qí mán zhàng fū yī qiè pī zhān, qí yú yī fú lüè yǔ hàn tóng, wéi tóu náng tè yì ěr. nán zhào yǐ hóng líng, qí yú xiàng xià jiē yǐ zào líng juàn. qí zhì dù qǔ yī fú wù, jìn biān cuō fèng wèi jiǎo, kè mù rú chū pú tóu, shí jiǎo zhōng, zǒng fā yú nǎo hòu wèi yī jì, jí qǔ tóu náng dōu bāo guǒ tóu jì shàng jié zhī. yǔ yí yǐ xià jí zhū dòng yǒu yī qiè fáng zhēn bié zhě àn: cǐ jù yí yǒu é tuō, rán hòu dé tóu náng. ruò zǐ dì jí sì jūn luó jū jǐ xià, zé dāng é luò wèi yī jì, bù dé dài náng jiǎo dāng dǐng cuō zhuā jì, bìng pī zhān pí. sú jiē xiǎn zú, suī qīng píng gōng dà jūn jiāng yì bù yǐ wèi chǐ. cáo zhǎng yǐ xià, dé xì jīn qū jū àn: yuán běn què jīn zì, jīn jù xīn táng shū zēng rù. huò yǒu děng dì zài gōng bāo jiǎng dé xì zhě, bù xiàn cháng lì.
其蠻丈夫一切披氈,其餘衣服略與漢同,唯頭囊特異耳。南詔以紅綾,其餘向下皆以皂綾絹。其制度取一幅物,近邊撮縫為角,刻木如樗蒲頭,實角中,總發於腦後為一髻,即取頭囊都包裹頭髻上結之。羽儀已下及諸動有一切房甄別者(案:此句疑有訛脫),然後得頭囊。若子弟及四軍羅苴己下,則當額絡為一髻,不得帶囊角;當頂撮髽髻,並披氈皮。俗皆跣足,雖清平宮、大軍將亦不以為恥。曹長已下,得系金佉苴(案:原本闕「金」字,今據《新唐書》增入)。或有等第載功褒獎得系者,不限常例。
guì fēi zǐ liǎng sè, dé zǐ hòu, yǒu dà gōng zé dé jǐn. yòu yǒu chāo děng shū gōng zhě, zé dé quán pī bō luó pí. qí cì gōng, zé xiōng qián bèi hòu dé pī, ér què qí xiù. yòu yǐ cì gōng, zé xiōng qián dé pī, bìng què qí bèi. wèi zhī dà chóng pí, yì yuē bō luó pí. wèi yāo dài yuē qū jū.
貴緋、紫兩色,得紫後,有大功則得錦。又有超等殊功者,則得全披波羅皮。其次功,則胸前背後得披,而闕其袖。又以次功,則胸前得披,並闕其背。謂之「大蟲皮」,亦曰「波羅皮」。謂腰帶曰「佉苴」。
fù rén, yī qiè bù shī fěn dài, guì zhě yǐ líng jǐn wèi qún rú, qí shàng réng pī jǐn fāng fú wèi shì. liǎng gǔ biàn qí fā wèi jì, jì shàng jí ěr, duō zhuì zhēn zhū jīn bèi sè sè hǔ pò. guì jiā pú nǚ yì yǒu qún shān, cháng pī zhān, jí yǐ zèng bó tāo qí jì, yì wèi zhī tóu náng.
婦人,一切不施粉黛,貴者以綾錦為裙襦,其上仍披錦方幅為飾。兩股辮其發為髻,髻上及耳,多綴真珠、金、貝、瑟瑟、琥珀。貴家僕女亦有裙衫,常披氈,及以贈帛韜其髻,亦謂之頭囊。
nán zhào yǒu qī qiè shù bǎi rén, zǒng wèi zhī zhào zuǒ. qīng píng guān dà jūn jiāng yǒu qī qiè shù shí rén. sú fǎ: chù zi shuāng fù chū rù bù jīn. shào nián zǐ dì mù yè yóu xíng lǘ xiàng, chuī hú lú shēng, huò chuī shù yè, shēng yùn zhī zhōng, jiē jì qíng yán, yòng xiāng hū zhào. jià qǔ zhī xī, sī fū xī lái xiāng sòng. jì jià yǒu fàn, nán zǐ gé shā wú zuì, fù rén yì sǐ. huò yǒu qiáng jiā fù shì zé zī cái shú mìng zhě, zé qiān xǐ lì shuǐ zhàng dì, zhōng qì zhī, fǎ bù dé zài hé.
南詔有妻妾數百人,總謂之詔佐。清平官、大軍將有妻妾數十人。俗法:處子、孀婦出入不禁。少年子弟暮夜遊行閭巷,吹壺盧笙,或吹樹葉,聲韻之中,皆寄情言,用相呼召。嫁娶之夕,私夫悉來相送。既嫁有犯,男子格殺無罪,婦人亦死。或有強家富室責資財贖命者,則遷徙麗水瘴地,終棄之,法不得再合。
měi nián shí yī yuè yī rì, shèng huì kè, zào jiǔ lǐ, shā niú yáng, qīn zú lín lǐ gèng xiāng yàn lè, sān yuè nèi zuò lè xiāng qìng, wéi wù zhuī huān. hù wài bì shè táo liè, rú suì dàn rán. gǎi nián jí yòng jiàn yín zhī yuè. qí yú jié rì, cū yǔ hàn tóng, wéi bù zhī yǒu hán shí qīng míng ěr.
每年十一月一日,盛會客,造酒醴,殺牛羊,親族鄰里更相宴樂,三月內作樂相慶,帷務追歡。戶外必設桃茢,如歲旦然。改年即用建寅之月。其餘節日,粗與漢同,唯不知有寒食清明耳。
měi yǐn jiǔ yù lán, jí qǐ qián xí fèng shāng xiāng quàn. yǒu xìng suǒ bù néng zhě, nǎi zhì qǐ qián xí è wàn de sǎng, huò wǎn huò tuī, qíng lǐ zhī zhōng, yǐ cǐ wèi zhòng. qǔ shēng é zhì rú kuài fǎ, fāng cùn qiè zhī, hé shēng hú guā jí jiāo shā dàn zhī, wèi zhī é què, tǔ sú yǐ wèi shàng wèi. nán zhào jiā shí yòng jīn yín, qí yú guān jiāng zé yòng zhú diàn. guì zhě fàn yǐ jīn bù shi, jiàn zhě bó zhī ér shí.
每飲酒欲闌,即起前席奉觴相勸。有性所不能者,乃至起前席扼腕的顙,或挽或推,情禮之中,以此為重。取生鵝治如膾法,方寸切之,和生胡瓜及椒榝啖之,謂之「鵝闕」,土俗以為上味。南詔家食用金銀,其餘官將則用竹簟。貴者飯以筋不匙,賤者搏之而食。
yī chǐ, hàn yī chǐ sān cùn yě. yī qiān liù bǎi chǐ wèi yī lǐ. hàn chèng yī fēn sān fēn zhī yī. bó yuē mì, hàn sì chǐ wǔ cùn yě. tián yuē shuāng, hàn wǔ mǔ yě.
一尺,漢一尺三寸也。一千六百尺為一里。漢秤一分三分之一。帛曰冪,漢四尺五寸也。田曰雙,漢五畝也。
běn tǔ bù yòng qián, fán jiāo yì zēng bó zhān jì jīn yín sè sè niú yáng zhī shǔ, yǐ zēng bó mì shù jì zhī, yún mǒu wù sè zhí ruò gān mì.
本土不用錢,凡交易繒、帛、氈、罽、金、銀、瑟瑟、牛羊之屬,以繒帛冪數計之,雲某物色直若干冪。
fán rén jiā suǒ jū, jiē yī bàng sì shān, shàng dòng xià yǔ, xī yǔ hàn tóng, wéi dōng xī nán běi, bù qǔ zhōu zhēng ěr. bié zhì cāng shě, yǒu lán kǎn, jiǎo gāo shù zhàng, yún bì tián shǔ yě, shàng gé rú chē gài zhuàng.
凡人家所居,皆依傍四山,上棟下宇,悉與漢同,惟東西南北,不取周正耳。別置倉舍,有欄檻,腳高數丈,雲避田鼠也,上閣如車蓋狀。
xī cuàn jí bái mán sǐ hòu, sān rì nèi mái bìn, yī hàn fǎ wèi mù. shāo fù shì guǎng zāi shān sōng. méng shě jí zhū wū mán bù mù zàng, fán sǐ hòu sān rì fén shī, qí yú huī jìn, yǎn yǐ tǔ rǎng, wéi shōu liǎng ěr. nán zhào jiā zé zhù yǐ jīn píng, yòu zhòng yǐ yín wèi hán shèng zhī, shēn cáng bié shì, sì shí jiāng chū jì zhī. qí yú jiā huò tóng píng tiě píng shèng ěr cáng zhī yě.
西爨及白蠻死後,三日內埋殯,依漢法為墓。稍富室廣栽杉松。蒙舍及諸烏蠻不墓葬,凡死後三日焚屍,其餘灰燼,掩以土壤,唯收兩耳。南詔家則貯以金瓶,又重以銀為函盛之,深藏別室,四時將出祭之。其餘家或銅瓶、鐵瓶盛耳藏之也。
yán yǔ yīn bái mán zuì zhèng, méng shě mán cì zhī, zhū bù luò bù rú yě. dàn míng wù huò yǔ hàn bù tóng, jí sì shēng é zhòng. dà shì duō bù yǔ miàn yán, bì shǐ rén wǎng lái dá qí cí yì, yǐ cǐ qǔ dìng, wèi zhī xíng nuò cái sháo fǎn.
言語音白蠻最正,蒙舍蠻次之,諸部落不如也。但名物或與漢不同,及四聲訛重。大事多不與面言,必使人往來達其詞意,以此取定,謂之行諾(才勺反)。
dà chóng wèi zhī bō luó mì yì míng cǎo luó. xī wèi zhī yǐ dú rú xián. dài wèi zhī qū jū, fàn wèi zhī yù, yán wèi zhī bīn, lù wèi zhī shí, niú wèi zhī shě, chuān wèi zhī tàn, gǔ wèi zhī làng, shān wèi zhī hé, shān dǐng wèi zhī cōng lù, wǔ wèi zhī jiā bàng. jiā, fù yě. gé, gāo yě. nuò, shēn yě. jū, jùn yě. dōng cuàn wèi chéng wèi nòng, wèi zhú wèi jiǎn, wèi yán wèi jiǎn, wèi dì wèi jū, wèi qǐng wèi shù, wèi suān wèi zhì. yán yǔ bìng yǔ bái mán bù tóng. měi chū jūn zhēng yì, měi mán gè xié liáng mǐ yī dòu wǔ shēng, gè xié yú yǒu, cǐ wài wú gōng jūn liáng liào zhě. mán jūn yōu liáng yì jǐn, xīn qiè yú zhàn, chū jiè hòu, xǔ xíng jié lüè, shōu duó zhōu xī yuán bǎi xìng hé mǐ niú yáng děng bèi. yòng jūn zhī cì, miàn qián shāng dāo jiàn, xǔ jiāng xī. tǎng bèi hòu shāng dāo jiàn zhé tuì zhě, jí rèn qí hòu àn: cǐ tiáo dāng zài dì jiǔ juǎn nán mán piān zhōng, shì chuán xiě zhě wù rù yú cǐ.
大蟲謂之波羅密(亦名「草羅」)。犀謂之矣(讀如咸)。帶謂之佉苴,飯謂之喻,鹽謂之賓,鹿謂之識,牛謂之舍,川謂之賧,谷謂之浪,山謂之和,山頂謂之蔥路,舞謂之伽傍。加,富也。閣,高也。諾,深也。苴,俊也。東爨謂城為弄,謂竹為翦,謂鹽為翦,謂地為眗,謂請為數,謂酸為制。言語並與白蠻不同。每出軍征役,每蠻各攜糧米一斗五升,各攜魚牖,此外無供軍糧料者。蠻軍憂糧易盡,心切於戰,出界後,許行劫掠,收奪州溪源百姓禾米牛羊等輩。用軍之次,面前傷刀箭,許將息。儻背後傷刀箭輒退者,即刃其後(案:此條當在第九卷《南蠻篇》中,是傳寫者誤入於此)。