兵攻衛州,不克。乙卯,聞大元兵自河南渡河,至衛之西南,遂退師,丁巳,戰於白公廟,白撒敗績,棄軍東遁。元帥劉益、上黨公張開亦遁,並為民家所殺。益部曲王全降。戊午,上進次蒲城,復還魏樓村。李辛自汴京出奔,伏誅。己未,上以白撒謀,夜棄六軍渡河,與副元帥、合里合六七人走歸德。庚申,諸軍始知上已往,遂潰。辛酉,司農大卿蒲察世達、元帥完顏忽土出歸德西門,奉迎上入歸德。赦在府囚。軍民普覃一官,賜進士終場王輔以下十六人出身。遣奉御術甲塔失不、後弟徒單四喜往汴京奉迎兩宮。白撒還自蒲城,聚兵於大橋,不敢入。壬戌,遣使召白撒至,數其罪,下之獄,仍籍其家財賜將士,曰:「汝輩宜竭忠力,毋如斯人誤國。」人予金一兩。七日,白撒及其子忽土鄰皆死獄中。右丞相賽不致仕。右丞完顏忽斜虎行省事於徐州。官奴再請率兵北渡,女魯懽不可。遣歸德知府行戶部尚書蒲察世達、都轉運使張俊民如陳、蔡取糧,以元帥李琦、王璧護之。戊辰,安平都尉、京城西面元帥崔立與其黨韓鐸、藥安國等舉兵為亂,殺參知政事完顏奴申、樞密副使完顏斜捻阿不,勒兵入見太后,傳令召衛王子從恪為梁王,監國。即自為太師、軍馬都元帥、尚書令,尋自稱左丞相、都元帥、尚書令、鄭王。弟倚平章政事,侃殿前都點檢,其黨孛術魯哥御史中丞,韓鐸副元帥兼知開封府,折希顏、藥安國、張軍奴、完顏合答並元帥,師肅左右司郎中,賈良兵部郎中兼右司都事,又署工部尚書溫迪罕二十、吏部侍郎劉仲周並為參知政事,宣徽使奧屯舜卿為尚書左丞,戶部侍郎張正倫為尚書右丞,左右司都事張節為左右司郎中,尚書省掾元好問為左右司員外郎,都轉運知事王天祺、懷州同知康瑭並為左右司都事。開封判官李禹翼棄官去。戶部主事鄭著召不起。是日,右副點檢溫敦阿里,左右懷員外郎聶天驥,御史大夫裴滿阿虎帶,諫議大夫、左右司郎中烏古孫奴申,左副點檢完顏阿散,奉御忙哥,講議蒲察琦並死之。遂送款大元軍前。癸酉,大元將碎不泬進兵汴京。甲戌,立閱隨駕官屬軍民子女於省署,及禁民間嫁娶,括京城財。兩宮值變不果行,答失不以其父咬住、四喜以其妻奪門而出,庚午至歸德。上怒二人,皆斬於市。乙亥,遣右宣徽提點近侍局事移剌粘古如徐州,相地形,察倉庫虛實。白華如鄧州召兵。
èr yuè bǐng zǐ shuò. yú shān zhāng huán shā yuán shuài wán yán hū tǔ, xíng shěng hū xié hǔ zì lǜ bīng tǎo zhī, huì cóng yí yán lù zhū huán, nǎi hái. kuò chéng zhōng liáng. zhī guī dé fǔ shì shí zhǎn nǚ lǔ huān wèi shū mì fù shǐ quán cān zhī zhèng shì. liú yuán shuài guān nú zhōng xiào jūn sì bǎi wǔ shí rén, dū wèi mǎ yòng jūn èr bǎi bā shí yú rén, fā yú jūn fù sù xú chén sān zhōu jiù liáng.
二月丙子朔。魚山張瓛殺元帥完顏忽土,行省忽斜虎自率兵討之,會從宜嚴祿誅瓛,乃還。括城中糧。知歸德府事石盞女魯懽為樞密副使、權參知政事。留元帥官奴忠孝軍四百五十人,都尉馬用軍二百八十餘人,發余軍赴宿、徐、陳三州就糧。
sān yuè yǐ chǒu, shí zhǎn nǚ lǔ huān qǐ jǐn sàn wèi bīng chū chéng jiù shí. guān nú sī yǔ guó yòng ān móu, yāo shàng xìng hǎi zhōu, bù cóng. cài shuài wū shí lùn hào yǐ liáng sì bǎi yú hú zhì guī dé, biǎo qǐng lín xìng, shàng qiǎn xué shì wū shí lùn pú xiān yǐ xìng cài zhī yì yù qí zhōu rén. wù chén, guān nú yǐ zhōng xiào jūn wèi luàn, gōng shā mǎ yòng, suì shā shàng shū zuǒ chéng lǐ qī cān zhī zhèng shì shí zhǎn nǚ lǔ huān diǎn jiǎn tú dān zhǎng lè, cóng guān yòu chéng yǐ xià sān bǎi yú rén. shàng shè guān nú, bào nǚ lǔ huān zuì zhuàng, yǐ guān nú wèi shū mì fù shǐ quán cān zhī zhèng shì, zuǒ yòu sī láng zhōng zhāng tiān gāng wèi hù bù shì láng quán cān zhī zhèng shì. xīn mǎo, guān nú zhēn shòu cān zhī zhèng shì, jiān zuǒ fù yuán shuài. guān nú yǐ shàng jū zhào bì táng, jìn jìn zhū chén wú yī rén gǎn zòu duì zhě. shàng rì bēi qì yán yuē: zì gǔ wú bù wáng zhī guó bù sǐ zhī zhǔ, dàn hèn zhèn bù zhī yòng rén, zhì wèi cǐ nú suǒ qiú ěr. suì yǔ nèi jú lìng sòng guī děng móu zhū guān nú. xià sì yuè rén wǔ, xú zhōu xíng shěng wán yán hū xié gòng zhí wáng dé quán bìng qí zi zhū zhī, jí qí dǎng wáng lín yáng guī xié mǎo yán shòu. zhào jīng lì shāng yǔ yòng zhī. yú shān cóng yí yán lù pàn guī lián shuǐ. gēng yín, chén zhōu dū wèi lǐ shùn ér shā xíng shěng zhān gé nú shēn jí zhāo fǔ shǐ liú tiān qǐ, sòng kuǎn yú cuī lì. zhāng jùn mín lǐ qí bēn biàn jīng. wáng bì hái guī dé. guǐ sì, cuī lì yǐ liáng wáng cóng kè jīng wáng shǒu chún jí jí zhū zōng shì nán nǚ wǔ bǎi yú rén zhì qīng chéng, jiē jí yú nán. jiǎ wǔ, liǎng gōng běi qiān. jiǎ chén, dèng zhōu jié dù shǐ yí lá yuàn yǐ qí chéng pàn, yǔ bái huá jù wáng rù sòng.
三月乙丑,石盞女魯懽乞盡散衛兵出城就食。官奴私與國用安謀,邀上幸海州,不從。蔡帥烏石論鎬以糧四百餘斛至歸德,表請臨幸,上遣學士烏石論蒲鮮以幸蔡之意諭其州人。戊辰,官奴以忠孝軍為亂,攻殺馬用,遂殺尚書左丞李蹊、參知政事石盞女魯懽、點檢徒單長樂,從官右丞已下三百餘人。上赦官奴,暴女魯懽罪狀,以官奴為樞密副使、權參知政事,左右司郎中張天綱為戶部侍郎、權參知政事。辛卯,官奴真授參知政事,兼左副元帥。官奴以上居照碧堂,禁近諸臣無一人敢奏對者。上日悲泣言曰:「自古無不亡之國、不死之主,但恨朕不知用人,致為此奴所囚耳。」遂與內局令宋圭等謀誅官奴。夏四月壬午,徐州行省完顏忽斜貢執王德全並其子誅之,及其黨王琳、楊璝、斜卯延壽。召經歷商瑀用之。魚山從宜嚴祿叛歸漣水。庚寅,陳州都尉李順兒殺行省粘葛奴申及招撫使劉天起,送款於崔立。張俊民、李琦奔汴京。王壁還歸德。癸巳,崔立以梁王從恪、荊王守純及及諸宗室男女五百餘人至青城,皆及於難。甲午,兩宮北遷。甲辰,鄧州節度使移剌瑗以其城叛,與白華俱亡入宋。
liù yuè jǐ mǎo, guān nú jí qí dǎng a lǐ hé bái jìn jiē fú zhū. shàng yù shuāng mén, shè zhōng xiào jūn, yǐ ān fǎn cè. suì jué cè qiān cài, zhào cài xī chén yǐng gè yǐ bīng lái yà. zhōng jīng liú shǒu quán cān zhèng wū lín dá hú tǔ qì chéng bēn cài. rén wǔ, zhōng jīng pò, liú shǒu jiān pián yí zǒng shuài qiáng shēn sǐ zhī. wù zǐ, zhào xú zhōu xíng shěng wán yán hū xié hǔ fù xíng zài suǒ, yǐ mǒ niǎn wù diǎn dài xíng shěng shì, guō ēn wèi zǒng shuài jiān jié dù shǐ. xīn mǎo, shàng fā guī dé, liú yuán shuài wáng bì shǒu zhī. rén chén, cì bó zhōu. guǐ sì, yǐ bó zhōu jié dù shǐ wáng jìn tóng zhī jié dù shǐ wáng bīn zhēng mín dīng yùn tiě jiǎ qiǔ liáng, liú quán cān zhèng zhāng tiān gāng dǒng zhī, jiù qiān yǒu gōng jiāng shì. lín zī jùn wáng wáng yì shēn jù líng bì wàng kǒu zhài yǐ pàn, qiǎn jìn shì zhí zhǎng nǚ xī liè wán chū jiāng xú sù bīng tǎo zhī, yì shēn bài zǒu lián shuǐ, rù sòng. bǐng shēn, bó zhōu zhèn fáng jūn cuī fù gē shā shǒu chén wáng bīn děng, zhāng tiān gāng yǐ pián yí shòu fù gē jié dù shǐ, bà yùn tiě jiǎ qiǔ liáng, zhōu rén nǎi ān. jǐ hài, shàng rù cài zhōu, zhào shàng shū shěng wèi shū zhào wǔ xiān huì bīng rù yuán. xú zhōu xíng shěng mǒ niǎn wù diǎn fù cài zhōu. qǐ fù yòu chéng xiàng zhì shì sài bù dài xíng shěng shì.
六月己卯,官奴及其黨阿里合、白進皆伏誅。上御雙門,赦忠孝軍,以安反側。遂決策遷蔡,詔蔡、息、陳、潁各以兵來迓。中京留守、權參政烏林答胡土棄城奔蔡。壬午,中京破,留守兼便宜總帥強伸死之。戊子,召徐州行省完顏忽斜虎赴行在所,以抹撚兀典代行省事,郭恩為總帥兼節度使。辛卯,上發歸德,留元帥王璧守之。壬辰,次亳州。癸巳,以亳州節度使王進、同知節度使王賓征民丁運鐵甲糗糧,留權參政張天綱董之,就遷有功將士。臨淄郡王王義深據靈璧望口寨以叛,遣近侍直長女奚烈完出將徐、宿兵討之,義深敗走漣水,入宋。丙申,亳州鎮防軍崔復哥殺守臣王賓等,張天綱以便宜授復哥節度使,罷運鐵甲糗糧,州人乃安。己亥,上入蔡州,詔尚書省為書召武仙會兵入援。徐州行省抹撚兀典赴蔡州。起復右丞相致仕賽不代行省事。
qī yuè guǐ mǎo shuò, qū shè cài zhōu guǎn nèi zá fàn sǐ zuì yǐ xià. guān lì jūn mín pǔ tán liǎng guān, jīng yīng bàn zhě gèng qiān yī guān. chí mén jìn, tōng zhòng huò, cài rén biàn zhī. yǐ sì, yǐ wū gǔ lùn hào wèi yù shǐ dài fū, zǒng shuài rú gù, zhāng tiān gāng wèi yù shǐ zhōng chéng, réng quán cān zhèng, wán yán yào shī wèi zhèn nán jūn jié dù shǐ, jiān cài zhōu guǎn nèi guān chá shǐ. wù shēn, zuǒ yòu sī láng zhōng wū gǔ lùn pú xiān jiān xī zhōu cì shǐ, quán yuán shuài yòu dōu jiān, xíng shuài fǔ shì. zhēng xíng yuán shuài quán zǒng shuài lóu shì qiān shū mì yuàn shì. jǐ yǒu, xuǎn shì nǚ bèi gōng zhōng shǐ lìng, yǐ dé shù rén, yǐ yòu chéng hū xié hǔ jiàn, liú shí wén yì zhě yī rén, yú tīng zì biàn. yǐ mǎo, qiǎn wèi fán zhēng wǔ xiān bīng. dīng sì, hù wèi pú xiān shí lǔ fù zǔ zōng yù róng zhì zì biàn, chì yǒu sī fèng ān yú qián yuán sì. qián yù shǐ zhōng chéng pú chá shì dá xī miàn yuán shuài bǎ sā hé zì biàn lái guī. xīn yǒu, wǔ xiān jié jiāng shì, móu qǔ sòng jīn zhōu, zhì xī shuǐ zhòng kuì. xíng liù bù shàng shū lú zhī shì láng shí jiè móu guī cài zhōu, xiān zhuī zhī bù jí, suì shā jiè. dīng mǎo, dìng jìn mǎ qiān shǎng gé, yòu dìng kuò mǎ zuì gé, yǐ qiān shū mì yuàn shì quán cān zhèng shì mǒ niǎn wù diǎn lǐng qí shì. qiǎn shǐ fēn yì zhū dào, xuǎn bīng huì yú cài. jǐ sì, yǐ pú chá shì dá wèi lì bù shì láng, quán xíng liù bù shàng shū.
七月癸卯朔,曲赦蔡州管內雜犯死罪以下。官吏軍民普覃兩官,經應辦者更遷一官。弛門禁,通眾貨,蔡人便之。乙巳,以烏古論鎬為御史大夫,總帥如故,張天綱為御史中丞,仍權參政,完顏藥師為鎮南軍節度使,兼蔡州管內觀察使。戊申,左右司郎中烏古論蒲鮮兼息州刺史,權元帥右都監,行帥府事。征行元帥權總帥婁室簽樞密院事。己酉,選室女備宮中使令,已得數人,以右丞忽斜虎諫,留識文義者一人,余聽自便。乙卯,遣魏璠征武仙兵。丁巳,護衛蒲鮮石魯負祖宗御容至自汴,敕有司奉安於乾元寺。前御史中丞蒲察世達、西面元帥把撒合自汴來歸。辛酉,武仙劫將士,謀取宋金州,至淅水眾潰。行六部尚書盧芝、侍郎石玠謀歸蔡州,仙追芝不及,遂殺玠。丁卯,定進馬遷賞格,又定括馬罪格,以簽樞密院事權參政事抹撚兀典領其事。遣使分詣諸道,選兵會於蔡。己巳,以蒲察世達為吏部侍郎,權行六部尚書。
bā yuè guǐ yǒu shuò, yǐ qín zhōu yuán shuài zhān gē wán zhǎn quán cān zhī zhèng shì, xíng shěng shì yú shǎn xī. yù yǐ là shū, qī jiǔ yuè zhōng zhēng bīng shàng huì yú ráo fēng guān, yù chū sòng bù yì, yǐ qǔ xìng yuán. jiǎ xū, dà yuán shǐ wáng jí yù sòng hái, sòng yǐ jūn hù qí xíng, qīng shān zhāo fǔ lú jìn dé luó lì yán yǐ wén, shàng wèi zhī jù. dīng chǒu, shàng yuè bīng yú jiàn shān tíng. guǐ wèi, yuán shuài chǔ wáng biàn fù lì shòu zhōu yú méng chéng, zhào qiān shǎng yǒu chà, zhōu xiàn guān jiē lìng zhēn shòu. yǐ yǒu, dà yuán zhào sòng bīng gōng táng zhōu, yuán shuài yòu jiān jūn wū gǔ lùn hēi hàn sǐ yú zhàn, zhǔ shuài pú chá mǒu wèi bù qǔ bīng suǒ shí. chéng pò, sòng rén qiú shí rén zhě jǐn lù zhī, yú wú suǒ fàn. sòng rén zhù bīng xī zhōu nán. bǐng xū, zhào quán cān zhèng mǒ niǎn wù diǎn qiān shū mì yuàn shì lóu shì xíng shěng yuàn yú xī zhōu. dīng hài, wū gǔ lùn hào quán cān zhī zhèng shì, wù lín dá hú tǔ wèi diàn qián dōu diǎn jiǎn. gēng yín, chū shè sì yú jī chá guān. rén chén, xī zhōu xíng shěng mǒ niǎn wù diǎn yǐ bīng xí sòng rén zhōng dù diàn, zhǎn huò shén zhòng. yǐ wèi, wàn nián jié, zhōu jùn yǐ biǎo lái hè èr shí yú suǒ. xīn chǒu, shè sì yú hé dí guān jí huì mín sī, yǐ tài yī shù rén gèng zhí, bìng rén guān gěi yǐ yào, réng zé nián lǎo jìn shì èr rén wèi yī yào guān. shì yuè, jiǎ cài zhōu dōu jūn zhì shì nèi zú ā hǔ dài tóng qiān dà mù qīn fǔ shì, shǐ sòng jiè liáng, rù cí, shàng yù zhī yuē: sòng rén fù zhèn shēn yǐ. zhèn zì jí wèi yǐ lái, jiè chì biān jiāng wú fàn nán jiè. biān chén yǒu zì qǐng zhēng tǎo zhě, wèi cháng bù qiè zé zhī. xiàng dé sòng yī zhōu, suí jí fù yǔ. jìn huái yīn lái guī, bǐ duō yǐ jīn bì wèi shú, zhèn ruò shòu cái, shì huò zhī yě, fù zhī quán chéng, qiū háo wú fàn. qīng kǒu lín zhèn shēng huò shù qiān rén, xī yǐ zī liáng qiǎn zhī. jīn chéng wǒ pí bì, jù wǒ shòu zhōu, yòu wǒ dèng zhōu, yòu gōng wǒ táng zhōu, bǐ wèi móu yì qiǎn yǐ. dà yuán miè guó sì shí, yǐ jí xī xià, xià wáng bì jí yú wǒ. wǒ wáng bì nǎi yú sòng. chún wáng chǐ hán, zì rán zhī lǐ. ruò yǔ wǒ lián hé, suǒ yǐ wèi wǒ zhě yì wèi bǐ yě. qīng qí yǐ cǐ xiǎo zhī. zhì sòng, sòng bù xǔ.
八月癸酉朔,以秦州元帥粘哥完展權參知政事,行省事於陝西。諭以蠟書,期九月中徵兵上會於饒豐關,欲出宋不意,以取興元。甲戌,大元使王楫諭宋還,宋以軍護其行,青山招撫盧進得邏吏言以聞,上為之懼。丁丑,上閱兵於見山亭。癸未,元帥楚〈王弁〉復立壽州於蒙城,詔遷賞有差,州縣官皆令真授。乙酉,大元召宋兵攻唐州,元帥右監軍烏古論黑漢死於戰,主帥蒲察某為部曲兵所食。城破,宋人求食人者盡戮之,余無所犯。宋人駐兵息州南。丙戌,詔權參政抹撚兀典、簽樞密院事婁室行省、院於息州。丁亥,烏古論鎬權參知政事,兀林答胡土為殿前都點檢。庚寅,初設四隅機察官。壬辰,息州行省抹撚兀典以兵襲宋人中渡店,斬獲甚眾。乙未,萬年節,州郡以表來賀二十餘所。辛丑,設四隅和糴官及惠民司,以太醫數人更直,病人官給以藥,仍擇年老進士二人為醫藥官。是月,假蔡州都軍致仕內族阿虎帶同僉大睦親府事,使宋借糧,入辭,上諭之曰:「宋人負朕深矣。朕自即位以來,戒飭邊將無犯南界。邊臣有自請征討者,未嘗不切責之。向得宋一州,隨即付與。近淮陰來歸,彼多以金幣為贖,朕若受財,是貨之也,付之全城,秋毫無犯。清口臨陣生獲數千人,悉以資糧遣之。今乘我疲敝,據我壽州,誘我鄧州,又攻我唐州,彼為謀亦淺矣。大元滅國四十,以及西夏,夏亡必及於我。我亡必乃於宋。唇亡齒寒,自然之理。若與我連和,所以為我者亦為彼也。卿其以此曉之。」至宋,宋不許。
jiǔ yuè wù shēn, lǔ shān yuán shuài yuán zhì lǜ bīng rù yuán, cì yǐ dà xìn pái, shēng wèi zǒng shuài. gēng xū, yǐ chóng jiǔ bài tiān yú jié dù shǐ tīng, qún chén péi cóng chéng lǐ, shàng miàn yù zhī yuē: guó jiā zì kāi chuàng hán yǎng rǔ děng bǎi yǒu yú nián. rǔ děng huò yǐ xiān shì lì gōng, huò yǐ láo xiào qǐ shēn, bèi jiān zhí ruì, jī yǒu nián yǐ. jīn dāng è yùn, yǔ zhèn tóng huàn, kě wèi zhōng yǐ. bǐ wén běi bīng jiāng zhì, zhèng rǔ děng lì gōng bào guó zhī qiū, zòng sǐ wáng shì, bù shī wèi zhōng xiào zhī guǐ. wǎng zhě rǔ děng lì gōng, cháng lǜ bù wèi cháo tíng suǒ zhī, jīn rì lín dí, zhèn qīn jiàn zhī yǐ, rǔ děng miǎn zhī. yīn cì zhī jiǔ. jiǔ wèi jìng, luó qí chí zòu, dí bīng shù bǎi tū zhì chéng xià. jiāng shì yǒng yuè xián qǐng yī zhàn, shàng xǔ zhī. shì rì, fēn jūn fáng shǒu sì miàn jí zǐ chéng, yǐ zǒng shuài bèi shù lǔ lóu shì shǒu dōng miàn, nèi zú chéng lín fù zhī cān zhī zhèng shì wū gǔ lùn hào shǒu nán miàn, zǒng shuài yuán zhì fù zhī diàn qián dōu diǎn jiǎn wù lín dá hú tǔ shǒu xī miàn, zhōng xiào jūn yuán shuài cài bā ér fù zhī zhōng xiào jūn yuán shuài quán diàn qián yòu fù diǎn jiǎn wáng shān ér shǒu běi miàn, yuán shuài hé shí liè bǎi shòu fù zhī yáo shòu xī ān jūn jié dù shǐ jiān diàn qián yòu wèi jiāng jūn xíng yuán shuài fǔ shì nǚ xī liè chū shǒu dōng nán, yuán shuài zuǒ dōu jiān jiā gǔ dāng gē fù zhī diàn qián yòu wèi jiāng jūn quán zuǒ fù dōu diǎn jiǎn nèi zú xié liè shǒu zǐ chéng, dū wèi wáng ài shí fù zhī. xīn hài, dà yuán bīng zhú zhǎng lěi wéi cài chéng. jǐ wèi, kuò cài chéng sù. xīn yǒu, jìn gōng sī niàng jiǔ.
九月戊申,魯山元帥元志率兵入援,賜以大信牌,升為總帥。庚戌,以重九拜天於節度使廳,群臣陪從成禮,上面諭之曰:「國家自開創涵養汝等百有餘年。汝等或以先世立功,或以勞效起身,被堅執銳,積有年矣。今當厄運,與朕同患,可謂忠矣。比聞北兵將至,正汝等立功報國之秋,縱死王事,不失為忠孝之鬼。往者汝等立功,常慮不為朝廷所知,今日臨敵,朕親見之矣,汝等勉之。」因賜卮酒。酒未竟,邏騎馳奏,敵兵數百突至城下。將士踴躍咸請一戰,上許之。是日,分軍防守四面及子城,以總帥孛術魯婁室守東面,內族承麟副之;參知政事烏古論鎬守南面,總帥元志副之;殿前都點檢兀林答胡土守西面,忠孝軍元帥蔡八兒副之;忠孝軍元帥、權殿前右副點檢王山兒守北面,元帥紇石烈柏壽副之;遙授西安軍節度使兼殿前右衛將軍、行元帥府事女奚烈出守東南,元帥左都監夾谷當哥副之;殿前右衛將軍、權左副都點檢內族斜烈守子城,都尉王愛實副之。辛亥,大元兵築長壘圍蔡城。己未,括蔡城粟。辛酉,禁公私釀酒。
shí yuè wù yín, gèng zào tiān xìng bǎo huì. xīn sì, zòng jī mín lǎo zhì léi jí zhě chū chéng. guǐ wèi, xú zhōu shǒu chén guō ēn shā zhú guān lì yǐ pàn, xíng shěng sài bù sǐ zhī. jiǎ shēn, gěi jī mín chuán, tīng cǎi chéng háo líng qiàn shuǐ cǎo yǐ shí. wù zǐ, zhēng zhū dào bīng. xīn mǎo, shàng yuè shè yú zǐ chéng, zhōng zhě shǎng mài yǒu chà. bǐng shēn, diàn qián zuǒ fù dōu diǎn jiǎn wēn dūn chāng sūn zhàn mò. wù xū, cì yì jūn zhàn mò bèi chuàng zhě mài.
十月戊寅,更造「天興寶會」。辛巳,縱饑民老稚羸疾者出城。癸未,徐州守臣郭恩殺逐官吏以叛,行省賽不死之。甲申,給饑民船,聽采城壕菱芡水草以食。戊子,征諸道兵。辛卯,上閱射於子城,中者賞麥有差。丙申,殿前左副都點檢溫敦昌孫戰歿。戊戌,賜義軍戰歿被創者麥。
shí yī yuè xīn chǒu shuò, yǐ yòu fù dōu diǎn jiǎn ā lēi gēn yí shī lá wèi xuān chà zhèn fǔ dōu dàn yā, bié shè dàn yā sì yuán fù zhī, sì yú jī chá yì lì yān. sòng qiǎn qí jiāng jiāng hǎi mèng gǒng shuài bīng wàn rén, xiàn liáng sān shí wàn shí zhù dà yuán bīng gōng cài.
十一月辛丑朔,以右副都點檢阿勒根移失剌為宣差鎮撫都彈壓,別設彈壓四員副之,四隅機察亦隸焉。宋遣其將江海、孟珙帥兵萬人,獻糧三十萬石助大元兵攻蔡。
shí èr yuè jiǎ xū, jǐn jí mín dīng fáng shǒu, kuò fù rén zhuàng jié zhě jiǎ nán zǐ yì guān, yùn dà shí. shàng qīn chū fǔ jūn. dīng chǒu, dà yuán bīng jué liàn jiāng, sòng bīng jué chái tán rù rǔ shuǐ. jǐ mǎo, dà yuán bīng pò wài chéng, sù zhōu fù zǒng shuài gāo lá gē zhàn mò. xīn sì, yǐ zǒng shuài bèi shù lǔ lóu shì diàn qián dōu diǎn jiǎn wù lín dá hú tǔ jiē quán cān zhèng, dū wèi wán yán chéng lín wèi dōng miàn yuán shuài, quán zǒng shuài. jǐ chǒu, dà yuán bīng duò xī chéng, shàng wèi shì chén yuē: wǒ wèi jīn zǐ shí nián, tài zǐ shí nián, rén zhǔ shí nián, zì zhī wú dà guò è, sǐ wú hèn yǐ. suǒ hèn zhě zǔ zōng chuán zuò bǎi nián, zhì wǒ ér jué, yǔ zì gǔ huāng yín bào luàn zhī jūn děng wèi wáng guó, dú cǐ wèi jiè jiè ěr. yòu yuē: gǔ wú bù wáng zhī guó, wáng guó zhī jūn wǎng wǎng wèi rén qiú zhí, huò wèi fú xiàn, huò rǔ yú jiē tíng, bì zhī kōng gǔ. zhèn bì bù zhì yú cǐ. qīng děng guān zhī, zhèn zhì jué yǐ. dū wèi wáng ài shí zhàn mò. pào jūn zǒng shuài wáng ruì shā yuán shuài gǔ dāng gē, lǜ sān shí rén jiàng dà yuán. gēng yín, yǐ yù yòng qì mǐn shǎng zhàn shì. jiǎ wǔ, shàng wēi fú lǜ bīng yè chū dōng chéng móu dùn, jí shān bù guǒ, zhàn ér hái. yǐ wèi, shā shàng jiù mǎ wǔ shí pǐ guān mǎ yī bǎi wǔ shí pǐ kào jiāng shì.
十二月甲戌,盡籍民丁防守,括婦人壯捷者假男子衣冠,運大石。上親出撫軍。丁丑,大元兵決練江,宋兵決柴潭入汝水。己卯,大元兵破外城,宿州副總帥高剌哥戰歿。辛巳,以總帥孛術魯婁室、殿前都點檢兀林答胡土皆權參政,都尉完顏承麟為東面元帥,權總帥。己丑,大元兵墮西城,上謂侍臣曰:「我為金紫十年,太子十年,人主十年,自知無大過惡,死無恨矣。所恨者祖宗傳祚百年,至我而絕,與自古荒淫暴亂之君等為亡國,獨此為介介耳。」又曰:「古無不亡之國,亡國之君往往為人囚縶,或為俘獻,或辱於階庭,閉之空谷。朕必不至於此。卿等觀之,朕志決矣。」都尉王愛實戰歿。炮軍總帥王銳殺元帥谷當哥,率三十人降大元。庚寅,以御用器皿賞戰士。甲午,上微服率兵夜出東城謀遁,及柵不果,戰而還。乙未,殺尚廄馬五十疋、官馬一百五十疋犒將士。
sān nián zhēng yuè rén yín, cè chái tán shén wèi hù guó líng yīng wáng. jiǎ chén, yǐ jìn shì fēn shǒu sì chéng. wù shēn, yè, shàng jí bǎi guān, chuán wèi yú dōng miàn yuán shuài chéng lín, chéng lín gù ràng. zhào yuē: zhèn suǒ yǐ fù qīng zhě, qǐ dé yǐ zāi? yǐ jī tǐ féi zhòng, bù biàn ān mǎ chí tū. qīng píng rì jié yǒu jiāng lüè, wàn yī de miǎn, zuò yìn bù jué, cǐ zhèn zhì yě. jǐ yǒu, chéng lín jí huáng dì wèi. bǎi guān chēng hè. lǐ bì, jí chū hàn dí, ér nán miàn yǐ lì zhì. é qǐng, sì miàn hū shēng zhèn tiān dì. nán miàn shǒu zhě qì mén, dà jūn rù, yǔ chéng zhōng jūn xiàng zhàn, chéng zhōng jūn bù néng yù. dì zì yì yú yōu lán xuān. mò dì tuì bǎo zǐ chéng, wén dì bēng, lǜ qún chén rù kū, shì yuē āi zōng. kū diàn wèi bì, chéng kuì, zhū jìn jìn jǔ huǒ fén zhī. fèng yù jiàng shān shōu āi zōng gǔ yì zhī rǔ shuǐ shàng. mò dì wèi luàn bīng suǒ hài, jīn wáng.
三年正月壬寅,冊柴潭神為護國靈應王。甲辰,以近侍分守四城。戊申,夜,上集百官,傳位於東面元帥承麟,承麟固讓。詔曰:「朕所以付卿者,豈得已哉?以肌體肥重,不便鞍馬馳突。卿平日捷有將略,萬一得免,祚胤不絕,此朕志也。」己酉,承麟即皇帝位。百官稱賀。禮畢,亟出捍敵,而南面已立幟。俄頃,四面呼聲震天地。南面守者棄門,大軍入,與城中軍巷戰,城中軍不能御。帝自縊於幽蘭軒。末帝退保子城,聞帝崩,率群臣入哭,諡曰哀宗。哭奠未畢,城潰,諸禁近舉火焚之。奉御絳山收哀宗骨瘞之汝水上。末帝為亂兵所害,金亡。
zàn yuē: jīn zhī chū xìng, tiān xià mò qiáng yān. tài zǔ tài zōng wēi zhì zhōng guó, dà gài yù xiào liáo chū gù shì, lì chǔ lì qí, wěi ér qù zhī, sòng rén bù jìng, suì shī gù wù. xī zōng hǎi líng jì yǐ nüè zhèng, zhōng yuán jué wàng, jīn shì jǐ qù. tiān yàn nán běi zhī bīng, tǐng shēng shì zōng, yǐ rén yì bào, xiū xī sī mín. shì gù jīn zuò bǎi yǒu yú nián, yóu dà dìng zhī zhèng yǒu yǐ gù jié rén xīn, nǎi kè ěr yě. zhāng zōng zhì cún rùn sè, ér bǐ zhèng rì duō, zhū qiú wú yì, mín lì jìn jié, míng chāng chéng ān shèng jí shuāi shǐ. zhì yú wèi shào, jì gāng dà huài, wáng zhēng yǐ jiàn. xuān zōng nán dù, qì jué běn gēn, wài niǔ yú wēi, lián bīng sòng xià, nèi zhì kùn bèi, zì sù tǔ bēng. āi zōng zhī shì wú zú wèi zhě. huáng yuán gōng dé rì shèng, tiān rén shǔ xīn, rì chū jué xī, lǐ shì bì rán. qū qū shēng jù, tú cún yú wáng, lì jǐn nǎi bì, kě āi yě yǐ. suī rán, zài lǐ guó jūn sǐ shè jì, āi zōng wú kuì yān.
贊曰:金之初興,天下莫強焉。太祖、太宗威制中國,大概欲效遼初故事,立楚立齊,委而去之,宋人不競,遂失故物。熙宗、海陵濟以虐政,中原觖望,金事幾去。天厭南北之兵,挺生世宗,以仁易暴,休息斯民。是故金祚百有餘年,由大定之政有以固結人心,乃克爾也。章宗志存潤色,而秕政日多,誅求無藝,民力浸竭,明昌、承安盛極衰始。至於衛紹,紀綱大壞,亡征已見。宣宗南度,棄厥本根,外狃餘威,連兵宋、夏,內致困憊,自速土崩。哀宗之世無足為者。皇元功德日盛,天人屬心,日出爝息,理勢必然。區區生聚,圖存於亡,力盡乃斃,可哀也矣。雖然,在《禮》「國君死社稷」,哀宗無愧焉。