hán zi zhī shù, míng fǎ shàng gōng. xián wú yì yú guó bù jiā shǎng bù xiào wú hài yú zhì bù shī fá. zé gōng zhòng shǎng, rèn xíng yòng zhū. gù qí lùn rú yě, wèi zhī bù gēng ér shí, bǐ zhī yú yī dù lùn yǒu yì yǔ wú yì yě, bǐ zhī yú lù mǎ. mǎ zhī shì lù zhě qiān jīn, tiān xià yǒu qiān jīn zhī mǎ, wú qiān jīn zhī lù, lù wú yì, mǎ yǒu yòng yě. rú zhě yóu lù, yǒu yòng zhī lì yóu mǎ yě.
韩子之术,明法尚功。贤无益於国不加赏;不肖无害於治不施罚。责功重赏,任刑用诛。故其论儒也,谓之不耕而食,比之於一蠹;论有益与无益也,比之於鹿马。马之似鹿者千金,天下有千金之马,无千金之鹿,鹿无益,马有用也。儒者犹鹿,有用之吏犹马也。
fū hán zi zhī yǐ lù mǎ yù, bù zhī yǐ guān lǚ pì. shǐ hán zi bù guān, tú lǚ ér cháo, wú jiāng tīng qí yán yě. jiā guàn yú shǒu ér lì yú cháo, shòu wú yì zhī fú, zēng wú yì zhī xíng, yán yǔ fú xiāng wéi, xíng yǔ shù xiāng fǎn, wú shì yǐ fēi qí yán ér bù yòng qí fǎ yě. fán láo rén tǐ, wú yì yú rén shēn, mò guò guì bài. shǐ hán zi féng rén bù bài, jiàn jūn fù bù yè, wèi bì yǒu zéi yú shēn tǐ yě. rán xū bài yè yǐ zūn qīn zhě, lǐ yì zhì zhòng, bù kě shī yě. gù lǐ yì zài shēn, shēn wèi bì féi ér lǐ yì qù shēn, shēn wèi bì jí ér huà shuāi. yǐ wèi yǒu yì, lǐ yì bù rú yǐn shí. shǐ hán zi cì shí jūn fù zhī qián, bù bài ér yòng, kěn wèi zhī hū? fū bài yè, lǐ yì zhī xiào, fēi yì shēn zhī shí yě, rán ér hán zi zhōng bù shī zhě, bù fèi lǐ yì yǐ gǒu yì yě. fū rú shēng, lǐ yì yě gēng zhàn, yǐn shí yě. guì gēng zhàn ér jiàn rú shēng, shì qì lǐ yì qiú yǐn shí yě. shǐ lǐ yì fèi, gāng jì bài, shàng xià luàn ér yīn yáng móu, shuǐ hàn shī shí, wǔ gǔ bù dēng, wàn mín jī sǐ, nóng bù dé gēng, shì bù dé zhàn yě. zǐ gòng qù gào shuò zhī xì yáng, kǒng zǐ yuē:" cì yě! ěr ài qí yáng, wǒ ài qí lǐ." zǐ gòng è fèi yáng, kǒng zǐ zhòng fèi lǐ yě. gù yǐ jiù fáng wèi wú yì ér qù zhī, bì yǒu shuǐ zāi yǐ jiù lǐ wèi wú bǔ ér qù zhī, bì yǒu luàn huàn.
夫韩子知以鹿马喻,不知以冠履譬。使韩子不冠,徒履而朝,吾将听其言也。加冠於首而立於朝,受无益之服,增无益之〔行〕,言与服相违,行与术相反,吾是以非其言而不用其法也。烦劳人体,无益於人身,莫过跪拜。使韩子逢人不拜,见君父不谒,未必有贼於身体也。然须拜谒以尊亲者,礼义至重,不可失也。故礼义在身,身未必肥;而礼义去身,身未必瘠而化衰。以谓有益,礼义不如饮食。使韩子赐食君父之前,不拜而用,肯为之乎?夫拜谒,礼义之效,非益身之实也,然而韩子终不失者,不废礼义以苟益也。夫儒生,礼义也;耕战,饮食也。贵耕战而贱儒生,是弃礼义求饮食也。使礼义废,纲纪败,上下乱而阴阳缪,水旱失时,五谷不登,万民饥死,农不得耕,士不得战也。子贡去告朔之饩羊,孔子曰:“赐也!尔爱其羊,我爱其礼。”子贡恶费羊,孔子重废礼也。故以旧防为无益而去之,必有水灾;以旧礼为无补而去之,必有乱患。
rú zhě zhī zài shì, lǐ yì zhī jiù fáng yě, yǒu zhī wú yì, wú zhī yǒu sǔn. xiáng xù zhī shè, zì gǔ yǒu zhī. zhòng běn zūn shǐ, gù lì guān zhì lì. guān bù kě fèi, dào bù kě qì. rú shēng, dào guān zhī lì yě, yǐ wéi wú yì ér fèi zhī, shì qì dào yě. fū dào wú chéng xiào yú rén, chéng xiào zhě xū dào ér chéng. rán zú dǎo lù ér xíng, suǒ dǎo zhī lù, xū bù dǎo zhě. shēn xū shǒu zú ér dòng, dài bù dòng zhě. gù shì huò wú yì, ér yì zhě xū zhī wú xiào, ér xiào zhě dài zhī. rú shēng, gēng zhàn suǒ xū dài yě, qì ér bù cún, rú hé yě?
儒者之在世,礼义之旧防也,有之无益,无之有损。庠序之设,自古有之。重本尊始,故立官置吏。官不可废,道不可弃。儒生,道官之吏也,以为无益而废之,是弃道也。夫道无成效於人,成效者须道而成。然足蹈路而行,所蹈之路,须不蹈者。身须手足而动,待不动者。故事或无益,而益者须之;无效,而效者待之。儒生,耕战所须待也,弃而不存,如何也?
hán zi fēi rú, wèi zhī wú yì yǒu sǔn, gài wèi sú rú wú xíng cāo, jǔ cuò bù zhòng lǐ, yǐ rú míng ér sú xíng, yǐ shí xué ér wěi shuō, tān guān zūn róng, gù bù zú guì. fū zhì jié xíng xiǎn, bù xùn jué lù, qù qīng xiàng zhī wèi ruò tuō xǐ zhě, jū wèi zhì zhí, gōng suī bù lì, cǐ lǐ yì wèi yè zhě yě. guó zhī suǒ yǐ cún zhě, lǐ yì yě. mín wú lǐ yì, qīng guó wēi zhǔ. jīn rú zhě zhī cāo, zhòng lǐ ài yì, lǜ wú lǐ yì shì, jī wú yì zhī rén. rén mín wéi shàn, ài qí zhǔ shàng, cǐ yì yǒu yì yě. wén bó yí fēng zhě, tān fū lián, nuò fū yǒu lì zhì wén liǔ xià huì fēng zhě, báo fū dūn, bǐ fū kuān. cǐ shàng huà yě, fēi rén suǒ jiàn. duàn gàn mù hé mén bù chū, wèi wén jìng zhī, biǎo shì qí lǘ, qín jūn wén zhī, zú bù gōng wèi. shǐ wèi wú gān mù, qín bīng rù jìng, jìng tǔ wēi wáng. qín, qiáng guó yě, bīng wú bù shèng, bīng jiā yú wèi, wèi guó bì pò, sān jūn bīng dùn, liú xiě qiān lǐ. jīn wèi wén shì hé mén zhī shì, què qiáng qín zhī bīng, quán wèi guó zhī jìng, jì sān jūn zhī zhòng, gōng mò dà yān, shǎng mò xiān yān. qí yǒu gāo jié zhī shì, yuē kuáng jué huá shì, èr rén kūn dì yě, yì bù jiàng zhì, bù shì fēi qí zhǔ. tài gōng fēng yú qí, yǐ cǐ èr zi jiě jǔ qí zhòng, kāi bù wéi shàng yòng zhī lù, tóng shí zhū zhī. hán zi shàn zhī, yǐ wéi èr zi wú yì ér yǒu sǔn yě. fū kuáng jué huá shì, duàn gàn mù zhī lèi yě, tài gōng zhū zhī, wú suǒ què dào wèi wén hóu shì zhī, què qiáng qín ér quán wèi. gōng shú dà zhě? shǐ hán zi shàn gàn mù hé mén gāo jié, wèi wén shì zhī, shì yě kuáng jué huá shì zhī cāo, gàn mù zhī jié yě, shàn tài gōng zhū zhī, fēi yě. shǐ hán zi fēi gàn mù zhī xíng, xià wèi wén zhī shì, zé gàn mù yǐ cǐ xíng ér yǒu yì, wèi wén yòng shì zhī dào wèi yǒu gōng shì hán zi bù shǎng gōng zūn yǒu yì yě.
韩子非儒,谓之无益有损,盖谓俗儒无行操,举措不重礼,以儒名而俗行,以实学而伪说,贪官尊荣,故不足贵。夫志洁行显,不徇爵禄,去卿相之位若脱躧者,居位治职,功虽不立,此礼义为业者也。国之所以存者,礼义也。民无礼义,倾国危主。今儒者之操,重礼爱义,率无礼义士,激无义之人。人民为善,爱其主上,此亦有益也。闻伯夷风者,贪夫廉,懦夫有立志;闻柳下惠风者,薄夫敦,鄙夫宽。此上化也,非人所见。段干木阖门不出,魏文敬之,表式其闾,秦军闻之,卒不攻魏。使魏无干木,秦兵入境,境土危亡。秦,强国也,兵无不胜,兵加於魏,魏国必破,三军兵顿,流血千里。今魏文式阖门之士,却强秦之兵,全魏国之境,济三军之众,功莫大焉,赏莫先焉。齐有高节之士,曰狂谲、华士,二人昆弟也,义不降志,不仕非其主。太公封於齐,以此二子解沮齐众,开不为上用之路,同时诛之。韩子善之,以为二子无益而有损也。夫狂谲、华士,段干木之类也,太公诛之,无所却到;魏文侯式之,却强秦而全魏。功孰大者?使韩子善干木阖门高节,魏文式之,是也;狂谲、华士之操,干木之节也,善太公诛之,非也。使韩子非干木之行,下魏文之式,则干木以此行而有益,魏文用式之道为有功;是韩子不赏功尊有益也。
lùn zhě huò yuē:" wèi wén shì duàn gàn mù zhī lǘ, qín bīng wèi zhī bù zhì, fēi fǎ dù zhī gōng yī gōng tè rán, bù kě cháng xíng, suī quán guó yǒu yì, fēi suǒ guì yě." fū fǎ dù zhī gōng zhě, wèi hé děng yě? yǎng sān jūn zhī shì, míng shǎng fá zhī mìng, yán xíng jùn fǎ, fù guó qiáng bīng, cǐ fǎ dù yě. àn qín zhī qiáng, kěn wèi cǐ hū? liù guó zhī wáng, jiē miè yú qín bīng. liù guó zhī bīng fēi bù ruì, shì zhòng zhī lì fēi bù jìn yě, rán ér bù shèng, zhì yú pò wáng zhě, qiáng ruò bù dí, zhòng guǎ bù tóng, suī míng fǎ dù, qí hé yì zāi? shǐ tóng zǐ biàn mèng bēn zhī yì, mèng bēn nù zhī, tóng zǐ cāo rèn yǔ mèng bēn zhàn, tóng zǐ bì bù shèng, lì bù rú yě. mèng bēn nù, ér tóng zǐ xiū lǐ jǐn jìng, mèng bēn bù rěn fàn yě. qín zhī yǔ wèi, mèng bēn zhī yǔ tóng zǐ yě. wèi yǒu fǎ dù, qín bì bù wèi, yóu tóng zǐ cāo rèn, mèng bēn bù bì yě. qí zūn shì shì xián zhě zhī lǘ, fēi tú tóng zǐ xiū lǐ jǐn jìng yě. fū lì shǎo zé xiū dé, bīng qiáng zé fèn wēi. qín yǐ bīng qiáng, wēi wú bù shèng, què jūn hái zhòng, bù fàn wèi jìng zhě, xián gàn mù zhī cāo, gāo wèi wén zhī lǐ yě. fū jìng xián, ruò guó zhī fǎ dù, lì shǎo zhī qiáng zhù yě. wèi zhī fēi fǎ dù zhī gōng, rú hé?
论者或曰:“魏文式段干木之闾,秦兵为之不至,非法度之功;一功特然,不可常行,虽全国有益,非所贵也。”夫法度之功者,谓何等也?养三军之士,明赏罚之命,严刑峻法,富国强兵,此法度也。案秦之强,肯为此乎?六国之亡,皆灭於秦兵。六国之兵非不锐,士众之力非不劲也,然而不胜,至於破亡者,强弱不敌,众寡不同,虽明法度,其何益哉?使童子变孟贲之意,孟贲怒之,童子操刃与孟贲战,童子必不胜,力不如也。孟贲怒,而童子修礼尽敬,孟贲不忍犯也。秦之与魏,孟贲之与童子也。魏有法度,秦必不畏,犹童子操刃,孟贲不避也。其尊士式贤者之闾,非徒童子修礼尽敬也。夫力少则修德,兵强则奋威。秦以兵强,威无不胜,却军还众,不犯魏境者,贤干木之操,高魏文之礼也。夫敬贤,弱国之法度,力少之强助也。谓之非法度之功,如何?
gāo huáng dì yì yù fèi tài zǐ, lǚ hòu huàn zhī, jí zhào zhāng zǐ fáng ér qǔ cè. zǐ fáng jiào yǐ jìng yíng sì hào ér hòu lǐ zhī, gāo zǔ jiàn zhī, xīn xiāo yì jǔ, tài zǐ suì ān. shǐ hán zi wèi lǚ hòu yì, jìn bù guò qiáng jiàn, tuì bù guò jìn lì. yǐ cǐ zì ān, qǔ zhū zhī dào yě, qǐ tú yì zāi? fū tài zǐ jìng hòu sì hào yǐ xiāo gāo dì zhī yì, yóu wèi wén shì duàn gàn mù zhī lǘ, què qiáng qín zhī bīng yě.
高皇帝议欲废太子,吕后患之,即召张子房而取策。子房教以敬迎四皓而厚礼之,高祖见之,心消意沮,太子遂安。使韩子为吕后议,进不过强谏,退不过劲力。以此自安,取诛之道也,岂徒易哉?夫太子敬厚四皓以消高帝之议,犹魏文式段干木之闾,却强秦之兵也。
zhì guó zhī dào, suǒ yǎng yǒu èr: yī yuē yǎng dé, èr yuē yǎng lì. yǎng dé zhě, yǎng míng gāo zhī rén, yǐ shì néng jìng xián yǎng lì zhě, yǎng qì lì zhī shì, yǐ míng néng yòng bīng. cǐ suǒ wèi wén wǔ zhāng shè, dé lì jù zú zhě yě, shì huò kě yǐ dé huái, huò kě yǐ lì cuī. wài yǐ dé zì lì, nèi yǐ lì zì bèi. mù dé zhě bù zhàn ér fú, fàn dé zhě wèi bīng ér què. xú yǎn wáng xiū xíng rén yì, lù dì cháo zhě sān shí èr guó, qiáng chǔ wén zhī, jǔ bīng ér miè zhī. cǐ yǒu dé shǒu, wú lì bèi zhě yě. fū dé bù kě dú rèn yǐ zhì guó, lì bù kě zhí rèn yǐ yù dí yě. hán zi zhī shù bù yǎng dé, yǎn wáng zhī cāo bù rèn lì. èr zhě piān bó, gè yǒu bù zú. yǎn wáng yǒu wú lì zhī huò, zhī hán zi bì yǒu wú dé zhī huàn. fán rén bǐng xìng yě, qīng zhuó tān lián, gè yǒu cāo xíng, yóu cǎo mù yì zhì, bù kě fù biàn yì yě. kuáng jué huá shì bù shì yú qí, yóu duàn gàn mù bù shì yú wèi yǐ. xìng xíng qīng lián, bù tān fù guì, fēi shí jí shì, yì bù gǒu shì, suī bù zhū cǐ rén, cǐ rén xíng bù kě suí yě. tài gōng zhū zhī, hán zi shì zhī, shì wèi rén wú xìng xíng, cǎo mù wú zhì yě. tài gōng zhū èr zi, shǐ qí yǒu èr zi zhī lèi, bì bù wéi èr zi jiàn zhū zhī gù, bù qīng qí shēn shǐ wú èr zi zhī lèi, suī yǎng zhī, zhōng wú qí huà. yáo bù zhū xǔ yóu, táng mín bù jiē cháo chù wǔ wáng bù zhū bó yí, zhōu mín bù jiē yǐn è wèi wén hóu shì duàn gàn mù zhī lǘ, wèi guó bù jiē hé mén. yóu cǐ yán zhī, tài gōng bù zhū èr zi, qí guó yì bù jiē bù shì. hé zé? qīng lián zhī xíng, rén suǒ bù néng wéi yě. fū rén suǒ bù néng wéi, yǎng shǐ wèi zhī, bù néng shǐ quàn rén suǒ néng wéi, zhū yǐ jìn zhī, bù néng shǐ zhǐ. rán zé tài gōng zhū èr zi, wú yì yú huà, kōng shā wú gū zhī mín. shǎng wú gōng, shā wú gū, hán zi suǒ fēi yě. tài gōng shā wú gū, hán zi shì zhī, yǐ hán zi zhī shù shā wú gū yě. fū zhí bù shì zhě, wèi bì yǒu zhèng zuì yě, tài gōng zhū zhī. rú chū shì wèi yǒu gōng, tài gōng kěn shǎng zhī hū? shǎng xū gōng ér jiā, fá dài zuì ér shī. shǐ tài gōng bù shǎng chū shì wèi yǒu gōng zhī rén, zé qí zhū bù shì wèi yǒu zuì zhī mín, fēi yě ér hán zi shì zhī, shī wù zhī yán yě.
治国之道,所养有二:一曰养德,二曰养力。养德者,养名高之人,以示能敬贤;养力者,养气力之士,以明能用兵。此所谓文武张设,德力具足者也,事或可以德怀,或可以力摧。外以德自立,内以力自备。慕德者不战而服,犯德者畏兵而却。徐偃王修行仁义,陆地朝者三十二国,强楚闻之,举兵而灭之。此有德守,无力备者也。夫德不可独任以治国,力不可直任以御敌也。韩子之术不养德,偃王之操不任力。二者偏驳,各有不足。偃王有无力之祸,知韩子必有无德之患。凡人禀性也,清浊贪廉,各有操行,犹草木异质,不可复变易也。狂谲、华士不仕於齐,犹段干木不仕於魏矣。性行清廉,不贪富贵,非时疾世,义不苟仕,虽不诛此人,此人行不可随也。太公诛之,韩子是之,是谓人无性行,草木无质也。太公诛二子,使齐有二子之类,必不为二子见诛之故,不清其身;使无二子之类,虽养之,终无其化。尧不诛许由,唐民不皆樔处;武王不诛伯夷,周民不皆隐饿;魏文侯式段干木之闾,魏国不皆阖门。由此言之,太公不诛二子,齐国亦不皆不仕。何则?清廉之行,人所不能为也。夫人所不能为,养使为之,不能使劝;人所能为,诛以禁之,不能使止。然则太公诛二子,无益於化,空杀无辜之民。赏无功,杀无辜,韩子所非也。太公杀无辜,韩子是之,以韩子之术杀无辜也。夫执不仕者,未必有正罪也,太公诛之。如出仕未有功,太公肯赏之乎?赏须功而加,罚待罪而施。使太公不赏出仕未有功之人,则其诛不仕未有罪之民,非也;而韩子是之,失误之言也。
qiě bù shì zhī mín, xìng lián guǎ yù hǎo shì zhī mín, xìng tān duō lì. lì yù bù cún yú xīn, zé shì jué lù yóu fèn tǔ yǐ. lián zé yuē shěng wú jí, tān zé shē tài bù zhǐ shē tài bù zhǐ, zé qí suǒ yù bù bì qí zhǔ. àn gǔ cuàn pàn zhī chén, xī qīng bái lián jié zhī rén. tān, gù néng lì gōng jiāo, gù néng qīng shēng. jī gōng yǐ qǔ dà shǎng, shē tài yǐ tān zhǔ wèi. tài gōng yí cǐ fǎ ér qù, gù qí yǒu chén shì jié shā zhī huàn. tài gōng zhī shù, zhì jié shā zhī fǎ yě hán zi shàn zhī, shì hán zi zhī shù yì wēi wáng yě.
且不仕之民,性廉寡欲;好仕之民,性贪多利。利欲不存於心,则视爵禄犹粪土矣。廉则约省无极,贪则奢泰不止;奢泰不止,则其所欲不避其主。案古篡畔之臣,希清白廉洁之人。贪,故能立功;骄,故能轻生。积功以取大赏,奢泰以贪主位。太公遗此法而去,故齐有陈氏劫杀之患。太公之术,致劫杀之法也;韩子善之,是韩子之术亦危亡也。
zhōu gōng wén tài gōng zhū èr zi, fēi ér bú shì, rán ér shēn zhí zhì yǐ xià bái wū zhī shì. bái wū zhī shì, èr zi zhī lèi yě, zhōu gōng lǐ zhī, tài gōng zhū zhī, èr zi zhī cāo, shú wéi shì zhě? sòng rén yǒu yù mǎ zhě bù jìn, bá jiàn jǐng ér qì zhī yú gōu zhōng yòu jià yī mǎ, mǎ yòu bù jìn, yòu jǐng ér qì zhī yú gōu. ruò shì zhě sān. yǐ cǐ wēi mǎ, zhì yǐ, rán fēi wáng liáng zhī fǎ yě. wáng liáng dēng chē, mǎ wú bà nú. yáo shùn zhì shì, mín wú kuáng bèi. wáng liáng xún mǎ zhī xīn, yáo shùn shùn mín zhī yì. rén tóng xìng, mǎ shū lèi yě. wáng liáng néng diào shū lèi zhī mǎ, tài gōng bù néng lǜ tóng xìng zhī shì. rán zé zhōu gōng zhī suǒ xià bái wū, wáng liáng zhī xún mǎ yě tài gōng zhī zhū èr zi, sòng rén zhī jǐng mǎ yě. jǔ wáng liáng zhī fǎ yǔ sòng rén zhī cāo, shǐ hán zǐ píng zhī, hán zi bì shì wáng liáng ér fēi sòng rén yǐ. wáng liáng quán mǎ, sòng rén zéi mǎ yě. mǎ zhī zéi, zé bù ruò qí quán rán zé, mín zhī sǐ, bù ruò qí shēng. shǐ hán zi fēi wáng liáng, zì tóng yú sòng rén, zéi shàn rén yǐ. rú fēi sòng rén, sòng rén zhī shù yǔ tài gōng tóng. fēi sòng rén, shì tài gōng, hán zi hào wù wú dìng yǐ.
周公闻太公诛二子,非而不是,然而身执贽以下白屋之士。白屋之士,二子之类也,周公礼之,太公诛之,二子之操,孰为是者?宋人有御马者不进,拔剑刭而弃之於沟中;又驾一马,马又不进,又刭而弃之於沟。若是者三。以此威马,至矣,然非王良之法也。王良登车,马无罢驽。尧、舜治世,民无狂悖。王良驯马之心,尧、舜顺民之意。人同性,马殊类也。王良能调殊类之马,太公不能率同性之士。然则周公之所下白屋,王良之驯马也;太公之诛二子,宋人之刭马也。举王良之法与宋人之操,使韩子平之,韩子必是王良而非宋人矣。王良全马,宋人贼马也。马之贼,则不若其全;然则,民之死,不若其生。使韩子非王良,自同於宋人,贼善人矣。如非宋人,宋人之术与太公同。非宋人,是太公,韩子好恶无定矣。
zhì guó yóu zhì shēn yě. zhì yī shēn, shěng ēn dé zhī xíng, duō shāng hài zhī cāo, zé jiāo dǎng shū jué, chǐ rǔ zhì shēn. tuī zhì shēn yǐ kuàng zhì guó, zhì guó zhī dào dāng rèn dé yě. hán zi rèn xíng dú yǐ zhì shì, shì zé zhì shēn zhī rén rèn shāng hài yě. hán zi qǐ bù zhī rèn dé zhī wéi shàn zāi? yǐ wéi shì shuāi shì biàn, mín xīn mí báo, gù zuò fǎ shù, zhuān yì yú xíng yě. fū shì bù fá yú dé, yóu suì bù jué yú chūn yě. wèi shì shuāi nán yǐ dé zhì, kě wèi suì luàn bù kě yǐ chūn shēng hū? rén jūn zhì yī guó, yóu tiān dì shēng wàn wù. tiān dì bù wéi luàn suì qù chūn, rén jūn bù yǐ shuāi shì píng dé. kǒng zǐ yuē: " sī mín yě, sān dài suǒ yǐ zhí dào ér xíng yě."
治国犹治身也。治一身,省恩德之行,多伤害之操,则交党疏绝,耻辱至身。推治身以况治国,治国之道当任德也。韩子任刑独以治世,是则治身之人任伤害也。韩子岂不知任德之为善哉?以为世衰事变,民心靡薄,故作法术,专意於刑也。夫世不乏於德,犹岁不绝於春也。谓世衰难以德治,可谓岁乱不可以春生乎?人君治一国,犹天地生万物。天地不为乱岁去春,人君不以衰世屏德。孔子曰: “斯民也,三代所以直道而行也。”
zhōu mù wáng zhī shì, kě wèi shuāi yǐ, rèn xíng zhì zhèng, luàn ér wú gōng. fǔ hóu jiàn zhī, mù wáng cún dé, xiǎng guó jiǔ cháng, gōng chuán yú shì. fū mù wáng zhī zhì, chū luàn zhōng zhì, fēi zhī hūn yú qián, cái miào yú hòu yě, qián rèn chī yóu zhī xíng, hòu yòng fǔ hóu zhī yán yě. fū zhì rén bù néng shě ēn, zhì guó bù néng fèi dé, zhì wù bù néng qù chūn. hán zi yù dú rèn xíng yòng zhū, rú hé?
周穆王之世,可谓衰矣,任刑治政,乱而无功。甫侯谏之,穆王存德,享国久长,功传於世。夫穆王之治,初乱终治,非知昏於前,才妙於後也,前任蚩尤之刑,後用甫侯之言也。夫治人不能舍恩,治国不能废德,治物不能去春。韩子欲独任刑用诛,如何?
lǔ móu gōng wèn yú zi sī yuē:" wú wén páng mén shì zi bù xiào, bù xiào qí xíng xī rú?" zi sī duì yuē:" jūn zǐ zūn xián yǐ chóng dé, jǔ shàn yǐ quàn mín. ruò fú guò xíng, shì xì rén zhī suǒ shí yě, chén bù zhī yě." zi sī chū, zi fú lì bó jiàn. jūn wèn páng shì zi, zi fú lì bó duì yǐ qí guò, jiē jūn zhī suǒ wèi zēng wén. zì shì zhī hòu, jūn guì zǐ sī ér jiàn zi fú lì bó. hán zi wén zhī, yǐ fēi móu gōng, yǐ wéi míng jūn qiú jiān ér zhū zhī, zi sī bù yǐ jiān wén, ér lì bó yǐ jiān duì, lì bó yí guì, zi sī yí jiàn. jīn móu gōng guì zǐ sī, jiàn lì bó, shī guì jiàn zhī yí, gù fēi zhī yě.
鲁缪公问於子思曰:“吾闻庞扪是子不孝,不孝其行奚如?”子思对曰:“ 君子尊贤以崇德,举善以劝民。若夫过行,是细人之所识也,臣不知也。”子思出,子服厉伯见。君问庞是子,子服厉伯对以其过,皆君〔之〕所未曾闻。自是之後,君贵子思而贱子服厉伯。韩子闻之,以非缪公,以为明君求奸而诛之,子思不以奸闻,而厉伯以奸对,厉伯宜贵,子思宜贱。今缪公贵子思,贱厉伯,失贵贱之宜,故非之也。
fū hán zi suǒ shàng zhě, fǎ dù yě. rén wéi shàn, fǎ dù shǎng zhī è, fǎ dù fá zhī. suī bù wén shàn è yú wài, shàn è yǒu suǒ zhì yǐ. fū wén è bù kě yǐ xíng fá, yóu wén shàn bù kě yǐ xíng shǎng yě. fēi rén bù jǔ jiān zhě, fēi hán zi zhī shù yě. shǐ hán zi wén shàn, bì jiāng shì zhī shì zhī yǒu gōng, nǎi kěn shǎng zhī. fū wén shàn bù zhé jiā shǎng, xū yán wèi bì kě xìn yě. ruò cǐ, wén shàn yǔ bù wén, wú yǐ yì yě. fū wén shàn bù zhé shǎng, zé wén è bù zhé fá yǐ. wén shàn bì shì zhī, wén è bì kǎo zhī. shì yǒu gōng nǎi jiā shǎng, kǎo yǒu yàn nǎi jiā fá. xū wén kōng jiàn, shí shì wèi lì, shǎng fá wèi jiā. shǎng fá wèi jiā, shàn è wèi dìng, wèi dìng zhī shì, xū shù nǎi lì, zé yù ěr wén zhī, fēi yě.
夫韩子所尚者,法度也。人为善,法度赏之;恶,法度罚之。虽不闻善恶於外,善恶有所制矣。夫闻恶不可以行罚,犹闻善不可以行赏也。非人不举奸者,非韩子之术也。使韩子闻善,必将试之;试之有功,乃肯赏之。夫闻善不辄加赏,虚言未必可信也。若此,闻善与不闻,无以异也。夫闻善不辄赏,则闻恶不辄罚矣。闻善必试之,闻恶必考之。试有功乃加赏,考有验乃加罚。虚闻空见,实试未立,赏罚未加。赏罚未加,善恶未定,未定之事,须术乃立,则欲耳闻之,非也。
zhèng zǐ chǎn chén chū, guò dōng jiàng zhī gōng, wén fù rén zhī kū yě, fǔ qí pū zhī shǒu ér tīng zhī. yǒu jiàn, shǐ lì zhí ér wèn zhī shǒu shā qí fū zhě yě. yì rì, qí pū wèn yuē:" fū zǐ hé yǐ zhī zhī?" zǐ chǎn yuē:" qí shēng bù tòng. fán rén yú qí suǒ qīn ài yě, zhī bìng ér yōu, lín sǐ ér jù, yǐ sǐ ér āi. jīn kū fū yǐ sǐ, bù āi ér jù, shì yǐ zhī qí yǒu jiān yě." hán zi wén ér fēi zhī yuē:" zǐ chǎn bù yì duō shì hū? jiān bì dài ěr mù zhī suǒ jí ér hòu zhī zhī, zé zhèng guó zhī dé jiān guǎ yǐ. bù rèn diǎn chéng zhī lì, chá cān wǔ zhī zhèng, bù míng dù liàng, dài jǐn cōng míng láo zhī lǜ ér yǐ zhī jiān, bù yì wú shù hū!" hán zi zhī fēi zǐ chǎn, shì yě. qí fēi móu gōng, fēi yě. fū fù rén zhī bù āi, yóu páng shì zi bù xiào yě. fēi zǐ chǎn chí ěr mù yǐ zhī jiān, dú yù móu gōng xū wèn yǐ dìng xié. zǐ chǎn bù rèn diǎn chéng zhī lì, ér yǐ ěr wén dìng shí móu gōng yì bù rèn lì, ér yǐ kǒu wèn lì chéng. fū ěr wén kǒu wèn, yī shí yě, jù bù rèn lì, jiē bù cān wǔ. lì bó zhī duì bù kě yǐ lì shí, yóu fù rén zhī kū bù kě yǐ dìng chéng yǐ. bù kě dìng chéng, shǐ lì zhí ér wèn zhī. bù kě yǐ lì shí, bù shǐ lì kǎo, dú xìn lì bó kǒu, yǐ zuì bù kǎo zhī jiān, rú hé?
郑子产晨出,过东匠之宫,闻妇人之哭也,抚其仆之手而听之。有间,使吏执而问之;手杀其夫者也。翼日,其仆问曰:“夫子何以知之?”子产曰:“其声不恸。凡人於其所亲爱也,知病而忧,临死而惧,已死而哀。今哭夫已死,不哀而惧,是以知其有奸也。”韩子闻而非之曰:“子产不亦多事乎?奸必待耳目之所及而後知之,则郑国之得奸寡矣。不任典城之吏,察参伍之正,不明度量,待尽聪明、劳知虑而以知奸,不亦无术乎!”韩子之非子产,是也。其非缪公,非也。夫妇人之不哀,犹庞〔是〕子不孝也。非子产持耳目以知奸,独欲缪公须问以定邪。子产不任典城之吏,而以耳〔闻〕定实;缪公亦不任吏,而以口问立诚。夫耳闻口问,一实也,俱不任吏,皆不参伍。厉伯之对不可以立实,犹妇人之哭不可以定诚矣。不可定诚,使吏执而问之。不可以立实,不使吏考,独信厉伯口,以罪不考之奸,如何?
hán zǐ yuē:" zi sī bù yǐ guò wén, móu gōng guì zhī. zi fú lì bó yǐ jiān wén, móu gōng jiàn zhī. rén qíng jiē xǐ guì ér è jiàn, gù jì shì zhī luàn chéng ér bù shàng wén. cǐ lǔ jūn zhī suǒ yǐ jié yě." fū lǔ jūn suǒ yǐ jié zhě, yǐ bù míng fǎ dù xié, yǐ bù zǎo wén jiān yě? fū fǎ dù míng, suī bù wén jiān, jiān wú yóu shēng fǎ dù bù míng, suī rì qiú jiān, jué qí yuán zhāng zhī yǐ zhǎng yě. yù zhě wú xián, jiàn mǎ qiě bēn, wú yǐ zhì yě. shǐ wáng liáng chí pèi, mǎ wú yù bēn zhī xīn, yù zhī yǒu shù yě. jīn bù yán lǔ jūn wú shù, ér yuē" bù wén jiān" bù yán bù shěn fǎ dù, ér yuē" bù tōng xià qíng", hán zi zhī fēi móu gōng yě, yǔ shù yì ér xiāng wéi yǐ.
韩子曰:“子思不以过闻,缪公贵之。子服厉伯以奸闻,缪公贱之。人情皆喜贵而恶贱,故季氏之乱成而不上闻。此鲁君之所以劫也。”夫鲁君所以劫者,以不明法度邪,以不早闻奸也?夫法度明,虽不闻奸,奸无由生;法度不明,虽日求奸,决其源鄣之以掌也。御者无衔,见马且奔,无以制也。使王良持辔,马无欲奔之心,御之有数也。今不言鲁君无术,而曰“不闻奸”;不言〔不〕审法度,而曰“不通下情”,韩子之非缪公也,与术意而相违矣。
páng mén shì zi bù xiào, zi sī bù yán, móu gōng guì zhī. hán zi fēi zhī, yǐ wéi míng jūn qiú shàn ér shǎng zhī, qiú jiān ér zhū zhī. fū bù xiào zhī rén, xià yú zhī cái yě. xià yú wú lǐ, shùn qíng cóng yù, yǔ niǎo shòu tóng, wèi zhī è, kě yě, wèi jiān, fēi yě. jiān rén wài shàn nèi è, sè lì nèi rěn, zuò wéi cāo zhǐ xiàng lèi xián xíng, yǐ qǔ shēng jìn, róng mèi yú shàng, ān kěn zuò bù xiào zhe shēn wéi è, yǐ qǔ qì xùn zhī jiù hū? páng mén shì zi kě wèi bù xiào, bù kě wèi jiān. hán zi wèi zhī jiān, shī jiān zhī shí yǐ.
庞扪是子不孝,子思不言,缪公贵之。韩子非之,以为明君求善而赏之,求奸而诛之。夫不孝之人,下愚之才也。下愚无礼,顺情从欲,与鸟兽同,谓之恶,可也,谓奸,非也。奸人外善内恶,色厉内荏,作为操止象类贤行,以取升进,容媚於上,安肯作不孝、著身为恶,以取弃殉之咎乎?庞扪是子可谓不孝,不可谓奸。韩子谓之奸,失奸之实矣。
hán zǐ yuē:" bù bó xún cháng, yōng rén bù zé shuò jīn bǎi yì, dào zhí bù bó." yǐ cǐ yán zhī, fǎ míng, mín bù gǎn fàn yě. shè míng fǎ yú bāng, yǒu dào zéi zhī xīn, bù gǎn fàn yǐ bù cè zhī zhě, bù gǎn fā yǐ. jiān xīn cáng yú xiōng zhōng, bù gǎn yǐ fàn zuì fǎ, zuì fǎ kǒng zhī yě. míng fǎ kǒng zhī, zé bù xū kǎo jiān qiú xié yú xià yǐ. shǐ fǎ jùn, mín wú jiān zhě shǐ fǎ bù jùn, mín duō wèi jiān. ér bù yán míng wáng zhī yán xíng jùn fǎ, ér yún qiú jiān ér zhū zhī. yán qiú jiān, shì fǎ bù jùn, mín huò fàn zhī yě. shì bù zhuān yì yú míng fǎ, ér zhuān xīn qiú jiān. hán zi zhī yán, yǔ fǎ xiāng wéi.
韩子曰:“布帛寻常,庸人不择;烁金百镒,盗跖不搏。”以此言之,法明,民不敢犯也。设明法於邦,有盗贼之心,不敢犯矣;不测之者,不敢发矣。奸心藏於胸中,不敢以犯罪法,罪法恐之也。明法恐之,则不须考奸求邪於下矣。使法峻,民无奸者;使法不峻,民多为奸。而不言明王之严刑峻法,而云求奸而诛之。言求奸,是法不峻,民或犯之也。世不专意於明法,而专心求奸。韩子之言,与法相违。
rén zhī shì gōu qú yě, zhī zhě bì nì shēn. bù sāi gōu qú ér shàn chuán jí zhě, zhī shuǐ zhī xìng bù kě è, qí shì bì nì rén yě. chén zǐ zhī xìng yù jiān jūn fù, yóu shuǐ zhī xìng nì rén yě. bù jiào suǒ yǐ fáng jiān, ér fēi qí bù wén zhī, shì yóu bù bèi shuǐ zhī jù, ér tú yù zǎo zhī shuǐ zhī nì rén yě. nì yú shuǐ, bù zé shuǐ ér jiù jǐ zhě, jǐ shī fáng bèi yě. rán zé rén jūn jié yú chén, jǐ shī fǎ yě. bèi nì bù è shuǐ yuán, fáng jié bù qiú chén jiān, hán zi suǒ yí yòng jiào jǐ yě. shuǐ zhī xìng shèng huǒ, rú guǒ zhī yǐ fǔ, shuǐ jiān ér bù dé shèng, bì yǐ. fū jūn yóu huǒ yě, chén yóu shuǐ yě, fǎ dù fǔ yě. huǒ bù qiú shuǐ zhī jiān, jūn yì bù yí qiú chén zhī zuì yě.
人之释沟渠也,知者必溺身。不塞沟渠而缮船楫者,知水之性不可阏,其势必溺人也。臣子之性欲奸君父,犹水之性溺人也。不教所以防奸,而非其不闻知,是犹不备水之具,而徒欲早知水之溺人也。溺於水,不责水而咎己者,己失防备也。然则人君劫於臣,己失法也。备溺不阏水源,防劫不求臣奸,韩子所宜用教己也。水之性胜火,如裹之以釜,水煎而不得胜,必矣。夫君犹火也,臣犹水也,法度釜也。火不求水之奸,君亦不宜求臣之罪也。