shì wèi shòu fú yòu zhě, jì yǐ wèi xíng shàn suǒ zhì yòu wèi bèi huò hài zhě, wèi è suǒ de. yǐ wèi yǒu chén è fú guò, tiān dì fá zhī, guǐ shén bào zhī. tiān dì suǒ fá, xiǎo dà yóu fā guǐ shén suǒ bào, yuǎn jìn yóu zhì.
世謂受福佑者,既以為行善所致;又謂被禍害者,為惡所得。以為有沉惡伏過,天地罰之,鬼神報之。天地所罰,小大猶發;鬼神所報,遠近猶至。
chuán yuē: zi xià sàng qí zi ér sàng qí míng, zēng zǐ diào zhī, kū. zi xià yuē: tiān hū! yǔ zhī wú zuì yě! zēng zǐ nù yuē: shāng, rǔ hé wú zuì yě? wú yǔ rǔ shì fū zǐ yú zhū sì zhī jiān, tuì ér lǎo yú xī hé zhī shàng, shǐ xī hé zhī mín yí rǔ yú fū zǐ, ěr zuì yī yě sàng ěr qīn, shǐ mín wèi yǒu yì wén, ěr zuì èr yě sàng ěr zi, sàng ěr míng, ěr zuì sān yě. ér yuē, rǔ hé wú zuì yú? zi xià tóu qí zhàng ér bài, yuē: wú guò yǐ, wú guò yǐ! wú lí qún ér suǒ jū, yì yǐ jiǔ yǐ! fū zǐ xià sàng qí míng, zēng zǐ zé yǐ zuì, zi xià tóu zhàng bài zēng zǐ zhī yán, gài yǐ tiān shí fá guò, gù mù shī qí míng, yǐ shí yǒu zhī, gù bài shòu qí guò. shǐ wén zàn jiàn, jiē yǐ wèi rán shú kǎo lùn zhī, xū wàng yán yě. fū shī míng yóu shī tīng yě. shī míng zé máng, shī tīng zé lóng. bìng lóng bù wèi zhī yǒu guò, shī míng wèi zhī yǒu zuì, huò yě. gài ěr mù zhī bìng, yóu xīn fù zhī yǒu bìng yě. ěr mù shī míng tīng, wèi zhī yǒu zuì, xīn fù yǒu bìng, kě wèi yǒu guò hū? bó niú yǒu jí, kǒng zǐ zì yǒu zhí qí shǒu, yuē: wáng zhī, mìng yǐ fū! sī rén yě ér yǒu sī jí yě! yuán kǒng zǐ yán, wèi bó niú bù xìng, gù shāng zhī yě. rú bó niú yǐ guò zhì jí, tiān bào yǐ è yǔ zi xià tóng, kǒng zǐ yí chén qí guò, ruò zēng zǐ wèi zi xià zhī zhuàng. jīn nǎi yán mìng, mìng fēi guò yě. qiě tiān zhī fá rén, yóu rén jūn zuì xià yě. suǒ fá fú zuì, rén jūn shè zhī. zi xià fú guò, bài yǐ zì huǐ, tiān dé zhì míng, yí yù qí máng. rú fēi tiān zuì, zi xià shī míng, yì huàn sān zuì. qiě sàng míng zhī bìng, shú yǔ bèi lì zhī bìng? sàng míng yǒu sān zuì, bèi lì yǒu shí guò hū? yán yuān zǎo yāo, zǐ lù zū hǎi. zǎo sǐ zū hǎi, jí huò yě. yǐ sàng míng yán zhī, yán yuān zǐ lù yǒu bǎi zuì yě. yóu cǐ yán zhī, zēng zǐ zhī yán wù yǐ. rán zi xià zhī sàng míng, sàng qí zi yě. zi zhě rén qíng suǒ tōng, qīn zhě rén suǒ lì bào yě. sàng qīn mín wú wén, sàng zi shī qí míng, cǐ ēn sǔn yú qīn ér ài zēng yú zi yě. zēng zé kū qì wú shù, shù kū zhōng fēng, mù shī míng yǐ. zēng zǐ yīn sú zhī yì, yǐ zhe zi xià sān zuì. zi xià yì yuán sú yì, yīn yǐ shī míng, gù bài shòu qí guò. zēng zǐ zi xià wèi lí yú sú, gù kǒng zǐ mén xù xíng, wèi zài shàng dì yě.
傳曰:「子夏喪其子而喪其明,曾子吊之,哭。子夏曰:『天乎!予之無罪也!』曾子怒曰:『商,汝何無罪也?吾與汝事夫子於洙、泗之間,退而老於西河之上,使西河之民疑汝於夫子,爾罪一也;喪爾親,使民未有異聞,爾罪二也;喪爾子,喪爾明,爾罪三也。而曰,汝何無罪歟?』子夏投其杖而拜,曰:『吾過矣,吾過矣!吾離群而索居,亦以久矣!』」夫子夏喪其明,曾子責以罪,子夏投杖拜曾子之言,蓋以天實罰過,故目失其明,已實有之,故拜受其過。始聞暫見,皆以為然;熟考論之,虛妄言也。夫失明猶失聽也。失明則盲,失聽則聾。病聾不謂之有過,失明謂之有罪,惑也。蓋耳目之病,猶心腹之有病也。耳目失明聽,謂之有罪,心腹有病,可謂有過乎?伯牛有疾,孔子自牖執其手,曰:「 亡之,命矣夫!斯人也而有斯疾也!」原孔子言,謂伯牛不幸,故傷之也。如伯牛以過致疾,天報以惡與子夏同,孔子宜陳其過,若曾子謂子夏之狀。今乃言命,命非過也。且天之罰人,猶人君罪下也。所罰服罪,人君赦之。子夏服過,拜以自悔,天德至明,宜愈其盲。如非天罪,子夏失明,亦換三罪。且喪明之病,孰與被厲之病?喪明有三罪,被厲有十過乎?顏淵早夭,子路菹醢。早死、菹醢,極禍也。以喪明言之,顏淵、子路有百罪也。由此言之,曾子之言誤矣。然子夏之喪明,喪其子也。子者人情所通,親者人所力報也。喪親民無聞,喪子失其明,此恩損於親而愛增於子也。增則哭泣無數,數哭中風,目失明矣。曾子因俗之議,以著子夏三罪。子夏亦緣俗議,因以失明,故拜受其過。曾子、子夏未離於俗,故孔子門敘行,未在上第也。
qín xiāng wáng cì bái qǐ jiàn, bái qǐ fú jiàn jiāng zì wěn, yuē: wǒ yǒu hé zuì yú tiān hū? liáng jiǔ, yuē: wǒ gù dāng sǐ. zhǎng píng zhī zhàn, zhào zú jiàng zhě shù shí wàn, wǒ zhà ér jǐn kēng zhī, shì zú yǐ sǐ. suì zì shā. bái qǐ zhī jǐ qián zuì, fú gèng hòu fá yě. fū bái qǐ zhī jǐ suǒ yǐ zuì, bù zhī zhào zú suǒ yǐ kēng. rú tiān shěn fá yǒu guò zhī rén, zhào jiàng zú hé gū yú tiān? rú yòng bīng wàng shāng shā, zé sì shí wàn zhòng bì yǒu bù wáng, bù wáng zhī rén, hé gù yǐ qí shàn xíng wú zuì ér jìng kēng zhī? zú bù dé yǐ shàn méng tiān zhī yòu, bái qǐ hé gù dú yǐ qí zuì fú tiān zhī zhū? yóu cǐ yán zhī, bái qǐ zhī yán guò yǐ.
秦襄王賜白起劍,白起伏劍將自刎,曰:「我有何罪於天乎?」良久,曰: 「我固當死。長平之戰,趙卒降者數十萬,我詐而盡坑之,是足以死。」遂自殺。白起知己前罪,服更後罰也。夫白起知己所以罪,不知趙卒所以坑。如天審罰有過之人,趙降卒何辜於天?如用兵妄傷殺,則四十萬眾必有不亡,不亡之人,何故以其善行無罪而竟坑之?卒不得以善蒙天之佑,白起何故獨以其罪伏天之誅?由此言之,白起之言過矣。
qín èr shì shǐ shǐ zhě zhào shā méng tián, méng tián kuì rán tàn yuē: wǒ hé guò yú tiān, wú zuì ér sǐ! liáng jiǔ, xú yuē: tián zuì gù dāng sǐ yǐ. fū qǐ lín táo shǔ zhī liáo dōng, chéng jìng wàn lǐ, cǐ qí zhōng bù néng wú jué dì mài. cǐ nǎi tián zhī zuì yě. jí tūn yào zì shā. tài shǐ gōng fēi zhī yuē: fū qín chū miè zhū hóu, tiān xià xīn wèi dìng, yí shāng wèi chōu, ér tián wèi míng jiāng, bù yǐ cǐ shí qiáng jiàn, jiù bǎi xìng zhī jí, yǎng lǎo jīn gū, xiū zhòng shù zhī hé, ā yì xìng gōng, cǐ qí xiōng dì yù zhū, bù yì yí hū! hé yǔ nǎi zuì dì mài yě? fū méng tián zhī yán jì fēi, ér tài shǐ gōng fēi zhī yì wèi shì. hé zé? méng tián jué mài, zuì zhì dāng sǐ. dì yǎng wàn wù, hé guò yú rén, ér méng tián jué qí mài? zhī jǐ yǒu jué dì mài zhī zuì, bù zhī dì mài suǒ yǐ jué zhī guò. zì fēi rú cǐ, yǔ bù zì fēi hé yǐ yì? tài shǐ gōng wèi fēi tián zhī wèi míng jiāng, bù néng yǐ qiáng jiàn, gù zhì cǐ huò. fū dāng jiàn bù jiàn, gù zhì shòu sǐ wáng zhī lù. shēn rèn lǐ líng, zuò xià cán shì, rú tài shǐ gōng zhī yán, suǒ rèn fēi qí rén, gù cán shēn zhī lù, tiān mìng ér zhì yě. fēi méng tián yǐ bù qiáng jiàn, gù zhì cǐ huò, zé jǐ xià cán shì, yǒu fēi zhě yǐ. jǐ wú fēi, zé qí fēi méng tián, fēi yě. zuò bó yí zhī chuán, liè shàn è zhī xíng yún: qī shí zi zhī tú, zhòng ní dú jiàn yán yuān hǎo xué. rán huí yě lǚ kōng, zāo kāng bù yàn, zú yāo sǐ. tiān zhī bào shī shàn rén rú hé zāi! dào zhí rì shā bù gū, gān rén zhī ròu, bào lì zì suī, jù dǎng shù qiān, héng xíng tiān xià, jìng yǐ shòu zhōng. shì dú zūn hé zāi? ruò cǐ yán zhī, yán huí bù dāng zǎo yāo, dào zhí bù dāng quán huó yě. bù guài yán yuān bù dāng yāo, ér dú wèi méng tián dāng sǐ, guò yǐ. hàn jiāng lǐ guǎng yǔ wàng qì wáng shuò yàn yǔ yuē: zì hàn jī xiōng nú, ér guǎng wèi cháng bù zài qí zhōng, ér zhū xiào wèi yǐ xià, cái néng bù jí zhōng, rán yǐ hú jūn gōng qǔ hóu zhě shù shí rén. ér guǎng bù wèi hòu rén, rán zhōng wú chǐ cùn zhī gōng, yǐ dé fēng yì zhě, hé yě? qǐ wú xiāng bù dāng hóu? qiě gù mìng yě? shuò yuē: jiāng jūn zì niàn, qǐ cháng yǒu hèn zhě hū? guǎng yuē: wú wèi lǒng xī tài shǒu, qiāng cháng fǎn, wú yòu ér jiàng zhī bā bǎi yú rén wú zhà ér tóng rì shā zhī. zhì jīn hèn zhī, dú cǐ yǐ. shuò yuē: huò mò dà yú shā yǐ jiàng, cǐ nǎi jiāng jūn suǒ yǐ bù dé hóu zhě yě. lǐ guǎng rán zhī, wén zhě xìn zhī. fū bù hóu yóu bù wáng zhě yě. bù hóu hé hèn, bù wáng hé fù hū? kǒng zǐ bù wáng, lùn zhě bù wèi zhī yǒu fù lǐ guǎng bù hóu, wáng shuò wèi zhī yǒu hèn. rán zé wáng shuò zhī yán, shī lùn zhī shí yǐ. lùn zhě yǐ wèi rén zhī fēng hóu, zì yǒu tiān mìng. tiān mìng zhī fú, jiàn yú gǔ tǐ. dà jiāng jūn wèi qīng zài jiàn zhāng gōng shí, qián tú xiāng zhī, yuē: guì zhì fēng hóu. hòu jìng yǐ gōng fēng wàn hù hóu. wèi qīng wèi yǒu gōng, ér qián tú jiàn qí dāng fēng zhī zhèng. yóu cǐ yán zhī, fēng hóu yǒu mìng, fēi rén cāo xíng suǒ néng de yě. qián tú zhī yán shí ér yǒu xiào, wáng shuò zhī yán xū ér wú yàn yě. duō héng zì ér bù lí huò, shùn dào ér wéi fú, wáng shuò zhī shuō, bái qǐ zì fēi méng tián zì jiù zhī lèi yě. cāng zú zhī shì, yǐ cái lì xiāng jié shā zhě zhòng. tóng chē gòng chuán, qiān lǐ wèi shāng, zhì kuò jiǒng zhī dì, shā qí rén ér bìng qǔ qí cái, shī juān bù shōu, gǔ bào bù zàng, zài shuǐ wèi yú biē zhī shí, zài tǔ wèi lóu yǐ zhī liáng duò yǔ zhī rén, bù lì nóng miǎn shāng, yǐ jī gǔ huò, zāo suì jī jǐn, fù è bù bǎo, chuí rén ruò chù, gē ér shí zhī, wú jūn zǐ xiǎo rén, bìng wèi yú ròu: rén suǒ bù néng zhī, lì suǒ bù néng jué. qiān rén yǐ shàng, wàn rén yǐ xià, jì yī jù zhī zhōng, shēng zhě bǎi yī, sǐ zhě shí jiǔ. kě wèi wú dào zhì tòng shén yǐ, jiē dé yáng dá fù hòu ān lè. tiān bù zé qí wú rén yì zhī xīn, dào xiāng bìng shā fēi qí wú lì zuò ér cāng zú yǐ rén wèi shí, jiā yǐ wò huò, shǐ zhī yāo mìng, zhāng qí yīn zuì, míng shì shì rén, shǐ zhī bù kě wèi fēi zhī yàn, hé zāi? wáng shuò zhī yán, wèi bì shěn rán.
秦二世使使者詔殺蒙恬,蒙恬喟然嘆曰:「我何過於天,無罪而死!」良久,徐曰:「恬罪故當死矣。夫起臨洮屬之遼東,城徑萬里,此其中不能毋絕地脈。此乃恬之罪也。」即吞藥自殺。太史公非之曰:「夫秦初滅諸侯,天下心未定,夷傷未瘳,而恬為名將,不以此時強諫,救百姓之急,養老矜孤,修眾庶之和,阿意興功,此其〔兄〕弟〔遇〕誅,不亦宜乎!何與乃罪地脈也?」夫蒙恬之言既非,而太史公非之亦未是。何則?蒙恬絕脈,罪至當死。地養萬物,何過於人,而蒙恬絕其脈?知己有絕地脈之罪,不知地脈所以絕之過。自非如此,與不自非何以異?太史公為非恬之為名將,不能以強諫,故致此禍。夫當諫不諫,故致受死亡之戮。身任李陵,坐下蠶室,如太史公之言,所任非其人,故殘身之戮,天命而至也。非蒙恬以不強諫,故致此禍,則己下蠶室,有非者矣。己無非,則其非蒙恬,非也。作伯夷之傳,〔列〕善惡之行云:「七十子之徒,仲尼獨薦顏淵好學。然回也屢空,糟糠不厭,卒夭死。天之報施善人如何哉!盜跖日殺不辜,肝人之肉,暴戾恣睢,聚黨數千,橫行天下,竟以壽終。是獨遵何哉?」若此言之,顏回不當早夭,盜跖不當全活也。不怪顏淵不當夭,而獨謂蒙恬當死,過矣。漢將李廣與望氣王朔燕語曰:「自漢擊匈奴,而廣未常不在其中,而諸校尉以下,才能不及中,然以胡軍攻取侯者數十人。而廣不為後人,然終無尺〔寸〕之功,以得封邑者,何也?豈吾相不當侯?且固命也?」朔曰:「將軍自念,豈常有恨者乎?」廣曰:「吾為隴西太守,羌常反,吾誘而降之八百餘人;吾詐而同日殺之。至今恨之,獨此矣。」朔曰:「禍莫大於殺已降,此乃將軍所以不得侯者也。 」李廣然之,聞者信之。夫不侯猶不王者也。不侯何恨,不王何負乎?孔子不王,論者不謂之有負;李廣不侯,王朔謂之有恨。然則王朔之言,失論之實矣。論者以為人之封侯,自有天命。天命之符,見於骨體。大將軍衛青在建章宮時,鉗徒相之,曰:「貴至封侯。」後竟以功封萬戶侯。衛青未有功,而鉗徒見其當封之證。由此言之,封侯有命,非人操行所能得也。鉗徒之言實而有效,王朔之言虛而無驗也。多橫恣而不罹禍,順道而違福,王朔之說,白起自非、蒙恬自咎之類也。倉卒之世,以財利相劫殺者眾。同車共船,千里為商,至闊迥之地,殺其人而並取其財,屍捐不收,骨暴不葬,在水為魚鱉之食,在土為螻蟻之糧;惰窳之人,不力農勉商,以積穀貨,遭歲饑饉,腹餓不飽,椎人若畜,割而食之,無君子小人,並為魚肉:人所不能知,吏所不能覺。千人以上,萬人以下,計一聚之中,生者百一,死者十九。可謂無道至痛甚矣,皆得陽達富厚安樂。天不責其無仁義之心,道相併殺;非其無力作而倉卒以人為食,加以渥禍,使之夭命,章其陰罪,明示世人,使知不可為非之驗,何哉?王朔之言,未必審然。
chuán shū: lǐ sī dù tóng cái, yōu shā hán fēi yú qín, hòu bèi chē liè zhī zuì, shāng yāng qī jiù jiāo, qín wèi gōng zǐ áng, hòu shòu zhū sǐ zhī huò. bǐ yù yán qí zéi xián qī jiāo, gù shòu huàn huò zhī bào yě. fū hán fēi hé guò ér wèi lǐ sī suǒ yōu? gōng zǐ áng hé zuì ér wèi shāng yāng suǒ qín? chē liè zhū sǐ, zéi xián qī jiāo, yōu sǐ jiàn qín, hé yǐ zhì zhī? rú hán fēi gōng zǐ áng yǒu è, tiān shǐ lǐ sī shāng yāng bào zhī, zé lǐ sī shāng yāng wèi tiān fèng zhū, yí méng qí shǎng, bù dāng shòu qí huò. rú hán fēi gōng zǐ áng wú è, fēi tiān suǒ fá, lǐ sī shāng yāng bù dé yōu qín. lùn zhě shuō yuē: hán fēi gōng zǐ áng yǒu yīn è fú zuì, rén bù wén jiàn, tiān dú zhī zhī, gù shòu lù yāng. fū zhū yǒu zuì zhī rén, fēi zéi xián zé nì dào. rú zéi xián, zé bèi suǒ zéi zhě hé fù? rú nì dào, zé bèi suǒ nì zhī dào hé fēi?
傳書:「李斯妒同才,幽殺韓非於秦,後被車裂之罪,商鞅欺舊交,擒魏公子卬,後受誅死之禍。」彼欲言其賊賢欺交,故受患禍之報也。夫韓非何過而為李斯所幽?公子卬何罪而為商鞅所擒?車裂誅死,賊賢欺交,幽死見擒,何以致之?如韓非、公子卬有惡,天使李斯、商鞅報之,則李斯、商鞅為天奉誅,宜蒙其賞,不當受其禍。如韓非、公子卬無惡,非天所罰,李斯、商鞅不得幽擒。論者說曰:「韓非、公子卬有陰惡伏罪,人不聞見,天獨知之,故受戮殃。」夫諸有罪之人,非賊賢則逆道。如賊賢,則被所賊者何負?如逆道,則被所逆之道何非?
fán rén qióng dá huò fú zhī zhì, dà zhī zé mìng, xiǎo zhī zé shí. tài gōng qióng jiàn, zāo zhōu wén ér dé fēng. níng qī yǐn è, féng qí huán ér jiàn guān. fēi qióng jiàn yǐn è yǒu fēi, ér dé fēng jiàn guān yǒu shì yě. qióng dá yǒu shí, zāo yù yǒu mìng yě. tài gōng níng qī, xián zhě yě, shàng kě wèi yǒu fēi. shèng rén, chún dào zhě yě. yú shùn wèi fù dì suǒ hài, jǐ sǐ zài sān yǒu yù táng yáo, yáo chán shùn. lì wèi dì. cháng jiàn hài, wèi yǒu fēi lì wèi dì, wèi yǒu shì. qián shí wèi dào, hòu zé mìng shí zhì yě. àn gǔ rén jūn chén kùn qióng, hòu dé dá tōng, wèi bì chū yǒu è tiān huò qí qián, zú yǒu shàn shén yòu qí hòu yě. yī shēn zhī xíng, yī xíng zhī cāo, jié fà zhōng sǐ, qián hòu wú yì. rán yī chéng yī bài, yī jìn yī tuì, yī qióng yī tòng, yī quán yī huài, zāo yù shì rán, mìng shí dāng yě.
凡人窮達禍福之至,大之則命,小之則時。太公窮賤,遭周文而得封。甯戚隱厄,逢齊桓而見官。非窮賤隱厄有非,而得封見官有是也。窮達有時,遭遇有命也。太公、甯戚,賢者也,尚可謂有非。聖人,純道者也。虞舜為父弟所害,幾死再三;有遇唐堯,堯禪舜。立為帝。嘗見害,未有非;立為帝,未有是。前時未到,後則命時至也。案古人君臣困窮,後得達通,未必初有惡天禍其前,卒有善神佑其後也。一身之行,一行之操,結髮終死,前後無異。然一成一敗,一進一退,一窮一通,一全一壞,遭遇適然,命時當也。