sú xìn bǔ shì, wèi bo zhě wèn tiān, shì zhě wèn dì, shī shén guī líng, zhào shù bào yìng, gù shè rén yì ér jiù bǔ shì, wéi kě fǒu ér xìn jí xiōng. qí yì wèi tiān dì shěn gào bào, shī guī zhēn shén yě. rú shí lùn zhī, bǔ shì bù wèn tiān dì, shī guī wèi bì shén líng. yǒu shén líng, wèn tiān dì, sú rú suǒ yán yě. hé yǐ míng zhī?
俗信卜筮,谓卜者问天,筮者问地,蓍神龟灵,兆数报应,故舍人议而就卜筮,违可否而信吉凶。其意谓天地审告报,蓍龟真神也。如实论之,卜筮不问天地,蓍龟未必神灵。有神灵,问天地,俗儒所言也。何以明之?
zǐ lù wèn kǒng zǐ yuē:" zhū jiān yáng bó, kě yǐ dé zhào, guàn wěi gǎo mào, kě yǐ de shù, hé bì yǐ shī guī?" kǒng zǐ yuē:" bù rán! gài qǔ qí míng yě. fū shī zhī wèi yán qí yě, guī zhī wèi yán jiù yě, míng hú yí zhī shì, dāng wèn qí jiù yě." yóu cǐ yán zhī, shī bù shén, guī bù líng, gài qǔ qí míng, wèi bì yǒu shí yě. wú qí shí, zé zhī qí wú shén líng, wú shén líng, zé zhī bù wèn tiān dì yě. qiě tiān dì kǒu ěr hé zài, ér dé wèn zhī? tiān yú rén tóng dào, yù zhī tiān, yǐ rén shì. xiāng wèn, bù zì duì jiàn qí rén, qīn wèn qí yì, yì bù kě zhī. yù wèn tiān, tiān gāo, ěr yú rén xiāng yuǎn. rú tiān wú ěr, fēi xíng tǐ yě. fēi xíng tǐ, zé qì yě, qì ruò yún wù, hé néng gào rén? shī yǐ wèn dì, dì yǒu xíng tǐ, yú rén wú yì. wèn rén, bù jìn ěr, zé rén bù wén, rén bù wén, zé kǒu bù gào rén. fū yán wèn tiān, zé tiān wèi qì, bù néng wéi zhào wèn dì, zé dì ěr yuǎn, bù wén rén yán. xìn wèi tiān dì gào bào rén zhě, hé jù jiàn zāi?
子路问孔子曰:“猪肩羊膊,可以得兆,雚苇藁芼,可以得数,何必以蓍龟?”孔子曰:“不然!盖取其名也。夫蓍之为言耆也,龟之为言旧也,明狐疑之事,当问耆旧也。”由此言之,蓍不神,龟不灵,盖取其名,未必有实也。无其实,则知其无神灵,无神灵,则知不问天地也。且天地口耳何在,而得问之?天与人同道,欲知天,以人事。相问,不自对见其人,亲问其意,意不可知。欲问天,天高,耳与人相远。如天无耳,非形体也。非形体,则气也,气若云雾,何能告人?蓍以问地,地有形体,与人无异。问人,不近耳,则人不闻,人不闻,则口不告人。夫言问天,则天为气,不能为兆;问地,则地耳远,不闻人言。信谓天地告报人者,何据见哉?
rén zài tiān dì zhī jiān, yóu jǐ shī zhī zhe rén shēn yě. rú jǐ shī yù zhī rén yì, míng rén ěr bàng, rén yóu rén wén. hé zé? xiǎo dà bù jūn, yīn yǔ bù tōng yě. jīn yǐ wēi xiǎo zhī rén, wèn jù dà tiān dì, ān néng tōng qí shēng yīn? tiān dì ān néng zhī qí zhǐ yì? huò yuē:" rén huái tiān dì zhī qì. tiān dì zhī qì, zài xíng tǐ zhī zhōng, shén míng shì yǐ. rén jiāng bǔ shì, gào lìng shī guī, zé shén yǐ ěr wén kǒu yán. ruò jǐ sī niàn, shén míng cóng xiōng fù zhī zhōng wén zhī qí zhǐ. gù zuān guī dié shī, zhào jiàn shù zhe." fū rén yòng shén sī lǜ, sī lǜ bù jué, gù wèn shī guī. shī guī zhào shù, yǔ yì xiāng yìng, zé shì shén kě wèi míng gào zhī yǐ. shí huò yì yǐ wéi kě, zhào shù bù jí huò zhào shù zé jí, yì yǐ wéi xiōng. fū sī lǜ zhě, jǐ zhī shén yě wèi zhào shù zhě, yì jǐ zhī shén yě. yī shēn zhī shén, zài xiōng zhōng wèi sī lǜ, zài xiōng wài wèi zhào shù, yóu rén rù hù ér zuò, chū mén ér xíng yě. xíng zuò bù yì yì, chū rù bù yì qíng. rú shén míng wèi zhào shù, bù yí yǔ sī lǜ yì. tiān dì yǒu tǐ, gù néng yáo dòng. yáo dòng yǒu shēng zhī lèi yě. shēng, zé yú rén tóng yǐ. wèn shēng rén zhě, xū yǐ shēng rén, nǎi néng xiāng bào. rú shǐ sǐ rén wèn shēng rén, zé bì bù néng xiāng dá. jīn tiān dì shēng ér shī guī sǐ, yǐ sǐ wèn shēng, ān néng dé bào? kū guī zhī gǔ, sǐ shī zhī jīng, wèn shēng zhī tiān dì, shì rén wèi zhī tiān dì bào yìng, wù yǐ. rú shī guī wèi ruò bǎn dú, zhào shù wèi ruò shū zì, xiàng lèi rén jūn chū jiào lìng hū? zé tiān dì kǒu ěr hé zài ér yǒu jiào lìng? kǒng zǐ yuē:" tiān hé yán zāi? sì shí xíng yān, bǎi wù shēng yān." tiān bù yán, zé yì bù tīng rén zhī yán. tiān dào chēng zì rán wú wéi, jīn rén wèn tiān dì, tiān dì bào yìng, shì zì rán zhī yǒu wéi yǐ yīng rén yě. àn yì zhī wén, guān dié shī zhī fǎ, èr fēn yǐ xiàng tiān dì, sì dié yǐ xiàng sì shí, guī qí yú lè, yǐ xiàng rùn yuè. yǐ xiàng lèi xiāng fǎ, yǐ lì guà shù ěr. qǐ yún tiān dì gào bào rén zāi?
人在天地之间,犹虮虱之着人身也。如虮虱欲知人意,鸣人耳傍,人犹人闻。何则?小大不均,音语不通也。今以微小之人,问巨大天地,安能通其声音?天地安能知其旨意?或曰:“人怀天地之气。天地之气,在形体之中,神明是矣。人将卜筮,告令蓍龟,则神以耳闻口言。若己思念,神明从胸腹之中闻知其旨。故钻龟揲蓍,兆见数著。”夫人用神思虑,思虑不决,故问蓍龟。蓍龟兆数,与意相应,则是神可谓明告之矣。时或意以为可,兆数不吉;或兆数则吉,意以为凶。夫思虑者,己之神也;为兆数者,亦己之神也。一身之神,在胸中为思虑,在胸外为兆数,犹人入户而坐,出门而行也。行坐不异意,出入不易情。如神明为兆数,不宜与思虑异。天地有体,故能摇动。摇动有生之类也。生,则与人同矣。问生人者,须以生人,乃能相报。如使死人问生人,则必不能相答。今天地生而蓍龟死,以死问生,安能得报?枯龟之骨,死蓍之茎,问生之天地,世人谓之天地报应,误矣。如蓍龟为若版牍,兆数为若书字,象类人君出教令乎?则天地口耳何在而有教令?孔子曰:“天何言哉?四时行焉,百物生焉。”天不言,则亦不听人之言。天道称自然无为,今人问天地,天地报应,是自然之有为以应人也。案《易》之文,观揲蓍之法,二分以象天地,四揲以象四时,归奇於扐,以象闰月。以象类相法,以立卦数耳。岂云天地〔告〕报人哉?
rén dào, xiāng wèn zé duì, bù wèn bù yīng. wú qiú, kōng kòu rén zhī mén wú wèn, xū biàn rén zhī qián, zé zhǔ rén xiào ér bù yīng, huò nù ér bú duì. shì shǐ bǔ shì zhī rén, kōng zuān guī ér bo, xū dié shī ér shì, xì nòng tiān dì, yì dé zhào shù, tiān dì wàng yīng hū? yòu shì shǐ rén mà tiān ér bo, qū dì ér shì, wú dào zhì shén, yì dé zhào shù. gǒu wèi zhào shù tiān dì zhī shén, hé bù miè qí huǒ, zhuó qí shǒu, zhèn qí zhǐ ér luàn qí shù, shǐ zhī shēn tǐ jí tòng, xuè qì còu yǒng? ér yóu wèi zhī jiàn zhào chū shù, hé tiān dì zhī bù dàn láo, yòng xīn bù è yě? yóu cǐ yán zhī, bǔ shì bù wèn tiān dì, zhào shù fēi tiān dì zhī bào, míng yǐ. rán zé bǔ shì yì bì yǒu jí xiōng. lùn zhě huò wèi suí rén shàn è zhī xíng yě, yóu ruì yīng yīng shàn ér zhì, zāi yì suí è ér dào. zhì zhī shàn è, shàn è suǒ zhì yě, yí fēi tiān dì gù yīng zhī yě. jí rén zuān guī, zhé cóng shàn zhào xiōng rén dié shī, zhé dé nì shù. hé yǐ míng zhī? zhòu, zhì è zhī jūn yě, dāng shí zāi yì fán duō, qī shí bo ér jiē xiōng, gù zǔ yī yuē:" gé rén yuán guī, wǎng gǎn zhī jí." xián zhě bù jǔ, dà guī bù zhào, zāi biàn jí zhì, zhōu wǔ shòu mìng. gāo zǔ lóng xīng, tiān rén bìng yòu, qí guài jì duō, fēng pèi zǐ dì, bo zhī yòu jí. gù jí rén zhī tǐ, suǒ zhì wú bù liáng xiōng rén zhī qǐ, suǒ zhāo wú bù chǒu. wèi shí dài zú, wú shì zi, yǒu shù zǐ liù rén, bo suǒ yǐ wéi hòu zhě, yuē:" mù yù pèi yù zé zhào." wǔ rén jiē mù yù pèi yù. shí qí zǐ yuē:" yān yǒu zhí qīn zhī sàng ér mù yù pèi yù!" bù mù yù pèi yù, shí qí zi zhào. wèi rén bo yǐ guī wèi yǒu zhī yě. guī fēi yǒu zhī, shí qí zi zì zhī yě. qí zi xíng shàn zhèng, yǒu jiā yán, yán jiā zhèng shàn, gù yǒu míng ruì. shǐ shí bù bo, móu zhī yú zhòng, yì yóu chēng shàn. hé zé? rén xīn shén yì tóng jí xiōng yě. cǐ yán ruò rán, rán fēi bǔ shì zhī shí yě.
人道,相问则对,不问不应。无求,空扣人之门;无问,虚辨人之前,则主人笑而不应,或怒而不对。试使卜筮之人,空钻龟而卜,虚揲蓍而筮,戏弄天地,亦得兆数,天地妄应乎?又试使人骂天而卜,驱地而筮,无道至甚,亦得兆数。苟谓兆数天地之神,何不灭其火,灼其手,振其指而乱其数,使之身体疾痛,血气凑踊?而犹为之见兆出数,何天地之不惮劳,用心不恶也?由此言之,卜筮不问天地,兆数非天地之报,明矣。然则卜筮亦必有吉凶。论者或谓随人善恶之行也,犹瑞应应善而至,灾异随恶而到。治之善恶,善恶所致也,疑非天地故应之也。吉人钻龟,辄从善兆;凶人揲蓍,辄得逆数。何以明之?纣,至恶之君也,当时灾异繁多,七十卜而皆凶,故祖伊曰:“格人元龟,罔敢知吉。”贤者不举,大龟不兆,灾变亟至,周武受命。高祖龙兴,天人并佑,奇怪既多,丰、沛子弟,卜之又吉。故吉人之体,所致无不良;凶人之起,所招无不丑。卫石骀卒,无适子,有庶子六人,卜所以为后者,曰:“沐浴佩玉则兆。”五人皆沐浴佩玉。石祁子曰:“焉有执亲之丧而沐浴佩玉!”不沐浴佩玉,石祁子兆。卫人卜以龟为有知也。龟非有知,石祁子自知也。祁子行善政,有嘉言,言嘉政善,故有明瑞。使时不卜,谋之於众,亦犹称善。何则?人心神意同吉凶也。此言若然,然非卜筮之实也。
fū zuān guī dié shī, zì yǒu zhào shù, zhào shù zhī jiàn, zì yǒu jí xiōng, ér jí xiōng zhī rén, shì yǔ xiāng féng. jí rén yǔ shàn zhào hé, xiōng rén yǔ è shù yù, yóu jí rén háng dào féng jí shì, gù nì jiàn xiáng wù, fēi jí shì xiáng wù wèi jí rén ruì yīng yě. xiōng rén zāo yù xiōng è yú dào, yì rú zhī. fū jiàn shàn è, fēi tiān yìng dá, shì yǔ shàn è xiàng féng yù yě. zuān guī dié shī yǒu jí xiōng zhī zhào zhě, féng jí zāo xiōng zhī lèi yě. hé yǐ míng zhī? zhōu wǔ wáng bù yù, zhōu gōng bo sān guī. gōng yuē:" nǎi féng shì jí." lǔ qīng zhuāng shū shēng zǐ mù shū, yǐ zhōu yì shì zhī, yù míng yí zhī qiān. fū bo yuē féng, shì yuē yù, shí zāo yù suǒ de, fēi shàn è suǒ zhì yě. shàn zé féng jí, è zé yù xiōng, tiān dào zì rán, fēi wéi rén yě. tuī cǐ yǐ lùn, rén jūn zhì yǒu jí xiōng zhī yīng, yì yóu cǐ yě. jūn dé zāo xián, shí shì dàng píng, jiā wù qí ruì ǒu zhì. bù xiào zhī jūn, yì fǎn cǐ yān.
夫钻龟揲蓍,自有兆数,兆数之见,自有吉凶,而吉凶之人,适与相逢。吉人与善兆合,凶人与恶数遇,犹吉人行道逢吉事,顾睨见祥物,非吉事祥物为吉人瑞应也。凶人遭遇凶恶於道,亦如之。夫见善恶,非天应答,适与善恶相逢遇也。钻龟揲蓍有吉凶之兆者,逢吉遭凶之类也。何以明之?周武王不豫,周公卜三龟。公曰:“乃逢是吉。”鲁卿庄叔生子穆叔,以《周易》筮之,遇《明夷》之《谦》。夫卜曰逢,筮曰遇,实遭遇所得,非善恶所致也。善则逢吉,恶则遇凶,天道自然,非为人也。推此以论,人君治有吉凶之应,亦犹此也。君德遭贤,时适当平,嘉物奇瑞偶至。不肖之君,亦反此焉。
shì rén yán bǔ shì zhě duō, dé shí chéng zhě guǎ. lùn zhě huò wèi shī guī kě yǐ cān shì, bù kě chún yòng. fū zuān guī dié shī, zhào shù zhé jiàn. jiàn wú cháng zhàn, zhàn zhě shēng yì. jí zhào ér zhàn wèi zhī xiōng, xiōng shù ér zhàn wèi zhī jí, jí xiōng bù xiào, zé wèi bǔ shì bù kě xìn. zhōu wǔ wáng fá zhòu, bǔ shì zhī, nì, zhàn yuē:" dà xiōng." tài gōng tuī shī dǎo guī ér yuē:" kū gǔ sǐ cǎo, hé zhī ér xiōng?" fū bǔ shì zhào shù, fēi jí xiōng wù yě, zhàn zhī bù shěn jí xiōng, jí xiōng biàn luàn, biàn luàn, gù tài gōng chù zhī. fū shī shì guī bo, yóu shèng wáng zhì shì bǔ shì zhào shù, yóu wáng zhì ruì yīng. ruì yīng wú cháng, zhào shù guǐ yì. guǐ yì zé zhàn zhě huò, wú cháng zé yì zhě yí. yí zé wèi shì wèi zhì, huò zé wèi zhàn bù liáng. hé yǐ míng zhī? fū jí zhào shù, jí rén kě zāo yě zhì yù fú ruì, shèng dé zhī yàn yě. zhōu wáng fá zhòu, yù wū yú zhī ruì, qí bo hé wèi féng bù jí zhī zhào? shǐ wǔ wáng bù dàng qǐ, chū bù yí féng ruì shǐ wǔ wáng mìng dāng xìng, bo bù yí dé xiōng. yóu cǐ yán zhī, wǔ wáng zhī bo, bù dé xiōng zhàn, wèi zhī xiōng zhě, shī qí shí yě. lǔ jiāng fá yuè, shì zhī, dé" dǐng zhé zú". zǐ gòng zhàn zhī yǐ wéi xiōng. hé zé? dǐng ér zhé zú, xíng yòng zú, gù wèi zhī xiōng. kǒng zǐ zhàn zhī yǐ wéi jí, yuē:" yuè rén shuǐ jū, xíng yòng zhōu bù yòng zú, gù wèi zhī jí." lǔ fá yuè, guǒ kè zhī. fū zǐ gòng zhàn dǐng zhé zú yǐ wéi xiōng, yóu zhōu zhī zhān bǔ zhě wèi zhī nì yǐ. nì zhōng bì yǒu jí, yóu zhé dǐng zú zhī zhàn, yí yǐ fá yuè yǐ. zhōu duō zǐ gòng zhí zhàn zhī zhī, guǎ ruò kǒng zǐ guǐ lùn zhī cái, gù dǔ fēi cháng zhī zhào, bù néng shěn yě. shì yīn wǔ wáng bo, wú fēi ér dé xiōng, gù wèi bǔ shì bù kě chún yòng, lüè yǐ zhù zhèng, shì yǒu guǐ shén, míng jǐ bù dé zhuān.
世人言卜筮者多,得实诚者寡。论者或谓蓍龟可以参事,不可纯用。夫钻龟揲蓍,兆数辄见。见无常占,占者生意。吉兆而占谓之凶,凶数而占谓之吉,吉凶不效,则谓卜筮不可信。周武王伐纣,卜筮之,逆,占曰:“大凶。”太公推蓍蹈龟而曰:“枯骨死草,何知而凶?”夫卜筮兆数,非吉凶误也,占之不审吉凶,吉凶变乱,变乱,故太公黜之。夫蓍筮龟卜,犹圣王治世;卜筮兆数,犹王治瑞应。瑞应无常,兆数诡异。诡异则占者惑,无常则议者疑。疑则谓〔世〕未治,惑则谓〔占〕不良。何以明之?夫吉兆数,吉人可遭也;治遇符瑞,圣德之验也。周王伐纣,遇乌鱼之瑞,其卜曷为逢不吉之兆?使武王不当起,出不宜逢瑞;使武王命当兴,卜不宜得凶。由此言之,武王之卜,不得凶占,谓之凶者,失其实也。鲁将伐越,筮之,得“鼎折足”。子贡占之以为凶。何则?鼎而折足,行用足,故谓之凶。孔子占之以为吉,曰:“越人水居,行用舟不用足,故谓之吉。”鲁伐越,果克之。夫子贡占鼎折足以为凶,犹周之占卜者谓之逆矣。逆中必有吉,犹折鼎足之占,宜以伐越矣。周多子贡直占之知,寡若孔子诡论之材,故睹非常之兆,不能审也。世因武王卜,无非而得凶,故谓卜筮不可纯用,略以助政,示有鬼神,明己不得专。
zhù shū jì zhě, cǎi duō xíng shì, ruò hán fēi shì xié zhī piān, míng yǐ xiào zhī yàn, huǐ bo zī shì, fēi shì xìn yòng. fū bǔ shì fēi bù kě yòng, bǔ shì zhī rén, zhàn zhī wù yě. hóng fàn jī yí, bǔ shì zhī biàn, bì wèn tiān zǐ qīng shì, huò shí shěn shì. fū bù néng shěn zhàn, zhào shù bù yàn, zé wèi bǔ shì bù kě xìn yòng. jìn wén gōng yǔ chǔ zi zhàn, mèng yǔ chéng wáng bó, chéng wáng zài shàng ér jiān qí nǎo, zhàn yuē" xiōng". jiù fàn yuē:" jí! jūn dé tiān, chǔ fú qí zuì. jūn zhī nǎo zhě, róu zhī yě." yǐ zhàn guǒ shèng, rú jiù fàn zhàn. fū zhān mèng yǔ zhàn guī tóng. jìn zhān mèng zhě bú jiàn xiàng zhǐ, yóu zhōu zhàn guī zhě bú jiàn zhào zhě wèi yě. xiàng wú bù rán, zhào wú bù shěn. rén zhī zhī àn, lùn zhī shī shí yě. chuán huò yán: wǔ wáng fá zhòu, bo zhī ér guī lt zhào xī gt. zhàn zhě yuē" xiōng". tài gōng yuē:" guī lt zhào xī gt, yǐ jì zé xiōng, yǐ zhàn zé shèng." wǔ wáng cóng zhī, zú kè zhòu yān. shěn ruò cǐ chuán, yì fù kǒng zǐ lùn guà, jiù fàn zhān mèng zhī lèi yě. gài zhào shù wú bù rán, ér jí xiōng shī shí zhě, zhàn bù qiǎo gōng yě.
著书记者,采掇行事,若韩非《饰邪》之篇,明已效之验,毁卜訾筮,非世信用。夫卜筮非不可用,卜筮之人,占之误也。《洪范》稽疑,卜筮之变,必问天子卿士,或时审是。夫不能审占,兆数不验,则谓卜筮不可信用。晋文公与楚子战,梦与成王搏,成王在上而监其脑,占曰“凶”。咎犯曰:“吉!君得天,楚伏其罪。君之脑者,柔之也。”以战果胜,如咎犯占。夫占梦与占龟同。晋占梦者不见象指,犹周占龟者不见兆者为也。象无不然,兆无不审。人之知暗,论之失实也。传或言:武王伐纣,卜之而龟<兆昔>。占者曰“凶”。太公曰:“龟<兆昔>,以祭则凶,以战则胜。”武王从之,卒克纣焉。审若此传,亦复孔子论卦,咎犯占梦之类也。盖兆数无不然,而吉凶失实者,占不巧工也。