1 lián xī xiān shēng yuē: zhòng yóu xǐ wén guò, lìng míng wú qióng yān. jīn rén yǒu guò, bù xǐ rén guī, rú hù jí ér jì yī, níng miè qí shēn ér wú wù yě. yī! zhōu dūn yí tōng shū guò
1、濂溪先生曰:仲由喜闻过,令名无穷焉。今人有过,不喜人规,如护疾而忌医,宁灭其身而无悟也。噫!——周敦颐《通书·过》
2 yī chuān xiān shēng yuē: dé shàn rì jī, zé fú lù rì zhēn. dé yú yú lù, zé suī shèng ér fēi mǎn. zì gǔ lóng shèng, wèi yǒu bù shī dào ér sàng bài zhě yě. chéng shì yì zhuàn tài chuán
2、伊川先生曰:德善日积,则福禄日臻。德逾于禄,则虽盛而非满。自古隆盛,未有不失道而丧败者也。——《程氏易传·泰传》
3 rén zhī yù lè, xīn yuè zhī, gù chí chí, suì zhì yú dān liàn bù néng yǐ yě. yù zhī liù èr, yǐ zhōng zhèng zì shǒu, qí jiè rú shí, qí qù zhī sù, bù qí zhōng rì. rú èr kě wèi jiàn jǐ ér zuò zhě yě. gài zhōng zhèng gù qí shǒu jiān, ér néng biàn zhī zǎo, qù zhī sù yě. chéng shì yì zhuàn yù chuán
3、人之豫乐,心悦之,故迟迟,遂至于耽恋不能已也。《豫》之六二,以中正自守,其介如石,其去之速,不俟终日。如二可谓见几而作者也。盖中正故其守坚,而能辨之早,去之速也。——《程氏易传·豫传》
4 shèng rén wéi jiè, bì yú fāng shèng zhī shí. fāng qí shèng ér bù zhī jiè, gù niǔ ān fù zé jiāo chǐ shēng, lè shū sì zé gāng jì huài, wàng huò luàn zé xìn zī méng, shì yǐ jìn yín bù zhī luàn zhī shēng yě. chéng shì yì zhuàn lín chuán
4、圣人为戒,必于方盛之时。方其盛而不知戒,故狃安富则骄侈生,乐舒肆则纲纪坏,忘祸乱则衅孳萌,是以浸婬不知乱之生也。——《程氏易传·临传》
5 fù zhī liù sān, yǐ yīn zào chù dòng zhī jí, fù zhī pín shuò ér bù néng gù zhě yě. fù guì ān gù, pín fù pín shī, bù ān yú fù yě. fù shàn ér lǚ shī, wēi zhī dào yě. shèng rén kāi qiān shàn zhī dào, yǔ qí fù ér wēi qí lǚ shī, gù yún" lì wú jiù," bù kě yǐ pín shī ér jiè qí fù yě, pín shī zé wèi wēi, lǚ fù hé jiù? guò zài shī ér bù zài fù yě. chéng shì yì zhuàn fù chuán
5、《复》之六三,以陰躁处动之极,复之频数而不能固者也。复贵安固,频复频失,不安于复也。复善而屡失,危之道也。圣人开迁善之道,与其复而危其屡失,故云“厉无咎,”不可以频失而戒其复也,频失则为危,屡复何咎?过在失而不在复也。——《程氏易传·复传》
6 kuí jí zé yàn lì ér nán hé, gāng jí zé zào bào ér bù xiáng, míng jí zé guò chá ér duō yí. kuí zhī shàng jiǔ, yǒu liù sān zhī zhèng yīng, shí bù gū. ér qí cái xìng rú cǐ, zì kuí gū yě. rú rén suī yǒu qīn dǎng, ér duō zì yí cāi, wàng shēng guāi lí, suī chù gǔ ròu qīn dǎng zhī jiān, ér cháng gū dú yě. chéng shì yì zhuàn kuí chuán
6、睽极则喭戾而难合,刚极则躁暴而不详,明极则过察而多疑。暌之上九,有六三之正应,实不孤。而其才性如此,自睽孤也。如人虽有亲党,而多自疑猜,妄生乖离,虽处骨肉亲党之间,而常孤独也。——《程氏易传·暌传》
7 jiě zhī liù sān yuē:" fù qiě chéng, zhì kòu zhì, zhēn lìn." chuán yuē: xiǎo rén ér qiè shèng wèi, suī miǎn wèi zhèng shì, ér qì zhì bēi xià, běn fēi zài shàng zhī wù, zhōng kě lìn yě. ruò néng dà zhèng, zé rú hé? yuē: dà yà fēi yīn róu suǒ néng yě. ruò néng zhī, zé shì huà wéi jūn zǐ yǐ. chéng shì yì zhuàn jiě chuán
7、《解》之六三曰:“负且乘,致寇至,贞吝。”传曰:小人而窃盛位,虽勉为正事,而气质卑下,本非在上之物,终可吝也。若能大正,则如何?曰:大亚非陰柔所能也。若能之,则是化为君子矣。——《程氏易传·解传》
8 yì zhī shàng jiǔ yuē:" mò yì zhī, huò jī zhī." chuán yuē: lǐ zhě tiān xià zhī zhì gōng, lì zhě zhòng rén suǒ tóng yù. gǒu gōng qí xīn, bù shī qí zhèng lǐ, zé yǔ zhòng tóng lì, wú qīn yú rén, rén yì yù yǔ zhī, ruò qiè yú hǎo lì, bì yú zì sī, qiú zì yì yǐ sǔn yú rén, zé rén yì yǔ zhī lì zhēng, gù mò kěn yì zhī, ér yǒu jī duó zhī zhě yǐ. chéng shì yì zhuàn yì chuán
8、《益》之上九曰:“莫益之,或击之。”传曰:理者天下之至公,利者众人所同欲。苟公其心,不失其正理,则与众同利,无侵于人,人亦欲与之,若切于好利,蔽于自私,求自益以损于人,则人亦与之力争,故莫肯益之,而有击夺之者矣。——《程氏易传·益传》
9 gěn zhī jiǔ sān yuē:" gěn qí xiàn, liè qí yín, lì xūn xīn." chuán yuē: fū zhǐ dào guì hū dé yí, xíng zhǐ bù néng yǐ shí, ér dìng yú yī, zé chǔ shì guāi lì, yǔ wù kuí jué, qí wēi shén yǐ. rén zhī gù zhǐ yī yú, ér jǔ shì mò yǔ yí zhě, zé jiān jiǎn fèn wèi, fén náo qí zhōng, qǐ yǒu ān yù zhī lǐ? lì xūn xīn", wèi bù ān zhī shì, xūn shuò qí zhōng yě. chéng shì yì zhuàn gěn chuán
9、《艮》之九三曰:“艮其限,列其夤,厉薰心。”传曰:夫止道贵乎得宜,行止不能以时,而定于一,则处世乖戾,与物睽绝,其危甚矣。人之固止一隅,而举世莫与宜者,则艰蹇忿畏,焚挠其中,岂有安裕之理?厉薰心”,谓不安之势,熏烁其中也。——《程氏易传·艮传》
10 suī shùn zhī shèng, qiě wèi qiǎo yán lìng sè, shuō zhī huò rén, yì rù ér kě jù yě rú cǐ. chéng shì yì zhuàn duì chuán
10、虽舜之圣,且畏巧言令色,说之惑人,易入而可惧也如此。——《程氏易传·兑传》
11 zhì shuǐ, tiān xià zhī dà rèn yě, fēi qí zhì gōng zhī xīn, néng shě jǐ cóng rén, jǐn tiān xià zhī yì, zé bù néng chéng qí gōng, qǐ fāng mìng pǐ zú zhě suǒ néng hū? gǔn suī jiǔ nián ér gōng fú chéng, rán qí suǒ zhì, gù fēi tā rén suǒ jí yě. wéi qí gōng yǒu xù, gù qí zì rèn yì qiáng, yàn lì pǐ yì shén, gōng yì gé ér rén xīn lí yǐ, shì qí è yì xiǎn, ér gōng zú bù kě chéng yě. chéng shì jīng shuō shū jiě
11、治水,天下之大任也,非其至公之心,能舍己从人,尽天下之议,则不能成其功,岂方命圮族者所能乎?鲧虽九年而功弗成,然其所治,固非他人所及也。惟其功有叙,故其自任益强,喭戾圮益甚,公议隔而人心离矣,是其恶益显,而功卒不可成也。——《程氏经说·书解》
12 rén yú wài wù fèng shēn zhě, shì shì yāo hǎo, zhǐ yǒu zì jiā yí gè shēn yǔ xīn què bú yào hǎo. gǒu dé wài miàn wù hǎo shí, què bù zhī dào zì jiā shēn yǔ xīn yǐ xiān bù hǎo le yě. yī chéng yí shū juàn yī
12、人于外物奉身者,事事要好,只有自家一个身与心却不要好。苟得外面物好时,却不知道自家身与心已先不好了也。——《一程遗书》卷一