xiào xíng
【孝行】
yī yuē: fán wèi tiān xià, zhì guó jiā, bì wù běn ér hòu mò. suǒ wèi běn zhě, fēi gēng yún zhǒng zhí zhī wèi, wù qí rén yě. wù qí rén, fēi pín ér fù zhī, guǎ ér zhòng zhī, wù qí běn yě. wù běn mò guì yú xiào. rén zhǔ xiào, zé míng zhāng róng, xià fú tīng, tiān xià yù rén chén xiào, zé shì jūn zhōng, chù guān lián, lín nán sǐ shì mín xiào, zé gēng yún jí, shǒu zhàn gù, bù bà běi. fū xiào, sān huáng wǔ dì zhī běn wù, ér wàn shì zhī jì yě. fū zhí yī shù ér bǎi shàn zhì, bǎi xié qù, tiān xià cóng zhě, qí wéi xiào yě! gù lùn rén bì xiān yǐ suǒ qīn, ér hòu jí suǒ shū bì xiān yǐ suǒ zhòng, ér hòu jí suǒ qīng. jīn yǒu rén yú cǐ, xíng yú qīn zhòng, ér bù jiǎn màn yú qīng shū, zé shì dǔ jǐn xiào dào. xiān wáng zhī suǒ yǐ zhì tiān xià yě. gù ài qí qīn, bù gǎn è rén jìng qí qīn, bù gǎn màn rén. ài jìng jǐn yú shì qīn, guāng yào jiā yú bǎi xìng, jiū yú sì hǎi, cǐ tiān zǐ zhī xiào yě. zēng zǐ yuē: shēn zhě, fù mǔ zhī yí tǐ yě. xíng fù mǔ zhī yí tǐ, gǎn bù jìng hū? jū chù bù zhuāng, fēi xiào yě shì jūn bù zhōng, fēi xiào yě lì guān bù jìng, fēi xiào yě péng yǒu bù dǔ, fēi xiào yě zhàn chén wú yǒng, fēi xiào yě. wǔ xíng bù suí, zāi jí hū qīn, gǎn bù jìng hū? shāng shū yuē: xíng sān bǎi, zuì mò zhòng yú bù xiào. zēng zǐ yuē: xiān wáng zhī suǒ yǐ zhì tiān xià zhě wǔ: guì dé guì guì guì lǎo jìng zhǎng cí yòu. cǐ wǔ zhě, xiān wáng zhī suǒ yǐ dìng tiān xià yě. suǒ wèi guì dé, wèi qí jìn yú shèng yě suǒ wèi guì guì, wèi qí jìn yú jūn yě suǒ wèi guì lǎo, wèi qí jìn yú qīn yě suǒ wèi jìng zhǎng, wèi qí jìn yú xiōng yě suǒ wèi cí yòu, wèi qí jìn yú dì yě. zēng zǐ yuē: fù mǔ shēng zhī, zi fú gǎn shā fù mǔ zhì zhī, zi fú gǎn fèi fù mǔ quán zhī, zi fú gǎn què. gù zhōu ér bù yóu, dào ér bù jìng, néng quán zhī tǐ, yǐ shǒu zōng miào kě wèi xiào yǐ. yǎng yǒu wǔ dào: xiū gōng shì ān chuáng zǐ jié yǐn shí yǎng tǐ zhī dào yě shù wǔ sè, shī wǔ cǎi, liè wén zhāng, yǎng mù zhī dào yě zhèng liù lǜ, hé wǔ shēng, zá bā yīn, yǎng ěr zhī dào yě shú wǔ gǔ, pēng liù chù, hé jiān diào, yǎng kǒu zhī dào yě hé yán sè, shuō yán yǔ, jìng jìn tuì, yǎng zhì zhī dào yě. cǐ wǔ zhě, dài jìn ér hòu yòng zhī, kě wèi shàn yǎng yǐ. lè zhèng zǐ chūn xià táng ér shāng zú, chōu ér shù yuè bù chū, yóu yǒu yōu sè. mén rén wèn zhī yuē: fū zǐ xià táng ér shāng zú, chōu ér shù yuè bù chū, yóu yǒu yōu sè, gǎn wèn qí gù? lè zhèng zǐ chūn yuē: shàn hū ér wèn zhī! wú wén zhī zēng zǐ, zēng zǐ wén zhī zhòng ní: fù mǔ quán ér shēng zhī, zi quán ér guī zhī, bù kuī qí shēn, bù sǔn qí xíng, kě wèi xiào yǐ. jūn zǐ wú xíng zhǐ bù ér wàng zhī. yú wàng xiào dào, shì yǐ yōu. gù yuē, shēn zhě fēi qí sī yǒu yě, yán qīn zhī yí gōng yě. mín zhī běn jiào yuē xiào, qí xíng xiào yuē yǎng. yǎng kě néng yě, jìng wèi nán jìng kě néng yě, ān wèi nán ān kě néng yě, zú wèi nán. fù mǔ jì méi, jìng xíng qí shēn, wú yí fù mǔ è míng, kě wèi néng zhōng yǐ. rén zhě, rén cǐ zhě yě lǐ zhě, lǚ cǐ zhě yě yì zhě, yí cǐ zhě yě xìn zhě, xìn cǐ zhě yě qiáng zhě, qiáng cǐ zhě yě. lè zì shùn cǐ shēng yě, xíng zì nì cǐ zuò yě.
一曰:凡為天下,治國家,必務本而後末。所謂本者,非耕耘種植之謂,務其人也。務其人,非貧而富之,寡而眾之,務其本也。務本莫貴於孝。人主孝,則名章榮,下服聽,天下譽;人臣孝,則事君忠,處官廉,臨難死;士民孝,則耕芸疾,守戰固,不罷北。夫孝,三皇五帝之本務,而萬事之紀也。夫執一術而百善至,百邪去,天下從者,其惟孝也!故論人必先以所親,而後及所疏;必先以所重,而後及所輕。今有人於此,行於親重,而不簡慢於輕疏,則是篤謹孝道。先王之所以治天下也。故愛其親,不敢惡人;敬其親,不敢慢人。愛敬盡於事親,光耀加於百姓,究於四海,此天子之孝也。曾子曰:「身者,父母之遺體也。行父母之遺體,敢不敬乎?居處不莊,非孝也;事君不忠,非孝也;蒞官不敬,非孝也;朋友不篤,非孝也;戰陳無勇,非孝也。五行不遂,災及乎親,敢不敬乎?」 《商書》曰:「刑三百,罪莫重於不孝。」曾子曰:「先王之所以治天下者五:貴德、貴貴、貴老、敬長、慈幼。此五者,先王之所以定天下也。所謂貴德,為其近於聖也;所謂貴貴,為其近於君也;所謂貴老,為其近於親也;所謂敬長,為其近於兄也;所謂慈幼,為其近於弟也。」曾子曰:「父母生之,子弗敢殺;父母置之,子弗敢廢;父母全之,子弗敢闕。故舟而不游,道而不徑,能全支體,以守宗廟;可謂孝矣。」養有五道:修宮室、安床笫、節飲食、養體之道也;樹五色,施五采,列文章,養目之道也;正六律,和五聲,雜八音,養耳之道也;熟五穀,烹六畜,和煎調,養口之道也;和顏色,說言語,敬進退,養志之道也。此五者,代進而厚用之,可謂善養矣。樂正子春下堂而傷足,瘳而數月不出,猶有憂色。門人問之曰:「夫子下堂而傷足,瘳而數月不出,猶有憂色,敢問其故?」 樂正子春曰:「善乎而問之!吾聞之曾子,曾子聞之仲尼:父母全而生之,子全而歸之,不虧其身,不損其形,可謂孝矣。君子無行咫步而忘之。余忘孝道,是以憂。」故曰,身者非其私有也,嚴親之遺躬也。民之本教曰孝,其行孝曰養。養可能也,敬為難;敬可能也,安為難;安可能也,卒為難。父母既沒,敬行其身,無遺父母惡名,可謂能終矣。仁者,仁此者也;禮者,履此者也;義者,宜此者也;信者,信此者也;強者,強此者也。樂自順此生也,刑自逆此作也。
běn wèi
【本味】
èr yuē: qiú zhī qí běn, jīng xún bì děi qiú zhī qí mò, láo ér wú gōng. gōng míng zhī lì, yóu shì zhī běn yě, dé xián zhī huà yě. fēi xián, qí shú zhī hū shì huà? gù yuē qí běn zài dé xián. yǒu shēn shì nǚ zǐ cǎi sāng, dé yīng ér yú kōng sāng zhī zhōng, xiàn zhī qí jūn. qí jūn lìng fú rén yǎng zhī, chá qí suǒ yǐ rán. yuē: qí mǔ jū yī shuǐ zhī shàng, yùn, mèng yǒu shén gào zhī yuē: jiù chū shuǐ ér dōng zǒu, wú gù! míng rì, shì jiù chū shuǐ, gào qí lín, dōng zǒu shí lǐ ér gù, qí yì jǐn wèi shuǐ, shēn yīn huà wèi kōng sāng. gù mìng zhī yuē yī yǐn. cǐ yī yǐn shēng kōng sāng zhī gù yě. zhǎng ér xián. tāng wén yī yǐn, shǐ rén qǐng zhī yǒu shēn shì, yǒu shēn shì bù kě. yī yǐn yì yù guī tāng, tāng yú shì qǐng qǔ fù wèi hūn. yǒu shēn shì xǐ, yǐ yī yǐn yìng nǚ. gù xián zhǔ zhī qiú yǒu dào zhī shì, wú bù yǐ yě yǒu dào zhī shì qiú xián zhǔ, wú bù xíng yě. xiāng de rán hòu lè, bù móu ér qīn, bù yuē ér xìn, xiāng wèi dān zhì jié lì, fàn wēi xíng kǔ, zhì huān lè zhī. cǐ gōng míng suǒ yǐ dà chéng yě. gù bù dú, shì yǒu gū ér zì shì, rén zhǔ yǒu fèn ér hǎo dú zhě, zé míng hào bì fèi xī, shè jì bì wēi dài. gù huáng dì lì sì miàn, yáo shùn dé bó yáng xù ěr rán hòu chéng. fán xián rén zhī dé, yǒu yǐ zhī zhī yě. bó yá gǔ qín, zhōng zǐ qī tīng zhī. fāng gǔ qín ér zhì zài tài shān, zhōng zǐ qī yuē: shàn zāi hū gǔ qín! wēi wēi hū ruò tài shān. shǎo xuǎn zhī jiān, ér zhì zài liú shuǐ, zhōng zǐ qī yòu yuē: shàn zāi hū gǔ qín! tāng tāng hū ruò liú shuǐ. zhōng zǐ qī sǐ, bó yá pò qín jué xián, zhōng shēn bù fù gǔ qín, yǐ wèi shì wú zú fù wèi gǔ qín zhě. fēi dú qín ruò cǐ yě, xián zhě yì rán. suī yǒu xián zhě, ér wú lǐ yǐ jiē zhī, xián xī yóu jǐn zhōng? yóu yù zhī bù shàn, jì bù zì qiān lǐ yě. tāng dé yī yǐn, fú zhī yú miào, jué yǐ guàn huǒ, xìn yǐ xī lt shǐ jiǎ gt. míng rì, shè cháo ér jiàn zhī. shuō tāng yǐ zhì wèi, tāng yuē: kě duì ér wèi hū? duì yuē: jūn zhī guó xiǎo, bù zú yǐ jù zhī, wèi tiān zǐ rán hòu kě jù. fū sān qún zhī chóng, shuǐ jū zhě xīng, ròu quǎn qú zhě sāo, cǎo shí zhě shān. chòu è yóu měi, jiē yǒu suǒ yǐ. fán wèi zhī běn, shuǐ zuì wèi shǐ. wǔ wèi sān cái, jiǔ fèi jiǔ biàn, huǒ wèi zhī jì. shí jí shí xú, miè xīng qù sāo chú shān, bì yǐ qí shèng, wú shī qí lǐ. diào hé zhī shì, bì yǐ gān suān kǔ xīn xián, xiān hòu duō shǎo, qí qí shèn wēi, jiē yǒu zì qǐ. dǐng zhōng zhī biàn, jīng miào wēi xiān, kǒu fú néng yán, zhì fú néng yù, ruò shè yù zhī wēi, yīn yáng zhī huà, sì shí zhī shù. gù jiǔ ér bù bì, shú ér bù làn, gān ér bù nóng, suān ér bù kù, xián ér bù jiǎn, xīn ér bù liè, dàn ér bù báo. féi ér bù hòu, ròu zhī měi zhě, xīng xīng zhī chún, huān huān zhī zhì, juàn yàn zhī cuì, shù dàng zhī wàn, máo xiàng zhī yuē, liú shā zhī xī, dān shān zhī nán, yǒu fèng zhī wán, wò mín suǒ shí. yú zhī měi zhě, dòng tíng zhī fū, dōng hǎi zhī ér, lǐ shuǐ zhī yú, míng yuē zhū biē, liù zú yǒu zhū bǎi bì. guàn shuǐ zhī yú, míng yuē yáo, qí zhuàng ruò lǐ ér yǒu yì, cháng cóng xī hǎi yè fēi yóu yú dōng hǎi. cài zhī měi zhě, kūn lún zhī píng, shòu mù zhī huá, zhǐ gū zhī dōng. zhōng róng zhī guó, yǒu chì mù xuán mù zhī yè yān, yú mào zhī nán, nán jí zhī yá, yǒu cài, qí míng yuē jiā shù, qí sè ruò bì, yáng huá zhī yún, yún mèng zhī qín, jù qū zhī jīng, jìn yuān zhī cǎo, míng yuē tǔ yīng. hé zhī měi zhě, yáng pǔ zhī jiāng, zhāo yáo zhī guì, yuè luò zhī jūn, biē wěi zhī hǎi, dà xià zhī yán, zǎi jiē zhī lù, qí sè rú yù, zhǎng zé zhī luǎn. fàn zhī měi zhě, xuán shān zhī hé, bù zhōu zhī sù, yáng shān zhī jì, nán hǎi zhī jù. shuǐ zhī měi zhě, sān wēi zhī lù, kūn lún zhī jǐng, jǔ jiāng zhī qiū, míng yuē yáo shuǐ, yuē shān zhī shuǐ, gāo quán zhī shān, qí shàng yǒu yǒng quán yān, jì zhōu zhī yuán. guǒ zhī měi zhě, shā táng zhī shí, cháng shān zhī běi, tóu yuān zhī shàng, yǒu bǎi guǒ yān, qún dì suǒ shí, jī shān zhī dōng, qīng niǎo zhī suǒ, yǒu gān lú yān, jiāng pǔ zhī jú, yún mèng zhī yòu, hàn shàng shí ěr. suǒ yǐ zhì zhī, mǎ zhī měi zhě, qīng lóng zhī pǐ, yí fēng zhī chéng. fēi xiān wèi tiān zǐ, bù kě dé ér jù. tiān zǐ bù kě qiáng wèi, bì xiān zhī dào. dào zhě zhǐ bǐ zài jǐ, jǐ chéng ér tiān zǐ chéng, tiān zǐ chéng zé zhì wèi jù. gù shěn jìn suǒ yǐ zhī yuǎn yě, chéng jǐ suǒ yǐ chéng rén yě. shèng wáng zhī dào yào yǐ, qǐ yuè yuè duō yè zāi!
二曰:求之其本,經旬必得;求之其末,勞而無功。功名之立,由事之本也,得賢之化也。非賢,其孰知乎事化?故曰其本在得賢。有侁氏女子採桑,得嬰兒於空桑之中,獻之其君。其君令烰人養之,察其所以然。曰:「其母居伊水之上,孕,夢有神告之曰:『臼出水而東走,毋顧!』明日,視臼出水,告其鄰,東走十里而顧,其邑盡為水,身因化為空桑。故命之曰伊尹。」此伊尹生空桑之故也。長而賢。湯聞伊尹,使人請之有侁氏,有侁氏不可。伊尹亦欲歸湯,湯於是請取婦為婚。有侁氏喜,以伊尹媵女。故賢主之求有道之士,無不以也;有道之士求賢主,無不行也。相得然後樂,不謀而親,不約而信,相為殫智竭力,犯危行苦,志歡樂之。此功名所以大成也。固不獨,士有孤而自恃,人主有奮而好獨者,則名號必廢熄,社稷必危殆。故黃帝立四面,堯、舜得伯陽、續耳然後成。凡賢人之德,有以知之也。伯牙鼓琴,鍾子期聽之。方鼓琴而志在太山,鍾子期曰:「善哉乎鼓琴!巍巍乎若太山。」少選之間,而志在流水,鍾子期又曰: 「善哉乎鼓琴!湯湯乎若流水。」鍾子期死,伯牙破琴絕弦,終身不復鼓琴,以為世無足復為鼓琴者。非獨琴若此也,賢者亦然。雖有賢者,而無禮以接之,賢奚由盡忠?猶御之不善,驥不自千里也。湯得伊尹,祓之於廟,爝以爟火,釁以犧<豕叚>。明日,設朝而見之。說湯以至味,湯曰:「可對而為乎?」對曰: 「君之國小,不足以具之,為天子然後可具。夫三群之蟲,水居者腥,肉犭瞿者臊,草食者膻。臭惡猶美,皆有所以。凡味之本,水最為始。五味三材,九沸九變,火為之紀。時疾時徐,滅腥去臊除膻,必以其勝,無失其理。調和之事,必以甘酸苦辛咸,先後多少,其齊甚微,皆有自起。鼎中之變,精妙微纖,口弗能言,志弗能喻,若射御之微,陰陽之化,四時之數。故久而不弊,熟而不爛,甘而不噥,酸而不酷,咸而不減,辛而不烈,澹而不薄。肥而不候,肉之美者,猩猩之唇,獾獾之炙,雋觾之翠,述盪之腕,旄象之約,流沙之西,丹山之南,有鳳之丸,沃民所食。魚之美者,洞庭之尃,東海之鮞,醴水之魚,名曰朱鱉,六足、有珠、百碧。雚水之魚,名曰鰩,其狀若鯉而有翼,常從西海夜飛游於東海。菜之美者,崑崙之苹,壽木之華,指姑之東。中容之國,有赤木玄木之葉焉,餘瞀之南,南極之崖,有菜,其名曰嘉樹,其色若碧,陽華之芸,雲夢之芹,具區之菁,浸淵之草,名曰土英。和之美者,陽朴之姜,招搖之桂,越駱之菌,鱉鮪之醢,大夏之鹽,宰揭之露,其色如玉,長澤之卵。飯之美者,玄山之禾,不周之粟,陽山之穄,南海之秬。水之美者,三危之露,崑崙之井,沮江之丘,名曰搖水,曰山之水,高泉之山,其上有湧泉焉,冀州之原。果之美者,沙棠之實,常山之北,投淵之上,有百果焉,群帝所食,箕山之東,青鳥之所,有甘櫨焉,江浦之橘,雲夢之柚,漢上石耳。所以致之,馬之美者,青龍之匹,遺風之乘。非先為天子,不可得而具。天子不可強為,必先知道。道者止彼在己,己成而天子成,天子成則至味具。故審近所以知遠也,成己所以成人也。聖王之道要矣,豈越越多業哉!」
shǒu shí
【首時】
sān yuē: shèng rén zhī yú shì, shì huǎn ér jí, shì chí ér sù, yǐ dài shí. wáng jì lì kùn ér sǐ, wén wáng kǔ zhī, yǒu bù wàng yǒu lǐ zhī chǒu, shí wèi kě yě. wǔ wáng shì zhī, sù yè bù xiè, yì bù wàng wáng mén zhī rǔ. lì shí èr nián, ér chéng jiǎ zǐ zhī shì. shí gù bù yì dé. tài gōng wàng, dōng yí zhī shì yě, yù dìng yī shì ér wú qí zhǔ. wén wén wáng xián, gù diào yú wèi yǐ guān zhī. wǔ zǐ xū yù jiàn wú wáng ér bù dé, kè yǒu yán zhī yú wáng zǐ guāng zhě, jiàn zhī ér è qí mào, bù tīng qí shuō ér cí zhī. kè qǐng zhī wáng zǐ guāng, wáng zǐ guāng yuē: qí mào shì wú suǒ shén è yě. kè yǐ wén wǔ zǐ xū, wǔ zǐ xū yuē: cǐ yì gù yě. yuàn lìng wáng zǐ jū yú táng shàng, zhòng wéi ér jiàn qí yī ruò shǒu, qǐng yīn shuō zhī. wáng zǐ xǔ. wǔ zǐ xū shuō zhī bàn, wáng zǐ guāng jǔ wéi, bó qí shǒu ér yǔ zhī zuò shuō bì, wáng zǐ guāng dà shuō. wǔ zǐ xū yǐ wèi yǒu wú guó zhě, bì wáng zǐ guāng yě, tuì ér gēng yú yě. qī nián, wáng zǐ guāng dài wú wáng liáo wèi wáng. rèn zǐ xū, zi xū nǎi xiū fǎ zhì, xià xián liáng, xuǎn liàn shì, xí zhàn dòu. liù nián, rán hòu dà shèng chǔ yú bǎi jǔ. jiǔ zhàn jiǔ shèng, zhuī běi qiān lǐ. zhāo wáng chū bēn suí, suì yǒu yǐng. qīn shè wáng gōng, biān jīng píng zhī fén sān bǎi. xiāng zhī gēng, fēi wàng qí fù zhī chóu yě, dài shí yě. mò zhě yǒu tián jiū, yù jiàn qín huì wáng, liú qín sān nián ér fú dé jiàn. kè yǒu yán zhī yú chǔ wáng zhě, wǎng jiàn chǔ wáng. chǔ wáng shuō zhī, yǔ jiāng jūn zhī jié yǐ rú qín. zhì, yīn jiàn huì wáng. gào rén yuē: zhī qín zhī dào, nǎi zhī chǔ hū? gù yǒu jìn zhī ér yuǎn yuǎn zhī ér jìn zhě. shí yì rán. yǒu tāng wǔ zhī xián, ér wú jié zhòu zhī shí, bù chéng yǒu jié zhòu zhī shí, ér wú tāng wǔ zhī xián, yì bù chéng. shèng rén zhī jiàn shí, ruò bù zhī yǔ yǐng bù kě lí. gù yǒu dào zhī shì wèi yù shí, yǐn nì fēn cuàn, qín yǐ dài shí. shí zhì, yǒu cóng bù yī ér wèi tiān zǐ zhě, yǒu cóng qiān shèng ér dé tiān xià zhě, yǒu cóng bēi jiàn ér zuǒ sān wáng zhě, yǒu cóng pǐ fū ér bào wàn chéng zhě. gù shèng rén zhī suǒ guì, wéi shí yě. shuǐ dòng fāng gù, hòu jì bù zhǒng, hòu jì zhī zhǒng bì dài chūn. gù rén suī zhì ér bù yù shí, wú gōng. fāng yè zhī mào měi, zhōng rì cǎi zhī ér bù zhī qiū shuāng jì xià, zhòng lín jiē léi. shì zhī nán yì, bù zài xiǎo dà, wù zài zhī shí. zhèng zi yáng zhī nán, zhì gǒu kuì zhī qí gāo guó zhī nán, shī niú kuì zhī. zhòng yīn zhī yǐ shā zi yáng gāo guó. dāng qí shí, gǒu niú yóu kě yǐ wèi rén chàng, ér kuàng hū yǐ rén wèi chàng hū? jī mǎ yíng jiù, mò rán, wèi jiàn chú yě jī gǒu yíng jiào, mò rán. wèi jiàn gǔ yě. jiàn gǔ yǔ chú, dòng bù kě jìn. luàn shì zhī mín, mò rán, wèi jiàn xián zhě yě jiàn xián rén, zé wǎng bù kě zhǐ. wǎng zhě fēi qí xíng xīn zhī wèi hū? qí yǐ dōng dì kùn yú tiān xià, ér lǔ qǔ xú zhōu hán dān yǐ shòu líng kùn yú wàn mín, ér wèi qǔ jiǎn shì. yǐ lǔ wèi zhī xì, ér jiē dé zhì yú dà guó, yù qí shí yě. gù xián zhǔ xiù shì zhī yù yōu qián shǒu zhě, luàn shì dāng zhī yǐ. tiān bù zài yǔ, shí bù jiǔ liú, néng bù liǎng gōng, shì zài dāng zhī.
三曰:聖人之於事,似緩而急,似遲而速,以待時。王季歷困而死,文王苦之,有不忘羑里之丑,時未可也。武王事之,夙夜不懈,亦不忘王門之辱。立十二年,而成甲子之事。時固不易得。太公望,東夷之士也,欲定一世而無其主。聞文王賢,故釣於渭以觀之。伍子胥欲見吳王而不得,客有言之於王子光者,見之而惡其貌,不聽其說而辭之。客請之王子光,王子光曰:「其貌適吾所甚惡也。」 客以聞伍子胥,伍子胥曰:「此易故也。願令王子居於堂上,重帷而見其衣若手,請因說之。」王子許。伍子胥說之半,王子光舉帷,搏其手而與之坐;說畢,王子光大說。伍子胥以為有吳國者,必王子光也,退而耕於野。七年,王子光代吳王僚為王。任子胥,子胥乃修法制,下賢良,選練士,習戰鬥。六年,然後大勝楚於柏舉。九戰九勝,追北千里。昭王出奔隨,遂有郢。親射王宮,鞭荊平之墳三百。鄉之耕,非忘其父之讎也,待時也。墨者有田鳩,欲見秦惠王,留秦三年而弗得見。客有言之於楚王者,往見楚王。楚王說之,與將軍之節以如秦。至,因見惠王。告人曰:「之秦之道,乃之楚乎?」固有近之而遠、遠之而近者。時亦然。有湯武之賢,而無桀紂之時,不成;有桀紂之時,而無湯武之賢,亦不成。聖人之見時,若步之與影不可離。故有道之士未遇時,隱匿分竄,勤以待時。時至,有從布衣而為天子者,有從千乘而得天下者,有從卑賤而佐三王者,有從匹夫而報萬乘者。故聖人之所貴,唯時也。水凍方固,后稷不種,后稷之種必待春。故人雖智而不遇時,無功。方葉之茂美,終日采之而不知;秋霜既下,眾林皆羸。事之難易,不在小大,務在知時。鄭子陽之難,猘狗潰之;齊高、國之難,失牛潰之。眾因之以殺子陽、高、國。當其時,狗牛猶可以為人唱,而況乎以人為唱乎?飢馬盈廄,嗼然,未見芻也;飢狗盈窖,嗼然。未見骨也。見骨與芻,動不可禁。亂世之民,嗼然,未見賢者也;見賢人,則往不可止。往者非其形心之謂乎?齊以東帝困於天下,而魯取徐州;邯鄲以壽陵困於萬民,而衛取繭氏。以魯衛之細,而皆得志於大國,遇其時也。故賢主秀士之欲憂黔首者,亂世當之矣。天不再與,時不久留,能不兩工,事在當之。
yì shǎng
【義賞】
sì yuē: chūn qì zhì zé cǎo mù chǎn, qiū qì zhì zé cǎo mù luò. chǎn yǔ luò, huò shǐ zhī, fēi zì rán yě. gù shǐ zhī zhě zhì, wù wú bù wèi shǐ zhī zhě bù zhì, wù wú kě wèi. gǔ zhī rén shěn qí suǒ yǐ shǐ, gù wù mò bù wèi yòng. shǎng fá zhī bǐng, cǐ shàng zhī suǒ yǐ shǐ yě. qí suǒ yǐ jiā zhě yì, zé zhōng xìn qīn ài zhī dào zhāng. jiǔ zhāng ér yù zhǎng, mín zhī ān zhī ruò xìng, cǐ zhī wèi jiào chéng. jiào chéng, zé suī yǒu hòu shǎng yán wēi fú néng jìn. gù shàn jiào zhě, bù yǐ shǎng fá ér jiào chéng, jiào chéng ér shǎng fá fú néng jìn. yòng shǎng fá bù dāng yì rán. jiān wěi zéi luàn tān lì zhī dào xìng, jiǔ xìng ér bù xī, mín zhī chóu zhī ruò xìng. róng yí hú háo bā yuè zhī mín shì yǐ, suī yǒu hòu shǎng yán fá fú néng jìn. yǐng rén zhī yǐ liǎng bǎn yuán yě, wú qǐ biàn zhī ér jiàn è. shǎng fá yì ér mín ān lè. dī qiāng zhī mín, qí lǔ yě, bù yōu qí xì léi, ér yōu qí sǐ bù fén yě. jiē chéng hū xié yě. gù shǎng fá zhī suǒ jiā, bù kě bù shèn. qiě chéng ér zéi mín. xī jìn wén gōng jiāng yǔ chǔ rén zhàn yú chéng pú, zhào jiù fàn ér wèn yuē: chǔ zhòng wǒ guǎ, nài hé ér kě? jiù fàn duì yuē: chén wén fán lǐ zhī jūn, bù zú yú wén, fán zhàn zhī jūn, bù zú yú zhà. jūn yì zhà zhī ér yǐ. wén gōng yǐ jiù fàn yán gào yōng jì, yōng jì yuē: jié zé ér yú, qǐ bù huò dé? ér míng nián wú yú fén sǒu ér tián, qǐ bù huò dé? ér míng nián wú shòu. zhà wěi zhī dào, suī jīn tōu kě, hòu jiāng wú fù, fēi zhǎng shù yě. wén gōng yòng jiù fàn zhī yán, ér bài chǔ rén yú chéng pú. fǎn ér wèi shǎng, yōng jì zài shàng. zuǒ yòu jiàn yuē: chéng pú zhī gōng, jiù fàn zhī móu yě. jūn yòng qí yán ér shǎng hòu qí shēn, huò zhě bù kě hū! wén gōng yuē: yōng jì zhī yán, bǎi shì zhī lì yě jiù fàn zhī yán, yī shí zhī wù yě. yān yǒu yǐ yī shí zhī wù xiān bǎi shì zhī lì zhě hū? kǒng zǐ wén zhī, yuē: lín nán yòng zhà, zú yǐ què dí fǎn ér zūn xián, zú yǐ bào dé. wén gōng suī bù zhōng, shǐ zú yǐ bà yǐ. shǎng zhòng zé mín yí zhī, mín yí zhī zé chéng yān. chéng hū zhà, qí chéng huǐ, qí shèng bài. tiān xià shèng zhě zhòng yǐ, ér bà zhě nǎi wǔ. wén gōng chù qí yī, zhī shèng zhī suǒ chéng yě. shèng ér bù zhī shèng zhī suǒ chéng, yǔ wú shèng tóng. qín shèng yú róng, ér bài hū xiáo chǔ shèng yú zhū xià, ér bài hū bǎi jǔ. wǔ wáng dé zhī yǐ, gù yī shèng ér wáng tiān xià. zhòng zhà yíng guó, bù kě yǐ wèi ān, huàn fēi dú wài yě. zhào xiāng zi chū wéi, shǎng yǒu gōng zhě wǔ rén, gāo shè wèi shǒu. zhāng mèng tán yuē: jìn yáng zhī zhōng, shè wú dà gōng, shǎng ér wèi shǒu, hé yě? xiāng zǐ yuē: guǎ rén zhī guó wēi, shè jì dài, shēn zài yōu yuē zhī zhōng, yǔ guǎ rén jiāo ér bù shī jūn chén zhī lǐ zhě, wéi shè. wú shì yǐ xiān zhī. zhòng ní wén zhī, yuē: xiāng zi kě wèi shàn shǎng yǐ! shǎng yī rén, ér tiān xià zhī wèi rén chén mò gǎn shī lǐ. wèi liù jūn zé bù kě yì, běi qǔ dài, dōng pò qí, lìng zhāng mèng tán yú chéng qián xíng, yǔ wèi huán hán kāng qī ér jī zhì bó, duàn qí tóu yǐ wèi shāng, suì dìng sān jiā, qǐ fēi yòng shǎng fá dāng xié?
四曰:春氣至則草木產,秋氣至則草木落。產與落,或使之,非自然也。故使之者至,物無不為;使之者不至,物無可為。古之人審其所以使,故物莫不為用。賞罰之柄,此上之所以使也。其所以加者義,則忠信親愛之道彰。久彰而愈長,民之安之若性,此之謂教成。教成,則雖有厚賞嚴威弗能禁。故善教者,不以賞罰而教成,教成而賞罰弗能禁。用賞罰不當亦然。奸偽賊亂貪戾之道興,久興而不息,民之讎之若性。戎夷胡貉巴越之民是以,雖有厚賞嚴罰弗能禁。郢人之以兩版垣也,吳起變之而見惡。賞罰易而民安樂。氐羌之民,其虜也,不憂其繫纍,而憂其死不焚也。皆成乎邪也。故賞罰之所加,不可不慎。且成而賊民。昔晉文公將與楚人戰於城濮,召咎犯而問曰:「楚眾我寡,柰何而可?」咎犯對曰:「臣聞繁禮之君,不足於文,繁戰之君,不足於詐。君亦詐之而已。」文公以咎犯言告雍季,雍季曰:「竭澤而漁,豈不獲得?而明年無魚;焚藪而田,豈不獲得?而明年無獸。詐偽之道,雖今偷可,後將無復,非長術也。」文公用咎犯之言,而敗楚人於城濮。反而為賞,雍季在上。左右諫曰:「城濮之功,咎犯之謀也。君用其言而賞後其身,或者不可乎!」文公曰:「雍季之言,百世之利也;咎犯之言,一時之務也。焉有以一時之務先百世之利者乎?」孔子聞之,曰: 「臨難用詐,足以卻敵;反而尊賢,足以報德。文公雖不終,始足以霸矣。」賞重則民移之,民移之則成焉。成乎詐,其成毀,其勝敗。天下勝者眾矣,而霸者乃五。文公處其一,知勝之所成也。勝而不知勝之所成,與無勝同。秦勝於戎,而敗乎淆;楚勝於諸夏,而敗乎柏舉。武王得之矣,故一勝而王天下。眾詐盈國,不可以為安,患非獨外也。趙襄子出圍,賞有功者五人,高赦為首。張孟談曰: 「晉陽之中,赦無大功,賞而為首,何也?」襄子曰:「寡人之國危,社稷殆,身在憂約之中,與寡人交而不失君臣之禮者,惟赦。吾是以先之。」仲尼聞之,曰:「襄子可謂善賞矣!賞一人,而天下之為人臣莫敢失禮。」為六軍則不可易,北取代,東迫齊,令張孟談逾城潛行,與魏桓、韓康期而擊智伯,斷其頭以為觴,遂定三家,豈非用賞罰當邪?
zhǎng gōng
【長攻】
wǔ yuē: fán zhì luàn cún wáng, ān wēi qiáng ruò, bì yǒu qí yù, rán hòu kě chéng, gè yī zé bù shè. gù jié zhòu suī bù xiào, qí wáng, yù tāng wǔ yě. yù tāng wǔ, tiān yě, fēi jié zhòu zhī bù xiào yě. tāng wǔ suī xián, qí wáng, yù jié zhòu yě. yù jié zhòu, tiān yě, fēi tāng wǔ zhī xián yě. ruò jié zhòu bù yù tāng wǔ, wèi bì wáng yě. jié zhòu bù wáng, suī bù xiào, rǔ wèi zhì yú cǐ. ruò shǐ tāng wǔ bù yù jié zhòu, wèi bì wáng yě. tāng wǔ bù wáng, suī xián, xiǎn wèi zhì yú cǐ. gù rén zhǔ yǒu dà gōng, bù wén bù xiào wáng guó zhī zhǔ, bù wén xián. pì zhī ruò liáng nóng, biàn tǔ dì zhī yí, jǐn gēng nòu zhī shì, wèi bì shōu yě. rán ér shōu zhě, bì cǐ rén yě shǐ, zài yú yù shí yǔ. yù shí yǔ, tiān dì yě, fēi liáng nóng suǒ néng wèi yě. yuè guó dà jī, wáng kǒng, zhào fàn lǐ ér móu. fàn lǐ yuē: wáng hé huàn yān? jīn zhī jī, cǐ yuè zhī fú, ér wú zhī huò yě. fū wú guó shén fù, ér cái yǒu yú, qí wáng nián shào, zhì guǎ cái qīng, hǎo xū yú zhī míng, bù sī hòu huàn. wáng ruò zhòng bì bēi cí yǐ qǐng dí yú wú, zé shí kě de yě. shí dé, qí zú yuè bì yǒu wú, ér wáng hé huàn yān? yuè wáng yuē: shàn! nǎi shǐ rén qǐng shí yú wú. wú wáng jiāng yǔ zhī, wǔ zǐ xū jìn jiàn yuē: bù kě yǔ yě! fū wú zhī yǔ yuè, jiē tǔ lín jìng, dào yì rén tōng, chóu chóu dí zhàn zhī guó yě, fēi wú sàng yuè, yuè bì sàng wú. ruò yàn qín qí jìn, shān chù lù jū, qǐ néng yú wǔ hú jiǔ jiāng yuè shí qī è yǐ yǒu wú zāi? gù yuē fēi wú sàng yuè, yuè bì sàng wú. jīn jiāng shū zhī sù, yǔ zhī shí, shì zhǎng wú chóu ér yǎng wú chóu yě. cái guì ér mín kǒng, huǐ wú jí yě. bù ruò wù yǔ ér gōng zhī, gù qí shù yě. cǐ xī wú xiān wáng zhī suǒ yǐ bà. qiě fú jī, dài shì yě, yóu yuān zhī yǔ bǎn, shuí guó wú yǒu? wú wáng yuē: bù rán. wú wén zhī, yì bīng bù gōng fú, rén zhě shí jī è. jīn fú ér gōng zhī, fēi yì bīng yě jī ér bù shí, fēi rén tǐ yě. bù rén bù yì, suī dé shí yuè, wú bù wèi yě. suì yǔ zhī shí. bù chū sān nián, ér wú yì jī. shǐ rén qǐng shí yú yuè, yuè wáng fú yǔ, nǎi gōng zhī, fū chāi wèi qín. chǔ wáng yù qǔ xī yǔ cài, nǎi xiān yáng shàn cài hóu, ér yǔ zhī móu yuē: wú yù de xī, nài hé? cài hóu yuē: xī fū rén, wú qī zhī yí yě. wú qǐng wèi xiǎng xī hóu yǔ qí qī zhě, ér yǔ wáng jù, yīn ér xí zhī. chǔ wáng yuē: nuò. yú shì yǔ cài hóu yǐ xiǎng lǐ rù yú xī, yīn yǔ jù, suì qǔ xī. xuán shě yú cài, yòu qǔ cài. zhào jiǎn zi bìng, zhào tài zǐ ér gào zhī yuē: wǒ sǐ yǐ zàng, fú shuāi ér shàng xià wū zhī shān yǐ wàng. tài zǐ jìng nuò. jiǎn zi sǐ, yǐ zàng, fú shuāi, zhào dà chén ér gào zhī yuē: yuàn dēng xià wū yǐ wàng. dà chén jiē jiàn yuē dēng xià wū yǐ wàng, shì yóu yě. fú shuāi yǐ yóu, bù kě. xiāng zǐ yuē: cǐ xiān jūn zhī mìng yě, guǎ rén fú gǎn fèi. qún chén jìng nuò. xiāng zi shàng yú xià wū, yǐ wàng dài sú, qí lè shén měi. yú shì xiāng zǐ yuē: xiān jūn bì yǐ cǐ jiào zhī yě. jí guī, lǜ suǒ yǐ qǔ dài, nǎi xiān shàn zhī. dài jūn hào sè, qǐng yǐ qí dì zǐ qī zhī, dài jūn xǔ nuò. dì zǐ yǐ wǎng, suǒ yǐ shàn dài zhě nǎi wàn gù. mǎ jùn yí mǎ, dài jūn yǐ shàn mǎ fèng xiāng zi. xiāng zi yè yú dài jūn ér qǐng shāng zhī. mǎ jùn jǐn. xiān lìng wǔ zhě zhì bīng qí yǔ zhōng, shù bǎi rén. xiān jù dà jīn dòu. dài jūn zhì, jiǔ hān, fǎn dòu ér jī zhī, yī chéng, nǎo tú dì. wǔ zhě cāo bīng yǐ dòu, jǐn shā qí cóng zhě. yīn yǐ dài jūn zhī chē yíng qí qī, qí qī yáo wén zhī zhuàng, mó jī yǐ zì cì. gù zhào shì zhì jīn yǒu cì jī zhī zhèng, yǔ fǎn dòu zhī hào. cǐ sān jūn zhě, qí yǒu suǒ zì ér dé zhī, bù bèi zūn lǐ, rán ér hòu shì chēng zhī, yǒu gōng gù yě. yǒu gōng yú cǐ, ér wú qí shī, suī wáng kě yě.
五曰:凡治亂存亡,安危強弱,必有其遇,然後可成,各一則不設。故桀紂雖不肖,其亡,遇湯武也。遇湯武,天也,非桀紂之不肖也。湯武雖賢,其王,遇桀紂也。遇桀紂,天也,非湯武之賢也。若桀紂不遇湯武,未必亡也。桀紂不亡,雖不肖,辱未至於此。若使湯武不遇桀紂,未必王也。湯武不王,雖賢,顯未至於此。故人主有大功,不聞不肖;亡國之主,不聞賢。譬之若良農,辯土地之宜,謹耕耨之事,未必收也。然而收者,必此人也始,在於遇時雨。遇時雨,天地也,非良農所能為也。越國大飢,王恐,召范蠡而謀。范蠡曰:「王何患焉?今之飢,此越之福,而吳之禍也。夫吳國甚富,而財有餘,其王年少,智寡才輕,好須臾之名,不思後患。王若重幣卑辭以請糴於吳,則食可得也。食得,其卒越必有吳,而王何患焉?」越王曰:「善!」乃使人請食於吳。吳王將與之,伍子胥進諫曰:「不可與也!夫吳之與越,接土鄰境,道易人通,仇讎敵戰之國也,非吳喪越,越必喪吳。若燕秦齊晉,山處陸居,豈能逾五湖九江越十七厄以有吳哉?故曰非吳喪越,越必喪吳。今將輸之粟,與之食,是長吾讎而養吾仇也。財匱而民恐,悔無及也。不若勿與而攻之,固其數也。此昔吾先王之所以霸。且夫飢,代事也,猶淵之與阪,誰國無有?」吳王曰:「不然。吾聞之,義兵不攻服,仁者食飢餓。今服而攻之,非義兵也;飢而不食,非仁體也。不仁不義,雖得十越,吾不為也。」遂與之食。不出三年,而吳亦飢。使人請食於越,越王弗與,乃攻之,夫差為禽。楚王欲取息與蔡,乃先佯善蔡侯,而與之謀曰:「吾欲得息,柰何?」蔡侯曰:「息夫人,吾妻之姨也。吾請為饗息侯與其妻者,而與王俱,因而襲之。」楚王曰:「諾。」於是與蔡侯以饗禮入於息,因與俱,遂取息。旋舍於蔡,又取蔡。趙簡子病,召太子而告之曰:「我死已葬,服衰而上夏屋之山以望。」太子敬諾。簡子死,已葬,服衰,召大臣而告之曰:「願登夏屋以望。」 大臣皆諫曰;「登夏屋以望,是游也。服衰以游,不可。」襄子曰:「此先君之命也,寡人弗敢廢。」群臣敬諾。襄子上於夏屋,以望代俗,其樂甚美。於是襄子曰:「先君必以此教之也。」及歸,慮所以取代,乃先善之。代君好色,請以其弟姊妻之,代君許諾。弟姊已往,所以善代者乃萬故。馬郡宜馬,代君以善馬奉襄子。襄子謁於代君而請觴之。馬郡盡。先令舞者置兵其羽中,數百人。先具大金斗。代君至,酒酣,反斗而擊之,一成,腦塗地。舞者操兵以斗,盡殺其從者。因以代君之車迎其妻,其妻遙聞之狀,磨笄以自刺。故趙氏至今有刺笄之證,與反斗之號。此三君者,其有所自而得之,不備遵理,然而後世稱之,有功故也。有功於此,而無其失,雖王可也。
shèn rén
【慎人】
liù yuē: gōng míng dà lì, tiān yě. wèi shì gù, yīn bù shèn qí rén, bù kě. fū shùn yù yáo, tiān yě. shùn gēng yú lì shān, táo yú hé bīn, diào yú léi zé, tiān xià shuō zhī, xiù shì cóng zhī, rén yě. fū yǔ yù shùn, tiān yě. yǔ zhōu yú tiān xià, yǐ qiú xián zhě, shì lì qián shǒu, shuǐ lǎo chuān zé zhī zhàn zhì yōng sè kě tōng zhě, yǔ jǐn wèi zhī, rén yě. fū tāng yù jié, wǔ yù zhòu, tiān yě. tāng wǔ xiū shēn jī shàn wèi yì, yǐ yōu kǔ yú mín, rén yě. shùn zhī gēng yú, qí xián bù xiào yǔ wèi tiān zǐ tóng. qí wèi yù shí yě, yǐ qí tú shǔ kū dì cái, qǔ shuǐ lì, biān pú wěi, jié fú wǎng, shǒu zú pián zhī bù jū, rán hòu miǎn yú dòng něi zhī huàn. qí yù shí yě, dēng wèi tiān zǐ, xián shì guī zhī, wàn mín yù zhī, zhàng fū nǚ zǐ, zhèn zhèn yīn yīn, wú bù dài shuō. shùn zì wèi shī yuē: pǔ tiān zhī xià, mò fēi wáng tǔ lǜ tǔ zhī bīn, mò fēi wáng chén. suǒ yǐ jiàn jǐn yǒu zhī yě. jǐn yǒu zhī, xián fēi jiā yě jǐn wú zhī, xián fēi sǔn yě. shí shǐ rán yě. bǎi lǐ xī zhī wèi yù shí yě, wáng guó ér lǔ jìn, fàn niú yú qín, chuán yù yǐ wǔ yáng zhī pí. gōng sūn zhī dé ér shuō zhī, xiàn zhū móu gōng, sān rì, qǐng shǔ shì yān. móu gōng yuē: mǎi zhī wǔ yáng zhī pí ér shǔ shì yān, wú nǎi tiān xià xiào hū? gōng sūn zhī duì yuē: xìn xián ér rèn zhī, jūn zhī míng yě ràng xián ér xià zhī, chén zhī zhōng yě. jūn wèi míng jūn, chén wèi zhōng chén. bǐ xìn xián, jìng nèi jiāng fú, dí guó qiě wèi, fū shuí xiá xiào zāi? móu gōng suì yòng zhī. móu wú bù dāng, jǔ bì yǒu gōng, fēi jiā xián yě. shǐ bǎi lǐ xī suī xián, wú dé móu gōng, bì wú cǐ míng yǐ. jīn yān zhī shì zhī wú bǎi lǐ xī zāi? gù rén zhǔ zhī yù qiú shì zhě, bù kě bù wù bó yě. kǒng zǐ qióng yú chén cài zhī jiān, qī rì bù cháng shí, lí gēng bù sǎn. zǎi yǔ bèi yǐ, kǒng zǐ xián gē yú shì, yán huí zé cài yú wài. zǐ lù yǔ zi gòng xiāng yǔ ér yán yuē: fū zǐ zhú yú lǔ, xuē jī yú wèi, fá shù yú sòng, qióng yú chén cài. shā fū zǐ zhě wú zuì, jí fū zǐ zhě bù jīn, fū zǐ xián gē gǔ wǔ, wèi cháng jué yīn. gài jūn zǐ zhī wú suǒ chǒu yě ruò cǐ hū? yán huí wú yǐ duì, rù yǐ gào kǒng zǐ. kǒng zǐ cù rán tuī qín, kuì rán ér tàn yuē: yóu yǔ cì xiǎo rén yě. zhào, wú yǔ zhī. zǐ lù yǔ zi gòng rù, zi gòng yuē: rú cǐ zhě, kě wèi qióng yǐ! kǒng zǐ yuē: shì hé yán yě? jūn zǐ dá yú dào zhī wèi dá, qióng yú dào zhī wèi qióng. jīn qiū yě jū rén yì zhī dào, yǐ zāo luàn shì zhī huàn, qí suǒ yě, hé qióng zhī wèi? gù nèi shěng ér bù jiù yú dào, lín nán ér bù shī qí dé, dà hán jì zhì, shuāng xuě jì jiàng, wú shì yǐ zhī sōng bǎi zhī mào yě. xī huán gōng dé zhī jǔ, wén gōng dé zhī cáo, yuè wáng dé zhī huì jī. chén cài zhī è, yú qiū qí xìng hū! kǒng zǐ liè rán fǎn sè ér xián, zǐ lù kàng rán zhí gàn ér wǔ. zi gòng yuē: wú bù zhī tiān zhī gāo yě, bù zhī dì zhī xià yě. gǔ zhī dé dào zhě, qióng yì lè, dá yì lè, suǒ lè fēi qióng dá yě. dào dé yú cǐ, zé qióng dá yī yě, wèi hán shǔ fēng yǔ zhī xù yǐ. gù xǔ yóu yú hū yǐng yáng, ér gòng bó dé hū gòng shǒu.
六曰:功名大立,天也。為是故,因不慎其人,不可。夫舜遇堯,天也。舜耕於歷山,陶於河濱,釣於雷澤,天下說之,秀士從之,人也。夫禹遇舜,天也。禹周於天下,以求賢者,事利黔首,水潦川澤之湛滯壅塞可通者,禹盡為之,人也。夫湯遇桀,武遇紂,天也。湯、武修身積善為義,以憂苦於民,人也。舜之耕漁,其賢不肖與為天子同。其未遇時也,以其徒屬堀地財,取水利,編蒲葦,結罘網,手足胼胝不居,然後免於凍餒之患。其遇時也,登為天子,賢士歸之,萬民譽之,丈夫女子,振振殷殷,無不戴說。舜自為詩曰:「普天之下,莫非王土;率土之濱,莫非王臣。」所以見盡有之也。盡有之,賢非加也;盡無之,賢非損也。時使然也。百里奚之未遇時也,亡虢而虜晉,飯牛於秦,傳鬻以五羊之皮。公孫枝得而說之,獻諸繆公,三日,請屬事焉。繆公曰:「買之五羊之皮而屬事焉,無乃天下笑乎?」公孫枝對曰:「信賢而任之,君之明也;讓賢而下之,臣之忠也。君為明君,臣為忠臣。彼信賢,境內將服,敵國且畏,夫誰暇笑哉?」 繆公遂用之。謀無不當,舉必有功,非加賢也。使百里奚雖賢,無得繆公,必無此名矣。今焉知世之無百里奚哉?故人主之欲求士者,不可不務博也。孔子窮於陳、蔡之間,七日不嘗食,藜羹不糝。宰予備矣,孔子弦歌於室,顏回擇菜於外。子路與子貢相與而言曰:「夫子逐於魯,削跡於衛,伐樹於宋,窮於陳、蔡。殺夫子者無罪,藉夫子者不禁,夫子弦歌鼓舞,未嘗絕音。蓋君子之無所丑也若此乎?」顏回無以對,入以告孔子。孔子憱然推琴,喟然而嘆曰:「由與賜小人也。召,吾語之。」子路與子貢入,子貢曰:「如此者,可謂窮矣!」孔子曰: 「是何言也?君子達於道之謂達,窮於道之謂窮。今丘也拘仁義之道,以遭亂世之患,其所也,何窮之謂?故內省而不疚於道,臨難而不失其德,大寒既至,霜雪既降,吾是以知松柏之茂也。昔桓公得之莒,文公得之曹,越王得之會稽。陳、蔡之厄,於丘其幸乎!」孔子烈然返瑟而弦,子路抗然執干而舞。子貢曰:「吾不知天之高也,不知地之下也。」古之得道者,窮亦樂,達亦樂,所樂非窮達也。道得於此,則窮達一也,為寒暑風雨之序矣。故許由虞乎潁陽,而共伯得乎共首。
yù hé
【遇合】
qī yuē: fán yù, hé yě. shí bù hé, bì dài hé ér hòu xíng. gù bǐ yì zhī niǎo sǐ hū mù, bǐ mù zhī yú sǐ hū hǎi. kǒng zǐ zhōu liú hǎi nèi, zài gàn shì zhǔ, rú qí zhì wèi, suǒ jiàn bā shí yú jūn. wěi zhì wèi dì zǐ zhě sān qiān rén, dá tú qī shí rén. qī shí rén zhě, wàn chéng zhī zhǔ dé yī rén yòng kě wèi shī, bù wèi wú rén. yǐ cǐ yóu, jǐn zhì yú lǔ sī kòu. cǐ tiān zǐ zhī suǒ yǐ shí jué yě, zhū hóu zhī suǒ yǐ dà luàn yě. luàn zé yú zhě zhī duō xìng yě, xìng zé bì bù shèng qí rèn yǐ. rèn jiǔ bù shèng, zé xìng fǎn wèi huò. qí xìng dà zhě, qí huò yì dà, fēi huò dú jí jǐ yě. gù jūn zǐ bù chù xìng, bù wèi gǒu, bì shěn zhū jǐ rán hòu rèn, rèn rán hòu dòng. fán néng tīng shuō zhě, bì dá hū lùn yì zhě yě. shì zhǔ zhī néng shí lùn yì zhě guǎ, suǒ yù è dé bù gǒu? fán néng tīng yīn zhě, bì dá yú wǔ shēng. rén zhī néng zhī wǔ shēng zhě guǎ, suǒ shàn è dé bù gǒu? kè yǒu yǐ chuī lài jiàn yuè wáng zhě, yǔ jiǎo gōng zhēng shāng bù móu, yuè wáng bù shàn wèi yě yīn, ér fǎn shàn zhī. shuō zhī dào yì yǒu rú cǐ zhě yě. rén yǒu wèi rén qī zhě, rén gào qí fù mǔ yuē: jià bù bì shēng yě, yī qì zhī wù, kě wài cáng zhī, yǐ bèi bù shēng. qí fù mǔ yǐ wèi rán, yú shì lìng qí nǚ cháng wài cáng. gū zhōng zhī zhī, yuē: wèi wǒ fù ér yǒu wài xīn, bù kě chù. yīn chū zhī. fù zhī fù mǔ yǐ wèi wèi jǐ móu zhě, yǐ wèi zhōng, zhōng shēn shàn zhī, yì bù zhī suǒ yǐ rán yǐ. zōng miào zhī miè, tiān xià zhī shī, yì yóu cǐ yǐ. gù yuē: yù hé yě wú cháng, shuō shì rán yě. ruò rén zhī yú sè yě, wú bù zhī shuō měi zhě, ér měi zhě wèi bì yù yě. gù mó mǔ zhí hū huáng dì, huáng dì yuē: lì nǚ dé ér fú wàng, yǔ nǚ zhèng ér fú shuāi, suī è xī shāng? ruò rén zhī yú zī wèi, wú bù shuō gān cuì, ér gān cuì wèi bì shòu yě. wén wáng shì chāng pú jū, kǒng zǐ wén ér fú zhī, suō è ér shí zhī. sān nián, rán hòu shèng zhī. rén yǒu dà chòu zhě, qí qīn qī xiōng dì qī qiè zhī shí, wú néng yǔ jū zhě. zì kǔ ér jū hǎi shàng. hǎi shàng rén yǒu shuō qí chòu zhě, zhòu yè suí zhī ér fú néng qù. shuō yì yǒu ruò cǐ zhě. chén yǒu è rén yān, yuē dūn qià chóu mí, chuí sǎng guǎng yán, sè rú qī zhě, chuí yǎn lín bí, zhǎng zhǒu ér lì. chén hóu jiàn ér shén shuō zhī, wài shǐ zhì qí guó, nèi shǐ zhì qí shēn. chǔ hé zhū hóu, chén hóu bìng, bù néng wǎng, shǐ dūn qià chóu mí wǎng xiè yān. chǔ wáng guài qí míng ér xiān jiàn zhī, kè yǒu jìn zhuàng. yǒu è qí míng yán yǒu è zhuàng. chǔ wáng nù, hé dài fū ér gào zhī, yuē: chén hóu bù zhī qí bù kě shǐ, shì bù zhī yě zhī ér shǐ zhī, shì wǔ yě. wǔ qiě bù zhì, bù kě bù gōng yě. xìng shī fá chén, sān yuè rán hòu sàng. è zú yǐ hài rén, yán zú yǐ sàng guó, ér yǒu zhī zú yú chén hóu ér wú shàng yě, zhì yú wáng ér yǒu bù shuāi. fū bù yí yù ér yù zhě, zé bì fèi. yí yù ér bù yù zhě, cǐ guó zhī suǒ yǐ luàn shì zhī suǒ yǐ shuāi yě. tiān xià zhī mín, qí kǔ chóu láo wù cóng cǐ shēng. fán jǔ rén zhī běn, tài shàng yǐ zhì, qí cì yǐ shì, qí cì yǐ gōng. sān zhě fú néng, guó bì cán wáng, qún niè dà zhì, shēn bì sǐ yāng, nián dé zhì qī shí jiǔ shí yóu shàng xìng. xián shèng zhī hòu, fǎn ér niè mín, shì yǐ zéi qí shēn, qǐ néng dú zāi?
七曰:凡遇,合也。時不合,必待合而後行。故比翼之鳥死乎木,比目之魚死乎海。孔子周流海內,再干世主,如齊至衛,所見八十餘君。委質為弟子者三千人,達徒七十人。七十人者,萬乘之主得一人用可為師,不為無人。以此游,僅至於魯司寇。此天子之所以時絕也,諸侯之所以大亂也。亂則愚者之多幸也,幸則必不勝其任矣。任久不勝,則幸反為禍。其幸大者,其禍亦大,非禍獨及己也。故君子不處幸,不為苟,必審諸己然後任,任然後動。凡能聽說者,必達乎論議者也。世主之能識論議者寡,所遇惡得不苟?凡能聽音者,必達於五聲。人之能知五聲者寡,所善惡得不苟?客有以吹籟見越王者,羽、角、宮、徵、商不繆,越王不善;為野音,而反善之。說之道亦有如此者也。人有為人妻者,人告其父母曰:「嫁不必生也,衣器之物,可外藏之,以備不生。」其父母以為然,於是令其女常外藏。姑妐知之,曰:「為我婦而有外心,不可畜。」因出之。婦之父母以謂為己謀者,以為忠,終身善之,亦不知所以然矣。宗廟之滅,天下之失,亦由此矣。故曰:遇合也無常,說適然也。若人之於色也,無不知說美者,而美者未必遇也。故嫫母執乎黃帝,黃帝曰:「厲女德而弗忘,與女正而弗衰,雖惡奚傷?」若人之於滋味,無不說甘脆,而甘脆未必受也。文王嗜昌蒲菹,孔子聞而服之,縮頞而食之。三年,然後勝之。人有大臭者,其親戚兄弟妻妾知識,無能與居者。自苦而居海上。海上人有說其臭者,晝夜隨之而弗能去。說亦有若此者。陳有惡人焉,曰敦洽讎麋,椎顙廣顏,色如漆赭,垂眼臨鼻,長肘而盭。陳侯見而甚說之,外使治其國,內使制其身。楚合諸侯,陳侯病,不能往,使敦洽讎麋往謝焉。楚王怪其名而先見之,客有進狀。有惡其名言有惡狀。楚王怒,合大夫而告之,曰:「陳侯不知其不可使,是不知也;知而使之,是侮也。侮且不智,不可不攻也。」興師伐陳,三月然後喪。惡足以駭人,言足以喪國,而友之足於陳侯而無上也,至於亡而友不衰。夫不宜遇而遇者,則必廢。宜遇而不遇者,此國之所以亂、世之所以衰也。天下之民,其苦愁勞務從此生。凡舉人之本,太上以志,其次以事,其次以功。三者弗能,國必殘亡,群孽大至,身必死殃,年得至七十、九十猶尚幸。賢聖之後,反而孽民,是以賊其身,豈能獨哉?
bì jǐ
【必己】
bā yuē: wài wù bù kě bì. gù lóng páng zhū, bǐ gàn lù, jī zǐ kuáng, è lái sǐ, jié zhòu wáng. rén zhǔ mò bù yù qí chén zhī zhōng, ér zhōng wèi bì xìn. gù wǔ yuán liú hū jiāng, cháng hóng sǐ, cáng qí xuè sān nián ér wèi bì. qīn mò bù yù qí zi zhī xiào, ér xiào wèi bì ài. gù xiào jǐ yí, zēng zǐ bēi. zhuāng zi xíng yú shān zhōng, jiàn mù shén měi zhǎng dà, zhī yè shèng mào, fá mù zhě zhǐ qí páng ér fú qǔ. wèn qí gù, yuē: wú suǒ kě yòng. zhuāng zǐ yuē: cǐ yǐ bù cái dé zhōng qí tiān nián yǐ. chū yú shān, jí yì, shě gù rén zhī jiā. gù rén xǐ, jù jiǔ ròu, lìng shù zi wèi shā yàn xiǎng zhī. shù zi qǐng yuē: qí yī yàn néng míng, yī yàn bù néng míng, qǐng xī shā? zhǔ rén zhī gōng yuē: shā qí bù néng míng zhě. míng rì, dì zǐ wèn yú zhuāng zǐ yuē: xī zhě shān zhōng zhī mù yǐ bù cái dé zhōng tiān nián, zhǔ rén zhī yàn yǐ bù cái sǐ, xiān shēng jiāng hé yǐ chù? zhuāng zi xiào yuē: zhōu jiāng chù yú cái bù cái zhī jiān. cái bù cái zhī jiān, shì zhī ér fēi yě, gù wèi miǎn hū lèi. ruò fú dào dé zé bù rán. wú yà wú zī, yī lóng yī shé, yǔ shí jù huà, ér wú kěn zhuān wèi yī shàng yī xià, yǐ hé wèi liàng, ér fú yóu hū wàn wù zhī zǔ, wù wù ér bù wù yú wù, zé hú kě dé ér lèi? cǐ shén nóng huáng dì zhī suǒ fǎ. ruò fú wàn wù zhī qíng rén lún zhī chuán zé bù rán. chéng zé huǐ, dà zé shuāi, lián zé cuò, zūn zé kuī, zhí zé wěi, hé zé lí, ài zé huī, duō zhì zé móu, bù xiào zé qī, hú kě dé ér bì? niú quē jū shàng dì, dà rú yě. xià zhī hán dān, yù dào yú ǒu shā zhī zhōng. dào qiú qí tuó zhōng zhī zài, zé yǔ zhī qiú qí chē mǎ, zé yǔ zhī qiú qí yì pī, zé yǔ zhī. niú quē chū ér qù, dào xiāng wèi yuē: cǐ tiān xià zhī xiǎn rén yě, jīn rǔ zhī rú cǐ, cǐ bì sù wǒ yú wàn chéng zhī zhǔ. wàn chéng zhī zhǔ bì yǐ guó zhū wǒ, wǒ bì bù shēng, bù ruò xiāng yǔ zhuī ér shā zhī, yǐ miè qí jī. yú shì xiāng yǔ qū zhī, xíng sān shí lǐ, jí ér shā zhī. cǐ yǐ zhī gù yě. mèng bì guò yú hé, xiān qí wǔ. chuán rén nù, ér yǐ jí xiāo qí tóu, gù bù zhī qí mèng bì yě. zhōng hé, mèng bì chēn mù ér shì chuán rén, fā zhí, mù liè, bìn zhǐ, zhōu zhōng zhī rén jǐn yáng bō rù yú hé. shǐ chuán rén zhī qí mèng bì, fú gǎn zhí shì, shè wú xiān zhě, yòu kuàng yú rǔ zhī hū? cǐ yǐ bù zhī gù yě. zhī yǔ bù zhī, jiē bù zú shì, qí wéi hé diào jìn zhī. yóu wèi kě bì. gài yǒu bù biàn hé diào zhě, zé hé diào yǒu bù miǎn yě. sòng huán sī mǎ yǒu bǎo zhū, dǐ zuì chū wáng. wáng shǐ rén wèn zhū zhī suǒ zài, yuē: tóu zhī chí zhōng. yú shì jié chí ér qiú zhī, wú dé, yú sǐ yān. cǐ yán huò fú zhī xiāng jí yě. zhòu wèi bù shàn yú shāng, ér huò chōng tiān dì, hé diào hé yì? zhāng yì hǎo gōng, mén lǘ wéi báo jù jū zhòng wú bù qū, yú lì yīn gòu xiǎo tóng wú bù jìng, yǐ dìng qí shēn. bù zhōng qí shòu, nèi rè ér sǐ. dān bào hǎo shù, lí sú qì chén, bù shí gǔ shí, bù yī ruì wēn, shēn chù shān lín yán kū, yǐ quán qí shēng. bù jǐn qí nián, ér hǔ shí zhī. kǒng zǐ háng dào ér xī, mǎ yì, shí rén zhī jià, yě rén qǔ qí mǎ. zi gòng qǐng wǎng shuō zhī, bì cí, yě rén bù tīng. yǒu bǐ rén shǐ shì kǒng zǐ zhě, yuē: qǐng wǎng shuō zhī. yīn wèi yě rén yuē: zi bù gēng yú dōng hǎi, wú bù gēng yú xī hǎi yě. wú mǎ hé dé bù shí zi zhī hé? qí yě rén dà shuō, xiāng wèi yuē: shuō yì jiē rú cǐ qí biàn yě! dú rú xiàng zhī rén? jiě mǎ ér yǔ zhī. shuō rú cǐ qí wú fāng yě ér yóu xíng, wài wù qǐ kě bì zāi? jūn zǐ zhī zì xíng yě, jìng rén ér bù bì jiàn jìng, ài rén ér bù bì jiàn ài. jìng ài rén zhě, jǐ yě jiàn jìng ài zhě, rén yě. jūn zǐ bì zài jǐ zhě, bù bì zài rén zhě yě. bì zài jǐ, wú bù yù yǐ.
八曰:外物不可必。故龍逄誅,比干戮,箕子狂,惡來死,桀紂亡。人主莫不欲其臣之忠,而忠未必信。故伍員流乎江,萇弘死,藏其血三年而為碧。親莫不欲其子之孝,而孝未必愛。故孝己疑,曾子悲。莊子行於山中,見木甚美長大,枝葉盛茂,伐木者止其旁而弗取。問其故,曰:「無所可用。」莊子曰:「此以不材得終其天年矣。」出於山,及邑,舍故人之家。故人喜,具酒肉,令豎子為殺雁饗之。豎子請曰:「其一雁能鳴,一雁不能鳴,請奚殺?」主人之公曰: 「殺其不能鳴者。」明日,弟子問於莊子曰:「昔者山中之木以不材得終天年,主人之雁以不材死,先生將何以處?」莊子笑曰:「周將處於材不材之間。材不材之間,似之而非也,故未免乎累。若夫道德則不然。無訝無訾,一龍一蛇,與時俱化,而無肯專為;一上一下,以禾為量,而浮游乎萬物之祖,物物而不物於物,則胡可得而累?此神農、黃帝之所法。若夫萬物之情、人倫之傳則不然。成則毀,大則衰,廉則銼,尊則虧,直則骫,合則離,愛則隳,多智則謀,不肖則欺,胡可得而必?」牛缺居上地,大儒也。下之邯鄲,遇盜於耦沙之中。盜求其橐中之載,則與之;求其車馬,則與之;求其衣被,則與之。牛缺出而去,盜相謂曰:「此天下之顯人也,今辱之如此,此必訴我於萬乘之主。萬乘之主必以國誅我,我必不生,不若相與追而殺之,以滅其跡。」於是相與趨之,行三十里,及而殺之。此以知故也。孟賁過於河,先其五。船人怒,而以楫虓其頭,顧不知其孟賁也。中河,孟賁嗔目而視船人,發植,目裂,鬢指,舟中之人盡揚播入於河。使船人知其孟賁,弗敢直視,涉無先者,又況於辱之乎?此以不知故也。知與不知,皆不足恃,其惟和調近之。猶未可必。蓋有不辨和調者,則和調有不免也。宋桓司馬有寶珠,抵罪出亡。王使人問珠之所在,曰:「投之池中。」於是竭池而求之,無得,魚死焉。此言禍福之相及也。紂為不善於商,而禍充天地,和調何益?張毅好恭,門閭帷薄聚居眾無不趨,輿隸姻媾小童無不敬,以定其身。不終其壽,內熱而死。單豹好術,離俗棄塵,不食谷實,不衣芮溫,身處山林岩堀,以全其生。不盡其年,而虎食之。孔子行道而息,馬逸,食人之稼,野人取其馬。子貢請往說之,畢辭,野人不聽。有鄙人始事孔子者,曰:「請往說之。」 因謂野人曰:「子不耕於東海,吾不耕於西海也。吾馬何得不食子之禾?」其野人大說,相謂曰:「說亦皆如此其辯也!獨如向之人?」解馬而與之。說如此其無方也而猶行,外物豈可必哉?君子之自行也,敬人而不必見敬,愛人而不必見愛。敬愛人者,己也;見敬愛者,人也。君子必在己者,不必在人者也。必在己,無不遇矣。