jīn mǎ shān zài zhè dōng chéng luó shān nán èr shí yú lǐ, gāo bǎi yú zhàng, yǔ bì jī shān dōng nán xī běi xiāng duì. tǔ sú chuán yún, xī yǒu jīn mǎ, wǎng wǎng chū jiàn, shān shàng yì yǒu shén cí. cóng hàn jiè rù mán lù, chū cǐ shān zhī xià. luó shān biàn dì xī shì luó há, gù yǐ míng yān.
金馬山在柘東城螺山南二十餘里,高百餘丈,與碧雞山東南西北相對。土俗傳雲,昔有金馬,往往出見,山上亦有神祠。從漢界入蠻路,出此山之下。螺山遍地悉是螺蛤,故以名焉。
bì jī shān zài kūn chí xī àn shàng, yǔ zhè dōng chéng gé shuǐ xiàng duì. cóng dōng lái zhě gāng tóu shù shí lǐ yǐ jiàn cǐ shān. shān shì tè xiù, chí shuǐ qīng dàn, shuǐ zhōng yǒu bì jī shān shí, shān yǒu dòng tíng shù, nián yuè jiǔ yuǎn, kōng yǒu yú běn.
碧雞山在昆池西岸上,與柘東城隔水相對。從東來者岡頭數十里已見此山。山勢特秀,池水清澹,水中有碧雞山石,山有洞庭樹,年月久遠,空有餘本。
diàn cāng shān àn: diàn táng shū zuò diǎn, nán zì shí qiáo, běi dǐ dēng chuān, zhǎng yī bǎi wǔ shí yú lǐ, míng wèi diàn cāng. zhí nán běi, quàn bù shèn zhèng. dōng xiàng ěr hé, chéng guō yì jū, qí bù shān dǐ. xī miàn dǒu jué, xià lín píng chuān. shān dǐng gāo shù qiān yú zhàng, shí léng qīng cāng, bù tōng rén lù. dōng zhōng yǒu shí duò xuě.
玷蒼山(案:玷《唐書》作點),南自石橋,北抵登川,長一百五十餘里,名為玷蒼。直南北,勸;不甚正。東向洱河,城郭邑居,棋布山底。西面陡絕,下臨平川。山頂高數千餘丈,石棱青蒼,不通人路。冬中有時墮雪。
náng cōng shān zài xī ěr hé dōng yú, hé liú fǔ niè shān gēn. tǔ shān wú shù shí, gāo chù bù guò shù shí zhàng. miàn duì bīn jū yuè xī, shān xià yǒu lù, cóng qú liǎn zhào chū dēng chuān.
囊蔥山在西洱河東隅,河流俯齧山根。土山無樹石,高處不過數十丈。面對賓居、越析,山下有路,從渠斂趙出登川。
gāo lí qí shān zài yǒng chāng xī, xià lín nù jiāng. zuǒ yòu píng chuān, wèi zhī qióng tàn, tāng làng jiā méng suǒ jū yě. cǎo mù bù kū, yǒu zhàng qì. zì yǒng chāng zhī yuè tàn, tú jīng cǐ shān, yī yì zài shān zhī bàn, yī yì zài shān zhī diān. cháo jì nù jiāng dēng shān, mù fāng dào shān dǐng. dōng zhōng shān shàng jī xuě kǔ hán, xià qiū yòu kǔ qióng tàn tāng làng dú shǔ kù rè. hé tàn jiǎ kè zài xún chuán jī lí wèi hái zhě wèi zhī yáo yuē: dōng shí yù guī lái, gāo lí qí shàng xuě. qiū xià yù guī lái, wú bāng qióng tàn rè. chūn shí yù guī lái, píng zhōng luò lù jué. luò lù, cái zhī míng yě
高黎其山在永昌西,下臨怒江。左右平川,謂之穹賧,湯浪加萌所居也。草木不枯,有瘴氣。自永昌之越賧,途經此山,一驛在山之半,一驛在山之巔。朝濟怒江登山,暮方到山頂。冬中山上積雪苦寒,夏秋又苦穹賧、湯浪毒暑酷熱。河賧賈客在尋傳羈離未還者為之謠曰:「冬時欲歸來,高黎其上雪。秋夏欲歸來,無梆穹賧熱。春時欲歸來,平中絡賂絕。」(絡賂,財之名也)
dà xuě shān zài yǒng lǚ xī běi, cóng téng chōng guò bǎo shān chéng, yòu guò jīn bǎo chéng yǐ běi dà tàn, zhōu jiǒng bǎi yú lǐ, xī jiē yě mán, wú jūn zhǎng yě. dì yǒu zhàng dú, hé tàn rén zhì bǐ zhōng zhàng zhě, shí yǒu bā jiǔ sǐ. gé luó fèng cháng shǐ lǐng jūn jiāng yú dà tàn zhōng zhú chéng, guǎn zhì yě mán. bù yú zhōu suì, sǐ zhě guò bàn, suì bà qì, bù fù wǎng lái. qí shān shàng féi wò, zhǒng guā hù zhǎng zhàng yú, dōng guā yì rán, jiē sān chǐ wéi. yòu duō yì yǐ, wú nóng sāng, shōu cǐ chōng liáng. sān miàn jiē zhàn dà xuě shān, qí gāo chù zào tiān. wǎng wǎng yǒu tǔ bō zhì tàn huò yì, yún cǐ shān yǒu lù, qù zàn pǔ yá zhàng bù yuǎn.
大雪山在永呂西北,從騰充過寶山城,又過金寶城以北大賧,周迥百餘里,悉皆野蠻,無君長也。地有瘴毒,河賧人至彼中瘴者,十有八九死。閣羅鳳嘗使領軍將於大賧中築城,管制野蠻。不逾周歲,死者過半,遂罷棄,不復往來。其山上肥沃,種瓜瓠長丈余,冬瓜亦然,皆三尺圍。又多薏苡,無農桑,收此充糧。三面皆占大雪山,其高處造天。往往有吐蕃至賧貨易,雲此山有路,去贊普牙帳不遠。
yòu yǒu shuǐ, yuán chū tái dēng shān, nán liú guò guī zhōu, xī nán zhì huì zhōu nuò tàn yǔ dōng lú, cǐ chù shì yǒu tuō lòu gǔ nuò shuǐ yě. yuán chū fān zhōng jié dù běi, wèi zhī nuò yǐ jiāng, nán láng bù luò, yòu dōng zhé liú zhì xún chuán bù luò, yǔ mó xiē jiāng hé. yuán chū tǔ bō zhōng jié dù xī qí lóng chuān máo niú shí xià, gù wèi zhī máo niú hé. huán rào nòng shì chuān, nán liú guò niǎo jiān qiáo shàng xià mó xiē bù luò, jí wèi zhī mó xiē jiāng. zhì xún chuán yǔ dōng lú shuǐ hé, dōng běi guò huì tóng chuān, zǒng míng lú shuǐ. shǔ zhōng wǔ hòu zhū gé liàng fá nán mán, wǔ yuè dù lú shuǐ chù, zài nòng dòng chéng běi, jīn wèi zhī nán lú. liǎng àn jiā, dà rú bì jìng. chuān zhōng qì hòu cháng rè, suī zhì dōng, xíng guò zhě jiē tǎn yī liú hàn. yòu dōng běi rù róng zhōu jiè wèi mǎ hú, zhì guān biān xiàn mén, yǔ zhū tí jiāng hé, liú róng mén nán chéng rù wài jiāng.
又有水,源出台登山,南流過巂州,西南至會州諾賧與東瀘,(此處似有脫漏)古諾水也。源出蕃中節度北,謂之諾矣江,南郎部落,又東折流至尋傳部落,與磨些江合。源出吐蕃中節度西其籠川犛牛石下,故謂之犛牛河。環繞弄視川,南流過《鳥戔》橋上下磨些部落,即謂之磨些江。至尋傳與東瀘水合,東北過會同川,總名瀘水。蜀忠武侯諸葛亮伐南蠻,五月渡瀘水處,在弄棟城北,今謂之南瀘。兩岸葭,大如臂脛。川中氣候常熱,雖至冬,行過者皆袒衣流汗。又東北入戎州界為馬湖,至關邊縣門,與朱提江合,流戎門南城入外江。
kūn chí zài zhè dōng chéng xī, nán bǎi yú lǐ, sì shí wǔ lǐ àn: cǐ sì zì yí yǎn wén. shuǐ yuán cóng jīn mǎ shān dōng běi lái. zhè dōng chéng běi shí shù yú lǐ, guān lù yǒu qiáo dù cǐ. shuǐ kuò èr zhàng yú, qīng shēn xùn jí, zhì bì jī shān xià, wèi kūn zhōu, yīn shuǐ wèi míng yě, tǔ mán yì hū míng diān chí àn: jīn jìn níng chuān zhōng, zì yǒu dà chí, zài dōng nán, dāng shì diān chí. shuǐ bù kě hū chí, nǎi mán bù néng bié. diān chí shuǐ yì míng dōng kūn chí, xī nán rào shān, yòu xī běi chí liú wèi hé, guò ān níng chéng xià. gèn shuǐ dōng xī, yǒu qiáo sān shí, yī kuò zhǎng sān bǎi yú bù. tú xíng qī rì chéng yǔ lú shuǐ hé. yòu liàng shuǐ chuān zài diān chí nán liǎng rì chéng, hàn jiù lí zhōu yě. chuān zhōng yǒu dà chí, qí shuǐ dōng xiè. liú chù chū yī shí dòu zhōng, liú shuǐ shén guǎng, shí dòu shén xiá. tǔ mán yún, hū dòu kōng, bǎi xìng yōu nì. xīn fēng chuān yì yǒu dà chí shén guǎng.
昆池在柘東城西,南百餘里,四十五里(案:此四字疑衍文)。水源從金馬山東北來。柘東城北十數余里,官路有橋渡此。水闊二丈余,清深迅急,至碧雞山下,為昆州,因水為名也,土蠻亦呼名滇池(案:今晉寧川中,自有大池,在東南,當是滇池。水不可呼池,乃蠻不能別)。滇池水亦名東昆池,西南繞山,又西北池流為河,過安寧城下。亘水東西,有橋三十,一闊長三百餘步。徒行七日程與瀘水合。又量水川在滇池南兩日程,漢舊黎州也。川中有大池,其水東泄。流處出一石竇中,流水甚廣,石竇甚狹。土蠻雲,忽竇空,百姓憂溺。新豐川亦有大池甚廣。
lán cāng jiāng, yuán chū tǔ bō zhōng dà xuě shān xià shā chuān. dōng nán guò yù jī chéng xī, wèi zhī lài shuǐ hé, yòu guò shùn mán bù luò. nán liú guò jiàn chuān dà shān zhī xī. lán cāng jiāng nán liú rù hǎi. lóng wěi chéng xī dì qī yì yǒu qiáo, jí yǒng chāng yě. liǎng àn gāo xiǎn, shuǐ xùn jī. héng gèn dà zhú suǒ wèi liáng, shàng bù zé, zé shàng shí bǎn, réng tōng yǐ zhú wū gài qiáo. qí chuān suǒ shí kǒng, kǒng míng suǒ záo yě. xī zhū gé zhēng yǒng chāng, yú cǐ zhú chéng. jīn jiāng xī shān shàng yǒu fèi chéng yí jī jí gǔ bēi yóu cún, yì yǒu shén cí miào cún yān.
瀾滄江,源出吐蕃中大雪山下莎川。東南過聿齎城西,謂之瀨水河,又過順蠻部落。南流過劍川大山之西。瀾滄江南流入海。龍尾城西第七驛有橋,即永昌也。兩岸高險,水迅激。橫亘大竹索為梁,上布簀,簀上實板,仍通以竹屋蓋橋。其穿索石孔,孔明所鑿也。昔諸葛征永昌,於此築城。今江西山上有廢城遺蹟及古碑猶存,亦有神祠廟存焉。
yòu lì shuǐ, yī míng lù yuē dòu jiāng àn: yuē dòu zì, zì shū bù zài. yuán zì luó xiē chéng sān wēi shān xià. nán liú guò lì shuǐ chéng xī, yòu nán zhì cāng wàng. yòu dōng nán guò dào shuāng wáng dào wù chuān. xī guò mí nuò dào lì shān, yòu xī yǔ mí nuò jiāng hé liú. guò biāo guó nán rù yú hǎi. shuǐ zhōng yǒu jiāo lóng è yú wū zéi yú. yòu yǒu shuǐ shòu shì niú, yóu yǒng zé bō tāo fèi yǒng, zhuàng rú hǎi cháo. yǔ gòng: dǎo hēi shuǐ zhì yú sān wēi, gài cǐ shì yě. huò yún yuán dāng shì dà yuè hé, kǒng fēi yě.
又麗水,一名祿{曰斗}江(案:「{曰斗}」字,字書不載)。源自邏些城三危山下。南流過麗水城西,又南至蒼望。又東南過道雙王道勿川。西過彌諾道立柵,又西與彌諾江合流。過驃國南入於海。水中有蛟龍、鱷魚、烏鰂魚。又有水獸似牛,游泳則波濤沸涌,狀如海潮。《禹貢》:導黑水至於三危,蓋此是也。或雲源當是大月河,恐非也。
yòu mí nuò jiāng zài lì shuǐ xī, yuán chū xī běi xiǎo pó luó mén guó. nán liú guò yǒng yè jū chuān, yòu dōng nán zhì dōu mí jiā mù shān, fēn liú rào shān, jū shā tān nán běi yī bǎi lǐ, dōng xī liù shí lǐ. hé liú zhèng dōng, guò mí chén guó, nán rù yú hǎi.
又彌諾江在麗水西,源出西北小婆羅門國。南流過涌腋苴川,又東南至兜彌伽木柵,分流繞柵,居沙灘南北一百里,東西六十里。合流正東,過彌臣國,南入於海。