rú shū chēng: yáo shùn zhī dé, zhì yōu zhì dà, tiān xià tài píng, yī rén bù xíng. yòu yán: wén wǔ zhī lóng, yí zài chéng kāng, xíng cuò bù yòng sì shí yú nián. shì yù chēng yáo shùn, bāo wén wǔ yě. fū wèi yán bù yì, zé měi bù zú chēng wèi wén bù wò, zé shì bù zú bāo. yáo shùn suī yōu, bù néng shǐ yī rén bù xíng wén wǔ suī shèng, bù néng shǐ xíng bù yòng. yán qí fàn xíng zhě shǎo, yòng xíng xī shū, kě yě yán qí yī rén bù xíng, xíng cuò bù yòng, zēng zhī yě.
儒書稱:「堯、舜之德,至優至大,天下太平,一人不刑。」又言:「文、武之隆,遺在成、康,刑錯不用四十餘年。」是欲稱堯、舜,褒文、武也。夫為言不益,則美不足稱;為文不渥,則事不足褒。堯、舜雖優,不能使一人不刑;文、武雖盛,不能使刑不用。言其犯刑者少,用刑希疏,可也;言其一人不刑,刑錯不用,增之也。
fū néng shǐ yī rén bù xíng, zé néng shǐ yī guó bù fá néng shǐ xíng cuò bù yòng, zé néng shǐ bīng qǐn bù shī. àn yáo fá dān shuǐ, shùn zhēng yǒu miáo, sì zǐ fú zuì, xíng bīng shè yòng. chéng wáng zhī shí, sì guó cuàn pàn, huái yí xú róng, bìng wèi huàn hài. fū xíng rén yòng dāo, fá rén yòng bīng, zuì rén yòng fǎ, zhū rén yòng wǔ. wǔ fǎ bù shū, bīng dāo bù yì. qiǎo lùn zhī rén, bù néng bié yě. fū dé liè gù yòng bīng, fàn fǎ gù shī xíng. xíng yǔ bīng, yóu zú yǔ yì yě, zǒu yòng zú, fēi yòng yì. xíng tǐ suī yì, qí xíng shēn tóng. xíng zhī yǔ bīng, quán zhòng jìn xié, qí shí yī yě. chēng bīng zhī yòng, yán xíng zhī bù shī, shì yóu rén shēn quē mù wán, yǐ mù wán chēng rén tǐ quán, bù kě cóng yě. rén jié yú cì hǔ, qiè yú jī rén, ér yǐ cì hǔ chēng wèi zhī yǒng, bù kě tīng yě. shēn wú bài quē, yǒng wú bù jìn, nǎi wèi quán ěr. jīn chēng yī rén bù xíng, bù yán yī bīng bù yòng bāo xíng cuò bù yòng, bù yán yī rén bù pàn: wèi dé wèi yōu, wèi kě wèi shèng yě.
夫能使一人不刑,則能使一國不伐;能使刑錯不用,則能使兵寢不施。案堯伐丹水,舜征有苗,四子服罪,刑兵設用。成王之時,四國篡畔,淮夷、徐戎,並為患害。夫刑人用刀,伐人用兵,罪人用法,誅人用武。武、法不殊,兵、刀不異。巧論之人,不能別也。夫德劣故用兵,犯法故施刑。刑與兵,猶足與翼也,走用足,飛用翼。形體雖異,其行身同。刑之與兵,全眾禁邪,其實一也。稱兵之用,言刑之不施,是猶人〔身〕缺目完,以目完稱人體全,不可從也。人桀於刺虎,怯於擊人,而以刺虎稱謂之勇,不可聽也。身無敗缺,勇無不進,乃為全耳。今稱「一人不刑,」不言一兵不用;褒「刑錯不用,」不言一人不畔:未得為優,未可謂盛也。
rú shū chēng: chǔ yǎng yóu jī shàn shè, shè yī yáng yè, bǎi fā néng bǎi zhòng zhī. shì chēng qí qiǎo yú shè yě. fū yán qí shí shè yī yáng yè zhōng zhī, kě yě yán qí bǎi fā ér bǎi zhòng, zēng zhī yě.
儒書稱:「楚養由基善射,射一楊葉,百發能百中之。」是稱其巧於射也。夫言其時射一楊葉中之,可也;言其百發而百中,增之也。
fū yī yáng yè shè ér zhōng zhī, zhōng zhī yī zài, xíng bài chuān bù kě fù shè yǐ. rú jiù yè xuán yú shù ér shè zhī, suī bù yù shè yè, yáng yè fán mào, zì zhōng zhī yǐ. shì bì shǐ shàng qǔ yáng yè, yī yī gēng zhì dì ér shè zhī yě. shè zhī shù shí háng, zú yǐ jiàn qiǎo guān qí shè zhī zhě yì jiē zhī shè gōng, yì bì bù zhì yú bǎi, míng yǐ. yán shì zhě hǎo zēng qiǎo měi, shù shí zhōng zhī, zé yán qí bǎi zhòng yǐ. bǎi yǔ qiān, shù zhī dà zhě yě. shí yù yán shí zé yán bǎi, bǎi zé yán qiān yǐ. shì yǔ shū yán xié hé wàn bāng, shī yuē zi sūn qiān yì, tóng yī yì yě.
夫一楊葉射而中之,中之一再,行敗穿不可復射矣。如就葉懸於樹而射之,雖不欲射葉,楊葉繁茂,自中之矣。是必使上取楊葉,一一更置地而射之也。射之數十行,足以見巧;觀其射之者亦皆知射工,亦必不至於百,明矣。言事者好增巧美,數十中之,則言其百中矣。百與千,數之大者也。實欲言「十」則言「 百」,百則言「千」矣。是與《書》言「協和萬邦」,《詩》曰「子孫千億」,同一意也。
rú shū yán: wèi yǒu zhōng chén hóng yǎn, wèi wèi āi gōng shǐ, wèi hái, dí rén gōng āi gōng ér shā zhī, jǐn shí qí ròu, dú shě qí gān. hóng yǎn shǐ hái, zhì mìng yú gān, tòng āi gōng zhī sǐ, shēn ròu jǐn, gān wú suǒ fù, yǐn dāo zì kū qí fù, jǐn chū qí fù shí, nǎi nèi āi gōng zhī gān ér sǐ. yán cǐ zhě, yù chēng qí zhōng yǐ. yán qí zì kū nèi āi gōng zhī gān ér sǐ, kě yě yán jǐn chū qí fù shí nǎi nèi āi gōng zhī gān, zēng zhī yě.
儒書言:「衛有忠臣弘演,為衛哀公使,未還,狄人攻哀公而殺之,盡食其肉,獨舍其肝。弘演使還,致命於肝,痛哀公之死,身肉盡,肝無所附,引刀自刳其腹,盡出其腹實,乃內哀公之肝而死。」言此者,欲稱其忠矣。言其自刳內哀公之肝而死,可也;言盡出其腹實乃內哀公之肝,增之也。
rén yǐ rèn xiāng cì, zhōng wǔ cáng zhé sǐ. hé zé? wǔ cáng, qì zhī zhǔ yě, yóu tóu, mài zhī còu yě. tóu yī duàn, shǒu bù néng qǔ tā rén zhī tóu zhe zhī yú jǐng, nài hé dú néng xiān chū qí fù shí, nǎi nèi āi gōng zhī gān? fù shí chū, zhé sǐ, zé shǒu bù néng fù bǎ yǐ. rú xiān nèi āi gōng zhī gān, nǎi chū qí fù shí, zé wén dāng yán nèi āi gōng zhī gān, chū qí fù shí. jīn xiān yán jǐn chū qí fù shí, nèi āi gōng zhī gān, yòu yán jǐn, zēng qí shí yě.
人以刃相刺,中五藏輒死。何則?五藏,氣之主也,猶頭,脈之湊也。頭一斷,手不能取他人之頭著之於頸,奈何獨能先出其腹實,乃內哀公之肝?腹實出,輒死,則手不能復把矣。如先內哀公之肝,乃出其腹實,則文當言「內哀公之肝,出其腹實。」今先言「盡出其腹實,內哀公之肝,」又言「盡」,增其實也。
rú shū yán: chǔ xióng qú zi chū, jiàn qǐn shí, yǐ wèi fú hǔ, jiāng gōng shè zhī, shǐ méi qí wèi. huò yuē: yǎng yóu jī jiàn qǐn shí, yǐ wèi sì yě, shè zhī, shǐ yǐn yǔ. huò yán: lǐ guǎng. biàn shì xióng qú yǎng yóu jī lǐ guǎng zhǔ míng bù shěn, wú shí yě. huò yǐ wèi hǔ, huò yǐ wèi sì, sì hǔ jù měng, yī shí yě. huò yán méi wèi, huò yán yǐn yǔ, yǔ zé wèi, yán bù tóng ěr, yào qǔ yǐ qǐn shí shì hǔ sì, wèi jù jiā jīng, shè zhī rù shēn yě. fū yán yǐ qǐn shí wèi hǔ, shè zhī shǐ rù, kě yě yán qí méi wèi, zēng zhī yě.
儒書言:「楚熊渠子出,見寢石,以為伏虎,將弓射之,矢沒其衛。」或曰:養由基見寢石,以為兕也,射之,矢飲羽。」或言:「李廣」。便是熊渠、養由基、李廣主名不審,無實也。或以為「虎」,或以為「兕」,兕、虎俱猛,一實也。或言「沒衛」,或言飲羽,羽則衛,言不同耳,要取以寢石似虎、兕,畏懼加精,射之入深也。夫言以寢石為虎,射之矢入,可也;言其沒衛,增之也。
fū jiàn shì hǔ zhě, yì yǐ wèi shì, zhāng gōng shè zhī, shèng jīng jiā yì, zé qí jiàn zhēn hǔ, yǔ shì wú yì. shè shì hǔ zhī shí, shǐ rù méi wèi, ruò shè zhēn hǔ zhī shēn, shǐ dòng dù hū? shí zhī zhì nán shè, ròu yì shè yě. yǐ shè nán méi wèi yán zhī, zé qí shè yì zhě dòng bù yí yǐ. shàn shè zhě néng shè yuǎn zhōng wēi, bù shī háo lí, ān néng shǐ gōng nǔ gèng duō lì hū? yǎng yóu jī cóng jūn, shè jìn hóu zhōng qí mù. fū yǐ pǐ fū shè wàn chéng zhī zhǔ, qí jiā jīng bèi lì, bì yǔ shè qǐn shí děng. dāng zhōng jìn hóu zhī mù yě, kě fù dòng dá yú xiàng hū? rú dòng dá yú xiàng, jìn hóu yí sǐ.
夫見似虎者,意以為是,張弓射之,盛精加意,則其見真虎,與是無異。射似虎之石,矢入沒衛,若射真虎之身,矢洞度乎?石之質難射,肉易射也。以射難沒衛言之,則其射易者洞不疑矣。善射者能射遠中微,不失毫釐,安能使弓弩更多力乎?養由基從軍,射晉侯中其目。夫以匹夫射萬乘之主,其加精倍力,必與射寢石等。當中晉侯之目也,可復洞達於項乎?如洞達於項,晉侯宜死。
chē zhāng shí shí zhī nǔ, kǒng bù néng rù shí yī cùn, shǐ cuī wèi sān, kuàng yǐ yī rén zhī lì, yǐn wēi ruò zhī gōng, suī jiā jīng chéng, ān néng méi wèi? rén zhī jīng nǎi qì yě, qì nǎi lì yě. yǒu shuǐ huǒ zhī nán, huáng huò kǒng jù, jǔ xǐ qì wù, jīng chéng zhì yǐ, sù jǔ yī shí zhě, bèi jǔ èr shí. rán zé, jiàn fú shí shè zhī, jīng chéng bèi gù, bù guò rù yī cùn, rú hé wèi zhī méi wèi hū? rú yǒu hǎo yòng jiàn zhě, jiàn qǐn shí, jù ér zhuó zhī, kě fù wèi néng duàn shí hū? yǐ yǒng fū kōng quán ér bào hǔ zhě, zú rán jiàn qǐn shí, yǐ shǒu chuí zhī, néng lìng shí yǒu jī hū? qiǎo rén zhī jīng, yǔ zhuō rén děng gǔ rén zhī chéng yǔ jīn rén tóng. shǐ dāng jīn shè gōng, shè qín shòu yú yě, qí yù de zhī, bù yú jīng lì hū? jí qí zhōng shòu, bù guò shù cùn. diē wù zhōng shí, bù néng nèi fēng, jiàn cuī shé yǐ. fū rú shì, rú shū zhī yán chǔ xióng qú zi yǎng yóu jī lǐ guǎng shè qǐn shí, shǐ méi wèi yǐn yǔ zhě, jiē zēng zhī yě.
車張十石之弩,恐不能入〔石〕一寸,〔矢〕摧為三,況以一人之力,引微弱之弓,雖加精誠,安能沒衛?人之精乃氣也,氣乃力也。有水火之難,惶惑恐懼,舉徙器物,精誠至矣,素舉一石者,倍舉二石。然則,見伏石射之,精誠倍故,不過入一寸,如何謂之沒衛乎?如有好用劍者,見寢石,懼而斫之,可復謂能斷石乎?以勇夫空拳而暴虎者,卒然見寢石,以手椎之,能令石有跡乎?巧人之精,與拙人等;古人之誠與今人同。使當今射工,射禽獸於野,其欲得之,不余精力乎?及其中獸,不過數寸。跌誤中石,不能內鋒,箭摧折矣。夫如是,儒書之言楚熊渠子、養由基、李廣射寢石,矢沒衛飲羽者,皆增之也。
rú shū chēng: lǔ bān mò zǐ zhī qiǎo, kè mù wèi yuān, fēi zhī sān rì ér bù jí. fū yán qí yǐ mù wèi yuān fēi zhī, kě yě yán qí sān rì bù jí, zēng zhī yě.
儒書稱:「魯般、墨子之巧,刻木為鳶,飛之三日而不集」。夫言其以木為鳶飛之,可也;言其三日不集,增之也。
fū kè mù wèi yuān yǐ xiàng yuān xíng, ān néng fēi ér bù jí hū? jì néng fēi xiáng, ān néng zhì yú sān rì? rú shěn yǒu jī guān, yī fēi suì xiáng, bù kě fù xià, zé dāng yán suì fēi, bù dāng yán sān rì. yóu shì chuán yán yuē: lǔ bān qiǎo, wáng qí mǔ yě. yán qiǎo gōng wèi mǔ zuò mù chē mǎ mù rén yù zhě, jī guān bèi jù, zài mǔ qí shàng, yī qū bù hái, suì shī qí mǔ. rú mù yuān jī guān bèi jù, yǔ mù chē mǎ děng, zé suì fēi bù jí. jī guān wèi xū yú jiān, bù néng yuǎn guò sān rì, zé mù chē děng yì yí sān rì zhǐ yú dào lù, wú wèi jìng qù yǐ shī qí mǔ. èr zhě bì shī shí zhě yǐ.
夫刻木為鳶以象鳶形,安能飛而不集乎?既能飛翔,安能至於三日?如審有機關,一飛遂翔,不可復下,則當言遂飛,不當言三日。猶世傳言曰:「魯般巧,亡其母也。」言巧工為母作木車馬、木人御者,機關備具,載母其上,一驅不還,遂失其母。如木鳶機關備具,與木車馬等,則遂飛不集。機關為須臾間,不能遠過三日,則木車等亦宜三日止於道路,無為徑去以失其母。二者必失實者矣。
shū shuō: kǒng zǐ bù néng róng yú shì, zhōu liú yóu shuō qī shí yú guó, wèi cháng dé ān. fū yán zhōu liú bù yù, kě yě yán gàn qī shí guó, zēng zhī yě.
書說:孔子不能容於世,周流遊說七十餘國,未嘗得安。夫言周流不遇,可也;言干七十國,增之也。
àn lùn yǔ zhī piān zhū zi zhī shū, kǒng zǐ zì wèi fǎn lǔ, zài chén jué liáng, xuē jī yú wèi, wàng wèi yú qí, fá shù yú sòng, bìng fèi yǔ dùn móu, zhì bù néng shí guó. chuán yán qī shí guó, fēi qí shí yě. huò shí gàn shí shù guó yě, qī shí zhī shuō, wén shū chuán zhī, yīn yán gàn qī shí guó yǐ.
案《論語》之篇、諸子之書,孔子自衛反魯,在陳絕糧,削跡於衛,忘味於齊,伐樹於宋,並費與頓牟,至不能十國。傳言七十國,非其實也。或時干十數國也,七十之說,文書傳之,因言干七十國矣。
lùn yǔ yuē: kǒng zǐ wèn gōng shū wén zi yú gōng míng jiǎ yuē: xìn hū, fū zǐ bù yán bù xiào bù qǔ hū? gōng míng jiǎ duì yuē: yǐ gào zhě, guò yě. fū zǐ shí rán hòu yán, rén bù yàn qí yán yě lè rán hòu xiào, rén bù yàn qí xiào yě yì rán hòu qǔ, rén bù yàn qí qǔ yě. zǐ yuē: qǐ qí rán hū! qǐ qí rán hū! fū gōng shū wén zi shí shí yán shí xiào yì qǔ, rén chuán shuō chēng zhī yán qí bù yán bù xiào bù qǔ yě, sú yán jìng zēng zhī yě.
《論語》曰:「孔子問公叔文子於公明賈曰:『信乎,夫子不言、不笑、不取乎?』公明賈對曰:『以告者,過也。夫子時然後言,人不厭其言也;樂然後笑,人不厭其笑也;義然後取,人不厭其取也。』子曰:『豈其然乎!豈其然乎! 』」夫公叔文子實時言、時笑、義取,人傳說稱之;言其不言、不笑、不取也,俗言竟增之也。
shū yán: qín móu gōng fá zhèng, guò jìn bù jiǎ tú, jìn xiāng gōng lǜ qiāng róng yào jī yú xiáo sāi zhī xià, pǐ mǎ zhǐ lún wú fǎn zhě. shí qín qiǎn sān dài fū mèng míng shì xī qǐ shù bái yǐ bǐng jiē dé fù hái. fū sān dài fū fù hái, chē mǎ bì yǒu guī zhě wén yán pǐ mǎ zhǐ lún wú fǎn zhě, zēng qí shí yě.
書言:秦繆公伐鄭,過晉不假途,晉襄公率羌戎要擊於崤塞之下,匹馬只輪無反者。時秦遣三大夫孟明視、西乞術、白乙丙皆得復還。夫三大夫復還,車馬必有歸者;文言匹馬只輪無反者,增其實也。
shū chēng: qí zhī mèng cháng, wèi zhī xìn líng, zhào zhī píng yuán, chǔ zhī chūn shēn jūn, dài shì xià kè, zhāo huì sì fāng, gè sān qiān rén. yù yán xià shì zhī zhì, qū zhī zhě zhòng yě. fū yán shì duō, kě yě yán qí sān qiān, zēng zhī yě.
書稱:「齊之孟嘗,魏之信陵,趙之平原,楚之春申君,待士下客,招會四方,各三千人。」欲言下士之至,趨之者眾也。夫言士多,可也;言其三千,增之也。
sì jūn suī hǎo shì, shì zhì suī zhòng, bù guò gè qiān yú rén. shū zé yán sān qiān yǐ. fū yán zhòng bì yán qiān shù, yán shǎo zé yán wú yī. shì sú zhī qíng, yán shì zhī shī yě.
四君雖好士,士至雖眾,不過各千餘人。書則言三千矣。夫言眾必言千數,言少則言無一。世俗之情,言事之失也。
chuán jì yán: gāo zi gāo zhī sàng qīn, qì xuè sān nián wèi cháng jiàn chǐ. jūn zǐ yǐ wèi nán. nán wèi gù yě. fū bù yǐ wèi fēi shí ér yǐ wèi nán, jūn zǐ zhī yán wù yǐ. gāo zi qì xuè, dài bì yǒu zhī. hé zé? jīng hé xiàn bǎo yú chǔ, chǔ yuè qí zú, tòng bǎo bù jìn, jǐ qíng bù dá, qì tì, tì jǐn yīn xù yǐ xuè. jīn gāo zi tòng qīn, āi jí tì jié xuè suí ér chū, shí yě. ér yún sān nián wèi cháng jiàn chǐ, shì zēng zhī yě.
傳記言:「高子羔之喪親,泣血三年未嘗見齒。君子以為難。」難為故也。夫不以為非實而以為難,君子之言誤矣。高子泣血,殆必有之。何則?荊和獻寶於楚,楚刖其足,痛寶不進,己情不達,泣涕,涕盡因續以血。今高子痛親,哀極涕竭血隨而出,實也。而雲三年未嘗見齒,是增之也。
yán wèi cháng jiàn chǐ, yù yán qí bù yán bù xiào yě. xiào zǐ sàng qīn bù xiào, kě yě, ān dé bù yán? yán ān dé bù jiàn chǐ? kǒng zǐ yuē: yán bù wén. huò shí bù yán, chuán zé yán qí bù jiàn chǐ huò shí chuán zé yán qí bù jiàn chǐ sān nián yǐ. gāo zōng liàng yīn, sān nián bù yán. zūn wèi tiān zǐ, bù yán, ér qí wén yán bù yán, yóu yí yú zēng, kuàng gāo zi wèi jiàn, ér yuē wèi cháng jiàn chǐ, shì bì zēng yì zhī yě.
言未嘗見齒,欲言其不言、不笑也。孝子喪親不笑,可也,安得不言?言安得不見齒?孔子曰:「言不文。」或時不言,傳則言其不見齒;或時傳則言其不見齒三年矣。高宗諒陰,三年不言。尊為天子,不言,而其文言不言,猶疑於增,況高子位賤,而曰未嘗見齒,是必增益之也。
rú shū yán: qín xī jiàn bǎi lǐ xī, móu gōng wèi tīng, qín xī chū, dāng mén pū tóu suì shǒu ér sǐ. móu gōng tòng zhī, nǎi yòng bǎi lǐ xī. cǐ yán xián zhě jiàn shàn, bù ài qí sǐ, pū tóu suì shǒu ér sǐ, yǐ dá qí yǒu yě. shì shì xiāng jī, wén shū chuán chēng zhī, mò wèi bù rán. fū pū tóu yǐ jiàn shàn, gǔ jīn yǒu zhī. qín xī pū tóu, gài qí shí yě yán suì shǒu ér sǐ, shì zēng zhī yě.
儒書言:禽息薦百里奚,繆公未聽,禽息出,當門仆頭碎首而死。繆公痛之,乃用百里奚。此言賢者薦善,不愛其死,仆頭碎首而死,以達其友也。世士相激,文書傳稱之,莫謂不然。夫仆頭以薦善,古今有之。禽息仆頭,蓋其實也;言碎首而死,是增之也。
fū rén zhī kòu tóu, tòng zhě xuè liú, suī fèn hèn huáng kǒng, wú suì shǒu zhě. fēi shǒu bù kě suì, rén lì bù néng zì suì yě. zhí rèn wěn jǐng, shù fēng cì xiōng, fēng rèn zhī zhù, gù shǒu zú dé chéng shì yě. yán qín xī jǔ chuí zì jī, shǒu suì, bù zú guài yě pū tóu suì shǒu, lì bù néng zì jiāng yě. yǒu kòu tóu ér sǐ zhě, wèi yǒu shǐ tóu pò shǒu suì zhě yě. cǐ shí huò kòu tóu jiàn bǎi lǐ xī, shì kōng yán qí sǐ ruò huò kòu tóu ér sǐ, shì kōng yán qí shǒu suì yě.
夫人之扣頭,痛者血流,雖忿恨惶恐,無碎首者。非首不可碎,人力不能自碎也。執刃刎頸,樹鋒刺胸,鋒刃之助,故手足得成勢也。言禽息舉椎自擊,首碎,不足怪也;仆頭碎首,力不能自將也。有扣頭而死者,未有使頭破首碎者也。此時或扣頭薦百里奚,世空言其死;若或扣頭而死,世空言其首碎也。
rú shū yán: jīng kē wèi yàn tài zǐ cì qín wáng, cāo bǐ shǒu zhī jiàn, cì zhī bù dé. qín wáng bá jiàn jī zhī. kē yǐ bǐ shǒu zhì qín wáng bù zhōng, zhōng tóng zhù, rù chǐ. yù yán bǐ shǒu zhī lì, jīng kē shì shèng, tóu ruì lì zhī rèn, xiàn jiān qiáng zhī zhù, chēng jīng kē zhī yǒng, gù zēng yì qí shì yě. fū yán rù tóng zhù, shí yě yán qí rù chǐ, zēng zhī yě.
儒書言:荊軻為燕太子刺秦王,操匕首之劍,刺之不得。秦王拔劍擊之。軻以匕首擲秦王不中,中銅柱,入尺。欲言匕首之利,荊軻勢盛,投銳利之刃,陷堅強之柱,稱荊軻之勇,故增益其事也。夫言入銅柱,實也;言其入尺,增之也。
fū tóng suī bù ruò bǐ shǒu jiān gāng, rù zhī bù guò shù cùn, dài bù néng rù chǐ. yǐ rù chǐ yán zhī, shè zhōng qín wáng, bǐ shǒu dòng guò hū? chē zhāng shí shí zhī nǔ, shè yuán mù zhī biǎo, shàng bù néng rù chǐ. yǐ jīng kē zhī shǒu lì, tóu qīng xiǎo zhī bǐ shǒu, shēn bèi lóng yuān zhī jiàn rèn, rù jiān gāng zhī tóng zhù, shì jīng kē zhī lì jìn yú shí shí zhī nǔ, tóng zhù zhī jiān bù ruò mù biǎo zhī gāng yě. shì chēng jīng kē zhī yǒng, bù yán qí duō lì. duō lì zhī rén, mò ruò mèng bì. shǐ mèng bì wō tóng zhù, néng dòng chū yī chǐ hū? cǐ yì huò shí bǐ shǒu lì ruò gān jiāng mò yé, suǒ cì wú qián, suǒ jī wú xià, gù yǒu rù chǐ zhī xiào. fū chēng gàn jiāng mò yé, yì guò qí shí. cì jī wú qián xià, yì rù tóng zhù chǐ zhī lèi yě.
夫銅雖不若匕首堅剛,入之不過數寸,殆不能入尺。以入尺言之,設中秦王,匕首洞過乎?車張十石之弩,射垣木之表,尚不能入尺。以荊軻之手力,投輕小之匕首,身被龍淵之劍刃,入堅剛之銅柱,是荊軻之力勁於十石之弩,銅柱之堅不若木表之剛也。世稱荊軻之勇,不言其多力。多力之人,莫若孟賁。使孟賁撾銅柱,能〔洞〕出一尺乎?此亦或時匕首利若干將、莫邪,所刺無前,所擊無下,故有入尺之效。夫稱干將、莫邪,亦過其實。刺擊無前下,亦入銅柱尺之類也。
rú shū yán: dǒng zhòng shū dú chūn qiū, zhuān jīng yī sī, zhì bù zài tā, sān nián bù kuī yuán cài. fū yán bù kuī yuán cài, shí yě yán sān nián, zēng zhī yě.
儒書言:「董仲舒讀《春秋》,專精一思,志不在他,三年不窺園菜。」夫言不窺園菜,實也;言三年,增之也。
zhòng shū suī jīng, yì shí jiě xiū, jiě xiū zhī jiān, yóu yí yóu yú mén tíng zhī cè zé néng zhì mén tíng, hé xián bù kuī yuán cài? wén yòng jīng zhě, chá wù bù jiàn, cún dào yǐ wáng shēn bù wén bù zhì mén tíng, zuò sī sān nián, bù jí kuī yuán yě. shàng shū wú yì yuē jūn zǐ suǒ qí wú yì, xiān zhī jià sè zhī jiān nán, nǎi yì. zhě yě. rén zhī jīn gǔ, fēi mù fēi shí, bù néng bù jiě. gù zhāng ér bù chí, wén wáng bù wèi chí ér bù zhāng, wén wáng bù xíng yī chí yī zhāng, wén wáng yǐ wèi cháng. shèng rén cái yōu, shàng yǒu chí zhāng zhī shí. zhòng shū cái lì liè yú shèng, ān néng yòng jīng sān nián bù xiū?
仲舒雖精,亦時解休,解休之間,猶宜游於門庭之側;則能至門庭,何嫌不窺園菜?聞用精者,察物不見,存道以亡身;不聞不至門庭,坐思三年,不及窺園也。《尚書毋佚》曰「君子所其毋逸,先知稼穡之艱難,乃佚」。者也。人之筋骨,非木非石,不能不解。故張而不弛,文王不為;弛而不張,文王不行;一弛一張,文王以為常。聖人材優,尚有弛張之時。仲舒材力劣於聖,安能用精三年不休?
rú shū yán: xià zhī fāng shèng yě, yuǎn fāng tú wù, gòng jīn jiǔ mù, zhù dǐng xiàng wù, ér wèi zhī bèi, gù rù shān zé bù féng è wù, yòng pì shén jiān, gù néng yè yú shàng xià, yǐ chéng tiān xiū.
儒書言:夏之方盛也,遠方圖物,貢金九牧,鑄鼎象物,而為之備,故入山澤不逢惡物,用辟神奸,故能葉於上下,以承天休。
fū jīn zhī xìng, wù yě, yòng yuǎn fāng gòng zhī wèi měi, zhù yǐ wèi dǐng, yòng xiàng bǎi wù zhī qí, ān néng rù shān zé bù féng è wù, pì chú shén jiān hū? zhōu shí tiān xià tài píng, yuè shang xiàn bái zhì, wō rén gòng chàng cǎo. shí bái zhì, fú chàng cǎo, bù néng chú xiōng jīn dǐng zhī qì, ān néng pì jiān? qiě jiǔ dǐng zhī lái, dé shèng zhī ruì yě. fú ruì yīng zhī wù, bù néng zhì fú. nán zǐ fú yù, nǚ zǐ fú zhū. zhū yù yú rén, wú néng pì chú. bǎo qí zhī wù, shǐ wèi lán fú, zuò yá shēn, huò yán yǒu yì zhě, jiǔ dǐng zhī yǔ yě. fū jiǔ dǐng wú néng pì chú, chuán yán néng pì shén jiān, shì zé shū zēng qí wén yě.
夫金之性,物也,用遠方貢之為美,鑄以為鼎,用象百物之奇,安能入山澤不逢惡物,辟除神奸乎?周時天下太平,越裳獻白雉,倭人貢鬯草。食白雉,服鬯草,不能除凶;金鼎之器,安能辟奸?且九鼎之來,德盛之瑞也。服瑞應之物,不能致福。男子服玉,女子服珠。珠玉於人,無能辟除。寶奇之物,使為蘭服,作牙身,或言有益者,九鼎之語也。夫九鼎無能辟除,傳言能辟神奸,是則書增其文也。
shì sú chuán yán: zhōu dǐng bù cuàn zì fèi bù tóu wù, wù zì chū. cǐ zé shì sú zēng qí yán yě, rú shū zēng qí wén yě, shì shǐ jiǔ dǐng yǐ wú guài kōng wèi shén yě. qiě fú wèi zhōu zhī dǐng shén zhě, hé yòng shěn zhī? zhōu dǐng zhī jīn, yuǎn fāng suǒ gòng, yǔ dé zhù yǐ wèi dǐng yě. qí wèi dǐng yě, yǒu bǎi wù zhī xiàng. rú wèi yuǎn fāng gòng zhī wèi shén hū, yuǎn fāng zhī wù ān néng shén? rú yǐ wèi yǔ zhù zhī wèi shén hū, yǔ shèng bù néng shén, shèng rén shēn bù néng shén, zhù qì ān néng shén? rú yǐ jīn zhī wù wèi shén hū, zé fū jīn zhě shí zhī lèi yě, shí bù néng shén, jīn ān néng shén? yǐ yǒu bǎi wù zhī xiàng wèi shén hū, fū bǎi wù zhī xiàng yóu léi zūn yě, léi zūn kè huà yún léi zhī xíng, yún léi zài tiān, shén yú bǎi wù, yún léi zhī xiàng bù néng shén, bǎi wù zhī xiàng ān néng shén yě?
世俗傳言:「周鼎不爨自沸;不投物,物自出。」此則世俗增其言也,儒書增其文也,是使九鼎以無怪空為神也。且夫謂周之鼎神者,何用審之?周鼎之金,遠方所貢,禹得鑄以為鼎也。其為鼎也,有百物之象。如為遠方貢之為神乎,遠方之物安能神?如以為禹鑄之為神乎,禹聖不能神,聖人身不能神,鑄器安能神?如以金之物為神乎,則夫金者石之類也,石不能神,金安能神?以有百物之象為神乎,夫百物之象猶雷樽也,雷樽刻畫雲雷之形,雲雷在天,神於百物,雲雷之象不能神,百物之象安能神也?
chuán yán: qín miè zhōu, zhōu zhī jiǔ dǐng rù yú qín.
傳言:秦滅周,周之九鼎入於秦。
àn běn shì, zhōu nǎn wáng zhī shí, qín zhāo wáng shǐ jiāng jūn gōng wáng nǎn, wáng nǎn huáng jù bēn qín, dùn shǒu shòu zuì, jǐn xiàn qí yì sān shí liù kǒu sān wàn. qín shòu qí xiàn hái wáng nǎn. wáng nǎn zú, qín wáng qǔ jiǔ dǐng bǎo qì yǐ. ruò cǐ zhě, jiǔ dǐng zài qín yě. shǐ huáng èr shí bā nián, běi yóu zhì láng yá, hái guò péng chéng, qí jiè dǎo cí, yù chū zhōu dǐng, shǐ qiān rén méi sì shuǐ zhī zhōng, qiú fú néng dé. àn shí, zhāo wáng zhī hòu sān shì dé shǐ huáng dì, qín wú wēi luàn zhī huò, dǐng yí bù wáng, wáng shí dài zài zhōu. chuán yán wáng nǎn bēn qín, qín qǔ jiǔ dǐng, huò shí wù yě. chuán yòu yán: sòng tài qiū shè wáng, dǐng méi shuǐ zhōng péng chéng xià, qí hòu èr shí jiǔ nián, qín bìng tiān xià. ruò cǐ zhě, dǐng wèi rù qín yě. qí wáng, cóng zhōu qù yǐ, wèi wèi shén yě.
案本事,周赧王之時,秦昭王使將軍攻王赧,王赧惶懼奔秦,頓首受罪,盡獻其邑三十六、口三萬。秦受其獻還王赧。王赧卒,秦王取九鼎寶器矣。若此者,九鼎在秦也。始皇二十八年,北游至琅邪,還過彭城,齊戒禱祠,欲出周鼎,使千人沒泗水之中,求弗能得。案時,昭王之後三世得始皇帝,秦無危亂之禍,鼎宜不亡,亡時殆在周。傳言王赧奔秦,秦取九鼎,或時誤也。傳又言:「宋太丘社亡,鼎沒水中彭城下,其後二十九年,秦並天下。」若此者,鼎未入秦也。其亡,從周去矣,未為神也。
chūn qiū zhī shí, wǔ shí yǔn yú sòng. wǔ shí zhě xīng yě, xīng zhī qù tiān, yóu dǐng zhī wáng yú dì yě. xīng qù tiān bù wèi shén, dǐng wáng yú dì hé néng shén? chūn qiū zhī shí, sān shān wáng, yóu tài qiū shè zhī qù sòng, wǔ xīng zhī qù tiān. sān shān wáng, wǔ shí yǔn, tài qiū shè qù, jiē zì yǒu wèi. rán dǐng wáng, wáng yì yǒu yīng yě. wèi kě yǐ wáng zhī gù, nǎi wèi zhī shén. rú dǐng yǔ qín sān shān tóng hū, wáng bù néng shén. rú yǒu zhī yù pì wēi luàn zhī huò hū, zé gèng jié zhòu zhī shí yǐ. shuāi luàn wú dào, mò guò jié zhòu, jié zhòu zhī shí, dǐng bù wáng qù. zhōu zhī shuāi luàn, wèi ruò jié zhòu. liú wú dào zhī jié zhòu, qù shuāi mò zhī zhōu, fēi zhǐ qù zhī yí shén yǒu zhī zhī yàn yě. huò shí zhōu wáng zhī shí, jiāng jūn jiū rén zhòng jiàn dǐng dào qǔ, jiān rén zhù shuò yǐ wèi tā qì, shǐ huáng qiú bù de yě. hòu yīn yán yǒu shén míng, zé kōng shēng méi yú sì shuǐ zhī yǔ yǐ.
春秋之時,五石隕於宋。五石者星也,星之去天,猶鼎之亡於地也。星去天不為神,鼎亡於地何能神?春秋之時,三山亡,猶太丘社之去宋,五星之去天。三山亡,五石隕,太丘社去,皆自有為。然鼎亡,亡亦有應也。未可以亡之故,乃謂之神。如鼎與秦三山同乎,亡不能神。如有知欲辟危亂之禍乎,則更桀、紂之時矣。衰亂無道,莫過桀、紂,桀、紂之時,鼎不亡去。周之衰亂,未若桀、紂。留無道之桀、紂,去衰末之周,非止去之宜神有知之驗也。或時周亡之時,將軍摎人眾見鼎盜取,奸人鑄爍以為他器,始皇求不得也。後因言有神名,則空生沒於泗水之語矣。
xiào wén huáng dì zhī shí, zhào rén xīn yuán píng shàng yán: zhōu dǐng wáng zài sì shuǐ zhōng. jīn hé yì, tōng yú sì shuǐ. chén wàng dōng běi, fén yīn zhí yǒu jīn qì, yì zhōu dǐng chū hū! zhào jiàn fú yíng zé bù zhì. yú shì wén dì shǐ shǐ zhì miào fén yīn, nán lín hé, yù cí chū zhōu dǐng. rén yǒu shàng shū gào xīn yuán píng suǒ yán shén qì shì jiē zhà yě, yú shì xià píng shì yú lì. lì zhì, zhū xīn yuán píng. fū yán dǐng zài sì shuǐ zhōng, yóu xīn yuán píng zhà yán dǐng yǒu shén qì jiàn yě.
孝文皇帝之時,趙人新垣平上言:「周鼎亡在泗水中。今河溢,通於泗水。臣望東北,汾陰直有金氣,意周鼎出乎!兆見弗迎則不至。」於是文帝使使治廟汾陰,南臨河,欲祠出周鼎。人有上書告新垣平所言神器事皆詐也,於是下平事於吏。吏治,誅新垣平。夫言鼎在泗水中,猶新垣平詐言鼎有神氣見也。