qí mán zhàng fū yī qiè pī zhān, qí yú yī fú lüè yǔ hàn tóng, wéi tóu náng tè yì ěr. nán zhào yǐ hóng líng, qí yú xiàng xià jiē yǐ zào líng juàn. qí zhì dù qǔ yī fú wù, jìn biān cuō fèng wèi jiǎo, kè mù rú chū pú tóu, shí jiǎo zhōng, zǒng fā yú nǎo hòu wèi yī jì, jí qǔ tóu náng dōu bāo guǒ tóu jì shàng jié zhī. yǔ yí yǐ xià jí zhū dòng yǒu yī qiè fáng zhēn bié zhě àn: cǐ jù yí yǒu é tuō, rán hòu dé tóu náng. ruò zǐ dì jí sì jūn luó jū jǐ xià, zé dāng é luò wèi yī jì, bù dé dài náng jiǎo dāng dǐng cuō zhuā jì, bìng pī zhān pí. sú jiē xiǎn zú, suī qīng píng gōng dà jūn jiāng yì bù yǐ wéi chǐ. cáo cháng yǐ xià, dé xì jīn qū jū àn: yuán běn quē" jīn" zì, jīn jù xīn táng shū zēng rù. huò yǒu děng dì zài gōng bāo jiǎng dé xì zhě, bù xiàn cháng lì.
其蛮丈夫一切披毡,其余衣服略与汉同,唯头囊特异耳。南诏以红绫,其余向下皆以皂绫绢。其制度取一幅物,近边撮缝为角,刻木如樗蒲头,实角中,总发于脑后为一髻,即取头囊都包裹头髻上结之。羽仪已下及诸动有一切房甄别者(案:此句疑有讹脱),然后得头囊。若子弟及四军罗苴己下,则当额络为一髻,不得带囊角;当顶撮髽髻,并披毡皮。俗皆跣足,虽清平宫、大军将亦不以为耻。曹长已下,得系金佉苴(案:原本阙“金”字,今据《新唐书》增入)。或有等第载功褒奖得系者,不限常例。
guì fēi zǐ liǎng sè, dé zǐ hòu, yǒu dà gōng zé dé jǐn. yòu yǒu chāo děng shū gōng zhě, zé dé quán pī bō luó pí. qí cì gōng, zé xiōng qián bèi hòu dé pī, ér quē qí xiù. yòu yǐ cì gōng, zé xiōng qián dé pī, bìng quē qí bèi. wèi zhī" dà chóng pí", yì yuē" bō luó pí". wèi yāo dài yuē" qū jū".
贵绯、紫两色,得紫后,有大功则得锦。又有超等殊功者,则得全披波罗皮。其次功,则胸前背后得披,而阙其袖。又以次功,则胸前得披,并阙其背。谓之“大虫皮”,亦曰“波罗皮”。谓腰带曰“佉苴”。
fù rén, yī qiè bù shī fěn dài, guì zhě yǐ líng jǐn wèi qún rú, qí shàng réng pī jǐn fāng fú wèi shì. liǎng gǔ biàn qí fā wèi jì, jì shàng jí ěr, duō zhuì zhēn zhū jīn bèi sè sè hǔ pò. guì jiā pú nǚ yì yǒu qún shān, cháng pī zhān, jí yǐ zèng bó tāo qí jì, yì wèi zhī tóu náng.
妇人,一切不施粉黛,贵者以绫锦为裙襦,其上仍披锦方幅为饰。两股辫其发为髻,髻上及耳,多缀真珠、金、贝、瑟瑟、琥珀。贵家仆女亦有裙衫,常披毡,及以赠帛韬其髻,亦谓之头囊。
nán zhào yǒu qī qiè shù bǎi rén, zǒng wèi zhī zhào zuǒ. qīng píng guān dà jūn jiāng yǒu qī qiè shù shí rén. sú fǎ: chǔ zǐ shuāng fù chū rù bù jīn. shào nián zǐ dì mù yè yóu xíng lǘ xiàng, chuī hú lú shēng, huò chuī shù yè, shēng yùn zhī zhōng, jiē jì qíng yán, yòng xiāng hū zhào. jià qǔ zhī xī, sī fū xī lái xiāng sòng. jì jià yǒu fàn, nán zǐ gé shā wú zuì, fù rén yì sǐ. huò yǒu qiáng jiā fù shì zé zī cái shú mìng zhě, zé qiān xǐ lí shuǐ zhàng dì, zhōng qì zhī, fǎ bù dé zài hé.
南诏有妻妾数百人,总谓之诏佐。清平官、大军将有妻妾数十人。俗法:处子、孀妇出入不禁。少年子弟暮夜游行闾巷,吹壶卢笙,或吹树叶,声韵之中,皆寄情言,用相呼召。嫁娶之夕,私夫悉来相送。既嫁有犯,男子格杀无罪,妇人亦死。或有强家富室责资财赎命者,则迁徙丽水瘴地,终弃之,法不得再合。
měi nián shí yī yuè yī rì, shèng huì kè, zào jiǔ lǐ, shā niú yáng, qīn zú lín lǐ gèng xiāng yàn lè, sān yuè nèi zuò yuè xiāng qìng, wéi wù zhuī huān. hù wài bì shè táo liè, rú suì dàn rán. gǎi nián jí yòng jiàn yín zhī yuè. qí yú jié rì, cū yǔ hàn tóng, wéi bù zhī yǒu hán shí qīng míng ěr.
每年十一月一日,盛会客,造酒醴,杀牛羊,亲族邻里更相宴乐,三月内作乐相庆,帷务追欢。户外必设桃茢,如岁旦然。改年即用建寅之月。其余节日,粗与汉同,唯不知有寒食清明耳。
měi yǐn jiǔ yù lán, jí qǐ qián xí fèng shāng xiāng quàn. yǒu xìng suǒ bù néng zhě, nǎi zhì qǐ qián xí è wàn de sǎng, huò wǎn huò tuī, qíng lǐ zhī zhōng, yǐ cǐ wéi zhòng. qǔ shēng é zhì rú kuài fǎ, fāng cùn qiè zhī, hé shēng hú guā jí jiāo shā dàn zhī, wèi zhī" é quē", tǔ sú yǐ wéi shàng wèi. nán zhào jiā shí yòng jīn yín, qí yú guān jiāng zé yòng zhú diàn. guì zhě fàn yǐ jīn bù shi, jiàn zhě bó zhī ér shí.
每饮酒欲阑,即起前席奉觞相劝。有性所不能者,乃至起前席扼腕的颡,或挽或推,情礼之中,以此为重。取生鹅治如脍法,方寸切之,和生胡瓜及椒榝啖之,谓之“鹅阙”,土俗以为上味。南诏家食用金银,其余官将则用竹簟。贵者饭以筋不匙,贱者搏之而食。
yī chǐ, hàn yī chǐ sān cùn yě. yī qiān liù bǎi chǐ wèi yī lǐ. hàn chèng yī fēn sān fēn zhī yī. bó yuē mì, hàn sì chǐ wǔ cùn yě. tián yuē shuāng, hàn wǔ mǔ yě.
一尺,汉一尺三寸也。一千六百尺为一里。汉秤一分三分之一。帛曰幂,汉四尺五寸也。田曰双,汉五亩也。
běn tǔ bù yòng qián, fán jiāo yì zēng bó zhān jì jīn yín sè sè niú yáng zhī shǔ, yǐ zēng bó mì shù jì zhī, yún mǒu wù sè zhí ruò gān mì.
本土不用钱,凡交易缯、帛、毡、罽、金、银、瑟瑟、牛羊之属,以缯帛幂数计之,云某物色直若干幂。
fán rén jiā suǒ jū, jiē yī bàng sì shān, shàng dòng xià yǔ, xī yǔ hàn tóng, wéi dōng xī nán běi, bù qǔ zhōu zhēng ěr. bié zhì cāng shě, yǒu lán kǎn, jiǎo gāo shù zhàng, yún bì tián shǔ yě, shàng gé rú chē gài zhuàng.
凡人家所居,皆依傍四山,上栋下宇,悉与汉同,惟东西南北,不取周正耳。别置仓舍,有栏槛,脚高数丈,云避田鼠也,上阁如车盖状。
xī cuàn jí bái mán sǐ hòu, sān rì nèi mái bìn, yī hàn fǎ wèi mù. shāo fù shì guǎng zāi shān sōng. méng shě jí zhū wū mán bù mù zàng, fán sǐ hòu sān rì fén shī, qí yú huī jìn, yǎn yǐ tǔ rǎng, wéi shōu liǎng ěr. nán zhào jiā zé zhù yǐ jīn píng, yòu zhòng yǐ yín wèi hán shèng zhī, shēn cáng bié shì, sì shí jiāng chū jì zhī. qí yú jiā huò tóng píng tiě píng shèng ěr cáng zhī yě.
西爨及白蛮死后,三日内埋殡,依汉法为墓。稍富室广栽杉松。蒙舍及诸乌蛮不墓葬,凡死后三日焚尸,其余灰烬,掩以土壤,唯收两耳。南诏家则贮以金瓶,又重以银为函盛之,深藏别室,四时将出祭之。其余家或铜瓶、铁瓶盛耳藏之也。
yán yǔ yīn bái mán zuì zhèng, méng shě mán cì zhī, zhū bù luò bù rú yě. dàn míng wù huò yǔ hàn bù tóng, jí sì shēng é zhòng. dà shì duō bù yǔ miàn yán, bì shǐ rén wǎng lái dá qí cí yì, yǐ cǐ qǔ dìng, wèi zhī xíng nuò cái sháo fǎn.
言语音白蛮最正,蒙舍蛮次之,诸部落不如也。但名物或与汉不同,及四声讹重。大事多不与面言,必使人往来达其词意,以此取定,谓之行诺(才勺反)。
dà chóng wèi zhī bō luó mì yì míng" cǎo luó". xī wèi zhī yǐ dú rú xián. dài wèi zhī qū jū, fàn wèi zhī yù, yán wèi zhī bīn, lù wèi zhī shí, niú wèi zhī shě, chuān wèi zhī dǎn, gǔ wèi zhī làng, shān wèi zhī hé, shān dǐng wèi zhī cōng lù, wǔ wèi zhī jiā bàng. jiā, fù yě. gé, gāo yě. nuò, shēn yě. jū, jùn yě. dōng cuàn wèi chéng wèi nòng, wèi zhú wèi jiǎn, wèi yán wèi jiǎn, wèi dì wèi jū, wèi qǐng wéi shù, wèi suān wèi zhì. yán yǔ bìng yǔ bái mán bù tóng. měi chū jūn zhēng yì, měi mán gè xié liáng mǐ yī dòu wǔ shēng, gè xié yú yǒu, cǐ wài wú gōng jūn liáng liào zhě. mán jūn yōu liáng yì jǐn, xīn qiè yú zhàn, chū jiè hòu, xǔ xíng jié lüè, shōu duó zhōu xī yuán bǎi xìng hé mǐ niú yáng děng bèi. yòng jūn zhī cì, miàn qián shāng dāo jiàn, xǔ jiāng xī. tǎng bèi hòu shāng dāo jiàn zhé tuì zhě, jí rèn qí hòu àn: cǐ tiáo dāng zài dì jiǔ juǎn nán mán piān zhōng, shì chuán xiě zhě wù rù yú cǐ.
大虫谓之波罗密(亦名“草罗”)。犀谓之矣(读如咸)。带谓之佉苴,饭谓之喻,盐谓之宾,鹿谓之识,牛谓之舍,川谓之赕,谷谓之浪,山谓之和,山顶谓之葱路,舞谓之伽傍。加,富也。阁,高也。诺,深也。苴,俊也。东爨谓城为弄,谓竹为翦,谓盐为翦,谓地为眗,谓请为数,谓酸为制。言语并与白蛮不同。每出军征役,每蛮各携粮米一斗五升,各携鱼牖,此外无供军粮料者。蛮军忧粮易尽,心切于战,出界后,许行劫掠,收夺州溪源百姓禾米牛羊等辈。用军之次,面前伤刀箭,许将息。傥背后伤刀箭辄退者,即刃其后(案:此条当在第九卷《南蛮篇》中,是传写者误入于此)。