zhān gé nú shēn liú tiān qǐ fù wán yán lóu shì wū gǔ lùn hào zhāng tiān gāng wán yán zhòng dé
粘葛奴申(劉天起附) 完顏婁室 烏古論鎬 張天綱 完顏仲德
zhān gé nú shēn, yóu rèn zǐ rù gōng, huò yuē cè lùn jìn shì. tiān xìng chū, zú kāi fēng fǔ, yǐ yán gàn chēng. qí nián wǔ yuè, zhuó wèi chén zhōu fáng yù shǐ. shí bīng gē qiǎng rǎng, dào lù bù tōng, nú shēn shòu mìng, yì rán cè gū qí yóu jiān dào yǐ wǎng. chén zì bīng xìng, jūn mín jiē bì qiān tā jùn, nú shēn wèi zhī zé guān lì, míng hào lìng, wán yán guō, lì lú shě, shí cāng lǐn, bèi qì xiè. wèi jǐ, jù liú wáng shù shí wàn kǒu, mǐ yī hú zhí bái jīn sì liǎng, shì sì xuān hòng, rú biàn zhī huán jiá, jīng chéng wēi kùn zhī mín wàng ér guī zhě bù jué, suì zhǐ yǐ wèi dōng nán shēng lù.
粘葛奴申,由任子入宮,或曰策論進士。天興初,卒開封府,以嚴干稱。其年五月,擢為陳州防禦使。時兵戈搶攘,道路不通,奴申受命,毅然策孤騎由間道以往。陳自兵興,軍民皆避遷他郡,奴申為之擇官吏,明號令,完顏郭,立廬舍,實倉廩,備器械。未幾,聚流亡數十萬口,米一斛直白金四兩,市肆喧鬨,如汴之闤鋏,京城危困之民望而歸者不絕,遂指以為東南生路。
míng nián, āi zōng zǒu guī dé, gǎi chén zhōu wèi jīn xìng jūn, chí shǐ bāo yù, yǐ nú shēn wèi jié dù shǐ. é bài cān zhī zhèng shì, xíng shàng shū shěng yú chén. yú shì, nú shēn lì wǔ dū wèi yǐ jiāng qí bīng, jiàn wēi lái zhū fèn hǔ wēi pú chá hé dá zhèn wǔ lǐ shùn ér zhèn wēi wáng yì guǒ yì wán yán mǒu, fán zhāo fǔ sī zhì zhě jiē shǐ lì dū wèi sī.
明年,哀宗走歸德,改陳州為金興軍,馳使褒諭,以奴申為節度使。俄拜參知政事,行尚書省於陳。於是,奴申立五都尉以將其兵,建威來豬糞、虎威蒲察合達、振武李順兒、振威王義、果毅完顏某,凡招撫司至者皆使隸都尉司。
shì shí, jiāo zhàn wú xū rì, zhōu suǒ tún jūn shí wàn yǒu yú. nú shēn yǔ guān shǔ móu yuē: dà bīng rì zhì, ér wú zhōu liáng yǒu jǐn, nài hé? nǎi jiǎn jūn suǒ gěi, yuè yī hú wǔ dǒu zhě zuò yī hú, yòu zuò bā dǒu, yòu zuò liù dòu. jiāng lǐng zé bù gěi. rén xīn shāo yuàn. gù lǐ shùn ér cuī dū wèi yīn ér yǒu yì zhì, liú tí kòng jí wán yán bù rú gē tí kòng zhě yù yān. nú shēn zhī qí móu, cháng yǐ bīng zì fáng. jí wén dà yuán bīng wǎng zhū xiān zhèn shì yì, nú shēn qiǎn wǔ dū wèi jūn gè èr bǎi rén, yǐ lǐ shùn ér fù dū wèi cuī mǒu jiāng zhī, xí xiàng chéng zhài. lìng sūn zhèn fǔ zhě zhào shùn ér yì bīng shì, sūn zhì qí jiā, shùn ér yǐ huàn jiǎ, sūn yù guān qí dāo, shùn ér bá shì zhī, sūn sè dòng, jí chū mén bēn qù. shùn ér zhuī shā zhī, nǎi shàng mǎ, yǐn bīng èr bǎi rén rù shěng, shuō jūn shì yuē: xíng shěng kè jiǎn jūn liáng, rǔ bèi yù bǎo shí zé cóng wǒ, bù yù zé cóng xíng shěng. yú shì, shěng zhōng jūn shì jiē zuò bù qǐ. nú shēn wén biàn zǒu hòu táng, zhuī shā zhī. tí kòng liú mǒu jiā hài, jiě qí hǔ fú yǐ yǔ shùn ér, bìng shā qí zǐ zhí xù jí xiāng rén wáng dū wèi. shùn ér lìng wǔ dū wèi jūn jiē jiǎ, shǒu jiē qū. zì chēng xíng shěng, shǔ yuán shuài, dū wèi. yǐ liú tí kòng yǔ bù shùn, zhǎn zhī zuò zhōng. míng rì, suì qiǎn kè shí liè zhèng zhī sòng kuǎn yú biàn. cuī lì nǎi qiǎn qí dì yǐ jiù jiā shùn ér huái yáng jūn jié dù shǐ, xíng shěng rú gù.
是時,交戰無虛日,州所屯軍十萬有餘。奴申與官屬謀曰:「大兵日至,而吾州糧有盡,奈何?」乃減軍所給,月一斛五斗者作一斛,又作八斗,又作六斗。將領則不給。人心稍怨。故李順兒、崔都尉因而有異志,劉提控及完顏不如哥提控者預焉。奴申知其謀,常以兵自防。及聞大元兵往朱仙鎮市易,奴申遣五都尉軍各二百人,以李順兒、副都尉崔某將之,襲項城寨。令孫鎮撫者召順兒議兵事,孫至其家,順兒已擐甲,孫欲觀其刀,順兒拔示之,孫色動,即出門奔去。順兒追殺之,乃上馬,引兵二百人入省,說軍士曰:「行省克減軍糧,汝輩欲飽食則從我,不欲則從行省。」於是,省中軍士皆坐不起。奴申聞變走後堂,追殺之。提控劉某加害,解其虎符以與順兒,並殺其子侄婿及鄉人王都尉。順兒令五都尉軍皆甲,守街曲。自稱行省,署元帥,都尉。以劉提控語不順,斬之坐中。明日,遂遣克石烈正之送款於汴。崔立乃遣其弟倚就加順兒淮陽軍節度使,行省如故。
wèi jǐ, hǔ wēi dū wèi pú chá hé dá yǔ gāo yuán shuài zhě jǐn shā shùn ér zhī tú, jǔ chéng zǒu cài zhōu. dà bīng jué, zhuī jí sūn jiā lín, lǎo yòu shù shí wàn shǎo yǒu tuō zhě.
未幾,虎威都尉蒲察合達與高元帥者盡殺順兒之徒,舉城走蔡州。大兵覺,追及孫家林,老幼數十萬少有脫者。
chū, nú shēn wén cuī lì zhī biàn, qiǎn rén tàn qí shì qíng, ér shùn ér cuī dū wèi yì mì lìng rén jié gòu cuī lì, shì yǔ nú shēn suǒ qiǎn zhě tóng wǎng tóng hái. shùn ér jù qí móu xiè, gù fā zhī yì sù. nú shēn yì zhī qí móu, gù qiǎn xí xiàng chéng, yù yīn qí xíng xí shā zhī, rán yǐ wèi suǒ xiān.
初,奴申聞崔立之變,遣人探其事情,而順兒、崔都尉亦密令人結構崔立,適與奴申所遣者同往同還。順兒懼其謀泄,故發之益速。奴申亦知其謀,故遣襲項城,欲因其行襲殺之,然已為所先。
liú tiān qǐ zhě, qǐ yú pǐ fū, chū shén yōng bǐ. biàn jīng jiè yán, cháng shàng shū yǐ gàn jūn xiāng, yuàn zàn jiǎ yī zhí yǐ zì xiào. měi yán zhàn guó bīng fǎ, píng zhāng bái sā děng xìn zhī, lìng jǐng dé sì jiān zào gé chē sān qiān liǎng. tiān xìng yuán nián, shòu dōu zhāo fǔ shǐ, pèi jīn fú. zhào jiàn, qǐ wǎng chén zhōu yùn liáng, shàng cóng zhī, yī shí jiē qiè xiào qí jiǎo xìng. jí zhì chén, xíng jūn shū yǒu fāng lüè, měi chū zhàn, shù yǒu gōng, chén rén shén yǐ zhòng zhī. shùn ér zhī biàn, tiān qǐ yǎn jiǎn bù cóng, wèi suǒ shā. tóng shí yī táng kuò zhāo fǔ zhě yì bù qū ér sǐ.
劉天起者,起於匹夫,初甚庸鄙。汴京戒嚴,嘗上書以干君相,願暫假一職以自效。每言戰國兵法,平章白撒等信之,令景德寺監造革車三千兩。天興元年,授都招撫使,佩金符。召見,乞往陳州運糧,上從之,一時皆竊笑其僥倖。及至陳,行軍殊有方略,每出戰,數有功,陳人甚倚重之。順兒之變,天起偃蹇不從,為所殺。同時一唐括招撫者亦不屈而死。
wán yán lóu shì sān rén, jiē nèi zú yě, shí yǐ qí míng tóng, gù gè yǐ zhǎng yòu bié zhī.
完顏婁室三人,皆內族也,時以其名同,故各以長幼別之。
zhèng dà bā nián, qìng shān nú qì jīng zhào, shì yīng yáng dū wèi dà lóu shì yùn jūn qì zhì bái lù yuán, yù dà bīng yǔ zhàn, bīng rèn jì jǐn, yǐ tāo xì diào jīn pái, lì zhàn ér sǐ.
正大八年,慶山奴棄京兆,適鷹揚都尉大婁室運軍器至白鹿原,遇大兵與戰,兵刃既盡,以絛系掉金牌,力戰而死。
jiǔ nián zhēng yuè, dà bīng zhì xiāng chéng, yuán shuài zhōng lóu shì xiǎo lóu shì yǐ mǎ jūn sān qiān yù zhī yú rǔ fén. shí dà bīng yǐ sān sì shí qí rù xiāng chéng, qū yì mǎ ér chū, yòu rù dōng yíng, shā yī qiān fū zhǎng, jīn rén shǐ jué zhī. liǎng lóu shì yǐ zhēng dàn yǐn jiāng xiào, jiē zuì bù néng jūn, suì bài, tuì zǒu xǔ zhōu. huì zhōng shǐ zhào rù jīng shī. tiān xìng èr nián zhēng yuè, hé shuò jūn kuì, āi zōng zǒu guī dé, zhōng lóu shì wèi běi miàn zǒng shuài, xiǎo lóu shì zuǒ yì yuán shuài, shōu kuì zú jí jiāng jūn jiā gǔ jiǔ shí bēn cài zhōu. cài shuài wū gǔ lùn kǎo lǎo zhī qí bá hù bù nà, suì zǒu xī zhōu, xī shuài shí mǒ jiǔ zhù nà zhī. shí bái huá yǐ shàng mìng sòng hǔ fú yú jiǔ zhù wèi xī zhōu xíng shuài fǔ shì. jiǔ zhù chū jìn shì, hǎo zì biāo zhì, zōu cóng yíng lù. sān rén zhě dù zhī, gè yǐ zhāo jí qín wáng jūn shì wèi míng, dé wǔ liù bǎi rén, zhōu yǐ jiǎ zhàng gěi zhī. jiǔ zhī, jiàn shēng cāi èr, jiǔ zhù yì zhāo fù fàn yá kuài shù bǎi rén wèi hǔ zǐ jūn, yè zé huàn jiǎ wèi bèi. yī rì, jiǔ zhù shǐ yī wàn hù xún chéng, sān shuài zhí ér qū zhī, shǐ dà hū yún: wù xué wǒ yù kāi xī mén fǎn! jí zhǎn zhī. nǎi zhào jiǔ zhù, jiǔ zhù yù bù wǎng, jù zhōu rén jí huò, nǎi cóng sān bǎi zú yǐ wǎng. sān shuài lìng jiǎ shì shǒu jiē qū, jiǔ zhù cóng zhě guò, chù chù zhí zhī. jiǔ zhù dú rù, sān shuài wèn rǔ hé wèi yù fǎn, jiǔ zhù yuē: wǒ hé yuán fǎn? sān shuài nù, yù shā zhě jiǔ zhī. xiǎo lóu shì yì shāo jiě, pō wèi jiù hù, dé bù shā, shǐ rén suǒ zhī. yǐ jiā gǔ jiǔ shí wèi shuài, jiān quán xī zhōu.
九年正月,大兵至襄城,元帥中婁室、小婁室以馬軍三千遇之於汝墳。時大兵以三四十騎入襄城,驅驛馬而出,又入東營,殺一千夫長,金人始覺之。兩婁室以正旦飲將校,皆醉不能軍,遂敗,退走許州。會中使召入京師。天興二年正月,河朔軍潰,哀宗走歸德,中婁室為北面總帥,小婁室左翼元帥,收潰卒及將軍夾谷九十奔蔡州。蔡帥烏古論栲栳知其跋扈不納,遂走息州,息帥石抹九住納之。時白華以上命送虎符於九住為息州行帥府事。九住出近侍,好自標緻,騶從盈路。三人者妒之,各以招集勤王軍士為名,得五六百人,州以甲仗給之。久之,漸生猜貳,九住亦招負販牙儈數百人為「虎子軍」,夜則擐甲為備。一日,九住使一萬戶巡城,三帥執而驅之,使大呼云:「勿學我欲開西門反!」即斬之。乃召九住,九住欲不往,懼州人及禍,乃從三百卒以往。三帥令甲士守街曲,九住從者過,處處執之。九住獨入,三帥問汝何為欲反,九住曰:「我何緣反?」三帥怒,欲殺者久之。小婁室意稍解,頗為救護,得不殺,使人鎖之。以夾谷九十為帥,兼權息州。
cài shuài kǎo lǎo wén jiǔ zhù wèi sān shuài suǒ wū, shàng zòu biàn zhī, sān shuài yì jùn zhí jiǔ zhù zhī guò shàng wén. cháo tíng zhǔ kǎo lǎo zhī biàn, qiě bù zhí sān shuài. liù yuè, shè zhì cài, kǎo lǎo jù jiǔ zhù wèi sān shuài suǒ zhū, qiǎn èr zú chí sòng zhào shū yú xī, nǎi dé miǎn. jí shàng jiāng xìng cài, mì zhào zhōng lóu shì yǐn bīng lái yà, lóu shì chí yí jiǔ zhī, nǎi lǜ suǒ zhāo zú fèng yíng. qī yuè, shàng qiǎn jìn shì jú shǐ rù xī zhōu kuò mǎ, jí zhào jiǔ zhù. jiǔ zhù zhì, yǔ zhōng lóu shì biàn yú shàng qián. shí zhōng lóu shì yǐ shòu tóng qiān shū mì yuàn shì, shàng bù yù shǐ zhī zhōng sòng, nǎi bà jiǔ zhù shuài zhí, shòu hù bù láng zhōng, yǐ wū gǔ lùn hū lǔ wèi xī zhōu cì shǐ.
蔡帥栲栳聞九住為三帥所誣,上奏辨之,三帥亦捃摭九住之過上聞。朝廷主栲栳之辨,且不直三帥。六月,赦至蔡,栲栳懼九住為三帥所誅,遣二卒馳送詔書於息,乃得免。及上將幸蔡,密召中婁室引兵來迓,婁室遲疑久之,乃率所招卒奉迎。七月,上遣近侍局使入息州括馬,即召九住。九住至,與中婁室辨於上前。時中婁室已授同簽樞密院事,上不欲使之終訟,乃罷九住帥職,授戶部郎中,以烏古論忽魯為息州刺史。
shí yǒu tǔ háo liú tū ér mǎ ān fǔ zhě zì cài cháo hái, yǐ jūn chǔ bù gěi pàn rù sòng, zhōu zhī běi guān wèi suǒ fén huǐ. shì shí chéng zhōng jūn wú jǐ, rì yǒu pàn qù zhě, qiě chān zhī sòng rén yǒu kuī xī zhī yì, xī shuài jù, shàng zòu qǐng yì bīng wèi bèi. cháo tíng yǐ cān zhī zhèng shì mǒ niǎn wù diǎn xíng shěng shì yú xī zhōu, zhōng lóu shì yǐ tóng qiān shū mì yuàn shì wèi zǒng shuài, xiǎo lóu shì yǐ fù diǎn jiǎn wèi yuán shuài, wáng jìn wèi dàn yā shuài, jiā gǔ jiǔ shí wèi dū wèi, yǐ zhōng xiào mǎ jūn èr bǎi bù jūn wǔ bǎi shǔ zhī, xíng shěng yuàn yú xī. jiāng xíng, shàng yù zhī yuē: běi bīng suǒ yǐ cháng qǔ quán shèng zhě, shì běi fāng zhī mǎ lì, jiù zhōng guó zhī jì qiǎo ěr, wǒ shí nán yǔ zhī dí. zhì yú sòng rén, hé zú dào zāi. zhèn dé jiǎ shì sān qiān, zòng héng jiāng huái jiān yǒu yú lì yǐ. qīng děng miǎn zhī.
時有土豪劉禿兒、馬安撫者自蔡朝還,以軍儲不給叛入宋,州之北關為所焚毀。是時城中軍無幾,日有叛去者,且覘知宋人有窺息之意,息帥懼,上奏請益兵為備。朝廷以參知政事抹捻兀典行省事於息州,中婁室以同簽樞密院事為總帥,小婁室以副點檢為元帥,王進為彈壓帥,夾谷九十為都尉,以忠孝馬軍二百、步軍五百屬之,行省、院於息。將行,上諭之曰:「北兵所以常取全勝者,恃北方之馬力,就中國之技巧耳,我實難與之敵。至於宋人,何足道哉。朕得甲士三千,縱橫江、淮間有餘力矣。卿等勉之。」
bā yuè rén chén, xíng shěng qiǎn rén zòu zhōng dù diàn zhī jié. chū, wù diǎn děng fù xī, jì zhì zhī yè, qián qiǎn zhōng xiào jūn bǎi yú qí xí sòng yíng yú zhōng dù. wǒ jūn jiē běi yǔ, yòu sǎn màn shì zhī, sòng rén wàng zhī hài è bēn kuì, zhǎn huò shén zhòng. fù zòu yuán shuài zhāng rùn bù zūn yuē shù, shī wáng jūn shì, qǐ zhèng diǎn xíng. lóu shì biǎo rùn wú zuì, shàng qiǎn rén shè zhī, bǐ zhì, yǐ sǐ yù zhōng. gài rùn wèi lóu shì fù xīn, jiǔ zhù zhī yù jiē rùn fā zhī. wù diǎn lián dé qí shì, yīn qí shī lǜ ér zhū zhī yě. jiǔ yuè, yǐ hū lǔ tuì suō, bù néng fǔ yù, mín duō pàn qù, duó qí zhí, yǐ jiā gǔ jiǔ shí quán xī zhōu shì.
八月壬辰,行省遣人奏中渡店之捷。初,兀典等赴息,既至之夜,潛遣忠孝軍百餘騎襲宋營於中渡。我軍皆北語,又散漫似之,宋人望之駭愕奔潰,斬獲甚眾。復奏元帥張閏不遵約束,失亡軍士,乞正典刑。婁室表閏無罪,上遣人赦之,比至,已死獄中。蓋閏為婁室腹心,九住之獄皆閏發之。兀典廉得其事,因其失律而誅之也。九月,以忽魯退縮,不能撫御,民多叛去,奪其職,以夾谷九十權息州事。
shí yī yuè, sòng rén yǐ jūn èr wàn lái gōng. chéng zhōng shí jǐn, nǎi hé dí, jì ér kuò zhī, měi shí zhǐ liú yī dòu, bìng kuò jīn bó yī wù, chéng zhōng jiē wú liáo yǐ. qián liǎng yuè, cài zhōu yǐ jūn hù lǎo yòu wàn kǒu lái jiù shí, běi bīng jué zhī, zhuī jí yú èr shí lǐ zhī wài, zhì xī zhě cái shí yú rén. zhì shì, cài wèn bù tōng. xíng shěng jí zhū shuài rì yǐ gē jiǔ wèi shì, shēng lè bù jué. xià jí jūn shì qiáng qǔ guǎ fù yòu nǚ, jué miè rén lǐ, wú suǒ bù zhì.
十一月,宋人以軍二萬來攻。城中食盡,乃和糴,既而括之,每石止留一斗,並括金帛衣物,城中皆無聊矣。前兩月,蔡州以軍護老幼萬口來就食,北兵覺之,追及於二十里之外,至息者才十餘人。至是,蔡問不通。行省及諸帥日以歌酒為事,聲樂不絕。下及軍士強娶寡婦幼女,絕滅人理,無所不至。
sān nián jiǎ wǔ zhēng yuè, cài xiōng wèn zhì, zhū shuài shā zhī yǐ miè kǒu, rán mín jiān yì pō yǒu zhī zhě. chū, zhū shuài yù běi jiàng, ér dì xiāng cāi jì, wú gǎn xiān fā zhě. shù rì, cài xìn hōng rán, zhū shuài píng rén jù yì, jiē yán sòng kuǎn nán zhōng wèi biàn. shí lǐ yù wèi mù qīn fǔ tóng qiān huán duān guó xìn shǐ xià jīng lì guān, nǎi shǐ sòng kuǎn yú sòng. suì fā sàng shè jì, shì āi zōng yuē zhāo zōng. zhōu mín fèng xíng shěng wèi lǐng shěng, chéng xiàng zǒng shuài zuǒ píng zhāng jiē qǔ fù. shí sān rì, jǔ chéng nán qiān, sòng rén fén zhōu lóu lǔ. zhōu rén lǎo yòu dù huái nán xíng, rù luó shān, wěi qū zhī xìn yáng. běi bīng jiàn huǒ qǐ, zhuī jí zhī, wú yǒu miǎn zhě, qiě zhū suǒ xíng shěng yǐ xià guān shǔ yú sòng. sòng rén lìng guān shǔ rù chéng, tuō yǐ kào shǎng, cóng wàn hù yǐ shàng liù qī bǎi rén jiē shā zhī, jūn zhōng yì yǒu duó mìng sǐ dí zhě. sòng rén yù zhū jūn, xíng shěng yǐ xià yǒu zuì yǐ chù zhì, rǔ děng jiù mí hún zhài ān tún, suì yǐ jūn fáng zhī. jì ér yǔ běi jūn jiē, nán jūn liǎn bì, yī jūn xī wèi suǒ shā.
三年甲午正月,蔡凶問至,諸帥殺之以滅口,然民間亦頗有知者。初,諸帥欲北降,而遞相猜忌,無敢先發者。數日,蔡信哄然,諸帥屏人聚議,皆言送款南中為便。時李裕為睦親府同僉桓端國信使下經歷官,乃使送款於宋。遂發喪設祭,諡哀宗曰昭宗。州民奉行省為領省,丞相、總帥、左平章皆娶婦。十三日,舉城南遷,宋人焚州樓櫓。州人老幼渡淮南行,入羅山,委曲之信陽。北兵見火起,追及之,無有免者,且誅索行省已下官屬於宋。宋人令官屬入城,托以犒賞,從萬戶以上六七百人皆殺之,軍中亦有奪命死敵者。宋人諭諸軍,行省已下有罪已處置,汝等就迷魂寨安屯,遂以軍防之。既而與北軍接,南軍斂避,一軍悉為所殺。
wū gǔ lùn hào, běn míng kǎo lǎo, dōng běi lù zhāo tǎo sī rén. yóu hù wèi qǐ shēn, lèi guān qìng yáng zǒng guǎn. tiān xìng chū, qiān cài xī chén yǐng děng zhōu pián yí zǒng shuài. èr nián, āi zōng zài guī dé, pú chá guān nú guó yòng ān yù shàng xìng hǎi zhōu, wèi jué. huì hào yùn mǐ sì bǎi yú hú zhì guī dé, qiě qǐng xìng cài, shàng yì suì jué. xiān qiǎn zhí xué shì wū gǔ lùn pú xiān rú cài, gào cài rén yǐ lín xìng zhī yì. liù yuè, zhēng cài xī jūn mǎ lái yà, yǐ cài zhòng zhèn, qiě lǜ yǒu bù cè, zhào hào wù yuǎn yíng.
烏古論鎬,本名栲栳,東北路招討司人。由護衛起身,累官慶陽總管。天興初,遷蔡、息、陳、潁等州便宜總帥。二年,哀宗在歸德,蒲察官奴、國用安欲上幸海州,未決。會鎬餫米四百餘斛至歸德,且請幸蔡,上意遂決。先遣直學士烏古論蒲鮮如蔡,告蔡人以臨幸之意。六月,征蔡、息軍馬來迓,以蔡重鎮,且慮有不測,詔鎬勿遠迎。
xīn mǎo, chē jià fā guī dé, shí jiǔ yǔ, cháo shì hù cóng zhě tú xíng ní shuǐ zhōng, duō qīng zǎo wèi liáng, shù rì zú jìng jǐn zhǒng, cān zhèng tiān gāng yì rán. rén chén, zhì bó, shàng huáng yī zào lì, jīn tù gú dài, yǐ qīng huáng qí èr dǎo qián, huáng sǎn yōng hòu, cóng zhě èr sān bǎi rén, mǎ wǔ shí yú pǐ ér yǐ. xíng cì chéng zhōng, sēng dào fù lǎo bài fú dào zuǒ, shàng qiǎn jìn shì yù yǐ guó jiā hán yǎng rǔ bèi bǎi yǒu yú nián, jīn zhèn wú dé, lìng ěr tú tàn. zhèn yì wú zú yán zhě, rǔ bèi wú wàng zǔ zōng zhī dé kě yě. jiē hū wàn suì, qì xià. liú yī rì, jìn bó zhī nán liù shí lǐ, bì yǔ shuāng gōu sì zhōng, hāo ài mǎn mù, wú yī rén jī, shàng tài xī yuē: shēng líng jǐn yǐ. wèi zhī yī tòng. shì rì, xiǎo lóu shì zì xī lái yà, dé mǎ èr bǎi. jǐ hài, rù cài. cài zhī fù lǎo qiān rén luó bài yú dào, jiàn shàng yí wèi xiāo tiáo, mò bù gǎn qì, shàng yì xū xī zhě jiǔ zhī.
辛卯,車駕發歸德,時久雨,朝士扈從者徒行泥水中,掇青棗為糧,數日足脛盡腫,參政天綱亦然。壬辰,至亳,上黃衣皂笠,金兔鶻帶,以青黃旗二導前,黃傘擁後,從者二三百人,馬五十餘匹而已。行次城中,僧道父老拜伏道左,上遣近侍諭以「國家涵養汝輩百有餘年,今朕無德,令爾塗炭。朕亦無足言者,汝輩無忘祖宗之德可也。」皆呼萬歲,泣下。留一日,進亳之南六十里,避雨雙溝寺中,蒿艾滿目,無一人跡,上太息曰:「生靈盡矣。」為之一慟。是日,小婁室自息來迓,得馬二百。己亥,入蔡。蔡之父老千人羅拜於道,見上儀衛蕭條,莫不感泣,上亦歔欷者久之。
qī yuè, yǐ hào wèi yù shǐ dài fū, zǒng shuài rú gù. chū, hào shǒu cài, mén jìn shén yán, nán nǚ qiáo cǎi, bì yǐ mò shí qí miàn, rén yǒu yǐ qián chū zhě, shí qǔ yī fēn yǒu bàn yǐ shàn jūn. shàng zhì cài, huò yán qí fēi biàn, jí chí qí jìn. shí dà bīng qù yuǎn, shāng fàn pō jí, xiǎo mín gǔ wǔ, yǐ wèi fù jiàn tài píng, gōng sī sù niàng, yī rì jù jǐn.
七月,以鎬為御史大夫,總帥如故。初,鎬守蔡,門禁甚嚴,男女樵採,必以墨識其面,人有以錢出者,十取一分有半以贍軍。上至蔡,或言其非便,即弛其禁。時大兵去遠,商販頗集,小民鼓舞,以為復見太平,公私宿釀,一日俱盡。
yǎn chéng tǔ háo lú jìn shā qí zhǎng lì, zì chēng zhāo fǔ shǐ, yǐ qián guān shǎn shuài fǔ jīng lì fàn tiān bǎo wèi fù. zhì shì, tiān bǎo lái jiàn, jìn mài sān bǎi shí jí zhāng lù pú chá mì děng wù, suì cì jìn jīn pái, jiā tiān bǎo guān, zì shì jìn wù zhě zhǒng zhì. jì ér qiǎn nèi shì diàn tóu sòng guī yǔ hào qī xuǎn shì nǚ bèi hòu gōng, yǐ dé shù rén, yòu chéng hū xié hǔ jiàn yuē: xiǎo mín wú zhī, jiāng wèi bì xià zhù bì yǐ lái, bù wén huī fù yuǎn lüè, ér xiān qiú chù nǚ yǐ shì jiǔ jū. mín yú ér shén, bù kě bù wèi. shàng yuē: zhèn yǐ liù gōng shī sàn, zuǒ yòu wú rén, gù lìng cǎi zé. jīn chéng guī huì, gǎn bù jìng cóng. zhǐ liú jiě wén yì zhě yī rén, yú jiē fàng qiǎn.
郾城土豪盧進殺其長吏,自稱招撫使,以前關、陝帥府經歷范天保為副。至是,天保來見,進麥三百石及獐鹿脯、茶、蜜等物,遂賜進金牌,加天保官,自是進物者踵至。既而遣內侍殿頭宋珪與鎬妻選室女備後宮,已得數人,右丞忽斜虎諫曰:「小民無知,將謂陛下駐蹕以來,不聞恢復遠略,而先求處女以示久居。民愚而神,不可不畏。」上曰:「朕以六宮失散,左右無人,故令採擇。今承規誨,敢不敬從。止留解文義者一人,余皆放遣。」
shì shí, cóng guān jìn shì lǜ jiē qióng fá, xī qǔ gěi yú hào, hào yì bù néng rén mǎn qí yù, rì xī jiāo zèn yú shàng, shén yǐ shàng shí què gōng wèi yán. shàng nù, suī zhuó bài dài fū, ér zhào jiàn tè shū. xiǎo lóu shì zhī zài xī zhōu yě, yǔ shí mǒ jiǔ zhù yǒu xì, yuàn hào wèi jiǔ zhù biàn qū zhí. jí shàng xìng cài, lóu shì jiàn yú shuāng gōu, yīn hòu wū hào zuì, shàng pō xìn zhī. hào zì zhī bèi chán, yōu fèn yù yì, cháng chēng jí zài gào. huì qián cān zhī zhèng shì shí zhǎn nǚ lǔ huān zhí dà ān lái, yǐ nǚ lǔ huān wú fǎn zhuàng, wèi guān nú suǒ shā, bái shàng shū shěng qiú gǎi zhèng, shàng shū shěng yǐ wén. shàng yuē: zhèn cháng wèi nǚ lǔ huān fǎn xié, ér wú jī kě xún. wèi bù fǎn xié, zhèn fāng bào lù, qiǎn rén zhēng yuán bīng, bǐ liú jīng ruì zì fáng, fā qí léi ruò zhě yǐ lái. jì dào suī yáng, bǐ hòu zì fèng yǎng, shǐ zhèn xī jiàng yǒu què. zhèn wèi rén jūn, bù dāng yǔ cǐ xì shì, dàn sì hǎi jùn xiàn, shú fēi guó jiā suǒ yǒu? zuò bǎo yī chéng, chén zǐ zhī fēn, bǐ nǎi zì fù ér yǒu jiāo jūn shàng zhī xīn, fēi fǎn ér hé? rán zhèn fāng jià yù rén cái yǐ jì jiān nán, lù gōng wàng guò cǐ qí shí yě, qí lí zhèng zhī. qún chén zhī shàng yì zhī zài hào yě, shù wèi yòu chéng zhòng dé yán zhī. zhòng dé měi jiàn shàng, bì chēng hào gōng yè, yí lìng yù cān jī wù, yòu jiàn yǐ zì dài, shàng nù shǎo jiě. jí cān zhèng mǒ niǎn wù diǎn xíng shěng xī zhōu, hào suì yǐ yù shǐ dài fū quán cān zhī zhèng shì.
是時,從官近侍率皆窮乏,悉取給於鎬,鎬亦不能人滿其欲,日夕交譖於上,甚以尚食闕供為言。上怒,雖擢拜大夫,而召見特疏。小婁室之在息州也,與石抹九住有隙,怨鎬為九住辨曲直。及上幸蔡,婁室見於雙溝,因厚誣鎬罪,上頗信之。鎬自知被讒,憂憤鬱抑,常稱疾在告。會前參知政事石盞女魯歡侄大安來,以女魯歡無反狀,為官奴所殺,白尚書省求改正,尚書省以聞。上曰:「朕嘗謂女魯歡反邪,而無跡可尋。謂不反邪,朕方暴露,遣人征援兵,彼留精銳自防,發其羸弱者以來。既到睢陽,彼厚自奉養,使朕醯醬有闕。朕為人君,不當語此細事,但四海郡縣,孰非國家所有?坐保一城,臣子之分,彼乃自負而有驕君上之心,非反而何?然朕方駕馭人材以濟艱難,錄功忘過此其時也,其釐正之。」群臣知上意之在鎬也,數為右丞仲德言之。仲德每見上,必稱鎬功業,宜令預參機務,又薦以自代,上怒少解。及參政抹捻兀典行省息州,鎬遂以御史大夫權參知政事。
jiǔ yuè, dà bīng wéi cài, hào shǒu nán miàn, zhōng xiào jūn yuán shuài cài bā ér fù zhī. wèi jǐ, chéng pò bèi zhí, yǐ zhāo xī zhōu bù xià, shā zhī.
九月,大兵圍蔡,鎬守南面,忠孝軍元帥蔡八兒副之。未幾,城破被執,以招息州不下,殺之。
wū gǔ lùn xiān shēng zhě, běn guì rén jiā nú, wèi quán zhēn shī. yáng wèi kuáng tài, luǒ diān lù zú, zhuì má wèi yī, rén yì wèi zhī má pèi xiān shēng. xuān zōng cháng zhào rù gōng, wèn yǐ mì shù. yīn chū rù dà zhǎng zhǔ jiā, shū yǒu huì jī, shàng wēi wén zhī, chì yǒu sī yǎn bǔ, yǐ táo qù. zhèng dà mò, cóng hào lái guān rǔ nán, rén jiē zhī yǔ qí qī tōng, ér hào bù zhī. shēng bù zì ān, qiú chū, hào wèi yíng dào yǔ, qīn lǜ sēng dào sòng shǐ jū zhī. chē jià jiāng zhì cài, shēng yù dùn wú suǒ wǎng, yīn zì yán néng shǐ jūn shì fú qì bù fèi liáng. yòu chéng zhòng dé zhī qí wàng, nǎi zòu: yù rú tián dān jiǎ shén shī tuì dí zhī yì, shòu yī zhēn rén zhī hào, xuán chū qí jì, běi bīng xìn wū bì hài yì zhī, huò kě yǐ yǒu chéng gōng. cān zhèng tiān gāng yǐ wèi bù kě, suì zhǐ. fù qiú rù jiàn, yán yǒu guǐ jì kě yǐ tuì dí. jí jiàn, zhǎng yī bù bài, qiě duō dà yán, yù chū shuō dà shuài pēn zhǎn wèi tuō shēn jì. shí láng zhōng yí lá kè zhōng yuán wài láng wáng è jù yǐ xiàng zhě má pèi wèi yán, shàng nù shā zhī.
烏古論先生者,本貴人家奴,為全真師。佯為狂態,裸顛露足,綴麻為衣,人亦謂之「麻帔先生」。宣宗嘗召入宮,問以秘術。因出入大長主家,殊有穢跡,上微聞之,敕有司掩捕,已逃去。正大末,從鎬來官汝南,人皆知與其妻通,而鎬不知。生不自安,求出,鎬為營道宇,親率僧道送使居之。車駕將至蔡,生欲遁無所往,因自言能使軍士服氣不費糧。右丞仲德知其妄,乃奏:「欲如田單假神師退敵之意,授一真人之號,旋出奇計,北兵信巫必駭異之,或可以有成功。」參政天綱以為不可,遂止。復求入見,言有詭計可以退敵。及見,長揖不拜,且多大言,欲出說大帥噴盞為脫身計。時郎中移剌克忠、員外郎王鶚具以向者「麻帔」為言,上怒殺之。
zàn yuē: jìn liú yuè shí zhǎng yú fǔ nà, duǎn yú jià yù, yǐ gù qǔ bài. zhān gé nú shēn chén zhōu zhī shì, dài lèi zhī yǐ. sān lóu shì jiē jīn nèi zú, wéi dà lóu shì sǐ dé qí suǒ, qí liǎng lóu shì chán zéi rén yě, xiāng chéng shì jí, zuì bù néng jūn, nǎi huàn yī sǐ, jīn shī zhèng xíng, yī zhì yú shì. wū gǔ lùn hào xìng cài zhī qǐng, suī fēi zhì móu, qū qū xiào zhōng yǐ chán jiàn jì, āi zōng zhī míng, gài kě zhī yǐ.
贊曰:晉劉越石長於撫納,短於駕馭,以故取敗。粘葛奴申陳州之事,殆類之矣。三婁室皆金內族,唯大婁室死得其所,其兩婁室讒賊人也,襄城事急,醉不能軍,乃逭一死,金失政刑,一至於是。烏古論鎬幸蔡之請,雖非至謀,區區效忠以讒見忌,哀宗之明,蓋可知矣。
zhāng tiān gāng, zì zhèng qīng, bà zhōu yì jīn rén yě. zhì níng yuán nián cí fù jìn shì. xìng kuān hòu duān zhí, lùn yì chún zhèng, zào cì bù shǎo biàn. lèi guān xián níng lín tóng lìng, rù bǔ shàng shū shěng lìng shǐ, bài jiān chá yù shǐ, yǐ gěng zhí wén. shēng hù bù láng zhōng, quán zuǒ yòu sī yuán wài láng. āi zōng dōng xìng, qiān zuǒ yòu sī láng zhōng, hù cóng zhì guī dé, gǎi lì bù shì láng. zhī yuán shuài guān nú yǒu fǎn zhuàng, lǚ wèi shàng yán zhī, shàng bù cóng, guān nú guǒ biàn, suì zhuó tiān gāng quán cān zhī zhèng shì. jí cóng shàng qiān cài, liú bó zhōu, shì jūn biàn, tiān gāng yǐ pián yí shòu zuò luàn zhě guān, zhōu lài zhī yǐ ān. jí cài, zhuǎn yù shǐ zhōng chéng, réng quán cān zhèng.
張天綱,字正卿,霸州益津人也。至寧元年詞賦進士。性寬厚端直,論議醇正,造次不少變。累官咸寧、臨潼令,入補尚書省令史,拜監察御史,以鯁直聞。升戶部郎中,權左右司員外郎。哀宗東幸,遷左右司郎中,扈從至歸德,改吏部侍郎。知元帥官奴有反狀,屢為上言之,上不從,官奴果變,遂擢天綱權參知政事。及從上遷蔡,留亳州,適軍變,天綱以便宜授作亂者官,州賴之以安。及蔡,轉御史中丞,仍權參政。
fú gōu xiàn zhāo fǔ sī zhī shì liú chāng zǔ shàng fēng shì, qǐng dà jǔ fá sòng, qí lüè yún: guān jūn zài qián, jī mín zài hòu, nán jiàn jiāng wéi, xī rù yì shǔ. pō hé shàng yì. shàng mìng tiān gāng miàn jié qí yùn jí, zhào yǔ yǔ wú kě qǔ zhě, rán zhòng wéi shàng mìng, qiě kǒng bì sāi yán lù, zòu yǐ wèi shàng shū shěng wěi chà guān. hù wèi nǚ xī liè wán chū jìn shì jú zhí zhǎng nián hé xié liè fèng yù chén qiān quán jìn shì jú zhí zhǎng nèi zú tài hé sì rén, yǐ shí bù gěi chū yuàn yán, qǐ wǎng chén zhōu jiù shí. tiān gāng zòu lìng jiān zhī chū mén rèn suǒ wǎng. cái chū jí rǔ nán àn, yù běi bīng jiē jiàn shā, shí rén kuài zhī. yāo rén wū gǔ lùn xiān shēng zhě zì yán néng shǐ jūn shì fú qì, kě bù fèi liáng. yòu chéng zhòng dé yuán tián dān gù shì, yù jiǎ qí shù yǐ hài dí, yǔ zài wū gǔ lùn hào chuán. shàng pō rán zhī, tiān gāng lì biàn yǐ wèi bù kě, suì zhǐ, qiě yuē: xiàng fēi zhāng tiān gāng, jǐ wèi cǐ zéi suǒ kuáng. jūn lì shí mǒ hǔ ér zhě qiú jiàn zhòng dé, zì wèi yǒu qí jì tuì dí, chū mǎ miàn jù rú shī zi zhuàng ér è, bié zhì qīng má bù wèi zú wěi, yīn yán: běi bīng suǒ shì zhě mǎ ér yǐ, yù zhì qí rén, xiān zhì qí mǎ. rú wǒ jūn jìn zhàn, xún shǎo què, bǐ bì lái zhuī. wǒ yǐ xún qí bǎi yú jiē cǐ zhuàng, réng xì dà líng yú jǐng, zhuàng shì chéng zhī, yǐ tū bǐ qí, qí bì jīng yì, wǒ jūn gǔ zào jì qí hòu, cǐ tián dān suǒ yǐ pò yàn yě. tiān gāng yuē: bù kě. bǐ zhòng wǒ guǎ, cǐ bù zú shì, zòng shǐ jīng qù, ān bǎo qí bù fù lái hū? kǒng tú fèi gōng wù, zhǐ qǔ dí rén xiào ěr. nǎi bà zhī.
扶溝縣招撫司知事劉昌祖上封事,請大舉伐宋,其略云:「官軍在前,饑民在後,南踐江、惟,西入邑、蜀。」頗合上意。上命天綱面詰其蘊藉,召與語無可取者,然重違上命,且恐閉塞言路,奏以為尚書省委差官。護衛女奚烈完出、近侍局直長粘合斜烈、奉御陳謙、權近侍局直長內族泰和四人,以食不給出怨言,乞往陳州就食。天綱奏令監之出門任所往。才出及汝南岸,遇北兵皆見殺,時人快之。妖人烏古論先生者自言能使軍士服氣,可不費糧。右丞仲德援田單故事,欲假其術以駭敵,語在《烏古論鎬傳》。上頗然之,天綱力辨以為不可,遂止,且曰:「向非張天綱,幾為此賊所誑。」軍吏石抹虎兒者求見仲德,自謂有奇計退敵,出馬面具如獅子狀而惡,別制青麻布為足、尾,因言:「北兵所恃者馬而已,欲制其人,先制其馬。如我軍進戰,尋少卻,彼必來追。我以馴騎百餘皆此狀,仍系大鈴於頸,壯士乘之,以突彼騎,騎必驚逸,我軍鼓譟繼其後,此田單所以破燕也。」天綱曰:「不可。彼眾我寡,此不足恃,縱使驚去,安保其不復來乎?恐徒費工物,只取敵人笑耳。」乃罷之。
cài chéng pò, wèi sòng jiāng mèng gǒng dé zhī, kǎn chē xiè zhì lín ān, bèi lǐ gào miào. jì ér, mìng lín ān zhī fǔ xuē qióng wèn yuē: yǒu hé miàn mù dào cǐ? tiān gāng duì yuē: guó zhī xìng wáng, hé dài wú zhī. wǒ jīn zhī wáng, bǐ rǔ èr dì hé rú? qióng dà chì yuē: yè qù. míng rì, suì zòu qí yǔ, sòng zhǔ zhào wèn yuē: tiān gāng zhēn bù wèi sǐ yé? duì yuē: dà zhàng fū huàn sǐ zhī bù zhōng jié ěr, hé wèi zhī yǒu. yīn qí sǐ bù yǐ. sòng zhǔ bù tīng. chū, yǒu sī lìng gōng zhuàng bì yù shū lǔ zhǔ, tiān gāng yuē: shā jí shā, yān yòng zhuàng wèi! yǒu sī bù néng qū, tīng qí suǒ gōng, tiān gāng dàn shū gù zhǔ ér yǐ. wén zhě lián zhī. hòu bù zhī suǒ zhōng.
蔡城破,為宋將孟珙得之,檻車械至臨安,備禮告廟。既而,命臨安知府薛瓊問曰:「有何面目到此?」天綱對曰:「國之興亡,何代無之。我金之亡,比汝二帝何如?」瓊大叱曰:「曳去。」明日,遂奏其語,宋主召問曰:「天綱真不畏死耶?」對曰:「大丈夫患死之不中節爾,何畏之有。」因祈死不已。宋主不聽。初,有司令供狀必欲書虜主,天綱曰:「殺即殺,焉用狀為!」有司不能屈,聽其所供,天綱但書故主而已。聞者憐之。後不知所終。
wán yán zhòng dé, běn míng hū xié hǔ, hé lǎn lù rén. shǎo yǐng wù bù qún, dú shū xí cè lùn, yǒu wén wǔ cái. chū shì bǔ qīn wèi jūn, suī bèi sù wèi ér xué yè bù chuò. zhōng tài hé sān nián jìn shì dì, lì shì zhōu xiàn. zhēn yòu yòng bīng, pì chōng jūn zhí, cháng wèi dà yuán bīng suǒ fú, bù yú nián jǐn jiě qí yǔ, xún lǜ zhū jiàng rén wàn yú lái guī. xuān zōng zhào jiàn, qí zhī, shòu pī zhōu cì shǐ jiān cóng yí. zēng zhú chéng bì, huì shuǐ huán zhī, zhōu yóu shì kě shǒu. āi zōng jí wèi, yáo shòu tóng zhī guī dé fǔ shì, tóng qiān shū mì yuàn shì, xíng yuàn yú xú zhōu. xú zhōu chéng dōng xī běi sān miàn jiē huáng hé ér nán dú píng lù, zhòng dé dié shí wèi jī, zēng chéng zhī bàn, fù jùn huáng yǐn shuǐ wèi gù, mín lài yǐ ān.
完顏仲德,本名忽斜虎,合懶路人。少穎悟不群,讀書習策論,有文武才。初試補親衛軍,雖備宿衛而學業不輟。中泰和三年進士第,歷仕州縣。貞祐用兵,辟充軍職,嘗為大元兵所俘,不逾年盡解其語,尋率諸降人萬餘來歸。宣宗召見,奇之,授邳州刺史、兼從宜。增築城壁,匯水環之,州由是可守。哀宗即位,遙授同知歸德府事,同簽樞密院事,行院於徐州。徐州城東西北三面皆黃河而南獨平陸,仲德疊石為基,增城之半,復浚隍引水為固,民賴以安。
zhèng dà wǔ nián, zhào guān shǎn yǐ nán xíng yuán shuài fǔ shì, yǐ bèi xiǎo guān jí shàn chē huí. shí běi bīng kòu guān, zhòng dé shì yǔ qián shuài ào tún a lǐ bù zhuó jiǔ gēng dài, ér bīng cù zhì, suì qū ér dōng. a lǐ bù sù wú shǒu yù zhī cè, wèi yǒu sī suǒ hé, zuì dāng sǐ. zhòng dé shàng shū yǐn jiù, yǐ wèi běi bīng yuè guān zhī jì, fú yìn yǐ jiāo, ān dé guī zuì qián shuài, chén qǐng shòu lù. shàng yì zhī, zhǐ zhàng a lǐ bù ér shì qí sǐ.
正大五年,詔關陝以南行元帥府事,以備小關及扇車回。時北兵叩關,仲德適與前帥奧屯阿里不酌酒更代,而兵猝至,遂驅而東。阿里不素無守御之策,為有司所劾,罪當死。仲德上書引咎,以謂「北兵越關之際,符印已交,安得歸罪前帥,臣請受戮。」上義之,止杖阿里不而貰其死。
liù nián, yí zhī gǒng chāng fǔ, jiān xíng zǒng shuài fǔ shì. shí shǎn xī zhū jùn yǐ cán, zhòng dé zhāo jí sàn wáng, dé jūn shù wàn, yī shān wèi shān, tún tián jī gǔ, rén duō guī yān. yī fāng dú dé xiǎo kāng, hào lìng míng sù, zhì lù bù shí yí. bā nián sì yuè, zhào shòu zhòng dé gǒng chāng xíng shěng jí hǔ fú yín yìn. tiān xìng yuán nián jiǔ yuè, bài gōng bù shàng shū cān zhī zhèng shì, xíng shàng shū shěng shì yú shǎn zhōu. shí wù diǎn xīn bài, shǎn zhōu cán pò, zhòng dé fù lì shān zhài, ān fǔ jūn mín. huì shàng yǐ là wán shū zhēng zhū dào bīng rù yuán, xíng shěng yuàn shuài fǔ wǎng wǎng guān wàng bù jìn, huò zhōng dào yù bīng ér kuì, wéi zhòng dé tí gū jūn qiān rén, lì qín lán shāng dèng, xié guǒ cài wèi shí, jiān guān bǎi sǐ zhì biàn. zhì zhī rì, shì shàng dōng qiān. qī zǐ zài jīng shī wǔ nián yǐ, zhòng dé bù rù qí jiā, qū jiàn shàng yú sòng mén, wèn dōng xìng zhī yì. zhī yù běi dù, lì jiàn yún: běi bīng zài hé nán, ér shàng yuǎn xùn hé běi, wàn yī wú gōng, dé wán guī hū? guó zhī cún wáng, zài cǐ yī jǔ, yuàn jiā shěn chá. chén cháng lǚ qiǎn rén zòu, qín gǒng zhī jiān shān yán shēn gù, liáng xiǎng fēng shàn. bù ruò xī xīn, yī xiǎn gù yǐ jū, mìng shuài chén fēn dào chū zhàn, rán hòu jìn qǔ xìng yuán, jīng lüè bā shǔ, cǐ wàn quán cè yě. shàng yǐ yǔ bái sā yì dìng, bù cóng, rán sù zhòng zhòng dé, qiě jiā qí fù nán, jìn bài shàng shū shěng yòu chéng jiān shū mì fù shǐ, jūn cì huáng líng gāng.
六年,移知鞏昌府,兼行總帥府事。時陝西諸郡已殘,仲德招集散亡,得軍數萬,依山為柵,屯田積穀,人多歸焉。一方獨得小康,號令明肅,至路不拾遺。八年四月,詔授仲德鞏昌行省及虎符、銀印。天興元年九月,拜工部尚書、參知政事,行尚書省事於陝州。時兀典新敗,陝州殘破,仲德復立山寨,安撫軍民。會上以蠟丸書征諸道兵入援,行省院帥府往往觀望不進,或中道遇兵而潰,惟仲德提孤軍千人,歷秦、藍、商、鄧,擷果菜為食,間關百死至汴。至之日,適上東遷。妻子在京師五年矣,仲德不入其家,趨見上於宋門,問東幸之意。知欲北渡,力諫云:「北兵在河南,而上遠徇河北,萬一無功,得完歸乎?國之存亡,在此一舉,願加審察。臣嘗屢遣人奏,秦、鞏之間山岩深固,糧餉豐贍。不若西辛,依險固以居,命帥臣分道出戰,然後進取興元,經略巴蜀,此萬全策也。」上已與白撒議定,不從,然素重仲德,且嘉其赴難,進拜尚書省右丞、兼樞密副使,軍次黃陵岡。
èr nián zhēng yuè, chē jià zhì guī dé, yǐ zhòng dé xíng shàng shū shěng yú xú zhōu. jì zhì, qiǎn rén yǔ guó yòng ān tōng wèn. pèi xiàn zhuō yì sūn bì chōng zhě chū tóu yòng ān, yòng ān fēng yì wèi dōng píng jùn wáng, bì chōng bó píng gōng, shēng pèi xiàn wèi yuán zhōu. yǐ ér yì bì chōng lái guī, zhòng dé bì zhī jiù zhí, lìng tǒng hé běi zhū zhài, xíng yuán zhōu shuài fǔ shì. yòng ān lèi xí wáng dé quán rù yuán, bù fù. zhòng dé zhì xú, dé quán dà kǒng, qiú fù guī dé. zhòng dé liú zhī, qiǎn rén nà zòu tiě yún: xú zhōu zhòng dì, dé quán bù yí lí zhèn. zhòng dé xū zhōu xiè bù jū, yì wú bīng wèi zì fáng, rì yǐ guān shū wèi shì, ér dé quán zì yí yì shén.
二年正月,車駕至歸德,以仲德行尚書省於徐州。既至,遣人與國用安通問。沛縣卓翼、孫璧沖者初投用安,用安封翼為東平郡王,璧沖博平公,升沛縣為源州。已而翼、璧衝來歸,仲德畀之舊職,令統河北諸砦,行源州帥府事。用安累檄王德全入援,不赴。仲德至徐,德全大恐,求赴歸德。仲德留之,遣人納奏帖云:「徐州重地,德全不宜離鎮。」仲德虛州廨不居,亦無兵衛自防,日以觀書為事,而德全自疑益甚。
èr yuè, yú shān zǒng lǐng zhāng huán zuò luàn, shā yuán shuài wán yán hú tǔ jiàng běi. zhòng dé lèi yì tǎo zhī, dé quán bù cóng, jí lǐng huī xià shí xǔ rén, qīn quàn mín bīng dé sān bǎi rén, jìng wǎng yú shān, ér cóng yí yán lù yǐ zhū huán fǎn zhèng, zhòng dé fǔ wèi jūn mín ér hái. yǒu cáo zǒng lǐng zhě, dào yù mǎ dōng xíng, zhì zhǐ yù xíng shěng tǎo zhī, zhòng dé jì shā zéi, dé quán yù gōng chū jǐ, shā cáo dǎng sì shí bā rén.
二月,魚山總領張瓛作亂,殺元帥完顏胡土降北。仲德累議討之,德全不從,即領麾下十許人,親勸民兵得三百人,徑往魚山,而從宜嚴祿已誅瓛反正,仲德撫慰軍民而還。有曹總領者,盜御馬東行,制旨諭行省討之,仲德既殺賊,德全欲功出己,殺曹黨四十八人。
sān yuè, ā shù lǔ gōng xiāo xiàn, yóu qí zhì xú, dé quán mǎ xī wèi suǒ yāo. zhòng dé shí wǎng sù zhōu, dé quán yǐ shī mǎ gù, shǐ yì jiù xiāo xiàn, qiǎn zhāng yuán gē miáo xiù chāng lǜ qí bā bǎi yǐ wǎng. wèi jí jiāo zhàn, yuán gē tuì zǒu, běi bīng yǎn zhī, jiē wèi suǒ qín shā zhī, xiāo xiàn suì pò. sì yuè, zhòng dé yáng yǐ guān liáng wǎng pī zhōu, zhōu guān chū yíng, jiù zhí dé quán bìng qí zi shā zhī, yú dǎng zhī wài, yī wú suǒ wèn, hé jùn chēng kuài.
三月,阿術魯攻蕭縣,游騎至徐,德全馬悉為所邀。仲德時往宿州,德全以失馬故,始議救蕭縣,遣張元哥、苗秀昌率騎八百以往。未及交戰,元哥退走,北兵掩之,皆為所擒殺之,蕭縣遂破。四月,仲德陽以關糧往邳州,州官出迎,就執德全並其子殺之,餘黨之外,一無所問,闔郡稱快。
chū, wán yán hú tǔ yǐ yáo shòu xú zhōu jié dù, wǎng shuài yán lù jūn yú yǒng zhōu běi bǎo ān zhèn. shí lù yǐ wèi cóng yí, zài dàng shān shù nián, yòu dé shì xīn. hū tǔ dào, jūn shì bù yuè, èr yuè xīn mǎo yè, suì wèi zǒng lǐng zhāng huán cuī zhèn suǒ hài. lì bù láng zhōng zhāng mǐn xiū, hū tǔ xià jīng lì guān, nǎi yǐ jūn biàn xié yán lù jiàng běi. lù yáng yīng zhī, yīn zhào yǒng zhōu shǒu chén lì fù zhāo fǔ guō shēng, huì zhū yì jūn fù bǎo ān zhèn zhū zuò luàn zhě. jūn yè zhì, lù qiǎn mǐn xiū zhào huán zhèn jì shì, èr rén bù yí, jiè zhòu ér zhì, jí qí dǎng yǔ jiē wèi lù suǒ shā. xú zhōu qù bǎo ān bǎi lǐ, xíng shěng wén zhī lái tǎo, huì lù yǐ fǎn zhèng, nǎi yǐ pián yí shòu lù xíng yuán shuài zuǒ dōu jiān, jiù pèi hū tǔ hǔ fú. cháo tíng fù shòu lù yáo lǐng guī dé zhī fǔ jiān xíng shuài fǔ shì. wèi jǐ, dà yuán jiāng ā shù lǔ bīng zhì bǎo ān, lù yè dùn. hòu lù wén guān nú biàn, yī jūn dùn xú sù jiān jǐ yī yuè, suì tóu lián shuǐ, mǐn xiū rù xú.
初,完顏胡土以遙授徐州節度,往帥嚴祿軍於永州北保安鎮。時祿已為從宜,在碭山數年,又得士心。忽土到,軍士不悅,二月辛卯夜,遂為總領張瓛、崔振所害。吏部郎中張敏修,忽土下經歷官,乃以軍變脅嚴祿降北。祿佯應之,陰召永州守陳立、副招撫郭升,會諸義軍赴保安鎮誅作亂者。軍夜至,祿遣敏修召瓛、振計事,二人不疑,介冑而至,及其黨與皆為祿所殺。徐州去保安百里,行省聞之來討,會祿已反正,乃以便宜授祿行元帥左都監,就佩忽土虎符。朝廷復授祿遙領歸德知府、兼行帥府事。未幾,大元將阿術魯兵至保安,祿夜遁。後祿聞官奴變,一軍頓徐、宿間幾一月,遂投漣水,敏修入徐。
wǔ yuè, zhào zhòng dé fù xíng zài. shí guān nú yǐ biàn, guān shǔ jù wèi suǒ dài, quàn wù wǎng. zhòng dé yuē: jūn fù zhī mìng, qǐ biàn zhēn wěi yé? sǐ yì dāng xíng. xún shǐ zhě zhì, guǒ guān nú zhī zhà. liù yuè, guān nú zhū, zhào zhòng dé yì qiān cài, zhòng dé yǎ yù fèng shàng xī xìng, yīn zàn chéng zhī. jí cài, lǐng shěng yuàn, shì wú jù xì, lǜ qīn wèi zhī, xuǎn shì kuò mǎ, shàn zhì jiǎ bīng, wèi cháng yī rì wú xī zhì. jìn shì zuǒ yòu jiǔ kùn suī yáng, xìng jí rǔ yáng zhī ān, jiē qǔ qī yíng yè, bù yuàn qiān xǐ, rì xī wèi shàng yán xī xíng bù biàn. wèi jǐ, dà bīng gěng lù, jìng bù guǒ xíng. zhòng dé měi shēn jū yàn zuò, míng mù tài xī, yǐ bù dé xī qiān wèi hèn.
五月,詔仲德赴行在。時官奴已變,官屬懼為所紿,勸勿往。仲德曰:「君父之命,豈辨真偽耶?死亦當行。」尋使者至,果官奴之詐。六月,官奴誅,詔仲德議遷蔡,仲德雅欲奉上西幸,因贊成之。及蔡,領省院,事無巨細,率親為之,選士括馬,繕治甲兵,未嘗一日無西志。近侍左右久困睢陽,幸即汝陽之安,皆娶妻營業,不願遷徙,日夕為上言西行不便。未幾,大兵梗路,竟不果行。仲德每深居燕坐,瞑目太息,以不得西遷為恨。
shì yuè, shàng zhì cài, mìng yǒu sī xiū jiàn shān tíng jí tóng zhī yá, wèi yóu xī zhī suǒ. zhòng dé jiàn yuē: zì gǔ rén jūn zāo nán, bō yuè yú wài, bì tòng zì kè kǔ biǎn sǔn, rán hòu kě yǐ kè fù jiù wù. kuàng jīn zhū jùn cán pò, bǎo wán zhě dú yī cài ěr. cài zhī gōng xiè gù bù jí gōng què wàn yī, fāng zhī yě chù lù sù zé yǒu jiā yǐ. qiě shàng chū xíng xìng, yǐ cháng láo mín qì zhì, jīn yòu xìng tǔ mù zhī yì yǐ qiú ān yì, kǒng rén xīn jiě chí, bù zú yǐ jì dà shì. shàng jù mìng zhǐ zhī.
是月,上至蔡,命有司修見山亭及同知衙,為游息之所。仲德諫曰:「自古人君遭難,播越於外,必痛自刻苦貶損,然後可以克復舊物。況今諸郡殘破,保完者獨一蔡耳。蔡之公廨固不及宮闕萬一,方之野處露宿則有加矣。且上初行幸,已嘗勞民葺治,今又興土木之役以求安逸,恐人心解弛,不足以濟大事。」上遽命止之。
qī yuè, dìng jìn mǎ qiān shǎng gé. měi jiǎ mǎ yī pǐ huò èr pǐ yǐ shàng, qiān shǎng yǒu chà. zì shì, xī shān shuài chén fàn zhēn jī rǔ zuò děng gè yǐ mǎ jìn, fán dé qiān yú pǐ, yǐ mǒ niǎn ā diǎn lǐng zhī. yòu qiǎn shǐ fēn yì zhū dào zhēng bīng fù cài, dé jīng ruì wàn rén. yòu yǐ qì jiǎ bù wán, mìng gōng bù shì láng shù jiǎ yǎo zhù jiān dū xiū shàn, bù yú yuè gào chéng. jūn wēi shāo zhèn, hù cóng zhū rén gǒu yī shí zhī ān, suì yǐ cài wèi kě shǒu yǐ.
七月,定進馬遷賞格。每甲馬一匹或二匹以上,遷賞有差。自是,西山帥臣范真、姬汝作等各以馬進,凡得千餘匹,以抹捻阿典領之。又遣使分詣諸道徵兵赴蔡,得精銳萬人。又以器甲不完,命工部侍郎術甲咬住監督修繕,不逾月告成。軍威稍振,扈從諸人苟一時之安,遂以蔡為可守矣。
lǔ shān yuán shuài yuán zhì lǐng jūn qiān yú lái yuán. shí zhū shuài wǎng wǎng yōng bīng zì gù, zhì dú mào xiǎn shù bǎi lǐ, qiě zhàn qiě xíng, bǐ zhì cài, jǐ sàng qí bàn. shàng biǎo yì zhī, cì yǐ dà xìn pái, shēng wèi zǒng shuài. xī zhōu zhōng xiào jūn shuài cài bā ér wáng shān ér yì lái yuán.
魯山元帥元志領軍千餘來援。時諸帥往往擁兵自固,志獨冒險數百里,且戰且行,比至蔡,幾喪其半。上表異之,賜以大信牌,升為總帥。息州忠孝軍帥蔡八兒、王山兒亦來援。
rén wǔ, zhōng xiào jūn tí kòng lǐ dé lǜ shí yú rén chéng mǎ rù shěng dà hū, yǐ yuè liáng bù yōu, jǐ yú mà lì. láng zhōng yí lá kè zhōng bái zhī zhòng dé, zhòng dé dà nù, fù dé táng xià, zhàng zhī liù shí. shàng yù zhòng dé yuē: cǐ jūn dé lì, fāng yù yǐ yòng, qīng hé bù róng rěn, zé fá nǎi ěr. zhòng dé yuē: shí fāng duō gù, lù gōng yǐn guò, zì bì xià zhī dé. zhì yú jiāng shuài zhī zhí zé bù rán, xiǎo fàn zé jué, dà fàn zé zhū, qiáng bīng hàn zú, bù kě shǐ yī rì bù zài jì lǜ. gài xiǎo rén zhī qíng zòng zé jiāo, jiāo zé nán zhì, suī yáng zhī huò, qǐ dú guān nú zhī zuì, yì yǒu sī zòng zhī tài guò yě. jīn yù gēng yì qián zhé, bù yí ài kè jué wēi, shǎng bì yóu zhōng, fá zé chén rèn qí zé. jūn shì wén zhī, zhì yú guó wáng bù gǎn yǒu fàn.
壬午,忠孝軍提控李德率十餘人乘馬入省大呼,以月糧不優,幾於罵詈。郎中移剌克忠白之仲德,仲德大怒,縛德堂下,杖之六十。上諭仲德曰:「此軍得力,方欲倚用,卿何不容忍,責罰乃爾。」仲德曰:「時方多故,錄功隱過,自陛下之德。至於將帥之職則不然,小犯則決,大犯則誅,強兵悍卒,不可使一日不在紀律。蓋小人之情縱則驕,驕則難制,睢陽之禍,豈獨官奴之罪,亦有司縱之太過也。今欲更易前轍,不宜愛克厥威,賞必由中,罰則臣任其責。」軍士聞之,至於國亡不敢有犯。
jiǔ yuè, cài chéng jiè yán. xíng liù bù shàng shū pú chá shì dá yǐ dà bīng jiāng zhì, qǐng yù mín bìng shōu wǎn tián, bù jí zhě jiàn huǐ zhī, wú zī dí, zhì kě. bǐng chén, zhào cái rǒng yuán, tài rǒng jūn, jí dìng guān lì jūn bīng yuè fèng, zì zǎi zhí yǐ xià zhì yú zào lì, rén yuè zhī liù dòu. chū, yǒu sī dìng jiǎn liáng, rén pō yuàn wàng. shàng wén zhī, yù fēn jūn wèi sān, shàng jūn yuè gěi bā dǒu, zhōng qī dòu, xià liù dòu, rén fù yuàn bù jūn. nǎi lì shè gé, ér shàng zhōng jūn zhé duō shòu shǎng, lián zhōng zhě huò miàn cì jiǔ, rén yì wèi quàn, qiě yīn yǒu suǒ zēng ér rén bù zhī, zhòng dé zhī móu yě. jiǎ zǐ, fēn jūn fáng shǒu sì miàn.
九月,蔡城戒嚴。行六部尚書蒲察世達以大兵將至,請諭民並收晚田,不及者踐毀之,毋資敵,制可。丙辰,詔裁冗員,汰冗軍,及定官吏軍兵月俸,自宰執以下至於皂隸,人月支六斗。初,有司定減糧,人頗怨望。上聞之,欲分軍為三,上軍月給八斗,中七斗,下六斗,人復怨不均。乃立射格,而上中軍輒多受賞,連中者或面賜酒,人益為勸,且陰有所增而人不知,仲德之謀也。甲子,分軍防守四面。
shí yuè rén shēn shuò, dà bīng háo lěi chéng, yào bīng chéng xià, qí zhì bì tiān. chéng zhōng hài jù, jí mù, fén sì guān, yí qí qiáng ér tuì. shí yī yuè xīn chǒu, dà bīng yǐ gōng jù fù chéng, yǒu sī jǐn jí mín dīng fáng shǒu, bù zú zé kuò fù nǚ zhuàng jiàn zhě, jiǎ nán zǐ yì guān shǐ yùn mù shí. cài jì shòu wéi, zhòng dé yíng huà yù bèi, wèi cháng yī zhì qí jiā, fǔ cún jūn shì, wú bù dé qí huān xīn, jiāng xiào yǒu zhàn wáng zhě, qīn wèi fù jì, kū zhī jǐn āi. jǐ chǒu, xī chéng pò, chéng zhōng qián qī zhú shān jùn háo wèi bèi, suī kè zhī bù néng rù yě. dàn yú chéng shàng lì shān, nán běi xiāng qù bǎi yú bù ér yǐ. zhòng dé zhāi sān miàn jīng ruì rì xī zhàn yù, zhōng bù néng bá.
十月壬申朔,大兵壕壘成,耀兵城下,旗幟蔽天。城中駭懼,及暮,焚四關,夷其牆而退。十一月辛丑,大兵以攻具傅城,有司盡籍民丁防守,不足則括婦女壯健者,假男子衣冠使運木石。蔡既受圍,仲德營畫御備,未嘗一至其家,拊存軍士,無不得其歡心,將校有戰亡者,親為賻祭,哭之盡哀。己丑,西城破,城中前期築柵浚濠為備,雖克之不能入也。但於城上立柵,南北相去百餘步而已。仲德摘三面精銳日夕戰御,終不能拔。
sān nián zhēng yuè gēng zǐ shuò, dà bīng yǐ zhēng dàn huì yǐn, gǔ chuī xiāng jiē, chéng zhōng jī jiǒng, chóu tàn ér yǐ. wéi chéng yǐ lái, zhàn mò zhě sì shuài sān dū wèi, qí yú zǒng shuài yǐ xià, bù kě shèng jì. zhì shì, jǐn chū jìn jìn, zhì yú shè rén pái yìn shěng bù yuàn shǔ, yì jiē gōng yì. wù shēn, dà bīng záo xī chéng wèi wǔ mén, zhěng jūn yǐ rù, dū jūn áo zhàn, jí mù nǎi tuì, shēng yán lái rì fù jí. jǐ yǒu, dà bīng guǒ fù lái, zhòng dé lǜ jīng bīng yī qiān xiàng zhàn, zì mǎo jí sì, é jiàn zǐ chéng huǒ qǐ, wén shàng zì yì, wèi jiāng shì yuē: wú jūn yǐ bēng, wú hé yǐ zhàn wèi? wú bù néng sǐ yú luàn bīng zhī shǒu, wú fù rǔ shuǐ, cóng wú jūn yǐ. zhū jūn qí shàn wèi jì. yán qì, fù shuǐ sǐ. jiāng shì jiē yuē: xiàng gōng néng sǐ, wú bèi dú bù néng yé? yú shì cān zhèng bèi shù lǔ lóu shì wù lín dá hú tǔ, zǒng shuài yuán zhì, yuán shuài wáng shān ér hé shí liè bǎi shòu wū gǔ lùn héng duān jí jūn shì wǔ bǎi yú rén, jiē cóng sǐ yān.
三年正月庚子朔,大兵以正旦會飲,鼓吹相接,城中飢窘,愁嘆而已。圍城以來,戰歿者四帥、三都尉,其餘總帥以下,不可勝紀。至是,盡出禁近,至於舍人、牌印、省部掾屬,亦皆供役。戊申,大兵鑿西城為五門,整軍以入,督軍鏖戰,及暮乃退,聲言來日復集。己酉,大兵果復來,仲德率精兵一千巷戰,自卯及巳,俄見子城火起,聞上自縊,謂將士曰:「吾君已崩,吾何以戰為?吾不能死於亂兵之手,吾赴汝水,從吾君矣。諸君其善為計。」言訖,赴水死。將士皆曰:「相公能死,吾輩獨不能耶?」於是參政孛術魯婁室、兀林答胡土,總帥元志,元帥王山兒、紇石烈柏壽、烏古論恆端及軍士五百餘人,皆從死焉。
zhòng dé zhuàng mào bù yú cháng rén, píng shēng xǐ nù wèi cháng wàng fā, wén rén guò, cháng hù huì zhī. suī zài jūn lǚ, shǒu bù shì juǎn, mén shēng gù lì měi yǐ míng fēn jiào zhī. jiā sù pín, bì yī lì shí, zhōng qí shēn yàn rú yě. yǎ hǎo bīn kè, jí jiàn jǔ rén cái, rén yǒu cùn zhǎng, jí kǒu chēng dào. qí zhǎng jūn wù, shǎng fá míng xìn, hào lìng yán zhěng, gù suǒ zhì jūn mín wèi yòng, zhì wēi jí sǐ shēng zhī jì, wú yī shì yǒu yì zhì zhě. nán dù yǐ hòu, jiāng xiāng wén wǔ, zhōng liàng shǐ zhōng wú xiá, zhòng dé yī rén ér yǐ.
仲德狀貌不逾常人,平生喜怒未嘗妄發,聞人過,常護諱之。雖在軍旅,手不釋卷,門生故吏每以名分教之。家素貧,敝衣糲食,終其身晏如也。雅好賓客,及薦舉人材,人有寸長,極口稱道。其掌軍務,賞罰明信,號令嚴整,故所至軍民為用,至危急死生之際,無一士有異志者。南渡以後,將相文武,忠亮始終無瑕,仲德一人而已。
zàn yuē: jīn zhī wáng, bù kě wèi wú rén cái yě. ruò wán yán zhòng dé zhāng tiān gāng, qǐ fēi jiāng xiāng zhī qì hū. xī zhě zhì bó sǐ yòu wú hòu, qí chén yù ràng bù wàng guó shì zhī bào, jūn zǐ wèi qí wú suǒ wèi ér wèi zhī, zhēn yì shì yě. jīn wáng yǐ, zhòng dé tiān gāng zhū chén bù biàn suǒ shǒu, qǐ kuì gǔ yì shì zāi!
贊曰:金之亡,不可謂無人才也。若完顏仲德、張天綱,豈非將相之器乎。昔者智伯死又無後,其臣豫讓不忘國士之報,君子謂其無所為而為之,真義士也。金亡矣,仲德、天綱諸臣不變所守,豈愧古義士哉!