chuán yǔ yuē: shèng rén yōu shì, shēn sī shì qín, chóu rǎo jīng shén, gǎn dòng xíng tǐ, gù chēng yáo ruò là, shùn ruò jū, jié zhòu zhī jūn, chuí yú chǐ yú. fū yán shèng rén yōu shì niàn rén, shēn tǐ yíng è, bù néng shēn tǐ féi zé, kě yě yán yáo shùn ruò là yǔ jū, jié zhòu chuí yú chǐ yú, zēng zhī yě.
傳語曰:聖人憂世,深思事勤,愁擾精神,感動形體,故稱「堯若臘,舜若腒,桀、紂之君,垂腴尺余。」夫言聖人憂世念人,身體贏惡,不能身體肥澤,可也;言堯、舜若臘與腒,桀、紂垂腴尺余,增之也。
qí huán gōng yún: guǎ rén wèi dé zhòng fù jí nán, jì dé zhòng fù shén yì. huán gōng bù jí yáo shùn, zhòng fù bù jí yǔ qì, huán gōng yóu yì, yáo shùn fǎn nán hū? yǐ huán gōng dé guǎn zhòng yì, zhī yáo shùn dé yǔ qì bù nán. fū yì zé shǎo yōu, shǎo yōu zé bù chóu, bù chóu zé shēn tǐ bù qú. shùn chéng yáo tài píng, yáo shùn xí dé. gōng jiǎ huāng fú, yáo shàng yǒu yōu, shùn ān ér wú shì. gù jīng yuē: shàng dì yǐn yì, wèi yú shùn yě. shùn chéng ān jì zhì, rèn xián shǐ néng, gōng jǐ wú wèi ér tiān xià zhì. gù kǒng zǐ yuē: wēi wēi hū! shùn yǔ zhī yǒu tiān xià ér bù yǔ yān. fū bù yǔ shàng wèi zhī qú ruò jū, rú dé liè chéng shuāi, ruò kǒng zǐ qī qī, zhōu liú yīng pìn, shēn bù dé róng, dào bù de xíng, kě gǔ lì pí fù, jiāng pū dào lù hū? zhòu wèi zhǎng yè zhī yǐn, zāo qiū jiǔ chí, chén miǎn yú jiǔ, bù shě zhòu yè, shì bì yǐ bìng. bìng zé bù gān yǐn shí, bù gān yǐn shí, zé féi yú bù dé zhì chǐ. jīng yuē: wéi zhàn lè shì cóng, shí yì wǎng yǒu kè shòu. wèi gōng zǐ wú jì wèi zhǎng yè zhī yǐn, kùn dú ér sǐ. zhòu suī wèi sǐ, yí yíng qú yǐ. rán jié zhòu tóng háng zé yí tóng bìng, yán qí yú chuí guò chǐ yú, fēi tú zēng zhī, yòu shī qí shí yǐ.
齊桓公云:「寡人未得仲父極難,既得仲父甚易。」桓公不及堯、舜,仲父不及禹、契,桓公猶易,堯、舜反難乎?以桓公得管仲易,知堯、舜得禹、契不難。夫易則少憂,少憂則不愁,不愁則身體不癯。舜承堯太平,堯、舜襲德。功假荒服,堯尚有憂,舜安〔而〕無事。故《經》曰:「上帝引逸」,謂虞舜也。舜承安繼治,任賢使能,恭己無為而天下治。故孔子曰:「巍巍乎!舜、禹之有天下而不與焉。」夫不與尚謂之癯若腒,如德劣承衰,若孔子棲棲,周流應聘,身不得容,道不得行,可骨立〔皮〕附,僵仆道路乎?紂為長夜之飲,糟丘酒池,沉湎於酒,不舍晝夜,是必以病。病則不甘飲食,不甘飲食,則肥腴不得至尺。《經》曰:「惟湛樂是從,時亦罔有克壽。」魏公子無忌為長夜之飲,困毒而死。紂雖未死,宜贏癯矣。然桀、紂同行則宜同病,言其腴垂過尺余,非徒增之,又失其實矣。
chuán yǔ yòu chēng: zhòu lì néng suǒ tiě shēn gōu, fǔ liáng yì zhù. yán qí duō lì yě. fēi lián è lái zhī tú, bìng xìng shòu chǒng. yán hǎo jì lì zhī zhǔ zhì jì lì zhī shì yě. huò yán wǔ wáng fá zhòu, bīng bù xuè rèn. fū yǐ suǒ tiě shēn gōu zhī lì, fǔ yǐ fēi lián è lái zhī tú, yǔ zhōu jūn xiāng dāng, wǔ wáng dé suī shèng, bù néng duó zhòu sù suǒ hòu zhī xīn zhòu suī è, yì bù shī suǒ yǔ tóng háng zhī yì. suī wèi wǔ wáng suǒ qín, shí yì yí shā shāng shí bǎi rén. jīn yán bù xuè rèn, fēi zhòu duō lì zhī xiào, fēi lián è lái zhù zhòu zhī yàn yě.
傳語又稱:「紂力能索鐵伸鈎,撫梁易柱。」言其多力也。「蜚廉、惡來之徒,並幸受寵。言好伎力之主致伎力之士也。或言武王伐紂,兵不血刃。」夫以索鐵伸鈎之力,輔以蜚廉、惡來之徒,與周軍相當,武王德雖盛,不能奪紂素所厚之心;紂雖惡,亦不失所與同行之意。雖為武王所擒,時亦宜殺傷十百人。今言「不血刃,」非紂多力之效,蜚廉、惡來助紂之驗也。
àn wǔ wáng zhī fú ruì, bù guò gāo zǔ. wǔ wáng yǒu bái yú chì wū zhī yòu, gāo zǔ yǒu duàn dà shé lǎo yù kū yú dào zhī ruì. wǔ wáng yǒu bā bǎi zhū hóu zhī zhù, gāo zǔ yǒu tiān xià yì bīng zhī zuǒ. wǔ wáng zhī xiāng, wàng yáng ér yǐ gāo zǔ zhī xiāng, lóng yán lóng zhǔn xiàng zǐ měi xū rán, shēn yǒu qī shí èr hēi zǐ. gāo zǔ yòu táo lǚ hòu yú zé zhōng, lǚ hòu zhé jiàn shàng yǒu yún qì zhī yàn, wǔ wáng bù wén yǒu cǐ. fū xiāng duō yú wàng yáng, ruì míng yú yú wū, tiān xià yì bīng bìng lái huì hàn, zhù qiáng yú zhū hóu. wǔ wáng chéng zhòu, gāo zǔ xí qín, èr shì zhī è, lóng shèng yú zhòu, tiān xià pàn qín, yí duō yú yīn. àn gāo zǔ fá qín, hái pò xiàng yǔ, zhàn chǎng liú xiě, bào shī wàn shù, shī jūn wáng zhòng, jǐ sǐ yī zài, rán hòu dé tiān xià, yòng bīng kǔ, zhū luàn jù. dú yún zhōu bīng bù xuè rèn, fēi qí shí yě. yán qí yì, kě yě yán bù xuè rèn, zēng zhī yě. àn zhōu qǔ yīn zhī shí, tài gōng yīn móu zhī shū, shí xiǎo ér dān, jiào yún wáng yīn, bīng dào mù yě, chén jǔ zhī zhú. chá wǔ chéng zhī piān, mù yě zhī zhàn, xuè liú fú chǔ, chì zhì qiān lǐ. yóu cǐ yán zhī, zhōu zhī qǔ yīn, yǔ hàn qín yī shí yě. ér yún qǔ yīn yì, bīng bù xuè rèn, měi wǔ wáng zhī dé, zēng yì qí shí yě. fán tiān xià zhī shì, bù kě zēng sǔn, kǎo chá qián hòu, xiào yàn zì liè. zì liè, zé shì fēi zhī shí yǒu suǒ dìng yǐ. shì chēng zhòu lì néng suǒ tiě shēn gōu yòu chēng wǔ wáng fá zhī bīng bù xuè rèn. fū yǐ suǒ tiě shēn gōu zhī lì dāng rén, zé shì mèng bì xià yù zhī pǐ yě yǐ bù xuè rèn zhī dé qǔ rén, shì zé sān huáng wǔ dì zhī shǔ yě. yǐ suǒ tiě zhī lì, bù yí shòu fú yǐ bù xuè rèn zhī dé, bù yí dùn bīng. jīn chēng zhòu lì, zé wǔ wáng dé biǎn yù wǔ wáng, zé zhòu lì shǎo. suǒ tiě bù xuè rèn, bù dé liǎng lì yīn zhōu zhī chēng, bù dé èr quán. bù dé èr quán, zé bì yī fēi.
案武王之符瑞,不過高祖。武王有白魚、赤烏之佑,高祖有斷大蛇、老嫗哭於道之瑞。武王有八百諸侯之助,高祖有天下義兵之佐。武王之相,望羊而已;高祖之相,龍顏、隆準、項紫、美須髯,身有七十二黑子。高祖又逃呂后於澤中,呂后輒見上有雲氣之驗,武王不聞有此。夫相多於望羊,瑞明於魚烏,天下義兵並來會漢,助強於諸侯。武王承紂,高祖襲秦,二世之惡,隆盛於紂,天下畔秦,宜多於殷。案高祖伐秦,還破項羽,戰場流血,暴屍萬數,失軍亡眾,幾死一再,然後得天下,用兵苦,誅亂劇。獨雲周兵不血刃,非其實也。言其易,可也;言不血刃,增之也。案周取殷之時,太公《陰謀》之書,食小兒丹,教雲亡殷,兵到牧野,晨舉脂燭。察《武成》之篇,牧野之戰,血流浮杵,赤志千里。由此言之,周之取殷,與漢、秦一實也。而雲取殷易,兵不血刃,美武王之德,增益其實也。凡天下之事,不可增損,考察前後,效驗自列。自列,則是非之實有所定矣。世稱紂力能索鐵伸鈎;又稱武王伐之兵不血刃。夫以索鐵伸鈎之力當人,則是孟賁、夏育之匹也;以不血刃之德取人,是則三皇、五帝之屬也。以索鐵之力,不宜受服;以不血刃之德,不宜頓兵。今稱紂力,則武王德貶;譽武王,則紂力少。索鐵、不血刃,不得兩立;殷、周之稱,不得二全。不得二全,則必一非。
kǒng zǐ yuē: zhòu zhī bù shàn, bù ruò shì zhī shén yě. shì yǐ jūn zǐ è jū xià liú, tiān xià zhī è jiē guī yān. mèng zǐ yuē: wú yú wǔ chéng, qǔ èr sān cè ěr. yǐ zhì rén fá bù rén, rú hé qí xuè zhī fú chǔ yě? ruò kǒng zǐ yán, dài qiě fú chǔ ruò mèng zǐ zhī yán, jìn bù xuè rèn. fú chǔ guò qí shí, bù xuè rèn yì shī qí zhèng. yī shèng yī xián, gòng lùn yī zhòu, qīng zhòng shū chēng, duō shǎo yì shí. zhòu zhī è bù ruò wáng mǎng. zhòu shā bǐ gàn, mǎng zhèn píng dì zhòu yǐ sì lì, mǎng dào hàn wèi. shā zhǔ lóng yú zhū chén, sì lì shùn yú dào wèi, shì zhòng suǒ pàn, yí shén yú zhòu. hàn zhū wáng mǎng, bīng dùn kūn yáng, sǐ zhě wàn shù, jūn zhì jiàn tái, xuè liú méi zhǐ. ér dú wèi zhōu qǔ tiān xià, bīng bù xuè rèn, fēi qí shí yě.
孔子曰:「紂之不善,不若是之甚也。是以君子惡居下流,天下之惡皆歸焉。 」孟子曰:「吾於《武成》,取二三策耳。以至仁伐不仁,如何其血之浮杵也?」 若孔子言,殆〔且〕浮杵;若孟子之言,近不血刃。浮杵過其實,不血刃亦失其正。一聖一賢,共論一紂,輕重殊稱,多少異實。紂之惡不若王莽。紂殺比干,莽鴆平帝;紂以嗣立,莽盜漢位。殺主隆於誅臣,嗣立順於盜位,士眾所畔,宜甚於紂。漢誅王莽,兵頓昆陽,死者萬數,軍至漸台,血流沒趾。而獨謂周取天下,兵不血刃,非其實也。
chuán yǔ yuē: wén wáng yǐn jiǔ qiān zhōng, kǒng zǐ bǎi gū. yù yán shèng rén dé shèng, néng yǐ dé jiāng jiǔ yě. rú yī zuò qiān zhōng bǎi gū, cǐ jiǔ tú, fēi shèng rén yě. yǐn jiǔ yǒu fǎ, xiōng fù xiǎo dà, yǔ rén jūn děng. yǐn jiǔ yòng qiān zhōng, yòng yáo yí jǐn bǎi niú, bǎi gū zé yí yòng shí yáng. fū yǐ qiān zhōng bǎi niú bǎi gū shí yáng yán zhī, wén wáng zhī shēn rú fáng fēng zhī jūn, kǒng zǐ zhī tǐ rú zhǎng dí zhī rén, nǎi néng kān zhī. àn wén wáng kǒng zǐ zhī tǐ, bù néng jí fáng fēng zhǎng dí, yǐ duǎn xiǎo zhī shēn, yǐn shí zhòng duō, shì quē wén wáng zhī guǎng, biǎn kǒng zǐ zhī chóng yě.
傳語曰:「文王飲酒千鍾,孔子百觚。」欲言聖人德盛,能以德將酒也。如一坐千鍾百觚,此酒徒,非聖人也。飲酒有法,胸腹小大,與人均等。飲酒用千鍾,用餚宜盡百牛,百觚則宜用十羊。夫以千鍾百牛、百觚十羊言之,文王之身如防風之君,孔子之體如長狄之人,乃能堪之。案文王、孔子之體,不能及防風、長狄,以短小之身,飲食眾多,是缺文王之廣,貶孔子之崇也。
àn jiǔ gào zhī piān, zhāo xī yuē sì zī jiǔ, cǐ yán wén wáng jiè shèn jiǔ yě. zhāo xī jiè shèn, zé mín huà zhī. wài chū jiè shèn zhī jiào, nèi yǐn jiǔ jǐn qiān zhōng, dǎo mín lǜ xià, hé yǐ zhì huà? chéng zhòu jí è, hé yǐ zì bié? qiě qiān zhōng zhī xiào, bǎi gū zhī yàn, hé suǒ yòng zāi? shǐ wén wáng kǒng zǐ yīn jì yòng jiǔ hū? zé shòu fú zuò bù néng yàn bǎo. yīn xiǎng shè zhī yòng jiǔ hū, xiǎng shè yǐn jiǔ, zì yǒu lǐ fǎ. rú sī yàn shǎng cì yǐn jiǔ hū? zé shǎng cì yǐn jiǔ, yí yǔ xià qí. cì zūn zhě zhī qián, sān shāng ér tuì, guò yú sān shāng, zuì xù shēng luàn. wén wáng kǒng zǐ, lǜ lǐ zhī rén yě, shǎng lài zuǒ yòu, zhì yú zuì xù luàn shēn: zì yòng jiǔ qiān zhōng bǎi gū, dà zhī zé wèi jié zhòu, xiǎo zhī zé wèi jiǔ tú, yòng hé yǐ lì dé chéng huà, biǎo míng chuí yù hū? shì wén dé jiāng wú zuì zhī yán, jiàn shèng rén yǒu duō dé zhī xiào, zé xū zēng wén wáng yǐ wèi qiān zhōng, kōng yì kǒng zǐ yǐ bǎi gū yǐ.
案《酒誥》之篇,「朝夕曰祀茲酒」,此言文王戒慎酒也。朝夕戒慎,則民化之。外出戒慎之教,內飲酒盡千鍾,導民率下,何以致化?承紂疾惡,何以自別?且千鍾之效,百觚之驗,何所用哉?使文王、孔子因祭用酒乎?則受福胙不能厭飽。因饗射之用酒乎,饗射飲酒,自有禮法。如私燕賞賜飲酒乎?則賞賜飲酒,宜與下齊。賜尊者之前,三觴而退,過於三觴,醉酗生亂。文王、孔子,率禮之人也,賞賚左右,至於醉酗亂身:自用酒千鍾百觚,大之則為桀、紂,小之則為酒徒,用何以立德成化,表名垂譽乎?世聞「德將毋醉」之言,見聖人有多德之效,則虛增文王以為千鍾,空益孔子以百觚矣。
chuán yǔ yuē: zhòu chén miǎn yú jiǔ, yǐ zāo wèi qiū, yǐ jiǔ wèi chí, niú yǐn zhě sān qiān rén, wèi zhǎng yè zhī yǐn, wáng qí jiǎ zǐ. fū zhòu suī shì jiǔ, yì yù yǐ wèi lè. lìng jiǔ chí zài zhōng tíng hū? zé bù dāng yán wèi zhǎng yè zhī yǐn. zuò zài shēn shì zhī zhōng, bì chuāng jǔ zhú, gù yuē zhǎng yè. lìng zuò yú shì hū? měi dāng yǐn zhě, qǐ zhī zhōng tíng, nǎi fù hái zuò, zé shì fán kǔ xiāng jí, bù néng shén lè. lìng chí zài shēn shì zhī zhōng, zé sān qiān rén yí lín chí zuò, qián fǔ yǐn chí jiǔ, yǎng shí yáo shàn, chàng lè zài qián, nǎi wèi lè ěr. rú shěn lín chí ér zuò, zé qián yǐn hài yú yáo shàn, chàng lè zhī zuò bù dé zài qián. fū yǐn shí jì bù yǐ lǐ, lín chí niú yǐn, zé qí dàn yáo bù fù yòng bēi, yì yí jiù yú ròu ér hǔ shí. zé zhī fū jiǔ chí niú yǐn, fēi qí shí yě.
傳語曰:「紂沉湎於酒,以糟為丘,以酒為池,牛飲者三千人,為長夜之飲,亡其甲子。」夫紂雖嗜酒,亦欲以為樂。令酒池在中庭乎?則不當言為長夜之飲。坐在深室之中,閉窗舉燭,故曰長夜。令坐於室乎?每當飲者,起之中庭,乃復還坐,則是煩苦相藉,不能甚樂。令池在深室之中,則三千人宜臨池坐,前俯飲池酒,仰食餚膳,倡樂在前,乃為樂耳。如審臨池而坐,則前飲害於餚膳,倡樂之作不得在前。夫飲食既不以禮,臨池牛飲,則其啖餚不復用杯,亦宜就魚肉而虎食。則知夫酒池牛飲,非其實也。
chuán yòu yán: zhòu xuán ròu yǐ wèi lín, lìng nán nǚ luǒ ér xiāng zhú qí jiān, shì wèi zuì lè yín xì wú jié dù yě. fū ròu dāng nèi yú kǒu, kǒu zhī suǒ shí, yí jié bù rǔ. jīn yán nán nǚ luǒ xiāng zhú qí jiān, hé děng jié zhě? rú yǐ zuì ér bù jì jié rǔ, zé dāng qí yù yú jiǔ zhōng, ér luǒ xiāng zhú yú ròu jiān. hé wèi bù kěn yù yú jiǔ zhōng? yǐ bù yán yù yú jiǔ, zhī bù luǒ xiāng zhú yú ròu jiān.
傳又言:紂懸肉以為林,令男女倮而相逐其間,是為醉樂淫戲無節度也。夫肉當內於口,口之所食,宜潔不辱。今言男女倮相逐其間,何等潔者?如以醉而不計潔辱,則當其浴於酒中,而倮相逐於肉間。何為不肯浴於酒中?以不言浴於酒,知不倮相逐於肉間。
chuán zhě zhī shuō, huò yán: chē xíng sǎ, qí xíng zhì, bǎi èr shí rì wèi yī yè. fū yán: yòng jiǔ wèi chí, zé yán qí chē xíng jiǔ fēi yě yán qí xuán ròu wèi lín, jí yán qí xíng zhì fēi yě. huò shí zhòu chén miǎn fù jiǔ, pāng tuó yú dì, jí yán yǐ jiǔ wèi chí. niàng jiǔ zāo jī jù, zé yán zāo wèi qiū. xuán ròu yǐ lín, zé yán ròu wèi lín. lín zhōng yōu míng, rén shí zǒu xì qí zhōng, zé yán luǒ xiāng zhú. huò shí zài jiǔ yòng lù chē, zé yán chē xíng jiǔ qí xíng zhì. huò shí shí shù yè, zé yán qí bǎi èr shí. huò shí zuì bù zhī wèn rì shù, zé yán qí wáng jiǎ zǐ. zhōu gōng fēng kāng shū, gào yǐ zhòu yòng jiǔ qī yú xī jí, yù yǐ jiè zhī yě. ér bù yán zāo qiū jiǔ chí, xuán ròu wèi lín, zhǎng yè zhī yǐn, wáng qí jiǎ zǐ. shèng rén bù yán, dài fēi shí yě.
傳者之說,或言:「車行灑,騎行炙,百二十日為一夜。」夫言:「用酒為池,」則言其車行酒非也;言其「懸肉為林,」即言騎行炙非也。或時紂沉湎覆酒,滂沲於地,即言以酒為池。釀酒糟積聚,則言糟為丘。懸肉以林,則言肉為林。林中幽冥,人時走戲其中,則言倮相逐。或時載酒用鹿車,則言車行酒、騎行炙。或時十數夜,則言其百二十。或時醉不知問日數,則言其亡甲子。周公封康叔,告以紂用酒期於悉極,欲以戒之也。而不言糟丘酒池,懸肉為林,長夜之飲,亡其甲子。聖人不言,殆非實也。
chuán yán yuē: zhòu fēi shí yǔ sān qiān rén niú yǐn yú jiǔ chí. fū xià guān bǎi, yīn èr bǎi, zhōu sān bǎi. zhòu zhī suǒ yǔ xiāng lè, fēi mín, bì chén yě fēi xiǎo chén, bì dà guān, qí shù bù néng mǎn sān qiān rén. chuán shū jiā yù è zhòu, gù yán sān qiān rén, zēng qí shí yě.
傳言曰:「紂非時與三千人牛飲於酒池。」夫夏官百,殷二百,周三百。紂之所與相樂,非民,必臣也;非小臣,必大官,其數不能滿三千人。傳書家欲惡紂,故言三千人,增其實也。
chuán yǔ yuē: zhōu gōng zhí zhì xià bái wū zhī shì. wèi hòu zhī yě. fū sān gōng, dǐng zú zhī chén, wáng zhě zhī zhēn gàn yě bái wū zhī shì, lǘ xiàng zhī wēi jiàn zhě yě. sān gōng qīng dǐng zú zhī zūn, zhí zhì hòu bái wū zhī shì, fēi qí shí yě. shí huò dài shì bēi gōng, bù jiāo bái wū, rén zé yán qí wǎng hòu bái wū huò shí qǐ bái wū zhī shì, yǐ bì yíng lǐ zhī, rén zé yán qí zhí zhì yǐ hòu qí jiā yě.
傳語曰:「周公執贄下白屋之士。」謂候之也。夫三公,鼎足之臣,王者之貞干也;白屋之士,閭巷之微賤者也。三公傾鼎足之尊,執贄候白屋之士,非其實也。時或待士卑恭,不驕白屋,人則言其往候白屋;或時起白屋之士,以璧迎禮之,人則言其執贄以候其家也。
chuán yǔ yuē: yáo shùn zhī jiǎn, máo cí bù jiǎn, cǎi chuán bù zhuó. fū yán máo cí cǎi chuán, kě yě yán bù jiǎn bù zhuó, zēng zhī yě. jīng yuē bì chéng wǔ fú. wǔ fú, wǔ cǎi fú yě. fú wǔ cǎi zhī fú, yòu máo cí cǎi chuán, hé gōng shì yī fú zhī bù xiāng chēng yě? fú wǔ cǎi, huà rì yuè xīng chén, máo cí cǎi chuán, fēi qí shí yě.
傳語曰:「堯、舜之儉,茅茨不剪,采椽不斫。夫言茅茨采椽,可也;言不剪不斫,增之也。《經》曰「弼成五服」。五服,五采服也。服五采之服,又茅茨、采椽,何宮室衣服之不相稱也?服五采,畫日月星辰,茅茨、采椽,非其實也。
chuán yǔ yuē: qín shǐ huáng dì fán shāo shī shū, kēng shā rú shì. yán fán shāo shī shū, miè qù wǔ jīng wén shū yě kēng shā rú shì zhě, yán qí jiē xié jīng chuán wén shū zhī rén yě. shāo qí shū, kēng qí rén, shī shū jué yǐ. yán shāo fán shī shū kēng shā rú shì, shí yě yán qí yù miè shī shū, gù kēng shā qí rén, fēi qí chéng, yòu zēng zhī yě.
傳語曰:「秦始皇帝燔燒詩書,坑殺儒士。」言燔燒詩書,滅去《五經》文書也;坑殺儒士者,言其皆挾經傳文書之人也。燒其書,坑其人,詩書絕矣。言燒燔詩書、坑殺儒士,實也;言其欲滅詩書,故坑殺其人,非其誠,又增之也。
qín shǐ huáng dì sān shí sì nián, zhì jiǔ xián yáng tái, rú shì qī shí rén qián wèi shòu. pú shè zhōu qīng chén jìn sòng shǐ huáng zhī dé. qí chún yú yuè jìn jiàn shǐ huáng bù fēng zǐ dì gōng chén zì wèi xié fǔ, cì zhōu qīng chén yǐ wèi miàn yú. shǐ huáng xià qí yì yú chéng xiàng lǐ sī. lǐ sī fēi chún yú yuè yuē: zhū shēng bù shī jīn ér xué gǔ, yǐ fēi dāng shì, huò luàn qián shǒu. chén qǐng chì shǐ guān, fēi qín jì jiē shāo zhī fēi bó shì guān suǒ zhí, tiān xià yǒu gǎn cáng shī shū bǎi jiā yǔ zhū xíng shū zhě xī yì shǒu wèi jí shāo zhī yǒu gǎn ǒu yǔ shī shū, qì shì yǐ gǔ fēi jīn zhě, zú miè lì jiàn zhī fú jǔ, yǔ tóng zuì. shǐ huáng xǔ zhī. míng nián, sān shí wǔ nián, zhū shēng zài xián yáng zhě, duō wèi yāo yán. shǐ huáng shǐ yù shǐ àn wèn zhū shēng, zhū shēng chuán xiāng gào yǐn zhě, zì chú fàn jìn zhě sì bǎi liù shí qī rén, jiē kēng zhī. fán shī shū, qǐ chún yú yuè zhī jiàn kēng rú shì, qǐ zì zhū shēng wèi yāo yán, jiàn kēng zhě sì bǎi liù shí qī rén. chuán zēng yán kēng shā rú shì, yù jué shī shū, yòu yán jǐn kēng zhī. cǐ fēi qí shí, ér yòu zēng zhī.
秦始皇帝三十四年,置酒咸陽台,儒士七十人前為壽。僕射周青臣進頌始皇之德。齊淳於越進諫始皇不封子弟功臣自為〔挾〕輔,刺周青臣以為面諛。始皇下其議於丞相李斯。李斯非淳于越曰:「諸生不師今而學古,以非當世,惑亂黔首。臣請敕史官,非秦記皆燒之;非博士官所職,天下有敢藏詩書、百家語、諸刑書者;悉詣守尉集燒之;有敢偶語詩書,棄市;以古非今者,族滅;吏見知弗舉,與同罪。」始皇許之。明年,三十五年,諸生在咸陽者,多為妖言。始皇使御史案問諸生,諸生傳相告引者,自除犯禁者四百六十七人,皆坑之。燔詩書,起淳于越之諫;坑儒士,起自諸生為妖言,見坑者四百六十七人。傳增言坑殺儒士,欲絕詩書,又言盡坑之。此非其實,而又增之。
chuán yǔ yuē: tīng tīng ruò jīng kē zhī lǘ. yán jīng kē wèi yān tài zǐ dān cì qín wáng, hòu zhū kē jiǔ zú, qí hòu huì hèn bù yǐ, fù yí kē zhī yī lǐ, yī lǐ jiē miè, gù yuē tīng tīng. cǐ yán zēng zhī yě.
傳語曰:「町町若荊軻之閭。」言荊軻為燕太子丹刺秦王,後誅軻九族,其後恚恨不已,復夷軻之一里,一里皆滅,故曰町町。此言增之也。
fū qín suī wú dào, wú wèi jǐn zhū jīng kē zhī lǐ. shǐ huáng xìng liáng shān zhī gōng, cóng shān shàng wàng jiàn chéng xiàng lǐ sī chē qí shén shèng, huì, chū yán fēi zhī. qí hòu zuǒ yòu yǐ gào lǐ sī, lǐ sī lì sǔn chē qí. shǐ huáng zhī zuǒ yòu xiè qí yán, mò zhī wèi shuí, jǐn bǔ zhū zài páng zhě jiē shā zhī. qí hòu zhuì xīng xià dōng jùn, zhì dì wèi shí, mín huò kè qí shí yuē shǐ huáng dì sǐ, dì fēn. huáng dì wén zhī, lìng yù shǐ zhú wèn, mò fú, jǐn qǔ shí páng rén zhū zhī. fū zhū cóng xíng yú liáng shān gōng jí zhū shí páng rén, yù de xiè yán kè shí zhě, bù néng shěn zhī, gù jǐn zhū zhī. jīng kē zhī lǘ, hé zuì yú qín ér jǐn zhū zhī? rú cì qín wáng zài lǘ zhōng, bù zhī wèi shuí, jǐn zhū zhī, kě yě jīng kē yǐ sǐ, cì zhě yǒu rén, yī lǐ zhī mín, hé wèi zuò zhī? shǐ huáng èr shí nián, yàn shǐ jīng kē cì qín wáng, qín wáng jué zhī, tǐ jiě kē yǐ xùn, bù yán jǐn zhū qí lǘ. bǐ huò shí zhū kē jiǔ zú, jiǔ zú zhòng duō, tóng lǐ ér chù, zhū qí jiǔ zú, yī lǐ qiě jǐn, hǎo zēng shì zhě, zé yán tīng tīng yě.
夫秦雖無道,無為盡誅荊軻之里。始皇幸梁山之宮,從山上望見丞相李斯車騎甚盛,恚,出言非之。其後左右以告李斯,李斯立損車騎。始皇知左右泄其言,莫知為誰,盡捕諸在旁者皆殺之。其後墜星下東郡,至地為石,民或刻其石曰「 始皇帝死,地分」。皇帝聞之,令御史逐問,莫服,盡取石旁人誅之。夫誅從行於梁山宮及誅石旁人,欲得泄言、刻石者,不能審知,故盡誅之。荊軻之閭,何罪於秦而盡誅之?如刺秦王在閭中,不知為誰,盡誅之,可也;荊軻已死,刺者有人,一里之民,何為坐之?始皇二十年,燕使荊軻刺秦王,秦王覺之,體解軻以徇,不言盡誅其閭。彼或時誅軻九族,九族眾多,同里而處,誅其九族,一里且盡,好增事者,則言町町也。