sú xìn bǔ shì, wèi bo zhě wèn tiān, shì zhě wèn dì, shī shén guī líng, zhào shù bào yīng, gù shè rén yì ér jiù bǔ shì, wéi kě fǒu ér xìn jí xiōng. qí yì wèi tiān dì shěn gào bào, shī guī zhēn shén yě. rú shí lùn zhī, bǔ shì bù wèn tiān dì, shī guī wèi bì shén líng. yǒu shén líng, wèn tiān dì, sú rú suǒ yán yě. hé yǐ míng zhī?
俗信卜筮,謂卜者問天,筮者問地,蓍神龜靈,兆數報應,故舍人議而就卜筮,違可否而信吉凶。其意謂天地審告報,蓍龜真神也。如實論之,卜筮不問天地,蓍龜未必神靈。有神靈,問天地,俗儒所言也。何以明之?
zǐ lù wèn kǒng zǐ yuē: zhū jiān yáng bó, kě yǐ dé zhào, guàn wěi gǎo mào, kě yǐ dé shù, hé bì yǐ shī guī? kǒng zǐ yuē: bù rán! gài qǔ qí míng yě. fū shī zhī wèi yán qí yě, guī zhī wèi yán jiù yě, míng hú yí zhī shì, dāng wèn qí jiù yě. yóu cǐ yán zhī, shī bù shén, guī bù líng, gài qǔ qí míng, wèi bì yǒu shí yě. wú qí shí, zé zhī qí wú shén líng, wú shén líng, zé zhī bù wèn tiān dì yě. qiě tiān dì kǒu ěr hé zài, ér dé wèn zhī? tiān yǔ rén tóng dào, yù zhī tiān, yǐ rén shì. xiāng wèn, bù zì duì jiàn qí rén, qīn wèn qí yì, yì bù kě zhī. yù wèn tiān, tiān gāo, ěr yǔ rén xiāng yuǎn. rú tiān wú ěr, fēi xíng tǐ yě. fēi xíng tǐ, zé qì yě, qì ruò yún wù, hé néng gào rén? shī yǐ wèn dì, dì yǒu xíng tǐ, yǔ rén wú yì. wèn rén, bù jìn ěr, zé rén bù wén, rén bù wén, zé kǒu bù gào rén. fū yán wèn tiān, zé tiān wèi qì, bù néng wèi zhào wèn dì, zé dì ěr yuǎn, bù wén rén yán. xìn wèi tiān dì gào bào rén zhě, hé jù jiàn zāi?
子路問孔子曰:「豬肩羊膊,可以得兆,雚葦藁芼,可以得數,何必以蓍龜?」孔子曰:「不然!蓋取其名也。夫蓍之為言耆也,龜之為言舊也,明狐疑之事,當問耆舊也。」由此言之,蓍不神,龜不靈,蓋取其名,未必有實也。無其實,則知其無神靈,無神靈,則知不問天地也。且天地口耳何在,而得問之?天與人同道,欲知天,以人事。相問,不自對見其人,親問其意,意不可知。欲問天,天高,耳與人相遠。如天無耳,非形體也。非形體,則氣也,氣若雲霧,何能告人?蓍以問地,地有形體,與人無異。問人,不近耳,則人不聞,人不聞,則口不告人。夫言問天,則天為氣,不能為兆;問地,則地耳遠,不聞人言。信謂天地告報人者,何據見哉?
rén zài tiān dì zhī jiān, yóu jǐ shī zhī zhe rén shēn yě. rú jǐ shī yù zhī rén yì, míng rén ěr bàng, rén yóu rén wén. hé zé? xiǎo dà bù jūn, yīn yǔ bù tōng yě. jīn yǐ wēi xiǎo zhī rén, wèn jù dà tiān dì, ān néng tōng qí shēng yīn? tiān dì ān néng zhī qí zhǐ yì? huò yuē: rén huái tiān dì zhī qì. tiān dì zhī qì, zài xíng tǐ zhī zhōng, shén míng shì yǐ. rén jiāng bǔ shì, gào lìng shī guī, zé shén yǐ ěr wén kǒu yán. ruò jǐ sī niàn, shén míng cóng xiōng fù zhī zhōng wén zhī qí zhǐ. gù zuān guī dié shī, zhào jiàn shù zhe. fū rén yòng shén sī lǜ, sī lǜ bù jué, gù wèn shī guī. shī guī zhào shù, yǔ yì xiāng yīng, zé shì shén kě wèi míng gào zhī yǐ. shí huò yì yǐ wèi kě, zhào shù bù jí huò zhào shù zé jí, yì yǐ wèi xiōng. fū sī lǜ zhě, jǐ zhī shén yě wèi zhào shù zhě, yì jǐ zhī shén yě. yī shēn zhī shén, zài xiōng zhōng wèi sī lǜ, zài xiōng wài wèi zhào shù, yóu rén rù hù ér zuò, chū mén ér xíng yě. xíng zuò bù yì yì, chū rù bù yì qíng. rú shén míng wèi zhào shù, bù yí yǔ sī lǜ yì. tiān dì yǒu tǐ, gù néng yáo dòng. yáo dòng yǒu shēng zhī lèi yě. shēng, zé yǔ rén tóng yǐ. wèn shēng rén zhě, xū yǐ shēng rén, nǎi néng xiāng bào. rú shǐ sǐ rén wèn shēng rén, zé bì bù néng xiāng dá. jīn tiān dì shēng ér shī guī sǐ, yǐ sǐ wèn shēng, ān néng dé bào? kū guī zhī gǔ, sǐ shī zhī jīng, wèn shēng zhī tiān dì, shì rén wèi zhī tiān dì bào yīng, wù yǐ. rú shī guī wèi ruò bǎn dú, zhào shù wèi ruò shū zì, xiàng lèi rén jūn chū jiào lìng hū? zé tiān dì kǒu ěr hé zài ér yǒu jiào lìng? kǒng zǐ yuē: tiān hé yán zāi? sì shí xíng yān, bǎi wù shēng yān. tiān bù yán, zé yì bù tīng rén zhī yán. tiān dào chēng zì rán wú wèi, jīn rén wèn tiān dì, tiān dì bào yīng, shì zì rán zhī yǒu wèi yǐ yīng rén yě. àn yì zhī wén, guān dié shī zhī fǎ, èr fēn yǐ xiàng tiān dì, sì dié yǐ xiàng sì shí, guī qí yú lè, yǐ xiàng rùn yuè. yǐ xiàng lèi xiāng fǎ, yǐ lì guà shù ěr. qǐ yún tiān dì gào bào rén zāi?
人在天地之間,猶蟣虱之着人身也。如蟣虱欲知人意,鳴人耳傍,人猶人聞。何則?小大不均,音語不通也。今以微小之人,問巨大天地,安能通其聲音?天地安能知其旨意?或曰:「人懷天地之氣。天地之氣,在形體之中,神明是矣。人將卜筮,告令蓍龜,則神以耳聞口言。若己思念,神明從胸腹之中聞知其旨。故鑽龜揲蓍,兆見數著。」夫人用神思慮,思慮不決,故問蓍龜。蓍龜兆數,與意相應,則是神可謂明告之矣。時或意以為可,兆數不吉;或兆數則吉,意以為凶。夫思慮者,己之神也;為兆數者,亦己之神也。一身之神,在胸中為思慮,在胸外為兆數,猶人入戶而坐,出門而行也。行坐不異意,出入不易情。如神明為兆數,不宜與思慮異。天地有體,故能搖動。搖動有生之類也。生,則與人同矣。問生人者,須以生人,乃能相報。如使死人問生人,則必不能相答。今天地生而蓍龜死,以死問生,安能得報?枯龜之骨,死蓍之莖,問生之天地,世人謂之天地報應,誤矣。如蓍龜為若版牘,兆數為若書字,象類人君出教令乎?則天地口耳何在而有教令?孔子曰:「天何言哉?四時行焉,百物生焉。」天不言,則亦不聽人之言。天道稱自然無為,今人問天地,天地報應,是自然之有為以應人也。案《易》之文,觀揲蓍之法,二分以象天地,四揲以象四時,歸奇於扐,以象閏月。以象類相法,以立卦數耳。豈雲天地〔告〕報人哉?
rén dào, xiāng wèn zé duì, bù wèn bù yīng. wú qiú, kōng kòu rén zhī mén wú wèn, xū biàn rén zhī qián, zé zhǔ rén xiào ér bù yīng, huò nù ér bù duì. shì shǐ bǔ shì zhī rén, kōng zuān guī ér bo, xū dié shī ér shì, xì nòng tiān dì, yì dé zhào shù, tiān dì wàng yīng hū? yòu shì shǐ rén mà tiān ér bo, qū dì ér shì, wú dào zhì shén, yì dé zhào shù. gǒu wèi zhào shù tiān dì zhī shén, hé bù miè qí huǒ, zhuó qí shǒu, zhèn qí zhǐ ér luàn qí shù, shǐ zhī shēn tǐ jí tòng, xuè qì còu yǒng? ér yóu wèi zhī jiàn zhào chū shù, hé tiān dì zhī bù dàn láo, yòng xīn bù è yě? yóu cǐ yán zhī, bǔ shì bù wèn tiān dì, zhào shù fēi tiān dì zhī bào, míng yǐ. rán zé bǔ shì yì bì yǒu jí xiōng. lùn zhě huò wèi suí rén shàn è zhī xíng yě, yóu ruì yīng yīng shàn ér zhì, zāi yì suí è ér dào. zhì zhī shàn è, shàn è suǒ zhì yě, yí fēi tiān dì gù yīng zhī yě. jí rén zuān guī, zhé cóng shàn zhào xiōng rén dié shī, zhé dé nì shù. hé yǐ míng zhī? zhòu, zhì è zhī jūn yě, dāng shí zāi yì fán duō, qī shí bo ér jiē xiōng, gù zǔ yī yuē: gé rén yuán guī, wǎng gǎn zhī jí. xián zhě bù jǔ, dà guī bù zhào, zāi biàn jí zhì, zhōu wǔ shòu mìng. gāo zǔ lóng xìng, tiān rén bìng yòu, qí guài jì duō, fēng pèi zǐ dì, bo zhī yòu jí. gù jí rén zhī tǐ, suǒ zhì wú bù liáng xiōng rén zhī qǐ, suǒ zhāo wú bù chǒu. wèi shí tái zú, wú shì zi, yǒu shù zǐ liù rén, bo suǒ yǐ wèi hòu zhě, yuē: mù yù pèi yù zé zhào. wǔ rén jiē mù yù pèi yù. shí qí zǐ yuē: yān yǒu zhí qīn zhī sàng ér mù yù pèi yù! bù mù yù pèi yù, shí qí zi zhào. wèi rén bo yǐ guī wèi yǒu zhī yě. guī fēi yǒu zhī, shí qí zi zì zhī yě. qí zi xíng shàn zhèng, yǒu jiā yán, yán jiā zhèng shàn, gù yǒu míng ruì. shǐ shí bù bo, móu zhī yú zhòng, yì yóu chēng shàn. hé zé? rén xīn shén yì tóng jí xiōng yě. cǐ yán ruò rán, rán fēi bǔ shì zhī shí yě.
人道,相問則對,不問不應。無求,空扣人之門;無問,虛辨人之前,則主人笑而不應,或怒而不對。試使卜筮之人,空鑽龜而卜,虛揲蓍而筮,戲弄天地,亦得兆數,天地妄應乎?又試使人罵天而卜,驅地而筮,無道至甚,亦得兆數。苟謂兆數天地之神,何不滅其火,灼其手,振其指而亂其數,使之身體疾痛,血氣湊踴?而猶為之見兆出數,何天地之不憚勞,用心不惡也?由此言之,卜筮不問天地,兆數非天地之報,明矣。然則卜筮亦必有吉凶。論者或謂隨人善惡之行也,猶瑞應應善而至,災異隨惡而到。治之善惡,善惡所致也,疑非天地故應之也。吉人鑽龜,輒從善兆;凶人揲蓍,輒得逆數。何以明之?紂,至惡之君也,當時災異繁多,七十卜而皆凶,故祖伊曰:「格人元龜,罔敢知吉。」賢者不舉,大龜不兆,災變亟至,周武受命。高祖龍興,天人並佑,奇怪既多,豐、沛子弟,卜之又吉。故吉人之體,所致無不良;凶人之起,所招無不醜。衛石駘卒,無適子,有庶子六人,卜所以為後者,曰:「沐浴佩玉則兆。」五人皆沐浴佩玉。石祁子曰:「焉有執親之喪而沐浴佩玉!」不沐浴佩玉,石祁子兆。衛人卜以龜為有知也。龜非有知,石祁子自知也。祁子行善政,有嘉言,言嘉政善,故有明瑞。使時不卜,謀之於眾,亦猶稱善。何則?人心神意同吉凶也。此言若然,然非卜筮之實也。
fū zuān guī dié shī, zì yǒu zhào shù, zhào shù zhī jiàn, zì yǒu jí xiōng, ér jí xiōng zhī rén, shì yǔ xiāng féng. jí rén yǔ shàn zhào hé, xiōng rén yǔ è shù yù, yóu jí rén háng dào féng jí shì, gù nì jiàn xiáng wù, fēi jí shì xiáng wù wèi jí rén ruì yīng yě. xiōng rén zāo yù xiōng è yú dào, yì rú zhī. fū jiàn shàn è, fēi tiān yīng dá, shì yǔ shàn è xiāng féng yù yě. zuān guī dié shī yǒu jí xiōng zhī zhào zhě, féng jí zāo xiōng zhī lèi yě. hé yǐ míng zhī? zhōu wǔ wáng bù yù, zhōu gōng bo sān guī. gōng yuē: nǎi féng shì jí. lǔ qīng zhuāng shū shēng zǐ mù shū, yǐ zhōu yì shì zhī, yù míng yí zhī qiān. fū bo yuē féng, shì yuē yù, shí zāo yù suǒ de, fēi shàn è suǒ zhì yě. shàn zé féng jí, è zé yù xiōng, tiān dào zì rán, fēi wèi rén yě. tuī cǐ yǐ lùn, rén jūn zhì yǒu jí xiōng zhī yīng, yì yóu cǐ yě. jūn dé zāo xián, shí shì dāng píng, jiā wù qí ruì ǒu zhì. bù xiào zhī jūn, yì fǎn cǐ yān.
夫鑽龜揲蓍,自有兆數,兆數之見,自有吉凶,而吉凶之人,適與相逢。吉人與善兆合,凶人與惡數遇,猶吉人行道逢吉事,顧睨見祥物,非吉事祥物為吉人瑞應也。凶人遭遇兇惡於道,亦如之。夫見善惡,非天應答,適與善惡相逢遇也。鑽龜揲蓍有吉凶之兆者,逢吉遭凶之類也。何以明之?周武王不豫,周公卜三龜。公曰:「乃逢是吉。」魯卿莊叔生子穆叔,以《周易》筮之,遇《明夷》之《謙》。夫卜曰逢,筮曰遇,實遭遇所得,非善惡所致也。善則逢吉,惡則遇凶,天道自然,非為人也。推此以論,人君治有吉凶之應,亦猶此也。君德遭賢,時適當平,嘉物奇瑞偶至。不肖之君,亦反此焉。
shì rén yán bǔ shì zhě duō, dé shí chéng zhě guǎ. lùn zhě huò wèi shī guī kě yǐ cān shì, bù kě chún yòng. fū zuān guī dié shī, zhào shù zhé jiàn. jiàn wú cháng zhàn, zhàn zhě shēng yì. jí zhào ér zhàn wèi zhī xiōng, xiōng shù ér zhàn wèi zhī jí, jí xiōng bù xiào, zé wèi bǔ shì bù kě xìn. zhōu wǔ wáng fá zhòu, bǔ shì zhī, nì, zhàn yuē: dà xiōng. tài gōng tuī shī dǎo guī ér yuē: kū gǔ sǐ cǎo, hé zhī ér xiōng? fū bǔ shì zhào shù, fēi jí xiōng wù yě, zhàn zhī bù shěn jí xiōng, jí xiōng biàn luàn, biàn luàn, gù tài gōng chù zhī. fū shī shì guī bo, yóu shèng wáng zhì shì bǔ shì zhào shù, yóu wáng zhì ruì yīng. ruì yīng wú cháng, zhào shù guǐ yì. guǐ yì zé zhàn zhě huò, wú cháng zé yì zhě yí. yí zé wèi shì wèi zhì, huò zé wèi zhàn bù liáng. hé yǐ míng zhī? fū jí zhào shù, jí rén kě zāo yě zhì yù fú ruì, shèng dé zhī yàn yě. zhōu wáng fá zhòu, yù wū yú zhī ruì, qí bo hé wèi féng bù jí zhī zhào? shǐ wǔ wáng bù dāng qǐ, chū bù yí féng ruì shǐ wǔ wáng mìng dāng xìng, bo bù yí dé xiōng. yóu cǐ yán zhī, wǔ wáng zhī bo, bù dé xiōng zhàn, wèi zhī xiōng zhě, shī qí shí yě. lǔ jiāng fá yuè, shì zhī, dé dǐng zhé zú. zi gòng zhàn zhī yǐ wèi xiōng. hé zé? dǐng ér zhé zú, xíng yòng zú, gù wèi zhī xiōng. kǒng zǐ zhàn zhī yǐ wèi jí, yuē: yuè rén shuǐ jū, xíng yòng zhōu bù yòng zú, gù wèi zhī jí. lǔ fá yuè, guǒ kè zhī. fū zǐ gòng zhàn dǐng zhé zú yǐ wèi xiōng, yóu zhōu zhī zhān bǔ zhě wèi zhī nì yǐ. nì zhōng bì yǒu jí, yóu zhé dǐng zú zhī zhàn, yí yǐ fá yuè yǐ. zhōu duō zǐ gòng zhí zhàn zhī zhī, guǎ ruò kǒng zǐ guǐ lùn zhī cái, gù dǔ fēi cháng zhī zhào, bù néng shěn yě. shì yīn wǔ wáng bo, wú fēi ér dé xiōng, gù wèi bǔ shì bù kě chún yòng, lüè yǐ zhù zhèng, shì yǒu guǐ shén, míng jǐ bù dé zhuān.
世人言卜筮者多,得實誠者寡。論者或謂蓍龜可以參事,不可純用。夫鑽龜揲蓍,兆數輒見。見無常占,占者生意。吉兆而占謂之凶,凶數而占謂之吉,吉凶不效,則謂卜筮不可信。周武王伐紂,卜筮之,逆,占曰:「大凶。」太公推蓍蹈龜而曰:「枯骨死草,何知而凶?」夫卜筮兆數,非吉凶誤也,占之不審吉凶,吉凶變亂,變亂,故太公黜之。夫蓍筮龜卜,猶聖王治世;卜筮兆數,猶王治瑞應。瑞應無常,兆數詭異。詭異則占者惑,無常則議者疑。疑則謂〔世〕未治,惑則謂〔占〕不良。何以明之?夫吉兆數,吉人可遭也;治遇符瑞,聖德之驗也。周王伐紂,遇烏魚之瑞,其卜曷為逢不吉之兆?使武王不當起,出不宜逢瑞;使武王命當興,卜不宜得凶。由此言之,武王之卜,不得凶占,謂之凶者,失其實也。魯將伐越,筮之,得「鼎折足」。子貢占之以為凶。何則?鼎而折足,行用足,故謂之凶。孔子占之以為吉,曰:「越人水居,行用舟不用足,故謂之吉。」魯伐越,果克之。夫子貢占鼎折足以為凶,猶周之占卜者謂之逆矣。逆中必有吉,猶折鼎足之占,宜以伐越矣。周多子貢直占之知,寡若孔子詭論之材,故睹非常之兆,不能審也。世因武王卜,無非而得凶,故謂卜筮不可純用,略以助政,示有鬼神,明己不得專。
zhe shū jì zhě, cǎi duō xíng shì, ruò hán fēi shì xié zhī piān, míng yǐ xiào zhī yàn, huǐ bo zī shì, fēi shì xìn yòng. fū bǔ shì fēi bù kě yòng, bǔ shì zhī rén, zhàn zhī wù yě. hóng fàn jī yí, bǔ shì zhī biàn, bì wèn tiān zǐ qīng shì, huò shí shěn shì. fū bù néng shěn zhàn, zhào shù bù yàn, zé wèi bǔ shì bù kě xìn yòng. jìn wén gōng yǔ chǔ zi zhàn, mèng yǔ chéng wáng bó, chéng wáng zài shàng ér jiān qí nǎo, zhàn yuē xiōng. jiù fàn yuē: jí! jūn dé tiān, chǔ fú qí zuì. jūn zhī nǎo zhě, róu zhī yě. yǐ zhàn guǒ shèng, rú jiù fàn zhàn. fū zhàn mèng yǔ zhàn guī tóng. jìn zhàn mèng zhě bù jiàn xiàng zhǐ, yóu zhōu zhàn guī zhě bù jiàn zhào zhě wèi yě. xiàng wú bù rán, zhào wú bù shěn. rén zhī zhī àn, lùn zhī shī shí yě. chuán huò yán: wǔ wáng fá zhòu, bo zhī ér guī lt zhào xī gt. zhàn zhě yuē xiōng. tài gōng yuē: guī lt zhào xī gt, yǐ jì zé xiōng, yǐ zhàn zé shèng. wǔ wáng cóng zhī, zú kè zhòu yān. shěn ruò cǐ chuán, yì fù kǒng zǐ lùn guà, jiù fàn zhàn mèng zhī lèi yě. gài zhào shù wú bù rán, ér jí xiōng shī shí zhě, zhàn bù qiǎo gōng yě.
著書記者,采掇行事,若韓非《飾邪》之篇,明已效之驗,毀卜訾筮,非世信用。夫卜筮非不可用,卜筮之人,占之誤也。《洪範》稽疑,卜筮之變,必問天子卿士,或時審是。夫不能審占,兆數不驗,則謂卜筮不可信用。晉文公與楚子戰,夢與成王搏,成王在上而監其腦,占曰「凶」。咎犯曰:「吉!君得天,楚伏其罪。君之腦者,柔之也。」以戰果勝,如咎犯占。夫占夢與占龜同。晉占夢者不見象指,猶周占龜者不見兆者為也。象無不然,兆無不審。人之知暗,論之失實也。傳或言:武王伐紂,卜之而龜<兆昔>。占者曰「凶」。太公曰:「龜<兆昔>,以祭則凶,以戰則勝。」武王從之,卒克紂焉。審若此傳,亦復孔子論卦,咎犯占夢之類也。蓋兆數無不然,而吉凶失實者,占不巧工也。