huò wèn yuē: tiān dì zhī jiān, wàn wù zhī xìng, hán xuè zhī chóng, yǒu fù shé fēng chài, xián huái dú shì, fàn zhōng rén shēn, wèi huò jí tòng, dāng shí bù jiù, liú biàn yī shēn cǎo mù zhī zhōng, yǒu bā dòu yě gě, shí zhī còu mèn, pō duō shā rén. bù zhī cǐ wù, bǐng hé qì yú tiān? wàn wù zhī shēng, jiē bǐng yuán qì, yuán qì zhī zhōng, yǒu dú shì hū?
或問曰:「天地之間,萬物之性,含血之蟲,有蝮、蛇、蜂、蠆,咸懷毒螫,犯中人身,〔謂〕獲疾痛,當時不救,流遍一身;草木之中,有巴豆、野葛,食之湊懣,頗多殺人。不知此物,稟何氣於天?萬物之生,皆稟元氣,元氣之中,有毒螫乎?」
yuē: fū dú, tài yáng zhī rè qì yě, zhōng rén rén dú. rén shí còu mèn zhě, qí bù kān rèn yě. bù kān rèn, zé wèi zhī dú yǐ. tài yáng huǒ qì, cháng wèi dú shì, qì rè yě. tài yáng zhī dì, rén mín cù jí, cù jí zhī rén, kǒu shé wèi dú. gù chǔ yuè zhī rén, cù jí jié jí, yǔ rén tán yán, kǒu tuò shè rén, zé rén chún tāi zhǒng ér wèi chuàng. nán jùn jí rè zhī dì, qí rén zhù shù shù kū, tuò niǎo niǎo zhuì. wū xián néng yǐ zhù yán rén zhī jí yù rén zhī huò zhě, shēng yú jiāng nán, hán liè qì yě. fū dú, yáng qì yě, gù qí zhōng rén, ruò huǒ zhuó rén. huò wèi fù suǒ zhōng, gē ròu zhì dì jiāo fèi, huǒ qì zhī yàn yě. sì fāng jí jiē wèi wéi biān, wéi dōng nán yú yǒu wēn liè qì. wēn liè qì fā, cháng yǐ chūn xià. chūn xià yáng qǐ. dōng nán yú, yáng wèi yě. tā wù zhī qì, rù rén bí mù, bù néng jí tòng. huǒ yān rù bí bí jí, rù mù mù tòng, huǒ qì yǒu liè yě. wù wèi mí xiè zhě duō, wéi yī huǒ zuì liè, huǒ qì suǒ zào yě. shí gān zhǐ zhī shí, wú shāng yú rén. shí mì shǎo duō, zé lìng rén dú. mì wèi fēng yè, fēng zé yáng wù yě. rén xíng wú suǒ chù fàn, tǐ wú gù tòng, tòng chù ruò zhàng zhī jī. rén féi, féi wèi guǐ ōu zhī. guǐ zhě, tài yáng zhī yāo yě. wēi zhě, jí wèi zhī biān, qí zhì yòng mì yǔ dān. mì dān yáng wù, yǐ lèi zhì zhī yě. fū zhì fēng yòng fēng, zhì rè yòng rè, zhì biān yòng mì dān. zé zhī biān zhě yáng qì suǒ wèi, liú dú suǒ jiā yě. tiān dì zhī jiān, dú qì liú xíng, rén dāng qí chōng, zé miàn zhǒng jí, shì rén wèi zhī huǒ liú suǒ cì yě.
曰:夫毒,太陽之熱氣也,中人人毒。人食湊懣者,其不堪任也。不堪任,則謂之毒矣。太陽火氣,常為毒螫,氣熱也。太陽之地,人民促急,促急之人,口舌為毒。故楚、越之人,促急捷疾,與人談言,口唾射人,則人脣胎腫而為創。南郡極熱之地,其人祝樹樹枯,唾鳥鳥墜。巫咸能以祝延人之疾、愈人之禍者,生於江南,含烈氣也。夫毒,陽氣也,故其中人,若火灼人。或為蝮所中,割肉置地焦沸,火氣之驗也。四方極皆為維邊,唯東南隅有溫烈氣。溫烈氣發,常以春夏。春夏陽起。東南隅,陽位也。他物之氣,入人鼻目,不能疾痛。火煙入鼻鼻疾,入目目痛,火氣有烈也。物為靡屑者多,唯一火最烈,火氣所燥也。食甘旨之食,無傷於人。食蜜少多,則令人毒。蜜為蜂液,蜂則陽物也。人行無所觸犯,體無故痛,痛處若杖之跡。人腓,腓謂鬼毆之。鬼者,太陽之妖也。微者,疾謂之邊,其治用蜜與丹。蜜丹陽物,以類治之也。夫治風用風,治熱用熱,治邊用蜜丹。則知邊者陽氣所為,流毒所加也。天地之間,毒氣流行,人當其沖,則面腫疾,世人謂之火流所刺也。
rén jiàn guǐ zhě, yán qí sè chì, tài yáng yāo qì, zì rú qí sè yě. guǐ wèi liè dú, fàn rén zhé sǐ, gù dù bó shè zhōu xuān lì bēng. guǐ suǒ jī wù, yáng huǒ zhī lèi, dù bó gōng shǐ, qí sè jiē yì. nán dào míng dú yuē duǎn hú. dù bó zhī xiàng, zhí gōng ér shè, yáng qì yīn ér jī, jī ér shè, gù qí zhōng rén xiàng gōng shǐ zhī xíng. huǒ kùn ér qì rè, xuè dú shèng, gù shí zǒu mǎ zhī gān shā rén, qì kùn wèi rè yě shèng xià bào xíng, shǔ yē ér sǐ, rè jí wèi dú yě. rén jí xíng hàn chū, duì lú hàn chū, xiàng rì yì hàn chū, jí wēn bìng zhě yì hàn chū. sì zhě yì shì ér jiē hàn chū, kùn tóng rè děng, huǒ rì zhī biàn yě. tiān xià wàn wù, hán tài yáng qì ér shēng zhě, jiē yǒu dú shì. dú shì wò zhě, zài chóng zé wèi fù shé fēng chài, zài cǎo zé wèi bā dòu zhì gé, zài yú zé wèi guī yǔ duō shū, gù rén shí guī gān ér sǐ, wèi duō shū shì yǒu dú. yú yǔ niǎo tóng lèi, gù niǎo fēi yú yì fēi, niǎo luǎn yú yì luǎn, fù shé fēng chài jiē luǎn, tóng xìng lèi yě.
人見鬼者,言其色赤,太陽妖氣,自如其色也。鬼為烈毒,犯人輒死,故杜伯射周宣立崩。鬼所齎物,陽火之類,杜伯弓矢,其色皆亦。南道名毒曰短狐。杜伯之象,執弓而射,陽氣因而激,激而射,故其中人象弓矢之形。火困而氣熱,血毒盛,故食走馬之肝殺人,氣困為熱也;盛夏暴行,暑暍而死,熱極為毒也。人疾行汗出,對爐汗出,向日亦汗出,疾溫病者亦汗出。四者異事而皆汗出,困同熱等,火日之變也。天下萬物,含太陽氣而生者,皆有毒螫。毒螫渥者,在蟲則為蝮蛇蜂蠆,在草則為巴豆治葛,在魚則為鮭與多、叔,故人食鮭肝而死,為多、叔螫有毒。魚與鳥同類,故鳥蜚魚亦蜚,鳥卵魚亦卵,蝮蛇蜂蠆皆卵,同性類也。
qí zài rén yě wèi xiǎo rén, gù xiǎo rén zhī kǒu, wèi huò tiān xià. xiǎo rén jiē huái dú qì, yáng dì xiǎo rén, dú yóu kù liè, gù nán yuè zhī rén, zhù shì zhé xiào. yàn yuē: zhòng kǒu shuò jīn. kǒu zhě, huǒ yě. wǔ xíng èr yuē huǒ, wǔ shì èr yuē yán. yán yǔ huǒ zhí, gù yún shuò jīn. dào kǒu shé zhī shuò, bù yán bá mù yàn huǒ, bì yún shuò jīn, jīn zhì yú huǒ, huǒ kǒu tóng lèi yě.
其在人也為小人,故小人之口,為禍天下。小人皆懷毒氣,陽地小人,毒尤酷烈,故南越之人,祝誓輒效。諺曰:「眾口爍金。」口者,火也。五行二曰火,五事二曰言。言與火直,故云爍金。道口舌之爍,不言拔木焰火,必雲爍金,金制於火,火口同類也。
yào shēng fēi yī dì, tài bó cǎi zhī wú. zhù duō fēi yī gōng, shì chēng chǔ táng xī. wēn qì tiān xià yǒu, lù wèi rù nán hǎi. zhèn niǎo shēng yú nán, rén yǐn zhèn sǐ. chén wèi lóng, sì wèi shé, chén sì zhī wèi zài dōng nán. lóng yǒu dú, shé yǒu shì, gù fù yǒu lì yá, lóng yǒu nì lín. mù shēng huǒ, huǒ wèi dú, gù cāng lóng zhī shòu hán huǒ xīng. yě gé bā dòu, jiē yǒu dú shì, gù yě zài dōng nán, bā zài xī nán. tǔ dì yǒu zào shī, gù dú wù yǒu duō shǎo. shēng chū yǒu chù dì, gù dú yǒu liè bù liè. fù shé yǔ yú bǐ, gù shēng yú cǎo zé. fēng chài yǔ niǎo tóng, gù chǎn yú wū shù. jiāng běi dì zào, gù duō fēng chài. jiāng nán dì shī, gù duō fù shé. shēng gāo zào bǐ yáng, yáng wù xuán chuí, gù fēng chài yǐ wěi cì. shēng xià shī bǐ yīn, yīn wù róu shēn, gù fù shé yǐ kǒu zé. dú huò cáng yú shǒu wěi, gù shì yǒu dú huò cáng yú tǐ fū, gù shí zhī zhé mèn huò fù yú chún wěn, gù shé gǔ wèi huò.
藥生非一地,太伯〔采〕之吳。鑄多非一工,世稱楚棠溪。溫氣天下有,路畏入南海。鴆鳥生於南,人飲鴆死。辰為龍,巳為蛇,辰巳之位在東南。龍有毒,蛇有螫,故蝮有利牙,龍有逆鱗。木生火,火為毒,故蒼龍之獸含火星。冶葛巴豆,皆有毒螫,故冶在東南,巴在西南。土地有燥濕,故毒物有多少。生出有處地,故毒有烈不烈。蝮蛇與魚比,故生於草澤。蜂蠆與鳥同,故產於屋樹。江北地燥,故多蜂蠆。江南地濕,故多蝮蛇。生高燥比陽,陽物懸垂,故蜂蠆以尾刺。生下濕比陰,陰物柔伸,故蝮蛇以口齰。毒或藏於首尾,故螫有毒;或藏於體膚,故食之輒懣;或附於脣吻,故舌鼓為禍。
dú shì zhī shēng, jiē tóng yī qì, fā dòng suī yì, nèi wèi yī lèi. gù rén mèng jiàn huǒ, zhàn wèi kǒu shé mèng jiàn fù shé, yì kǒu shé. huǒ wèi kǒu shé zhī xiàng, kǒu shé jiàn yú fù shé, tóng lèi gòng běn, suǒ bǐng yī qì yě. gù huǒ wèi yán, yán wèi xiǎo rén. xiǎo rén wèi yāo, yóu kǒu shé. kǒu shé zhī zhēng, yóu rén gǎn tiān, gù wǔ shì èr yuē yán. yán zhī jiù zhēng, jiàn héng yáng ruò. jiàn zhě shē lì, gù fù shé duō wén. wén qǐ yú yáng, gù ruò zhì wén. yáng ruò zé yán cóng, gù shí yǒu shī yāo.
毒螫之生,皆同一氣,發動雖異,內為一類。故人夢見火,占為口舌;夢見蝮蛇,亦口舌。火為口舌之象,口舌見於蝮蛇,同類共本,所稟一氣也。故火為言,言為小人。小人為妖,由口舌。口舌之徵,由人感天,故五事二曰言。言之咎徵,「僭恆暘若」。僭者奢麗,故蝮蛇多文。文起於陽,故若致文。暘若則言從,故時有詩妖。
yāo qì shēng měi hǎo, gù měi hǎo zhī rén duō xié è. shū hǔ zhī mǔ měi, shū xiàng zhī mǔ zhī zhī, bù shǐ shì qǐn. shū xiàng jiàn qí zhī, qí mǔ yuē: shēn shān dà zé, shí shēng lóng shé. bǐ měi, wú jù qí shēng lóng shé yǐ huò rǔ. rǔ bì zú yě, guó duō dà chǒng, bù rén zhī rén jiān zhī, bù yì nán hū! yú hé ài yān! shǐ wǎng shì qǐn, shēng shū hǔ, měi yǒu yǒng lì, bì yú luán huái zi. jí fàn xuān zi zhú huái zi, shā shū hǔ, huò jí shū xiàng. fū shēn shān dà zé, lóng shé suǒ shēng yě, bǐ zhī shū hǔ zhī mǔ zhě, měi sè zhī rén huái dú shì yě. shēng zǐ shū hǔ, měi yǒu yǒng lì, yǒng lì suǒ shēng, shēng yú měi sè huò nán suǒ fā, yóu yú yǒng lì. huǒ yǒu guāng yào, mù yǒu róng mào. lóng shé dōng fāng mù, hán huǒ jīng, gù měi sè mào lì. dǎn fù yú gān, gù shēng yǒng lì. huǒ qì měng, gù duō yǒng mù gāng qiáng, gù duō lì yě. shēng yāo guài zhě, cháng yóu hào sè, wèi huò nán zhě, cháng fā yǒng lì wèi dú hài zhě, jiē zài hào sè.
妖氣生美好,故美好之人多邪惡。叔虎之母美,叔向之母知之,不使視寢。叔向諫其〔之〕,其母曰:「深山大澤,實生龍蛇。彼美,吾懼其生龍蛇以禍汝。汝弊族也,國多大寵,不仁之人間之,不亦難乎!余何愛焉!」使往視寢,生叔虎,美有勇力,嬖於欒懷子。及范宣子〔逐〕懷子,殺叔虎,禍及叔向。夫深山大澤,龍蛇所生也,比之叔虎之母者,美色之人懷毒螫也。生子叔虎,美有勇力,勇力所生,生於美色;禍難所發,由於勇力。火有光耀,木有容貌。龍蛇東方木,含火精,故美色貌麗。膽附於肝,故生勇力。火氣猛,故多勇;木剛強,故多力也。生妖怪者,常由好色,為禍難者,常發勇力;為毒害者,皆在好色。
měi jiǔ wèi dú, jiǔ nán duō yǐn fēng yè wèi mì, mì nán yì shí. yǒng fū qiáng guó, yǒng fū nán jìn. hǎo nǚ shuō xīn, hǎo nǚ nán chù. biàn shì kuài yì, biàn shì nán xìn. gù měi wèi fǔ fù, hào sè huò xīn, yǒng fū zhāo huò, biàn kǒu zhì yāng. sì zhě, shì zhī dú yě. biàn kǒu zhī dú, wèi hài yóu kù. hé yǐ míng zhī? kǒng zǐ jiàn yáng hǔ, què xíng, bái hàn jiāo liú. yáng hǔ biàn, yǒu kǒu shé. kǒu shé zhī dú, zhōng rén bìng yě. rén zhōng zhū dú, yī shēn sǐ zhī zhōng yú kǒu shé, yī guó zhī guì luàn. shī yuē: chán yán wǎng jí, jiāo luàn sì guó. sì guó yóu luàn, kuàng yī rén hū! gù jūn zǐ bù wèi hǔ, dú wèi chán fū zhī kǒu. chán fū zhī kǒu, wèi dú dà yǐ.
美酒為毒,酒難多飲;蜂液為蜜,蜜難益食。勇夫強國,勇夫難近。好女說心,好女難畜。辯士快意,辯士難信。故美味腐腹,好色惑心,勇夫招禍,辯口致殃。四者,世之毒也。辯口之毒,為害尤酷。何以明之?孔子見陽虎,卻行,白汗交流。陽虎辯,有口舌。口舌之毒,中人病也。人中諸毒,一身死之;中於口舌,一國之貴亂。《詩》曰:「讒言罔極,交亂四國。」四國猶亂,況一人乎!故君子不畏虎,獨畏讒夫之口。讒夫之口,為毒大矣。