jì nèi zé yuē:" fán hé, chūn duō suān, xià duō kǔ, qiū duō xīn, dōng duō xián, diào yǐ huá gān." zhù: suān kǔ xīn xián, mù huǒ jīn shuǐ zhī suǒ shǔ. duō qí shí wèi, suǒ yǐ yǎng qì yě. sì shí jiē diào yǐ huá gān, xiàng tǔ zhī jì yě. sūn sī miǎo yuē:" chūn shǎo suān zēng gān, xià shǎo kǔ zēng xīn, qiū shǎo xīn zēng suān, dōng shǎo xián zēng kǔ, sì jì shǎo gān zēng xián." nèi zé yì zài chéng wàng, sūn shì yì zài fú shuāi. yào zhī wú lùn sì shí, wǔ wèi bù kě piān duō. bào piáo zǐ yuē:" suān duō shāng pí, kǔ duō shāng fèi, xīn duō shāng gān, xián duō shāng xīn, gān duō shāng shèn." cǐ wǔ wèi kè wǔ zàng, nǎi wǔ xíng zì rán zhī lǐ yě, fán yán shāng zhě, dāng shí tè wèi jù jué ěr.
《记·内则》曰:“凡和,春多酸,夏多苦,秋多辛,冬多咸,调以滑甘。”(注:酸苦辛咸,木火金水之所属。)多其时味,所以养气也。四时皆调以滑甘,象土之寄也。孙思邈曰:“春少酸增甘,夏少苦增辛,秋少辛增酸,冬少咸增苦,四季少甘增咸。”《内则》意在乘旺,孙氏意在扶衰。要之无论四时,五味不可偏多。《抱朴子》曰:“酸多伤脾,苦多伤肺,辛多伤肝,咸多伤心,甘多伤肾。”此五味克五脏,乃五行自然之理也,凡言伤者,当时特未遽觉耳。
fán shí wù bù néng fèi xián, dàn shǎo jiā shǐ dàn, dàn zé wù zhī zhēn wèi zhēn xìng jù dé. měi jiàn duō shí xián wù bì fā kě, xián shǔ shuǐ rùn xià, ér fǎn fā kě zhě hé? nèi jīng wèi" xuè yǔ xián xiāng de zé níng, níng zé xuè zào", qí yì shì wèi xiǎn huò tài xī shuǐ fǎ yuē:" yǒu rú mù jìn chéng huī dé lǔ", kě zhī xián yóu huǒ shēng yě, gù lǔ shuǐ bù bīng. yú àn wù jí bì fǎn, huǒ jí fǎn xián zé xián jí fǎn kě yòu wán" kǎn" guà zhōng huà yáng yáo, jí shì shuǐ hán huǒ xìng zhī xiàng, gù shèn zhōng yì yǒu zhēn huǒ.
凡食物不能废咸,但少加使淡,淡则物之真味真性俱得。每见多食咸物必发渴,咸属水润下,而反发渴者何?《内经》谓“血与咸相得则凝,凝则血燥”,其义似未显豁;《泰西水法》曰:“有如木烬成灰得卤”,可知咸由火生也,故卤水不冰。愚按物极必反,火极反咸则咸极反渴;又玩“坎”卦中画阳爻,即是水含火性之象,故肾中亦有真火。
jì nèi zé yuē:" zǎo lì yí mì yǐ gān zhī, jǐn huán fén yú miǎn hāo xiǔ suǐ yǐ huá zhī, zhī gāo yǐ gāo zhī." yú àn gān zhī yǐ yuè pí xìng, huá zhī yǐ shū pí yáng, gāo zhī yǐ yì pí yīn, sān zhī zì jiē zhǐ pí yán, gǔ rén yǎng lǎo diào pí zhī fǎ, fú shí jí dāng yào ěr.
《记·内则》曰:“枣、栗、饴、蜜以甘之,堇、荁 、枌 、榆、免、薧、滫、瀡以滑之,脂膏以膏之。”愚按甘之以悦脾性,滑之以舒脾阳,膏之以益脾阴,三之字皆指脾言,古人养老调脾之法,服食即当药饵。
bào piáo zǐ yuē:" rè shí shāng gǔ, lìng shí shāng fèi, rè wú zhuó chún, lěng wú bīng chǐ." yòu yuē:" lěng rè bìng chén, yí xiān shí rè, hòu shí lěng." yú wèi shí wù zhī lěng rè, dāng xū hū shí zhī zì rán, rán guò lěng níng guò rè. rú xià rì fú yīn zài nèi, rè shí dé yǒu wēi hàn miào. nèi jīng yuē:" xià shǔ hàn bù chū zhě, qiū chéng fēng nüè." hàn yóu qì huà, nǎi biǎo lǐ tōng sāi zhī niàn yě.
《抱朴子》曰:“热食伤骨,令食伤肺,热毋灼唇,冷毋冰齿。”又曰:“冷热并陈,宜先食热,后食冷。”愚谓食物之冷热,当须乎时之自然,然过冷宁过热。如夏日伏阴在内,热食得有微汗妙。《内经》曰:“夏暑汗不出者,秋成风虐。”汗由气化,乃表里通塞之 念也。
wèi shēng lù yuē:" chūn bù shí gān, xià bù shí xīn, qiū bù shí fèi, dōng bù shí shèn, sì jì bù shí pí. dāng wàng zhī shí, bù kě fàn yǐ wù zhī sǐ qì, dàn fán wù zǒng wú huó shí zhī lǐ." qí shuō tài ní, yù shū wēi zhǐ yuē:" chūn bù shí fèi, xià bù shí shèn, qiū bù shí xīn, dōng bù shí pí, sì jì bù shí gān." nǎi wèi bù shí qí suǒ shòu kè, cǐ shuō lǐ yóu kě tōng.
《卫生录》曰:“春不食肝,夏不食心,秋不食肺,冬不食肾,四季不食脾。当旺之时,不可犯以物之死气,但凡物总无活食之理。”其说太泥,《玉枢微旨》曰:“春不食肺,夏不食肾,秋不食心,冬不食脾,四季不食肝。”乃谓不食其所受克,此说理犹可通。
xià zhì yǐ hòu, qiū fēn yǐ qián, wài zé shǔ yáng jiàn chì, nèi zé wēi yīn chū shēng, zuì dāng tiáo tíng pí wèi, wù jìn féi nóng. nèi jīng yuē:" hòu wèi yīn, báo wèi yáng hòu zé xiè, báo zé tōng. zài guā guǒ shēng lěng zhū wù, yì dāng shèn. wèi xǐ nuǎn, nuǎn zé sàn, lěng zé níng, níng zé wèi xiān shòu shāng, pí jí bù yùn." bái hǔ tōng yuē:" wèi zhě pí zhī fǔ, pí bǐng qì yú wèi, wǔ qián wéi shēng qì, wǔ hòu wèi sǐ qì, shì shì yǒu guò wǔ bù shí zhī shuō, bì sǐ qì yě. nèi jīng yuē:" rì zhōng ér yáng qì lóng, rì xī ér yáng qì xū." gù zǎo fàn kě bǎo, wǔ hòu jí yí shǎo shí, zhì wǎn gèng bì kōng xū.
夏至以后,秋分以前,外则暑阳渐炽,内则微阴初生,最当调停脾胃,勿进肥浓。《内经》曰:“厚为阴,薄为阳;厚则泄,薄则通。再瓜果生冷诸物,亦当慎。胃喜暖,暖则散,冷则凝,凝则胃先受伤,脾即不运。”《白虎通》曰:“胃者脾之府,脾禀气于胃,午前为生气,午后为死气,释氏有过午不食之说,避死气也。《内经》曰:“日中而阳气隆,日西而阳气虚。”故早饭可饱,午后即宜少食,至晚更必空虚。
yīng qú q xìng sān sǒu shī yún:" zhōng sǒu qián zhì cí, liàng fù jié suǒ shòu."" liàng fù" èr zì zuì miào, huò duō huò shǎo, fēi tā rén suǒ zhī, xū zì jǐ shěn liàng. jié zhě jīn rì rú cǐ, míng rì yì rú cǐ, níng shǎo wú duō. yòu gǔ shī yún:" nǔ lì jiā cān fàn", lǎo nián rén bù jiǎn zú yǐ, jiā zé bì rǎo wèi qì. kuàng nǔ lì dìng jué miǎn qiǎng, zòng shǐ yī cān kě jiā, hòu bì bù jì, xī yì yān?
应璩[qú姓]《三叟诗》云:“中叟前致辞,量腹节所受。”“量腹”二字最妙,或多或少,非他人所知,须自己审量。节者今日如此,明日亦如此,宁少毋多。又《古诗》云:“努力加餐饭”,老年人不减足矣,加则必扰胃气。况努力定觉勉强,纵使一餐可加,后必不继,奚益焉?
wù jí jī ér shí, shí bù guò bǎo wù jí kě ér yǐn, yǐn bù guò duō. dàn shǐ fù bù kōng xū, zé chōng hé zhī qì, lún jiā ji shī tòu jī suǐ. bào piáo zǐ yuē:" shí yù shù ér shǎo, bù yù dùn ér duō", dé cǐ yì yě. fán shí zǒng yǐ shǎo wèi yǒu yì, pí yì mó yùn, nǎi huà jīng yè fǒu zé jí bǔ zhī wù, duō shí fǎn zhì shòu shāng, gù yuē shǎo shí yǐ ān pí yě.
勿极饥而食,食不过饱;勿极渴而饮,饮不过多。但使腹不空虚,则冲和之气,沦浃[jiā湿透]肌髓。《抱朴子》曰:“食欲数而少,不欲顿而多”,得此意也。凡食总以少为有益,脾易磨运,乃化精液;否则极补之物,多食反至受伤,故曰少食以安脾也。
dòng wēi jīng yuē:" tài jī shāng pí, tài bǎo shāng qì", gài pí jí yú gǔ, jī zé pí wú yǐ yùn ér xū pí qì zhuǎn yú pí, bǎo zé pí guò yú shí ér zhì qì. gù xiān jī ér shí, suǒ yǐ gěi pí shí bù chōng pí, suǒ yǐ yǎng qì.
《洞微经》曰:“太饥伤脾,太饱伤气”,盖脾藉于谷,饥则脾无以运而虚脾;气转于脾,饱则脾过于实而滞气。故先饥而食,所以给脾;食不充脾,所以养气。
huà tuó shí lùn yuē:" shí wù yǒu sān huà: yī huǒ huà, làn zhǔ yě yī kǒu huà, xì jué yě yī fù huà, rù wèi zì huà yě." lǎo nián wéi jí huǒ huà, mó yùn yì jí shū jīng duō. ruò shì pú měi jiā xiāo shí, sù qí mí làn, suī tóng wèi huǒ huà, bù yí pín shí, kǒng fǎn xuē wèi qì.
《华陀食论》曰:“食物有三化:一火化,烂煮也;一口化,细嚼也;一腹化,入胃自化也。”老年惟藉火化,磨运易即输精多。若市脯每加消石,速其糜烂,虽同为火化,不宜频食,恐反削胃气。
shuǐ lù zhī wèi, suī zhēn měi bì bèi, měi shí jì zá. zá zé wǔ wèi xiāng náo, dìng wèi wèi huàn. dào dé jīng yuē:" wǔ wèi lìng rén kǒu shuǎng", shuǎng: shī yě, wèi kǒu shī zhèng wèi yě. bù ruò cì dì fēn dùn shí zhī, nǎi néng gè dé qí wèi, shì yú kǒu, yì shì yú wèi.
水陆之味,虽珍美毕备,每食忌杂。杂则五味相挠,定为胃患。《道德经》曰:“五味令人口爽”,爽:失也,谓口失正味也。不若次第分顿食之,乃能各得其味,适于口,亦适于胃。
shí hòu wēi zǐ liú chǐ xì, zuì wéi chǐ lèi. yǐ liǔ mù xuē qiān, tī chú wù jìng, hǔ xū yóu miào zài jiān nóng chá, hòu lěng lián shù yǐ dàng zhī. wéi zhuāng shī" xiè píng rú liàn sè, shù kǒu zuò quán shēng" dōng pō yún:" chǐ xìng biàn kǔ". rú shí gān tián wù, gèng dāng shù. měi xiàn nián wèi jí mài, chǐ jí quē luò zhě, nǎi gān wèi liú chǐ, jiàn zhì shēng chóng zuò nì chóng ni4. gōng sūn ní zǐ yuē:" shí gān zhě, yì yú ròu ér gǔ bù lì yě", chǐ wèi shèn zhī gǔ.
食后微滓留齿隙,最为齿累。以柳木削签,剔除务净,虎须尤妙;再煎浓茶,候冷连漱以荡之。韦庄诗“泻瓶如练色,漱口作泉声”;东坡云:“齿性便苦”。如食甘甜物,更当漱。每见年未及迈,齿即缺落者,乃甘味留齿,渐至生虫作{匿虫}[ni4]。公孙尼子曰:“食甘者,益于肉而骨不利也”,齿为肾之骨。