rú shū chēng:" yáo shùn zhī dé, zhì yōu zhì dà, tiān xià tài píng, yī rén bù xíng." yòu yán:" wén wǔ zhī lóng, yí zài chéng kāng, xíng cuò bù yòng sì shí yú nián." shì yù chēng yáo shùn, bāo wén wǔ yě. fū wèi yán bù yì, zé měi bù zú chēng wéi wén bù wò, zé shì bù zú bāo. yáo shùn suī yōu, bù néng shǐ yī rén bù xíng wén wǔ suī shèng, bù néng shǐ xíng bù yòng. yán qí fàn xíng zhě shǎo, yòng xíng xī shū, kě yě yán qí yī rén bù xíng, xíng cuò bù yòng, zēng zhī yě.
儒书称:“尧、舜之德,至优至大,天下太平,一人不刑。”又言:“文、武之隆,遗在成、康,刑错不用四十余年。”是欲称尧、舜,褒文、武也。夫为言不益,则美不足称;为文不渥,则事不足褒。尧、舜虽优,不能使一人不刑;文、武虽盛,不能使刑不用。言其犯刑者少,用刑希疏,可也;言其一人不刑,刑错不用,增之也。
fū néng shǐ yī rén bù xíng, zé néng shǐ yī guó bù fá néng shǐ xíng cuò bù yòng, zé néng shǐ bīng qǐn bù shī. àn yáo fá dān shuǐ, shùn zhēng yǒu miáo, sì zǐ fú zuì, xíng bīng shè yòng. chéng wáng zhī shí, sì guó cuàn pàn, huái yí xú róng, bìng wéi huàn hài. fū xíng rén yòng dāo, fá rén yòng bīng, zuì rén yòng fǎ, zhū rén yòng wǔ. wǔ fǎ bù shū, bīng dāo bù yì. qiǎo lùn zhī rén, bù néng bié yě. fū dé liè gù yòng bīng, fàn fǎ gù shī xíng. xíng yǔ bīng, yóu zú yǔ yì yě, zǒu yòng zú, fēi yòng yì. xíng tǐ suī yì, qí xíng shēn tóng. xíng zhī yǔ bīng, quán zhòng jìn xié, qí shí yī yě. chēng bīng zhī yòng, yán xíng zhī bù shī, shì yóu rén shēn quē mù wán, yǐ mù wán chēng rén tǐ quán, bù kě cóng yě. rén jié yú cì hǔ, qiè yú jī rén, ér yǐ cì hǔ chēng wèi zhī yǒng, bù kě tīng yě. shēn wú bài quē, yǒng wú bù jìn, nǎi wèi quán ěr. jīn chēng" yī rén bù xíng," bù yán yī bīng bù yòng bāo" xíng cuò bù yòng," bù yán yī rén bù pàn: wèi dé wèi yōu, wèi kě wèi shèng yě.
夫能使一人不刑,则能使一国不伐;能使刑错不用,则能使兵寝不施。案尧伐丹水,舜征有苗,四子服罪,刑兵设用。成王之时,四国篡畔,淮夷、徐戎,并为患害。夫刑人用刀,伐人用兵,罪人用法,诛人用武。武、法不殊,兵、刀不异。巧论之人,不能别也。夫德劣故用兵,犯法故施刑。刑与兵,犹足与翼也,走用足,飞用翼。形体虽异,其行身同。刑之与兵,全众禁邪,其实一也。称兵之用,言刑之不施,是犹人〔身〕缺目完,以目完称人体全,不可从也。人桀於刺虎,怯於击人,而以刺虎称谓之勇,不可听也。身无败缺,勇无不进,乃为全耳。今称“一人不刑,”不言一兵不用;褒“刑错不用,”不言一人不畔:未得为优,未可谓盛也。
rú shū chēng:" chǔ yǎng yóu jī shàn shè, shè yī yáng yè, bǎi fā néng bǎi zhòng zhī." shì chēng qí qiǎo yú shè yě. fū yán qí shí shè yī yáng yè zhōng zhī, kě yě yán qí bǎi fā ér bǎi zhòng, zēng zhī yě.
儒书称:“楚养由基善射,射一杨叶,百发能百中之。”是称其巧於射也。夫言其时射一杨叶中之,可也;言其百发而百中,增之也。
fū yī yáng yè shè ér zhōng zhī, zhōng zhī yī zài, xíng bài chuān bù kě fù shè yǐ. rú jiù yè xuán yú shù ér shè zhī, suī bù yù shè yè, yáng yè fán mào, zì zhōng zhī yǐ. shì bì shǐ shàng qǔ yáng yè, yī yī gēng zhì dì ér shè zhī yě. shè zhī shù shí háng, zú yǐ jiàn qiǎo guān qí shè zhī zhě yì jiē zhī shè gōng, yì bì bù zhì yú bǎi, míng yǐ. yán shì zhě hǎo zēng qiǎo měi, shù shí zhōng zhī, zé yán qí bǎi zhòng yǐ. bǎi yǔ qiān, shù zhī dà zhě yě. shí yù yán" shí" zé yán" bǎi", bǎi zé yán" qiān" yǐ. shì yǔ shū yán" xié hé wàn bāng", shī yuē" zǐ sūn qiān yì", tóng yī yì yě.
夫一杨叶射而中之,中之一再,行败穿不可复射矣。如就叶悬於树而射之,虽不欲射叶,杨叶繁茂,自中之矣。是必使上取杨叶,一一更置地而射之也。射之数十行,足以见巧;观其射之者亦皆知射工,亦必不至於百,明矣。言事者好增巧美,数十中之,则言其百中矣。百与千,数之大者也。实欲言“十”则言“ 百”,百则言“千”矣。是与《书》言“协和万邦”,《诗》曰“子孙千亿”,同一意也。
rú shū yán:" wèi yǒu zhōng chén hóng yǎn, wèi wèi āi gōng shǐ, wèi hái, dí rén gōng āi gōng ér shā zhī, jǐn shí qí ròu, dú shě qí gān. hóng yǎn shǐ hái, zhì mìng yú gān, tòng āi gōng zhī sǐ, shēn ròu jǐn, gān wú suǒ fù, yǐn dāo zì kū qí fù, jǐn chū qí fù shí, nǎi nèi āi gōng zhī gān ér sǐ." yán cǐ zhě, yù chēng qí zhōng yǐ. yán qí zì kū nèi āi gōng zhī gān ér sǐ, kě yě yán jǐn chū qí fù shí nǎi nèi āi gōng zhī gān, zēng zhī yě.
儒书言:“卫有忠臣弘演,为卫哀公使,未还,狄人攻哀公而杀之,尽食其肉,独舍其肝。弘演使还,致命於肝,痛哀公之死,身肉尽,肝无所附,引刀自刳其腹,尽出其腹实,乃内哀公之肝而死。”言此者,欲称其忠矣。言其自刳内哀公之肝而死,可也;言尽出其腹实乃内哀公之肝,增之也。
rén yǐ rèn xiāng cì, zhōng wǔ cáng zhé sǐ. hé zé? wǔ cáng, qì zhī zhǔ yě, yóu tóu, mài zhī còu yě. tóu yī duàn, shǒu bù néng qǔ tā rén zhī tóu zhe zhī yú jǐng, nài hé dú néng xiān chū qí fù shí, nǎi nèi āi gōng zhī gān? fù shí chū, zhé sǐ, zé shǒu bù néng fù bǎ yǐ. rú xiān nèi āi gōng zhī gān, nǎi chū qí fù shí, zé wén dāng yán" nèi āi gōng zhī gān, chū qí fù shí." jīn xiān yán" jǐn chū qí fù shí, nèi āi gōng zhī gān," yòu yán" jǐn", zēng qí shí yě.
人以刃相刺,中五藏辄死。何则?五藏,气之主也,犹头,脉之凑也。头一断,手不能取他人之头著之於颈,奈何独能先出其腹实,乃内哀公之肝?腹实出,辄死,则手不能复把矣。如先内哀公之肝,乃出其腹实,则文当言“内哀公之肝,出其腹实。”今先言“尽出其腹实,内哀公之肝,”又言“尽”,增其实也。
rú shū yán:" chǔ xióng qú zi chū, jiàn qǐn shí, yǐ wéi fú hǔ, jiāng gōng shè zhī, shǐ méi qí wèi." huò yuē: yǎng yóu jī jiàn qǐn shí, yǐ wéi sì yě, shè zhī, shǐ yǐn yǔ." huò yán:" lǐ guǎng". biàn shì xióng qú yǎng yóu jī lǐ guǎng zhǔ míng bù shěn, wú shí yě. huò yǐ wéi" hǔ", huò yǐ wéi" sì", sì hǔ jù měng, yī shí yě. huò yán" méi wèi", huò yán yǐn yǔ, yǔ zé wèi, yán bù tóng ěr, yào qǔ yǐ qǐn shí shì hǔ sì, wèi jù jiā jīng, shè zhī rù shēn yě. fū yán yǐ qǐn shí wèi hǔ, shè zhī shǐ rù, kě yě yán qí méi wèi, zēng zhī yě.
儒书言:“楚熊渠子出,见寝石,以为伏虎,将弓射之,矢没其卫。”或曰:养由基见寝石,以为兕也,射之,矢饮羽。”或言:“李广”。便是熊渠、养由基、李广主名不审,无实也。或以为“虎”,或以为“兕”,兕、虎俱猛,一实也。或言“没卫”,或言饮羽,羽则卫,言不同耳,要取以寝石似虎、兕,畏惧加精,射之入深也。夫言以寝石为虎,射之矢入,可也;言其没卫,增之也。
fū jiàn shì hǔ zhě, yì yǐ wéi shì, zhāng gōng shè zhī, shèng jīng jiā yì, zé qí jiàn zhēn hǔ, yǔ shì wú yì. shè shì hǔ zhī shí, shǐ rù méi wèi, ruò shè zhēn hǔ zhī shēn, shǐ dòng dù hū? shí zhī zhì nàn shè, ròu yì shè yě. yǐ shè nán méi wèi yán zhī, zé qí shè yì zhě dòng bù yí yǐ. shàn shè zhě néng shè yuǎn zhōng wēi, bù shī háo lí, ān néng shǐ gōng nǔ gèng duō lì hū? yǎng yóu jī cóng jūn, shè jìn hóu zhōng qí mù. fū yǐ pǐ fū shè wàn shèng zhī zhǔ, qí jiā jīng bèi lì, bì yǔ shè qǐn shí děng. dāng zhōng jìn hóu zhī mù yě, kě fù dòng dá yú xiàng hū? rú dòng dá yú xiàng, jìn hóu yí sǐ.
夫见似虎者,意以为是,张弓射之,盛精加意,则其见真虎,与是无异。射似虎之石,矢入没卫,若射真虎之身,矢洞度乎?石之质难射,肉易射也。以射难没卫言之,则其射易者洞不疑矣。善射者能射远中微,不失毫厘,安能使弓弩更多力乎?养由基从军,射晋侯中其目。夫以匹夫射万乘之主,其加精倍力,必与射寝石等。当中晋侯之目也,可复洞达於项乎?如洞达於项,晋侯宜死。
chē zhāng shí shí zhī nǔ, kǒng bù néng rù shí yī cùn, shǐ cuī wèi sān, kuàng yǐ yī rén zhī lì, yǐn wēi ruò zhī gōng, suī jiā jīng chéng, ān néng méi wèi? rén zhī jīng nǎi qì yě, qì nǎi lì yě. yǒu shuǐ huǒ zhī nán, huáng huò kǒng jù, jǔ xǐ qì wù, jīng chéng zhì yǐ, sù jǔ yī shí zhě, bèi jǔ èr shí. rán zé, jiàn fú shí shè zhī, jīng chéng bèi gù, bù guò rù yī cùn, rú hé wèi zhī méi wèi hū? rú yǒu hǎo yòng jiàn zhě, jiàn qǐn shí, jù ér zhuó zhī, kě fù wèi néng duàn shí hū? yǐ yǒng fū kōng quán ér bào hǔ zhě, zú rán jiàn qǐn shí, yǐ shǒu chuí zhī, néng lìng shí yǒu jī hū? qiǎo rén zhī jīng, yǔ zhuō rén děng gǔ rén zhī chéng yǔ jīn rén tóng. shǐ dāng jīn shè gōng, shè qín shòu yú yě, qí yù de zhī, bù yú jīng lì hū? jí qí zhōng shòu, bù guò shù cùn. diē wù zhōng shí, bù néng nèi fēng, jiàn cuī shé yǐ. fū rú shì, rú shū zhī yán chǔ xióng qú zi yǎng yóu jī lǐ guǎng shè qǐn shí, shǐ méi wèi yǐn yǔ zhě, jiē zēng zhī yě.
车张十石之弩,恐不能入〔石〕一寸,〔矢〕摧为三,况以一人之力,引微弱之弓,虽加精诚,安能没卫?人之精乃气也,气乃力也。有水火之难,惶惑恐惧,举徙器物,精诚至矣,素举一石者,倍举二石。然则,见伏石射之,精诚倍故,不过入一寸,如何谓之没卫乎?如有好用剑者,见寝石,惧而斫之,可复谓能断石乎?以勇夫空拳而暴虎者,卒然见寝石,以手椎之,能令石有迹乎?巧人之精,与拙人等;古人之诚与今人同。使当今射工,射禽兽於野,其欲得之,不余精力乎?及其中兽,不过数寸。跌误中石,不能内锋,箭摧折矣。夫如是,儒书之言楚熊渠子、养由基、李广射寝石,矢没卫饮羽者,皆增之也。
rú shū chēng:" lǔ bān mò zǐ zhī qiǎo, kè mù wèi yuān, fēi zhī sān rì ér bù jí". fū yán qí yǐ mù wèi yuān fēi zhī, kě yě yán qí sān rì bù jí, zēng zhī yě.
儒书称:“鲁般、墨子之巧,刻木为鸢,飞之三日而不集”。夫言其以木为鸢飞之,可也;言其三日不集,增之也。
fū kè mù wèi yuān yǐ xiàng yuān xíng, ān néng fēi ér bù jí hū? jì néng fēi xiáng, ān néng zhì yú sān rì? rú shěn yǒu jī guān, yī fēi suì xiáng, bù kě fù xià, zé dāng yán suì fēi, bù dàng yán sān rì. yóu shì chuán yán yuē:" lǔ bān qiǎo, wáng qí mǔ yě." yán qiǎo gōng wèi mǔ zuò mù chē mǎ mù rén yù zhě, jī guān bèi jù, zài mǔ qí shàng, yī qū bù hái, suì shī qí mǔ. rú mù yuān jī guān bèi jù, yǔ mù chē mǎ děng, zé suì fēi bù jí. jī guān wèi xū yú jiān, bù néng yuǎn guò sān rì, zé mù chē děng yì yí sān rì zhǐ yú dào lù, wú wéi jìng qù yǐ shī qí mǔ. èr zhě bì shī shí zhě yǐ.
夫刻木为鸢以象鸢形,安能飞而不集乎?既能飞翔,安能至於三日?如审有机关,一飞遂翔,不可复下,则当言遂飞,不当言三日。犹世传言曰:“鲁般巧,亡其母也。”言巧工为母作木车马、木人御者,机关备具,载母其上,一驱不还,遂失其母。如木鸢机关备具,与木车马等,则遂飞不集。机关为须臾间,不能远过三日,则木车等亦宜三日止於道路,无为径去以失其母。二者必失实者矣。
shū shuō: kǒng zǐ bù néng róng yú shì, zhōu liú yóu shuì qī shí yú guó, wèi cháng dé ān. fū yán zhōu liú bù yù, kě yě yán gàn qī shí guó, zēng zhī yě.
书说:孔子不能容於世,周流游说七十余国,未尝得安。夫言周流不遇,可也;言干七十国,增之也。
àn lún yǔ zhī piān zhū zǐ zhī shū, kǒng zǐ zì wèi fǎn lǔ, zài chén jué liáng, xuē jī yú wèi, wàng wèi yú qí, fá shù yú sòng, bìng fèi yǔ dùn móu, zhì bù néng shí guó. chuán yán qī shí guó, fēi qí shí yě. huò shí gàn shí shù guó yě, qī shí zhī shuō, wén shū chuán zhī, yīn yán gàn qī shí guó yǐ.
案《论语》之篇、诸子之书,孔子自卫反鲁,在陈绝粮,削迹於卫,忘味於齐,伐树於宋,并费与顿牟,至不能十国。传言七十国,非其实也。或时干十数国也,七十之说,文书传之,因言干七十国矣。
lún yǔ yuē:" kǒng zǐ wèn gōng shū wén zi yú gōng míng jiǎ yuē:' xìn hū, fū zǐ bù yán bù xiào bù qǔ hū?' gōng míng jiǎ duì yuē:' yǐ gào zhě, guò yě. fū zǐ shí rán hòu yán, rén bù yàn qí yán yě lè rán hòu xiào, rén bù yàn qí xiào yě yì rán hòu qǔ, rén bù yàn qí qǔ yě.' zǐ yuē:' qǐ qí rán hū! qǐ qí rán hū! '" fū gōng shū wén zǐ shí shí yán shí xiào yì qǔ, rén chuán shuō chēng zhī yán qí bù yán bù xiào bù qǔ yě, sú yán jìng zēng zhī yě.
《论语》曰:“孔子问公叔文子於公明贾曰:‘信乎,夫子不言、不笑、不取乎?’公明贾对曰:‘以告者,过也。夫子时然後言,人不厌其言也;乐然後笑,人不厌其笑也;义然後取,人不厌其取也。’子曰:‘岂其然乎!岂其然乎! ’”夫公叔文子实时言、时笑、义取,人传说称之;言其不言、不笑、不取也,俗言竟增之也。
shū yán: qín móu gōng fá zhèng, guò jìn bù jiǎ tú, jìn xiāng gōng lǜ qiāng róng yāo jī yú xiáo sāi zhī xià, pǐ mǎ zhī lún wú fǎn zhě. shí qín qiǎn sān dài fū mèng míng shì xī qǐ shù bái yǐ bǐng jiē dé fù huán. fū sān dài fū fù huán, chē mǎ bì yǒu guī zhě wén yán pǐ mǎ zhī lún wú fǎn zhě, zēng qí shí yě.
书言:秦缪公伐郑,过晋不假途,晋襄公率羌戎要击於崤塞之下,匹马只轮无反者。时秦遣三大夫孟明视、西乞术、白乙丙皆得复还。夫三大夫复还,车马必有归者;文言匹马只轮无反者,增其实也。
shū chēng:" qí zhī mèng cháng, wèi zhī xìn líng, zhào zhī píng yuán, chǔ zhī chūn shēn jūn, dài shì xià kè, zhāo huì sì fāng, gè sān qiān rén." yù yán xià shì zhī zhì, qū zhī zhě zhòng yě. fū yán shì duō, kě yě yán qí sān qiān, zēng zhī yě.
书称:“齐之孟尝,魏之信陵,赵之平原,楚之春申君,待士下客,招会四方,各三千人。”欲言下士之至,趋之者众也。夫言士多,可也;言其三千,增之也。
sì jūn suī hǎo shì, shì zhì suī zhòng, bù guò gè qiān yú rén. shū zé yán sān qiān yǐ. fū yán zhòng bì yán qiān shù, yán shǎo zé yán wú yī. shì sú zhī qíng, yán shì zhī shī yě.
四君虽好士,士至虽众,不过各千余人。书则言三千矣。夫言众必言千数,言少则言无一。世俗之情,言事之失也。
zhuàn jì yán:" gāo zi gāo zhī sàng qīn, qì xuè sān nián wèi cháng jiàn chǐ. jūn zǐ yǐ wéi nán." nán wéi gù yě. fū bù yǐ wéi fēi shí ér yǐ wéi nán, jūn zǐ zhī yán wù yǐ. gāo zi qì xuè, dài bì yǒu zhī. hé zé? jīng hé xiàn bǎo yú chǔ, chǔ yuè qí zú, tòng bǎo bù jìn, jǐ qíng bù dá, qì tì, tì jǐn yīn xù yǐ xuè. jīn gāo zi tòng qīn, āi jí tì jié xuè suí ér chū, shí yě. ér yún sān nián wèi cháng jiàn chǐ, shì zēng zhī yě.
传记言:“高子羔之丧亲,泣血三年未尝见齿。君子以为难。”难为故也。夫不以为非实而以为难,君子之言误矣。高子泣血,殆必有之。何则?荆和献宝於楚,楚刖其足,痛宝不进,己情不达,泣涕,涕尽因续以血。今高子痛亲,哀极涕竭血随而出,实也。而云三年未尝见齿,是增之也。
yán wèi cháng jiàn chǐ, yù yán qí bù yán bù xiào yě. xiào zǐ sàng qīn bù xiào, kě yě, ān dé bù yán? yán ān dé bú jiàn chǐ? kǒng zǐ yuē:" yán bù wén." huò shí bù yán, chuán zé yán qí bú jiàn chǐ huò shí chuán zé yán qí bú jiàn chǐ sān nián yǐ. gāo zōng liàng yīn, sān nián bù yán. zūn wèi tiān zǐ, bù yán, ér qí wén yán bù yán, yóu yí yú zēng, kuàng gāo zi wèi jiàn, ér yuē wèi cháng jiàn chǐ, shì bì zēng yì zhī yě.
言未尝见齿,欲言其不言、不笑也。孝子丧亲不笑,可也,安得不言?言安得不见齿?孔子曰:“言不文。”或时不言,传则言其不见齿;或时传则言其不见齿三年矣。高宗谅阴,三年不言。尊为天子,不言,而其文言不言,犹疑於增,况高子位贱,而曰未尝见齿,是必增益之也。
rú shū yán: qín xī jiàn bǎi lǐ xī, móu gōng wèi tīng, qín xī chū, dāng mén pū tóu suì shǒu ér sǐ. móu gōng tòng zhī, nǎi yòng bǎi lǐ xī. cǐ yán xián zhě jiàn shàn, bù ài qí sǐ, pū tóu suì shǒu ér sǐ, yǐ dá qí yǒu yě. shì shì xiāng jī, wén shū chuán chēng zhī, mò wèi bù rán. fū pū tóu yǐ jiàn shàn, gǔ jīn yǒu zhī. qín xī pū tóu, gài qí shí yě yán suì shǒu ér sǐ, shì zēng zhī yě.
儒书言:禽息荐百里奚,缪公未听,禽息出,当门仆头碎首而死。缪公痛之,乃用百里奚。此言贤者荐善,不爱其死,仆头碎首而死,以达其友也。世士相激,文书传称之,莫谓不然。夫仆头以荐善,古今有之。禽息仆头,盖其实也;言碎首而死,是增之也。
fū rén zhī kòu tóu, tòng zhě xuè liú, suī fèn hèn huáng kǒng, wú suì shǒu zhě. fēi shǒu bù kě suì, rén lì bù néng zì suì yě. zhí rèn wěn jǐng, shù fēng cì xiōng, fēng rèn zhī zhù, gù shǒu zú dé chéng shì yě. yán qín xī jǔ chuí zì jī, shǒu suì, bù zú guài yě pū tóu suì shǒu, lì bù néng zì jiāng yě. yǒu kòu tóu ér sǐ zhě, wèi yǒu shǐ tóu pò shǒu suì zhě yě. cǐ shí huò kòu tóu jiàn bǎi lǐ xī, shì kōng yán qí sǐ ruò huò kòu tóu ér sǐ, shì kōng yán qí shǒu suì yě.
夫人之扣头,痛者血流,虽忿恨惶恐,无碎首者。非首不可碎,人力不能自碎也。执刃刎颈,树锋刺胸,锋刃之助,故手足得成势也。言禽息举椎自击,首碎,不足怪也;仆头碎首,力不能自将也。有扣头而死者,未有使头破首碎者也。此时或扣头荐百里奚,世空言其死;若或扣头而死,世空言其首碎也。
rú shū yán: jīng kē wèi yàn tài zǐ cì qín wáng, cāo bǐ shǒu zhī jiàn, cì zhī bù dé. qín wáng bá jiàn jī zhī. kē yǐ bǐ shǒu zhì qín wáng bù zhōng, zhōng tóng zhù, rù chǐ. yù yán bǐ shǒu zhī lì, jīng kē shì shèng, tóu ruì lì zhī rèn, xiàn jiān qiáng zhī zhù, chēng jīng kē zhī yǒng, gù zēng yì qí shì yě. fū yán rù tóng zhù, shí yě yán qí rù chǐ, zēng zhī yě.
儒书言:荆轲为燕太子刺秦王,操匕首之剑,刺之不得。秦王拔剑击之。轲以匕首掷秦王不中,中铜柱,入尺。欲言匕首之利,荆轲势盛,投锐利之刃,陷坚强之柱,称荆轲之勇,故增益其事也。夫言入铜柱,实也;言其入尺,增之也。
fū tóng suī bù ruò bǐ shǒu jiān gāng, rù zhī bù guò shù cùn, dài bù néng rù chǐ. yǐ rù chǐ yán zhī, shè zhōng qín wáng, bǐ shǒu dòng guò hū? chē zhāng shí shí zhī nǔ, shè yuán mù zhī biǎo, shàng bù néng rù chǐ. yǐ jīng kē zhī shǒu lì, tóu qīng xiǎo zhī bǐ shǒu, shēn bèi lóng yuān zhī jiàn rèn, rù jiān gāng zhī tóng zhù, shì jīng kē zhī lì jìn yú shí shí zhī nǔ, tóng zhù zhī jiān bù ruò mù biǎo zhī gāng yě. shì chēng jīng kē zhī yǒng, bù yán qí duō lì. duō lì zhī rén, mò ruò mèng bēn. shǐ mèng bēn wō tóng zhù, néng dòng chū yī chǐ hū? cǐ yì huò shí bǐ shǒu lì ruò gān jiàng mò yé, suǒ cì wú qián, suǒ jī wú xià, gù yǒu rù chǐ zhī xiào. fū chēng gān jiàng mò yé, yì guò qí shí. cì jī wú qián xià, yì rù tóng zhù chǐ zhī lèi yě.
夫铜虽不若匕首坚刚,入之不过数寸,殆不能入尺。以入尺言之,设中秦王,匕首洞过乎?车张十石之弩,射垣木之表,尚不能入尺。以荆轲之手力,投轻小之匕首,身被龙渊之剑刃,入坚刚之铜柱,是荆轲之力劲於十石之弩,铜柱之坚不若木表之刚也。世称荆轲之勇,不言其多力。多力之人,莫若孟贲。使孟贲挝铜柱,能〔洞〕出一尺乎?此亦或时匕首利若干将、莫邪,所刺无前,所击无下,故有入尺之效。夫称干将、莫邪,亦过其实。刺击无前下,亦入铜柱尺之类也。
rú shū yán:" dǒng zhòng shū dú chūn qiū, zhuān jīng yī sī, zhì bù zài tā, sān nián bù kuī yuán cài." fū yán bù kuī yuán cài, shí yě yán sān nián, zēng zhī yě.
儒书言:“董仲舒读《春秋》,专精一思,志不在他,三年不窥园菜。”夫言不窥园菜,实也;言三年,增之也。
zhòng shū suī jīng, yì shí jiě xiū, jiě xiū zhī jiān, yóu yí yóu yú mén tíng zhī cè zé néng zhì mén tíng, hé xián bù kuī yuán cài? wén yòng jīng zhě, chá wù bú jiàn, cún dào yǐ wáng shēn bù wén bù zhì mén tíng, zuò sī sān nián, bù jí kuī yuán yě. shàng shū wú yì yuē" jūn zǐ suǒ qí wú yì, xiān zhī jià sè zhī jiān nán, nǎi yì". zhě yě. rén zhī jīn gǔ, fēi mù fēi shí, bù néng bù jiě. gù zhāng ér bù chí, wén wáng bù wéi chí ér bù zhāng, wén wáng bù xíng yī chí yī zhāng, wén wáng yǐ wéi cháng. shèng rén cái yōu, shàng yǒu chí zhāng zhī shí. zhòng shū cái lì liè yú shèng, ān néng yòng jīng sān nián bù xiū?
仲舒虽精,亦时解休,解休之间,犹宜游於门庭之侧;则能至门庭,何嫌不窥园菜?闻用精者,察物不见,存道以亡身;不闻不至门庭,坐思三年,不及窥园也。《尚书毋佚》曰“君子所其毋逸,先知稼穑之艰难,乃佚”。者也。人之筋骨,非木非石,不能不解。故张而不弛,文王不为;弛而不张,文王不行;一弛一张,文王以为常。圣人材优,尚有弛张之时。仲舒材力劣於圣,安能用精三年不休?
rú shū yán: xià zhī fāng shèng yě, yuǎn fāng tú wù, gòng jīn jiǔ mù, zhù dǐng xiàng wù, ér wèi zhī bèi, gù rù shān zé bù féng è wù, yòng pì shén jiān, gù néng yè yú shàng xià, yǐ chéng tiān xiū.
儒书言:夏之方盛也,远方图物,贡金九牧,铸鼎象物,而为之备,故入山泽不逢恶物,用辟神奸,故能叶於上下,以承天休。
fū jīn zhī xìng, wù yě, yòng yuǎn fāng gòng zhī wèi měi, zhù yǐ wéi dǐng, yòng xiàng bǎi wù zhī qí, ān néng rù shān zé bù féng è wù, pì chú shén jiān hū? zhōu shí tiān xià tài píng, yuè shang xiàn bái zhì, wō rén gòng chàng cǎo. shí bái zhì, fú chàng cǎo, bù néng chú xiōng jīn dǐng zhī qì, ān néng pì jiān? qiě jiǔ dǐng zhī lái, dé shèng zhī ruì yě. fú ruì yīng zhī wù, bù néng zhì fú. nán zǐ fú yù, nǚ zǐ fú zhū. zhū yù yú rén, wú néng pì chú. bǎo qí zhī wù, shǐ wèi lán fú, zuò yá shēn, huò yán yǒu yì zhě, jiǔ dǐng zhī yǔ yě. fū jiǔ dǐng wú néng pì chú, chuán yán néng pì shén jiān, shì zé shū zēng qí wén yě.
夫金之性,物也,用远方贡之为美,铸以为鼎,用象百物之奇,安能入山泽不逢恶物,辟除神奸乎?周时天下太平,越裳献白雉,倭人贡鬯草。食白雉,服鬯草,不能除凶;金鼎之器,安能辟奸?且九鼎之来,德盛之瑞也。服瑞应之物,不能致福。男子服玉,女子服珠。珠玉於人,无能辟除。宝奇之物,使为兰服,作牙身,或言有益者,九鼎之语也。夫九鼎无能辟除,传言能辟神奸,是则书增其文也。
shì sú chuán yán:" zhōu dǐng bù cuàn zì fèi bù tóu wù, wù zì chū." cǐ zé shì sú zēng qí yán yě, rú shū zēng qí wén yě, shì shǐ jiǔ dǐng yǐ wú guài kōng wèi shén yě. qiě fú wèi zhōu zhī dǐng shén zhě, hé yòng shěn zhī? zhōu dǐng zhī jīn, yuǎn fāng suǒ gòng, yǔ dé zhù yǐ wéi dǐng yě. qí wèi dǐng yě, yǒu bǎi wù zhī xiàng. rú wèi yuǎn fāng gòng zhī wèi shén hū, yuǎn fāng zhī wù ān néng shén? rú yǐ wéi yǔ zhù zhī wèi shén hū, yǔ shèng bù néng shén, shèng rén shēn bù néng shén, zhù qì ān néng shén? rú yǐ jīn zhī wù wèi shén hū, zé fū jīn zhě shí zhī lèi yě, shí bù néng shén, jīn ān néng shén? yǐ yǒu bǎi wù zhī xiàng wèi shén hū, fū bǎi wù zhī xiàng yóu léi zūn yě, léi zūn kè huà yún léi zhī xíng, yún léi zài tiān, shén yú bǎi wù, yún léi zhī xiàng bù néng shén, bǎi wù zhī xiàng ān néng shén yě?
世俗传言:“周鼎不爨自沸;不投物,物自出。”此则世俗增其言也,儒书增其文也,是使九鼎以无怪空为神也。且夫谓周之鼎神者,何用审之?周鼎之金,远方所贡,禹得铸以为鼎也。其为鼎也,有百物之象。如为远方贡之为神乎,远方之物安能神?如以为禹铸之为神乎,禹圣不能神,圣人身不能神,铸器安能神?如以金之物为神乎,则夫金者石之类也,石不能神,金安能神?以有百物之象为神乎,夫百物之象犹雷樽也,雷樽刻画云雷之形,云雷在天,神於百物,云雷之象不能神,百物之象安能神也?
chuán yán: qín miè zhōu, zhōu zhī jiǔ dǐng rù yú qín.
传言:秦灭周,周之九鼎入於秦。
àn běn shì, zhōu nǎn wáng zhī shí, qín zhāo wáng shǐ jiāng jūn gōng wáng nǎn, wáng nǎn huáng jù bēn qín, dùn shǒu shòu zuì, jǐn xiàn qí yì sān shí liù kǒu sān wàn. qín shòu qí xiàn hái wáng nǎn. wáng nǎn zú, qín wáng qǔ jiǔ dǐng bǎo qì yǐ. ruò cǐ zhě, jiǔ dǐng zài qín yě. shǐ huáng èr shí bā nián, běi yóu zhì láng yá, hái guò péng chéng, qí jiè dǎo cí, yù chū zhōu dǐng, shǐ qiān rén méi sì shuǐ zhī zhōng, qiú fú néng dé. àn shí, zhāo wáng zhī hòu sān shì dé shǐ huáng dì, qín wú wēi luàn zhī huò, dǐng yí bù wáng, wáng shí dài zài zhōu. chuán yán wáng nǎn bēn qín, qín qǔ jiǔ dǐng, huò shí wù yě. chuán yòu yán:" sòng tài qiū shè wáng, dǐng méi shuǐ zhōng péng chéng xià, qí hòu èr shí jiǔ nián, qín bìng tiān xià." ruò cǐ zhě, dǐng wèi rù qín yě. qí wáng, cóng zhōu qù yǐ, wèi wèi shén yě.
案本事,周赧王之时,秦昭王使将军攻王赧,王赧惶惧奔秦,顿首受罪,尽献其邑三十六、口三万。秦受其献还王赧。王赧卒,秦王取九鼎宝器矣。若此者,九鼎在秦也。始皇二十八年,北游至琅邪,还过彭城,齐戒祷祠,欲出周鼎,使千人没泗水之中,求弗能得。案时,昭王之後三世得始皇帝,秦无危乱之祸,鼎宜不亡,亡时殆在周。传言王赧奔秦,秦取九鼎,或时误也。传又言:“宋太丘社亡,鼎没水中彭城下,其後二十九年,秦并天下。”若此者,鼎未入秦也。其亡,从周去矣,未为神也。
chūn qiū zhī shí, wǔ shí yǔn yú sòng. wǔ shí zhě xīng yě, xīng zhī qù tiān, yóu dǐng zhī wáng yú dì yě. xīng qù tiān bù wéi shén, dǐng wáng yú dì hé néng shén? chūn qiū zhī shí, sān shān wáng, yóu tài qiū shè zhī qù sòng, wǔ xīng zhī qù tiān. sān shān wáng, wǔ shí yǔn, tài qiū shè qù, jiē zì yǒu wéi. rán dǐng wáng, wáng yì yǒu yīng yě. wèi kě yǐ wáng zhī gù, nǎi wèi zhī shén. rú dǐng yǔ qín sān shān tóng hū, wáng bù néng shén. rú yǒu zhī yù pì wēi luàn zhī huò hū, zé gèng jié zhòu zhī shí yǐ. shuāi luàn wú dào, mò guò jié zhòu, jié zhòu zhī shí, dǐng bù wáng qù. zhōu zhī shuāi luàn, wèi ruò jié zhòu. liú wú dào zhī jié zhòu, qù shuāi mò zhī zhōu, fēi zhǐ qù zhī yí shén yǒu zhī zhī yàn yě. huò shí zhōu wáng zhī shí, jiāng jūn jiū rén zhòng jiàn dǐng dào qǔ, jiān rén zhù shuò yǐ wéi tā qì, shǐ huáng qiú bù de yě. hòu yīn yán yǒu shén míng, zé kōng shēng méi yú sì shuǐ zhī yǔ yǐ.
春秋之时,五石陨於宋。五石者星也,星之去天,犹鼎之亡於地也。星去天不为神,鼎亡於地何能神?春秋之时,三山亡,犹太丘社之去宋,五星之去天。三山亡,五石陨,太丘社去,皆自有为。然鼎亡,亡亦有应也。未可以亡之故,乃谓之神。如鼎与秦三山同乎,亡不能神。如有知欲辟危乱之祸乎,则更桀、纣之时矣。衰乱无道,莫过桀、纣,桀、纣之时,鼎不亡去。周之衰乱,未若桀、纣。留无道之桀、纣,去衰末之周,非止去之宜神有知之验也。或时周亡之时,将军摎人众见鼎盗取,奸人铸烁以为他器,始皇求不得也。後因言有神名,则空生没於泗水之语矣。
xiào wén huáng dì zhī shí, zhào rén xīn yuán píng shàng yán:" zhōu dǐng wáng zài sì shuǐ zhōng. jīn hé yì, tōng yú sì shuǐ. chén wàng dōng běi, fén yīn zhí yǒu jīn qì, yì zhōu dǐng chū hū! zhào jiàn fú yíng zé bù zhì." yú shì wén dì shǐ shǐ zhì miào fén yīn, nán lín hé, yù cí chū zhōu dǐng. rén yǒu shàng shū gào xīn yuán píng suǒ yán shén qì shì jiē zhà yě, yú shì xià píng shì yú lì. lì zhì, zhū xīn yuán píng. fū yán dǐng zài sì shuǐ zhōng, yóu xīn yuán píng zhà yán dǐng yǒu shén qì jiàn yě.
孝文皇帝之时,赵人新垣平上言:“周鼎亡在泗水中。今河溢,通於泗水。臣望东北,汾阴直有金气,意周鼎出乎!兆见弗迎则不至。”於是文帝使使治庙汾阴,南临河,欲祠出周鼎。人有上书告新垣平所言神器事皆诈也,於是下平事於吏。吏治,诛新垣平。夫言鼎在泗水中,犹新垣平诈言鼎有神气见也。