gǔ zhī dì wáng jiàn hóng dé zhě, xū hóng bǐ zhī chén bāo sòng jì zài, hóng dé nǎi zhāng, wàn shì nǎi wén. wèn shuō shū zhě: qīn míng wén sī yǐ xià, shuí suǒ yán yě? yuē: piān jiā yě. piān jiā shuí yě? kǒng zǐ yě. rán zé kǒng zǐ hóng bǐ zhī rén yě. zì wèi fǎn lǔ, rán hòu lè zhèng, yǎ sòng gè dé qí suǒ yě. hóng bǐ zhī fèn, gài sī shí yě. huò shuō shàng shū yuē: shàng zhě, shàng yě shàng suǒ wèi, xià suǒ shū yě. xià zhě shuí yě? yuē: chén zǐ yě. rán zé chén zǐ shū shàng suǒ wèi yǐ. wèn rú zhě: lǐ yán zhì, lè yán zuò, hé yě? yuē: lǐ zhě shàng suǒ zhì, gù yuē zhì lè zhě xià suǒ zuò, gù yuē zuò. tiān xià tài píng, sòng shēng zuò. fāng jīn tiān xià tài píng yǐ, sòng shī lè shēng kě yǐ zuò wèi? chuán zhě bù zhī yě, gù yuē jū rú. wèi kǒng kuī zhī dǐng míng, zhōu chén quàn xíng. xiào xuān huáng dì chēng yǐng chuān tài shǒu huáng bà yǒu zhì zhuàng, cì jīn bǎi jīn, hàn chén miǎn zhèng. fū yǐ rén zhǔ sòng chēng chén zǐ, chén zǐ dāng bāo jūn fù, yú yì jiào yǐ. yú shì tiān xià tài píng, kuí gē shùn dé xuān wáng huì zhōu, shī sòng qí xíng zhào bó shù zhí, zhōu gē táng shù. shì gù zhōu sòng sān shí yī, yīn sòng wǔ, lǔ sòng sì, fán sòng sì shí piān, shī rén suǒ yǐ jiā shàng yě. yóu cǐ yán zhī, chén zǐ dāng sòng, míng yǐ.
古之帝王建鴻德者,須鴻筆之臣褒頌紀載,鴻德乃彰,萬世乃聞。問說《書》者:「『欽明文思』以下,誰所言也?」曰:「篇家也。」「篇家誰也?」「孔子也。」然則孔子鴻筆之人也。「自衛反魯,然後樂正,《雅》、《頌》各得其所也。」鴻筆之奮,蓋斯時也。或說《尚書》曰:「尚者,上也;上所為,下所書也。」「下者誰也?」曰:「臣子也。」然則臣子書上所為矣。問儒者:「禮言制,樂言作,何也?」曰:「禮者上所制,故曰制;樂者下所作,故曰作。天下太平,頌聲作。」方今天下太平矣,頌詩樂聲可以作未?傳者不知也,故曰拘儒。衛孔悝之鼎銘,周臣勸行。孝宣皇帝稱潁川太守黃霸有治狀,賜金百斤,漢臣勉政。夫以人主頌稱臣子,臣子當褒君父,於義較矣。虞氏天下太平,夔歌舜德;宣王惠周,《詩》頌其行;召伯述職,周歌棠樹。是故《周頌》三十一,《殷頌》五,《魯頌》四,凡《頌》四十篇,詩人所以嘉上也。由此言之,臣子當頌,明矣。
rú zhě wèi hàn wú shèng dì, zhì huà wèi tài píng. xuān hàn zhī piān, lùn hàn yǐ yǒu shèng dì, zhì yǐ tài píng huī guó zhī piān, jí lùn hàn dé fēi cháng shí rán, nǎi zài bǎi dài zhī shàng. biǎo dé sòng gōng, xuān bāo zhǔ shàng, shī zhī sòng yán, yòu chén zhī diǎn yě. shě qí jiā ér guān tā rén zhī shì, hū qí fù ér chēng yì rén zhī wēng, wèi wèi dé yě. hàn, jīn tiān xià zhī jiā yě xiān dì jīn shàng mín chén zhī wēng yě. fū xiǎo zhǔ dé ér sòng qí měi, shí guó qí ér huī qí gōng, shú yǔ yí àn bù néng yě? kǒng zǐ chēng dà zāi! yáo zhī wèi jūn yě! wéi tiān wèi dà, wéi yáo zé zhī. dàng dàng hū mín wú néng míng yān! huò nián wǔ shí jī rǎng yú tú, huò yuē: dà zāi! yáo zhī dé yě. jī rǎng zhě yuē: wú rì chū ér zuò, rì rù ér xī, záo jǐng ér yǐn, gēng tián ér shí, yáo hé děng lì? kǒng zǐ nǎi yán dà zāi! yáo zhī dé zhě, nǎi zhī yáo zhě yě. shè shèng shì bù zhī shèng zhǔ, shì zé máng zhě bù néng bié qīng huáng yě zhī shèng zhǔ bù néng sòng, shì zé àn zhě bù néng yán shì fēi yě. rán zé fāng jīn máng yīn zhī rú, yǔ táng jī rǎng zhī mín, tóng yī cái yǐ. fū kǒng zǐ jí táng rén yán dà zāi zhě, zhī yáo dé, gài yáo shèng yě jī rǎng zhī mín yún yáo hé děng lì, shì bù zhī yáo dé yě.
儒者謂漢無聖帝,治化未太平。《宣漢》之篇,論漢已有聖帝,治已太平;《恢國》之篇,極論漢德非常實然,乃在百代之上。表德頌功,宣褒主上,《詩》之頌言,右臣之典也。舍其家而觀他人之室,忽其父而稱異人之翁,未為德也。漢,今天下之家也;先帝、今上民臣之翁也。夫曉主德而頌其美,識國奇而恢其功,孰與疑暗不能也?孔子稱「大哉!堯之為君也!唯天為大,唯堯則之。蕩蕩乎民無能名焉」!或年五十擊壤於塗,或曰:「大哉!堯之德也。」擊壤者曰: 「吾日出而作,日入而息,鑿井而飲,耕田而食,堯何等力?」孔子乃言「大哉!堯之德」者,乃知堯者也。涉聖世不知聖主,是則盲者不能別青黃也;知聖主不能頌,是則暗者不能言是非也。然則方今盲喑之儒,與唐擊壤之民,同一才矣。夫孔子及唐人言大哉者,知堯德,蓋堯盛也;擊壤之民雲「堯何等力」,是不知堯德也。
yè jǔ dēng zhú, guāng yào suǒ jí, kě de dù yě rì zhào tiān xià, yuǎn jìn guǎng xiá, nán dé liàng yě. fú yú huái jì, jiē zhī qū zhé rù dōng hǎi zhě, bù xiǎo nán běi. gù fū guǎng dà cóng héng nán shù, jí shēn, jiē lì nán cè. hàn dé fēng guǎng, rì guāng hǎi wài yě. zhī zhě zhī zhī, bù zhī zhě bù zhī hàn shèng yě. hàn jiā zhe shū, duō shàng jí yīn zhōu, zhū zi bìng zuò, jiē lùn tā shì, wú bāo sòng zhī yán, lùn héng yǒu zhī. yòu shī sòng guó míng zhōu sòng, dù fǔ bān gù suǒ shàng hàn sòng, xiāng yī lèi yě.
夜舉燈燭,光曜所及,可得度也;日照天下,遠近廣狹,難得量也。浮於淮、濟,皆知曲折;入東海者,不曉南北。故夫廣大從橫難數,極深,揭歷難測。漢德酆廣,日光海外也。知者知之,不知者不知漢盛也。漢家著書,多上及殷、周,諸子並作,皆論他事,無褒頌之言,《論衡》有之。又《詩》頌國名《周頌》,杜撫、〔班〕固所上《漢頌》,相依類也。
xuān dì zhī shí, huà tú hàn liè shì, huò bù zài yú huà shàng zhě, zi sūn chǐ zhī. hé zé? fù zǔ bù xián, gù bù huà tú yě. fū sòng yán, fēi tú huà wén yě. rú qiān shì zhī hòu, dú jīng shū bù jiàn hàn měi, hòu shì guài zhī. gù fū gǔ zhī tōng jīng zhī chén, jì zhǔ lìng gōng, jì yú zhú bó sòng shàng lìng dé, kè yú dǐng míng. wén rén shè shì, yǐ cǐ zì miǎn. hàn dé bù jí liù dài, lùn zhě bù dé zhī gù yě.
宣帝之時,畫圖漢列士,或不在於畫上者,子孫恥之。何則?父祖不賢,故不畫圖也。夫頌言,非徒畫文也。如千世之後,讀經書不見漢美,後世怪之。故夫古之通經之臣,紀主令功,記於竹帛;頌上令德,刻於鼎銘。文人涉世,以此自勉。漢德不及六代,論者不德之故也。
dì yǒu qiū wū, gù yǒu gāo píng, huò yǐ chā píng ér yí zhī, wèi píng dì yǐ. shì jiàn wǔ dì sān wáng wèi jīng shū, hàn shì bù zài, zé wèi wǔ sān yōu yú hàn yǐ. huò yǐ lùn wèi chā, sǔn wǔ sān, shǎo fēng mǎn hàn jiā zhī xià, bìng wèi píng zāi! hàn jiāng wèi qiū, wǔ sān zhuǎn wèi wū yǐ. hú chí fēi yī, guǎng xiá tóng yě, shù gān cè zhī, shēn qiǎn kě dù. hàn yǔ bǎi dài jù wèi zhǔ yě, shí ér lùn zhī, yōu liè kě jiàn. gù bù shù zhǎng gān, bù zhī shēn qiǎn zhī dù wú lùn héng zhī lùn, bù zhī yōu liè zhī shí. hàn zài bǎi dài zhī mò, shàng yǔ bǎi dài liào dé, hú chí xiāng yǔ bǐ yě, wú hóng bǐ zhī lùn, bù miǎn yōng yōng zhī míng. lùn hǎo chēng gǔ ér huǐ jīn, kǒng hàn jiāng zài bǎi dài zhī xià, qǐ tú tóng zāi!
地有丘洿,故有高平,或以鍤平而夷之,為平地矣。世見五帝、三王為經書,漢事不載,則謂五、三優於漢矣。或以論為鍤,損五、〔三〕,少豐滿漢家之下,並為平哉!漢將為丘,五、三轉為洿矣。湖池非一,廣狹同也,樹竿測之,深淺可度。漢與百代俱為主也,實而論之,優劣可見。故不樹長竿,不知深淺之度;無《論衡》之論,不知優劣之實。漢在百代之末,上與百代料德,湖池相與比也,無鴻筆之論,不免庸庸之名。論好稱古而毀今,恐漢將在百代之下,豈徒同哉!
shì zhě, xíng zhī jī yě. shì zhī měi zhě, chéng xuān yě è zhě, líng lì yě. chéng tāng zāo hàn, zhōu xuān yì rán. rán ér chéng tāng jiā chéng, xuān wáng yán xuān, wú wàng zhī zāi, bù néng kuī zhèng, chén zǐ lèi shì, bù shī shí yě. yóu sī yǐ lùn yáo, yáo yì měi shì yě, shí yì yǒu hóng shuǐ, bǎi xìng bù ān, yóu yán yáo zhě, dé shí kǎo yě. fū yī zì zhī shì, shàng yóu míng zhǔ, kuàng qiān yán zhī lùn, wàn wén zhī sòng zāi?
諡者,行之跡也。諡之美者,成、宣也;惡者,靈、歷也。成湯遭旱,周宣亦然。然而成湯加「成」,宣王言「宣」,無妄之災,不能虧政,臣子累諡,不失實也。由斯以論堯,堯亦美諡也,時亦有洪水,百姓不安,猶言堯者,得實考也。夫一字之諡,尚猶明主,況千言之論,萬文之頌哉?
chuán chē zài rén, shú yǔ qí tú duō yě? sù chē pǔ chuán, shú yǔ jiā qī cǎi huà yě? rán zé hóng bǐ zhī rén, guó zhī chuán chē cǎi huà yě. nóng wú qiáng fū, gǔ sù bù dēng guó wú qiáng wén, dé àn bù zhāng. hàn dé bù xiū, luàn zài bǎi dài zhī jiān, qiáng bǐ zhī rú bù zhe zài yě. gāo zǔ yǐ lái, zhe shū fēi bù jiǎng lùn hàn. sī mǎ zhǎng qīng wèi fēng chán shū, wén yuē bù jù. sī mǎ zi zhǎng jì huáng dì yǐ zhì xiào wǔ, yáng zi yún lù xuān dì yǐ zhì āi píng. chén píng zhòng jì guāng wǔ. bān mèng jiān sòng xiào míng. hàn jiā gōng dé, pō kě guān jiàn. jīn shàng jí mìng, wèi yǒu bāo zài, lùn héng zhī rén, wèi cǐ bì jīng, gù yǒu qí shì xuān hàn huī guó yàn fú.
船車載人,孰與其徒多也?素車朴船,孰與加漆采畫也?然則鴻筆之人,國之船車、采畫也。農無〔強〕夫,谷粟不登;國無強文,德暗不彰。漢德不休,亂在百代之間,強筆之儒不著載也。高祖以來,著書非不講論漢。司馬長卿為《封禪書》,文約不具。司馬子長紀黃帝以至孝武,揚子云錄宣帝以至哀、平。陳平仲紀光武。班孟堅頌孝明。漢家功德,頗可觀見。今上即命,未有褒載,《論衡》之人,為此畢精,故有《齊世》、《宣漢》、《恢國》、《驗符》。
lóng wú yún yǔ bù néng cān tiān. hóng bǐ zhī rén, guó zhī yún yǔ yě. zài guó dé yú chuán shū zhī shàng, xuān zhāo míng yú wàn shì zhī hòu, jué gāo fēi tú cān tiān yě. chéng qiáng zhī tǔ, píng dì zhī rǎng yě, rén jiā zhú dǎo zhī lì, shù lì lín chí. guó zhī gōng dé, chóng yú chéng qiáng, wén rén zhī bǐ, jìn yú zhú dǎo. shèng zhǔ dé shèng gōng lì, ruò bù bāo sòng jì zài, xī dé chuán chí liú qù wú jiāng hū? rén yǒu gāo xíng, huò yù dé qí shí, huò yù chēng zhī bù néng yán, huò wèi bù shàn, bù kěn chén yī. duàn cǐ sān zhě, shú zhě wèi xián? wǔ sān zhī jì, yú sī wèi shèng. xiào míng zhī shí, zhòng ruì bìng zhì, bǎi guān chén zǐ, bù wèi shǎo yǐ, wéi bān gù zhī tú, chēng sòng guó dé, kě wèi yù dé qí shí yǐ. sòng wén jué yǐ qí, zhāng hàn dé yú bǎi dài, shǐ dì míng rú rì yuè, shú yǔ bù néng yán, yán zhī bù měi shàn zāi?
龍無雲雨不能參天。鴻筆之人,國之雲雨也。載國德於傳書之上,宣昭名於萬世之後,厥高非徒參天也。城牆之土,平地之壤也,人加築蹈之力,樹立臨池。國之功德,崇於城牆,文人之筆,勁於築蹈。聖主德盛功立,〔若〕不褒頌紀載,奚得傳馳流去無疆乎?人有高行,或譽得其實,或欲稱之不能言,或謂不善,不肯陳一。斷此三者,孰者為賢?五、三之際,於斯為盛。孝明之時,眾瑞並至,百官臣子,不為少矣,唯班固之徒,稱頌國德,可謂譽得其實矣。頌文譎以奇,彰漢德於百代,使帝名如日月,孰與不能言,言之不美善哉?
qín shǐ huáng dōng nán yóu, shēng huì jī shān, lǐ sī kè shí, jì sòng dì dé. zhì láng yá yì rán. qín wú dào zhī guó, kè shí wén shì, guān dú zhī zhě jiàn yáo shùn zhī měi. yóu cǐ yán zhī, xū sòng míng yǐ. dāng jīn fēi wú lǐ sī zhī cái yě, wú cóng shēng huì jī lì láng yá zhī jiē yě. xián gē wèi miào yì zhī qū, zuò zhě bù yuē shàn, xián gē zhī rén, bì dài bù jīng. hé zé? miào yì nán wèi, guān zhě bù zhī shàn yě. shèng guó yáng miào yì zhī zhèng, zhòng chén bù sòng, jiāng shùn qí měi, ān dé suǒ shī zāi? jīn fāng jì zhī shū zài zhú bó, wú zhǔ míng suǒ cóng shēng chū, jiàn zhě hū rán, bù xiè fú yě. rú tí yuē mǒu jiǎ mǒu zi zhī fāng, ruò yán yǐ yàn cháng shì, rén zhēng kè xiě, yǐ wèi zhēn mì. shàng shū yú guó, zòu jì yú jùn, yù jiàn shì lì, chēng shù xíng néng, zhāng xià jì chū, shì lì xián miào. hé zé? zhāng biǎo qí xíng, jì míng qí cái yě. guó dé yì chì, mò yǒu xuān bāo, shǐ shèng guó dà hàn yǒu yōng yōng zhī míng, jiù zài sú rú bù shí lùn yě.
秦始皇東南遊,升會稽山,李斯刻石,紀頌帝德。至琅琊亦然。秦無道之國,刻石文世,觀讀之者見堯、舜之美。由此言之,須頌明矣。當今非無李斯之才也,無從升會稽歷琅琊之階也。弦歌為妙異之曲,坐者不曰善,弦歌之人,必怠不精。何則?妙異難為,觀者不知善也。聖國揚妙異之政,眾臣不頌,將順其美,安得所施哉?今方〔技〕之書在竹帛,無主名所從生出,見者忽然,不卸服也。如題曰「〔某〕甲某子之方,」若言「已驗嘗試,」人爭刻寫,以為珍秘。上書於國,奏〔記〕於郡,譽薦士吏,稱術行能,章下記出,士吏賢妙。何則?章表其行,記明其才也。國德溢熾,莫有宣褒,使聖國大漢有庸庸之名,咎在俗儒不實論也。
gǔ jīn shèng wáng bù jué, zé qí fú ruì yì yí lèi shǔ. fú ruì zhī chū, bù tóng yú qián, huò shí yǐ yǒu, shì wú yǐ zhī, gù yǒu jiǎng ruì. sú rú hǎo zhǎng gǔ ér duǎn jīn, yán ruì zé wò qián ér báo hòu. shì yīng shí ér dìng zhī, hàn bù wèi shǎo. hàn yǒu shí shì, rú zhě bù chēng gǔ yǒu xū měi, chéng xīn rán zhī. xìn jiǔ yuǎn zhī wěi, hū jìn jīn zhī shí. sī gài sān zēng jiǔ xū suǒ yǐ chéng yě, néng shèng shí shèng, suǒ yǐ xìng yě. rú zhě chēng shèng guò shí, jī hé yú hàn, hàn bù néng jí. fēi bù néng jí, rú zhě zhī shuō shǐ nán jí yě. rú shí lùn zhī, hàn gèng nán jí. gǔ shú suì píng, shèng wáng yīn yuán yǐ lì gōng huà, gù zhì qī zhī piān, wèi hàn jī fā. zhì yǒu qī, luàn yǒu shí. néng yǐ luàn wèi zhì zhě yōu, yōu zhě yǒu zhī. jiàn chū mèng nián, wú wàng qì zhì, shèng shì zhī qī yě. huáng dì zhí dé, jiù bèi qí zāi, gù shùn gǔ míng yú, wèi hàn yīng biàn. shì gù zāi biàn zhī zhì, huò zài shèng shì. shí hàn huò zhàn, wèi hàn lùn zāi. shì gù chūn qiū wèi hàn zhì fǎ, lùn héng wèi hàn píng shuō. cóng mén yīng tíng, tīng táng shì zhī yán, shén ér shī jiǔ, rú shēng táng kuī shì, bǎi bù shī yī. lùn héng zhī rén zài gǔ huāng liú zhī dì, qí yuǎn fēi tú mén tíng yě.
古今聖王不絕,則其符瑞亦宜累屬。符瑞之出,不同於前,或時已有,世無以知,故有《講瑞》。俗儒好長古而短今,言瑞則渥前而薄後。《是應》實而定之,漢不為少。漢有實事,儒者不稱;古有虛美,誠心然之。信久遠之偽,忽近今之實。斯蓋三增九虛所以成也,《能聖》《實聖》,所以興也。儒者稱聖過實,稽合於漢,漢不能及。非不能及,儒者之說使難及也。〔如〕實論之,漢更難及。谷熟歲平,聖王因緣以立功化,故《治期》之篇,為漢激發。治有期,亂有時。能以亂為治者優,優者有之。建初孟年,無妄氣至,聖世之期也。皇帝執德,救備其災,故《順鼓》、《明雩》,為漢應變。是故災變之至,或在聖世。時旱禍湛,為漢論災。是故《春秋》為漢製法,《論衡》為漢平說。從門應庭,聽堂室之言,什而失九,如升堂窺室,百不失一。《論衡》之人在古荒流之地,其遠非徒門庭也。
rì kè jìng zhòng qiān lǐ, rén bù wèi zhī guǎng zhě, yuǎn yě. wàng yè shén yǔ, yuè guāng bù àn, rén bù dǔ yào zhě, yǐn yě. shèng zhě chuí rì yuè zhī míng, chù zài zhōng zhōu. yǐn yú bǎi lǐ, yáo wén chuán shòu, bù shí. xíng yào bù shí, nán lùn. dé zhào shū dào, jì lì zhì, nǎi wén shèng zhèng. shì yǐ bāo gōng shī qiū shān zhī jī, sòng dé yí gāo yú zhī měi. shǐ zhì tái gé zhī xià, dǎo bān jiǎ zhī jī, lùn gōng dé zhī shí, bù shī háo lí zhī wēi. wǔ wáng fēng bǐ gàn zhī mù, kǒng zǐ xiǎn sān lèi zhī xíng. dà hàn zhī dé, fēi zhí bǐ gàn sān lèi yě. dào lì yóu biǎo, lù chū qí xià, wàng yóu biǎo zhě zhāo rán zhī lù. hàn dé míng zhe, mò lì bāng biǎo zhī yán, gù hào guǎng zhī dé wèi guāng yú shì yě.
日刻徑重千里,人不謂之廣者,遠也。望夜甚雨,月光不暗,人不睹曜者,隱也。聖者垂日月之明,處在中州。隱於百里,遙聞傳授,不實。形耀不實,難論。得詔書到,計吏至,乃聞聖政。是以褒功失丘山之積,頌德遺膏腴之美。使至台閣之下,蹈班、賈之跡,論功德之實,不失毫釐之微。武王封比干之墓,孔子顯三累之行。大漢之德,非直比干三累也。道立〔郵〕表,路出其下,望〔郵〕表者昭然知路。漢德明著,莫立邦表之言,故浩廣之德未光於世也。