ōu yáng dé zì chóng yī, hào nán yě, jiāng xī tài hé rén. fǔ guān jǔ xiāng shì, cóng xué wáng wén chéng yú qián tái, bù fù chūn gōng zhě èr kē, wén chéng hū wèi xiǎo xiù cái. dēng jiā jìng èr nián jìn shì dì, zhī lù ān zhōu, qiān xíng bù yuán wài láng, gǎi hàn lín yuàn biān xiū. yú nián, qiān nán jīng guó zi sī yè, nán jīng shàng bǎo sī qīng, zhuǎn tài pú sì shǎo qīng, xún chū wèi nán jīng hóng lú sì qīng. dīng fù yōu, chú fú qǐ yuán guān, shū qǐ zhōng yǎng, bù xǔ. qiān nán jīng tài cháng sì qīng. xún zhào wèi tài cháng qīng, zhǎng jì jiǔ shì. shēng lǐ bù zuǒ shì láng, gǎi lì bù jiān hàn lín yuàn xué shì, zhǎng zhān shì fǔ shì. mǔ zú, lú mù fú wèi què, zhào bài lǐ bù shàng shū jiān hàn lín yuàn xué shì, zhí wú yì diàn. sān shí sān nián sān yuè èr shí yī rì zú yú guān, nián wǔ shí jiǔ. zèng tài zǐ shǎo bǎo, shì wén zhuāng.
歐陽德字崇一,號南野,江西泰和人。甫冠舉鄉試,從學王文成於虔台,不赴春宮者二科,文成呼為小秀才。登嘉靖二年進士第,知六安州,遷刑部員外郎,改翰林院編修。踰年,遷南京國子司業,南京尚寶司卿,轉太僕寺少卿,尋出為南京鴻臚寺卿。丁父憂,除服起原官,疏乞終養,不許。遷南京太常寺卿。尋召為太常卿,掌祭酒事。陞禮部左侍郎,改吏部兼翰林院學士,掌詹事府事。母卒,廬墓服未闋,召拜禮部尚書兼翰林院學士,直無逸殿。三十三年三月二十一日卒於官,年五十九。贈太子少保,諡文莊。
xiān shēng lì cháo dà jié, zài guó běn yóu wěi. shì shí shàng huì jì chǔ èr zhī shì, gài zhōng yāo rén táo zhòng wén èr lóng bù xiāng jiàn zhī shuō, gù zì zhuāng jìng tài zǐ jì hōng, bù yù jǔ xíng cè lì, èr zi bìng fēng wèi wáng. xiān shēng qǐ zōng bó, jí yǐ wèi yán, bù bào. huì zhào èr wáng hūn yú wài fǔ, xiān shēng yán: xī tài zǔ yǐ fù hūn zi, zhū wáng jiē chù jìn zhōng. xiào zōng yǐ xiōng hūn dì, zhū wáng shǐ jiē chū fǔ. jīn shì yǔ tài zǔ tóng, yí rú chū zhì xíng zhī. shàng bù kě, lìng èr wáng chū jū wài fǔ. xiān shēng yòu yán: huì diǎn jiào cí, zhǔ qì zé yuē chéng zōng, fēn fān zé yuē chéng jiā. jīn qí hé suǒ shì cóng? shàng bù yuè yuē: jì yún wáng lǐ, zì yǒu diǎn zhì kě zūn, rú ruò suǒ yán, zé hé bù jìng xíng cè lì yě? xiān shēng jí jù cè lì dōng gōng yí zhù yǐ shàng, shàng dà nù. èr wáng xíng lǐ qì, wú xuān zhì. mù zōng zhī mǔ kāng fēi sǐ, xiān shēng shàng sàng lǐ yí zhù, yī yī chéng huà zhōng jì shū fēi gù shì. jì shū fēi zhě xiào zōng zhī mǔ yě. shàng yì bù yǐ wèi rán, yǐ zhū fēi lǐ zàng zhī. xiān shēng jù lǐ shǒu yí, bù duó yú shàng zhī xǐ nù rú cǐ. zōng fān diǎn lǐ, yī cái yǐ yì, yòu qí xiǎo xiǎo zhě ěr.
先生立朝大節,在國本尤偉。是時上諱忌儲貳之事,蓋中妖人陶仲文「二龍不相見」之說,故自莊敬太子既薨,不欲舉行冊立,二子並封為王。先生起宗伯,即以為言,不報。會詔二王婚於外府,先生言:「昔太祖以父婚子,諸王皆處禁中。孝宗以兄婚弟,諸王始皆出府。今事與太祖同,宜如初制行之。」上不可,令二王出居外府。先生又言:「《會典醮詞》,主器則曰承宗,分藩則曰承家。今其何所適從?」上不悅曰:「既雲王禮,自有典制可遵,如若所言,則何不竟行冊立也?」先生即具冊立東宮儀注以上,上大怒。二王行禮訖,無軒輊。穆宗之母康妃死,先生上喪禮儀注,一依成化中紀淑妃故事。紀淑妃者孝宗之母也。上亦不以為然,以諸妃禮葬之。先生據禮守儀,不奪於上之喜怒如此。宗藩典禮,一裁以義,又其小小者耳。
xiān shēng yǐ jiǎng xué wèi shì. dāng shì shí, shì xián zhī sòng zhì liáng zhī zhī shuō, ér chēng nán yě mén rén zhě bàn tiān xià. guǐ chǒu jiǎ yín jiān, jīng shī líng jì gōng zhī huì, xiān shēng yǔ xú shǎo hú niè shuāng jiāng chéng sōng xī wèi zhǔ méng, xué tú yún jí zhì qiān rén, qí shèng wèi shù bǎi nián suǒ wèi yǒu. luó zhěng ān bù qì liáng zhī zhī zhǐ, wèi fú shì yǒu jiàn yú xīn, wú jiàn yú xìng, gù yǐ zhī jué wèi xìng, jīn yán wú xīn zhī liáng zhī jí shì tiān lǐ, yì shì yǐ zhī jué wèi xìng yǐ. xiān shēng shēn zhī yuē: zhī jué yǔ liáng zhī, míng tóng ér shí yì. fán zhī shì zhī tīng zhī yán zhī dòng jiē zhī jué yě, ér wèi bì qí jiē shàn. liáng zhī zhě, zhī cè yǐn zhī xiū è zhī gōng jìng zhī shì fēi, wèi běn rán zhī shàn yě. běn rán zhī shàn, yǐ zhī wèi tǐ, bù néng lí zhī ér bié yǒu tǐ. gài tiān xìng zhī zhēn, míng jué zì rán, suí gǎn ér tōng, zì yǒu tiáo lǐ, shì yǐ wèi zhī liáng zhī, yì wèi zhī tiān lǐ. tiān lǐ zhě, liáng zhī zhī tiáo lǐ liáng zhī zhě, tiān lǐ zhī líng míng, zhī jué bù zú yǐ yán zhī yě. zhěng ān nán yuē: rén zhī zhī shí bù róng yǒu èr, mèng zǐ dàn yǐ bù lǜ ér zhī zhě, míng zhī yuē liáng, fēi wèi bié yǒu yī zhī yě. jīn yǐ zhī cè yǐn xiū è gōng jìng shì fēi wèi liáng zhī, zhī shì tīng yán dòng wèi zhī jué, dài rú léng jiā suǒ wèi zhēn shí jí fēn bié shì shí zhě. xiān shēng shēn zhī yuē: fēi wèi zhī shí yǒu èr yě, cè yǐn xiū è gōng jìng shì fēi zhī zhī, bù lí hū shì tīng yán dòng, ér shì tīng yán dòng wèi bì jiē dé qí cè yǐn xiū è zhī běn rán zhě. gù jiù shì tīng yán dòng ér yán, tǒng wèi zhī zhī jué jiù qí cè yǐn xiū è ér yán, nǎi jiàn qí suǒ wèi liáng zhě. zhī jué wèi kě wèi zhī xìng, wèi kě wèi zhī lǐ, zhī zhī liáng zhě, nǎi suǒ wèi tiān zhī lǐ yě, yóu zhī dào xīn rén xīn fēi yǒu èr xīn, tiān mìng qì zhì fēi yǒu èr xìng yě. zhěng ān nán yuē: wù rèn liáng zhī wèi tiān lǐ, zé yú tiān dì wàn wù zhī lǐ, yī qiè zhì zhī dù wài, gèng bù fù jiǎng, wú yǐ dá fū yī guàn zhī miào. xiān shēng shēn zhī yuē: liáng zhī bì fā yú shì tīng sī lǜ, shì tīng sī lǜ bì jiāo yú tiān dì rén wù, tiān dì rén wù wú qióng, shì tīng sī lǜ yì wú qióng, gù liáng zhī yì wú qióng. lí què tiān dì rén wù, yì wú suǒ wèi liáng zhī yǐ. rán xiān shēng zhī suǒ wèi liáng zhī, yǐ zhī shì zhī fēi zhī dú zhī wèi jù, qí tǐ wú shí bù fā, fēi wèi gǎn yǐ qián bié yǒu wèi fā zhī shí. suǒ wèi wèi fā zhě, gài jí xǐ nù āi lè zhī fā, ér zhǐ qí yǒu wèi fā zhě, shì yǐ fā wèi fā, yǔ fèi yǐn wēi xiǎn tōng wèi yī yì. dāng shí tóng mén zhī yán liáng zhī zhě, suī yǒu qiǎn shēn xiáng lüè zhī bù tóng, ér xù shān lóng xī dōng kuò luò cūn míng shuǐ jiē shǒu yǐ fā wèi fā fēi yǒu èr hòu, zhì hé jí suǒ yǐ zhì zhōng, dú niè shuāng jiāng yǐ guī jì wèi zōng, gōng fū zài yú zhì zhōng, ér hé jí yīng zhī. gù tóng mén huán qǐ nán duān, shuāng jiāng wǎng fù liáng kǔ. wēi niàn ān, zé shuāng jiāng zì shāng qí gū lìng yǐ.
先生以講學為事。當是時,士咸知誦「致良知」之說,而稱南野門人者半天下。癸丑甲寅間,京師靈濟宮之會,先生與徐少湖、聶雙江、程松溪為主盟,學徒雲集至千人,其盛為數百年所未有。羅整菴不契良知之旨,謂「佛氏有見於心,無見於性,故以知覺為性,今言吾心之良知即是天理,亦是以知覺為性矣。」先生申之曰:「知覺與良知,名同而實異。凡知視、知聽、知言、知動皆知覺也,而未必其皆善。良知者,知惻隱、知羞惡、知恭敬、知是非,謂本然之善也。本然之善,以知為體,不能離知而別有體。蓋天性之真,明覺自然,隨感而通,自有條理,是以謂之良知,亦謂之天理。天理者,良知之條理;良知者,天理之靈明,知覺不足以言之也。」整菴難曰:「人之知識不容有二,孟子但以不慮而知者,名之曰『良』,非謂別有一知也。今以知惻隱、羞惡、恭敬、是非為良知,知視、聽、言、動為知覺,殆如《楞伽》所謂真識及分別事識者。」先生申之曰:「非謂知識有二也,惻隱、羞惡、恭敬、是非之知,不離乎視、聽、言、動,而視、聽、言、動未必皆得其惻隱、羞惡之本然者。故就視、聽、言、動而言,統謂之知覺;就其惻隱、羞惡而言,乃見其所謂良者。知覺未可謂之性,未可謂之理,知之良者,乃所謂天之理也,猶之道心人心非有二心,天命氣質非有二性也。」整菴難曰:「誤認良知為天理,則於天地萬物之理,一切置之度外,更不復講,無以達夫一貫之妙。」先生申之曰:「良知必發於視聽、思慮,視聽、思慮必交於天地、人物,天地、人物無窮,視聽、思慮亦無窮,故良知亦無窮。離卻天地、人物,亦無所謂良知矣。」然先生之所謂良知,以知是知非之獨知為據,其體無時不發,非未感以前別有未發之時。所謂未發者,蓋即喜怒哀樂之發,而指其有未發者,是已發未發,與費隱微顯通為一義。當時同門之言良知者,雖有淺深詳略之不同,而緒山、龍溪、東廓、洛村、明水皆守「已發未發非有二候,致和即所以致中」,獨聶雙江以「歸寂為宗,功夫在於致中,而和即應之」。故同門環起難端,雙江往復良苦。微念菴,則雙江自傷其孤另矣。
gài zhì liáng zhī zōng zhǐ, yáng míng fā yú wǎn nián, wèi jí yǔ xué zhě shēn jiū. rán guān chuán xí lù yún: wú xī jū chú, jiàn zhū shēng duō wù zhī jiě, wú yì yú dé, gū jiào zhī jìng zuò, yī shí kuī jiàn guāng jǐng, pō shōu jìn xiào. jiǔ zhī jiàn yǒu xǐ jìng yàn dòng, liú rù kū gǎo zhī bìng, gù ěr lái zhǐ shuō zhì liáng zhī. liáng zhī míng bái, suí nǐ qù jìng chù tǐ wù yě hǎo, suí nǐ qù shì shàng mó liàn yě hǎo, liáng zhī běn tǐ yuán shì wú dòng wú jìng de, cǐ biàn shì xué wèn tóu nǎo. qí dà yì yì kě jiàn yǐ. hòu lái xué zhě zhǐ zhī zài shì shàng mó liàn, shì bù dé bù yǐ zhī shí wèi liáng zhī, yīn liú mì xiàn yú yì xí zhù zhǎng zhī bìng, qí hài gèng shén yú xǐ jìng yàn dòng. gài bù cóng liáng zhī yòng gōng, zhī zài dòng jìng shàng yòng gōng, ér yòu zhī zài dòng shàng yòng gōng, yú yáng míng suǒ yán fēn míng dào què yī biān yǐ. shuāng jiāng yǔ xiān shēng yì lùn, suī wèi guī yī, shuāng jiāng zhī guī jì, hé cháng kū gǎo, xiān shēng zhī gé wù, bù duò zhī lí, fā míng yáng míng zōng zhǐ, shǐ wú yí hàn, liǎng bù xiāng fáng yě.
蓋致良知宗旨,陽明發於晚年,未及與學者深究。然觀《傳習錄》云:「吾昔居滁,見諸生多務知解,無益於得,姑教之靜坐,一時窺見光景,頗收近效。久之漸有喜靜厭動,流入枯槁之病,故邇來只說致良知。良知明白,隨你去靜處體悟也好,隨你去事上磨鍊也好,良知本體原是無動無靜的,此便是學問頭腦。」其大意亦可見矣。後來學者只知在事上磨鍊,勢不得不以知識為良知,陰流密陷於義襲、助長之病,其害更甚於喜靜厭動。蓋不從良知用功,只在動靜上用功,而又只在動上用功,於陽明所言分明倒卻一邊矣。雙江與先生議論,雖未歸一,雙江之歸寂,何嘗枯槁,先生之格物,不墮支離,發明陽明宗旨,始無遺憾,兩不相妨也。
nán yě lùn xué shū
南野論學書
jìng ér xún qí liáng zhī yě, wèi zhī zhì zhōng, zhōng fēi jìng yě dòng ér xún qí liáng zhī yě, wèi zhī zhì hé, hé fēi dòng yě. gài liáng zhī miào yòng, yǒu cháng ér běn tǐ bù xī, bù xī gù cháng dòng, yǒu cháng gù cháng jìng, cháng dòng cháng jìng, gù dòng ér wú dòng, jìng ér wú jìng.
靜而循其良知也,謂之致中,中非靜也;動而循其良知也,謂之致和,和非動也。蓋良知妙用,有常而本體不息,不息故常動,有常故常靜,常動常靜,故動而無動,靜而無靜。
lái jiào ruò zhǐ shuō zhì zhī, ér bù shuō wù wàng wù zhù, zé kǒng xué zhě zhī zài dòng chù yòng gōng fū. zhī wàng zhù zhě liáng zhī yě. wù wàng zhù zhě zhì liáng zhī yě. fū yòng gōng jí yòng yě, yòng jí dòng yě, gù bù dòng ér jìng, bù yán ér xìn, yì dòng yě. suī zhì chéng rán wú jì, yì mò fēi dòng yě. dòng ér bù dòng yú yù, zé dé qí běn tǐ zhī jìng, fēi wài dòng ér bié yǒu jìng yě.
來教若只說致知,而不說勿忘、勿助,則恐學者只在動處用功夫。知忘助者良知也。勿忘助者致良知也。夫用功即用也,用即動也,故不動而敬,不言而信,亦動也。雖至澄然無際,亦莫非動也。動而不動於欲,則得其本體之靜,非外動而別有靜也。
gǔ rén zhī xué, zhī zài shàn lì zhī jiān, hòu lái xué zhě bù zhī fēn shàn lì yú qí xīn, ér jì jiào chuāi liàng yú xíng jī wén wèi zhī cū, fēn fēn rǎo rǎo, fàn ér wú guī. gù sòng rú zhǔ jìng zhī lùn, shǐ rén fǎn qiú ér dé qí běn xīn. jīn jì zhī dé liáng zhī, gèng bù xū lùn dòng jìng yǐ. fū zhī zhě xīn zhī shén míng, zhī shì zhī fēi ér bù kě qī zhě yě. jūn zǐ héng zhī qí shì fēi, ér bù zì qī, zhì zhī yě. gù wú gǎn zì xū, yǒu gǎn zì zhí, suǒ wèi yǒu wèi wèi yīng jī, míng jué wèi zì rán yě, shì zhī wèi jìng. ruò yǒu yì yú jìng, qí liú jiāng yǒu shì nèi fēi wài xǐ jìng yàn rǎo, rú héng qú suǒ wèi lèi yú wài wù zhě yǐ.
古人之學,只在善利之間,後來學者不知分善利於其心,而計較、揣量於形跡、文為之粗,紛紛擾擾,泛而無歸。故宋儒主靜之論,使人反求而得其本心。今既知得良知,更不須論動靜矣。夫知者心之神明,知是知非而不可欺者也。君子恆知其是非,而不自欺,致知也。故無感自虛,有感自直,所謂有為為應跡,明覺為自然也,是之謂靜。若有意於靜,其流將有是內非外、喜靜厭擾,如橫渠所謂「累於外物」者矣。
jiàn wén zhī shí, zhēn wàng cuò zá zhě, wù rèn yǐ wèi liáng zhī, ér yí qí yǒu suǒ wèi jǐn, bù zhī wú xīn bù xué ér néng, bù lǜ ér zhī zhī běn tǐ, fēi jiàn wén zhī shí zhī kě hùn. ér jiàn wén zhī shí, mò fēi miào yòng, fēi yǒu zhēn wàng zhī kě yán, ér zhēn wàng shì fēi qīng zhòng hòu bó, mò bù yǒu zì rán zhī zhī yě. yǐ shàng dá chén pán xī
見聞知識,真妄錯雜者,誤認以為良知,而疑其有所未盡,不知吾心不學而能,不慮而知之本體,非見聞知識之可混。而見聞知識,莫非妙用,非有真妄之可言,而真妄是非、輕重厚薄,莫不有自然之知也。(以上《答陳盤溪》)
fū liáng zhī bù xué ér néng, bù lǜ ér zhī, gù suī xiǎo rén xián jū wèi bù shàn wú suǒ bù zhì zhě, qí jiàn jūn zǐ ér yàn rán, yì bù kě bù wèi zhī liáng zhī. suī cháng rén shù jǐ zé hūn zhě, qí zé rén zé míng, yì bù kě bù wèi zhī liáng zhī. gǒu néng bù qī qí zhī, qù qí bù shàn zhě yǐ guī yú shàn, wù yǐ suǒ è yú rén zhě shī zhī yú rén, zé yì shì zhì zhī chéng yì zhī gōng. jí cǐ yī niàn, kě yǐ bù yì yú shèng rén. dá liú dào fū
夫良知不學而能,不慮而知,故雖小人閒居為不善無所不至者,其見君子而厭然,亦不可不謂之良知。雖常人恕己則昏者,其責人則明,亦不可不謂之良知。苟能不欺其知,去其不善者以歸於善,勿以所惡於人者施之於人,則亦是致知誠意之功。即此一念,可以不異於聖人。(《答劉道夫》)
lái jiào wèi dòng zhōng qiú jìng, shùn yīng bù rǎo, dài yǒu jiàn yú dòng zhōng zhī jìng, qiú bù rǎo yú yīng chóu zhī zhōng, ér wèi jiū fū wú dòng wú jìng zhī liáng zhī yě. fū liáng zhī wú dòng wú jìng, gù shí dòng shí jìng ér bù yǐ yú dòng jìng. jūn zǐ zhī xué, xún qí liáng zhī, gù suī pí xíng è tǐ ér fēi láo yě, jīng sī shú lǜ ér fēi fán yě, wèn chá biàn shuō ér fēi guā yě, qīng jìng xū dàn ér fēi jì yě, hé wǎng ér bù xīn yì? hé wǎng ér bù rì xiū? gù xué guì xún qí liáng zhī, ér dòng jìng liǎng wàng, rán hòu wèi dé. dá zhōu lù tián
來教謂動中求靜,順應不擾,殆有見於動中之靜,求不擾於應酬之中,而未究夫無動無靜之良知也。夫良知無動無靜,故時動時靜而不倚於動靜。君子之學,循其良知,故雖疲形餓體而非勞也,精思熟慮而非煩也,問察辨說而非聒也,清淨虛澹而非寂也,何往而不心逸?何往而不日休?故學貴循其良知,而動靜兩忘,然後為得。(《答周陸田》)
jì zhōng fǎn fù yú xīn xìng zhī biàn, wèi fú shì yǒu jiàn yú xīn, wú jiàn yú xìng, gù yǐ zhī jué wèi xìng. yòu jǔ chuán xí lù yún: wú xīn zhī liáng zhī, jí suǒ wèi tiān lǐ yě. cǐ yán yì yǐ zhī jué wèi xìng zhě. mǒu cháng wén zhī jué yǔ liáng zhī míng tóng ér shí yì, fán zhī shì zhī tīng zhī yán zhī dòng jiē zhī jué yě, ér wèi bì qí jiē shàn. liáng zhī zhě, zhī cè yǐn zhī xiū è zhī gōng jìng zhī shì fēi, suǒ wèi běn rán zhī shàn yě. běn rán zhī shàn, yǐ zhī wèi tǐ, bù néng lí zhī ér bié yǒu tǐ. gài tiān xìng zhī zhēn, míng jué zì rán, suí gǎn ér tōng, zì yǒu tiáo lǐ zhě yě, shì yǐ wèi zhī liáng zhī, yì wèi zhī tiān lǐ. tiān lǐ zhě, liáng zhī zhī tiáo lǐ liáng zhī zhě, tiān lǐ zhī líng míng, zhī jué bù zú yǐ yán zhī yě.
《記》中反覆於心性之辨,謂「佛氏有見於心,無見於性,故以知覺為性。」又舉《傳習錄》云:「吾心之良知,即所謂天理也。」此言亦以知覺為性者。某嘗聞知覺與良知名同而實異,凡知視、知聽、知言、知動皆知覺也,而未必其皆善。良知者,知惻隱、知羞惡、知恭敬、知是非,所謂本然之善也。本然之善,以知為體,不能離知而別有體。蓋天性之真,明覺自然,隨感而通,自有條理者也,是以謂之良知,亦謂之天理。天理者,良知之條理;良知者,天理之靈明,知覺不足以言之也。
wèi rén zhī shí zhī bù róng yǒu èr, mèng zǐ dàn yǐ bù lǜ ér zhī zhě míng zhī yuē liáng, fēi wèi bié yǒu yī zhī yě. jīn yǐ zhī cè yǐn xiū è gōng jìng shì fēi wèi liáng zhī, zhī shì tīng yán dòng wèi zhī jué, dài rú léng jiā suǒ wèi zhēn shí jí fēn bié shì shí zhě. mǒu zhī suǒ wén, fēi wèi zhī jué yǒu èr yě, cè yǐn xiū è gōng jìng shì fēi zhī zhī, bù lí hū shì tīng yán dòng, ér shì tīng yán dòng wèi bì jiē dé qí cè yǐn xiū è zhī běn rán zhě. gù jiù shì tīng yán dòng ér yán, tǒng wèi zhī zhī jué, jiù qí cè yǐn xiū è ér yán, nǎi jiàn qí suǒ wèi liáng zhě. zhī jué wèi kě wèi zhī xìng, wèi kě wèi zhī lǐ. zhī zhī liáng zhě, gài tiān xìng zhī zhēn, míng jué zì rán, suí gǎn ér tōng, zì yǒu tiáo lǐ, nǎi suǒ wèi tiān zhī lǐ yě. yóu zhī dào xīn rén xīn fēi yǒu èr xīn, tiān mìng qì zhì fēi yǒu èr xìng, yuán tóu zhī liú fēi yǒu èr shuǐ. xiān rú suǒ wèi shì tīng sī lǜ dòng zuò jiē tiān yě, rén dàn yú qí zhōng yào shí dé zhēn yǔ wàng ěr. liáng zì zhī yì, zhèng mèng zǐ xìng shàn zhī zhǐ, rén shēng ér jìng yǐ shàng bù róng shuō, cái shuō xìng shí biàn yǒu zhī jué yùn dòng. xìng fēi zhī zé wú yǐ wèi tǐ, zhī fēi liáng zé wú yǐ jiàn xìng, xìng běn shàn fēi yǒu wài shuò, gù zhī běn liáng bù dài ān pái. yuē bù lǜ ér zhī zhě qí liáng zhī, yóu zhī yuē bù dài ān pái zhě qí liáng xīn, kuò ér chōng zhī, yǐ dá zhī tiān xià, zé rén yì bù kě shèng yòng, léng jiā zhī zhēn shí, yí bù dé bǐ ér tóng zhī yǐ.
謂人之識知不容有二,孟子但以不慮而知者名之曰良,非謂別有一知也。今以知惻隱、羞惡、恭敬、是非為良知,知視、聽、言、動為知覺,殆如《楞伽》所謂真識及分別事識者。某之所聞,非謂知覺有二也,惻隱、羞惡、恭敬、是非之知,不離乎視、聽、言、動,而視、聽、言、動未必皆得其惻隱、羞惡之本然者。故就視、聽、言、動而言,統謂之知覺,就其惻隱、羞惡而言,乃見其所謂良者。知覺未可謂之性,未可謂之理。知之良者,蓋天性之真,明覺自然,隨感而通,自有條理,乃所謂天之理也。猶之道心、人心非有二心,天命、氣質非有二性,源頭、支流非有二水。先儒所謂視聽、思慮、動作皆天也,人但於其中要識得真與妄耳。良字之義,正孟子性善之旨,人生而靜以上不容說,才說性時便有知覺運動。性非知則無以為體,知非良則無以見性,性本善非有外鑠,故知本良不待安排。曰「不慮而知」者其良知,猶之曰「不待安排」者其良心,擴而充之,以達之天下,則仁義不可勝用,《楞伽》之真識,宜不得比而同之矣。
wèi yǒu wù bì yǒu zé, gù xué bì xiān yú gé wù. jīn yǐ liáng zhī wèi tiān lǐ, nǎi yù zhì wú xīn zhī liáng zhī yú shì wù, zé dào lǐ quán shì rén ān pái chū, shì wù wú fù yǒu běn rán zhī zé yǐ. mǒu qiè yì yǒu ěr mù zé yǒu cōng míng zhī dé, yǒu fù zǐ zé yǒu cí xiào zhī xīn, suǒ wèi liáng zhī yě, tiān rán zì yǒu zhī zé yě. shì tīng ér bù yǐ sī yì bì qí cōng míng, shì wèi zhì liáng zhī yú ěr mù zhī jiān fù zǐ ér bù yǐ sī yì duó qí cí xiào, shì wèi zhì liáng zhī yú fù zǐ zhī jiān, shì nǎi xún qí tiān rán zhī zé, suǒ wèi gé wù zhì zhī yě. shě cǐ zé wú suǒ jù, ér bù miǎn yú ān pái bù zhì, yuǎn rén yǐ wèi dào yǐ. yǐ shàng biàn zhěng ān kùn zhī jì
謂有物必有則,故學必先於格物。今以良知為天理,乃欲致吾心之良知於事物,則道理全是人安排出,事物無復有本然之則矣。某竊意有耳目則有聰明之德,有父子則有慈孝之心,所謂良知也,天然自有之則也。視聽而不以私意蔽其聰明,是謂致良知於耳目之間;父子而不以私意奪其慈孝,是謂致良知於父子之間,是乃循其天然之則,所謂格物致知也。舍此則無所據,而不免於安排布置,遠人以為道矣。(以上《辨整菴困知記》)
yì yǔ zhī yǒu biàn. yì zhě, xīn zhī yì niàn liáng zhī zhě, xīn zhī míng jué. yì yǒu wàng yì, yǒu sī yì, yǒu yì jiàn, suǒ wèi jǐ shàn è zhě yě liáng zhī bù dǔ bù wén, mò jiàn mò xiǎn, chún cuì wú cī, suǒ wèi chéng wú wèi zhě yě. xué zhě dàn cóng yì niàn rèn qǔ, wèi miǎn shàn è hùn xiáo, jìn yín shī zhēn chéng zhī suǒ wèi liáng zhī, ér zhì zhī wú zì qī ér qiú zì qiàn, zé zhēn wàng gōng sī, zhāo zhāo bù mèi, hé zhì yú wù yì rèn jiàn, rèn yì suǒ shì yě zāi! dá xú shǎo hú
意與知有辨。意者,心之意念;良知者,心之明覺。意有妄意,有私意,有意見,所謂幾善惡者也;良知不睹不聞,莫見莫顯,純粹無疵,所謂誠無為者也。學者但從意念認取,未免善惡混淆,浸淫失真;誠知所謂良知,而致之毋自欺而求自慊,則真妄公私,昭昭不昧,何至於誤意認見,任意所適也哉!(《答徐少湖》)
liáng zhī shàng yòng gōng, zé dòng jìng zì yī. ruò dòng jìng shàng yòng gōng, zé jiàn liáng zhī wèi èr, bù néng hé yī yǐ.
良知上用功,則動靜自一。若動靜上用功,則見良知為二,不能合一矣。
gé zhì chéng zhèng jí shì yǎng. mèng zǐ yán yǎng qì, yì zhī zài qiàn yú xīn shàng yòng gōng, qiàn yú xīn, jí shì zhì liáng zhī. hòu shì suǒ wèi yǎng, què zhǐ shǒu dé gè xū jìng, xí dé gè cóng róng, xìng shèng xián zuò yòng chù, tiān xuán dì gé. yǐ shàng dá wèn
格致、誠正即是養。孟子言養氣,亦只在慊於心上用功,慊於心,即是致良知。後世所謂養,卻只守得箇虛靜,習得箇從容,興聖賢作用處,天懸地隔。(以上《答問》)
liáng zhī nǎi běn xīn zhī zhēn chéng cè dá, rén wèi sī yì suǒ zá, bù néng niàn niàn jiē cǐ zhēn chéng cè dá, gù xū yòng zhì zhī zhī gōng. zhì zhī yún zhě, qù qí sī yì zhī zá, shǐ niàn niàn jiē zhēn chéng cè dá, ér wú yǒu kuī qiàn ěr. mèng zǐ yán hái tí zhī ài zhī jìng, yì shì zhǐ běn xīn zhēn chéng cè dá zì rán fā jiàn zhě, shǐ rén dá cǐ, yú tiān xià niàn niàn zhēn chéng cè dá, jí shì niàn niàn zhì qí liáng zhī yǐ. gù mǒu cháng yán yī qiè yīng wù chù shì, zhǐ yào shì liáng zhī. gài yī niàn bú shì liáng zhī, jí bú shì zhì zhī yǐ. dá hú yǎng zhāi
良知乃本心之真誠惻怛,人為私意所雜,不能念念皆此真誠惻怛,故須用致知之功。致知雲者,去其私意之雜,使念念皆真誠惻怛,而無有虧欠耳。孟子言孩提知愛知敬,亦是指本心真誠惻怛、自然發見者,使人達此,於天下念念真誠惻怛,即是念念致其良知矣。故某嘗言一切應物處事,只要是良知。蓋一念不是良知,即不是致知矣。(《答胡仰齋》)
lǐ yī fēn shū, hún róng zhī zhōng, càn rán zhě zài. qīn shū nèi wài, jiē jù yú tiān dì wàn wù yī tǐ zhī xīn, qí yǒu qīn shū nèi wài zhī fēn, jí běn tǐ zhī tiáo lǐ, tiān lǐ zhī liú xíng. wú xīn shí wèi cháng yǒu qīn shū nèi wài zhī fēn yě, gǒu fēn bié bǐ cǐ, zé tóng tǐ zhī xīn wèi miǎn yǒu jiān, ér qí fēn zhī shū zhě jiē fēi qí běn rán zhī fēn yǐ. dá wáng kè zhāi
理一分殊,渾融之中,燦然者在。親疏內外,皆具於天地萬物一體之心,其有親疏內外之分,即本體之條理,天理之流行。吾心實未嘗有親疏內外之分也,苟分別彼此,則同體之心未免有間,而其分之殊者皆非其本然之分矣。(《答王克齋》)
xiōng wèi: jìn shí xué zhě, wǎng wǎng yán liáng zhī, běn tǐ liú xíng, wú suǒ yòng lì, suì zhì rèn qì xí wèi běn xìng. bù ruò shuō zhì zhī gōng fū, bù shēng bì duān. bǐ yì zé wèi: jīn zhī rèn qì xí wèi běn xìng zhě, zhèng yóu bù zhī liáng zhī zhī běn tǐ. bù zhī liáng zhī zhī běn tǐ, zé zhì zhī zhī gōng, wèi yǒu kào shí kě jù zhě. gù yù jiù qí bì, xū shì zhí zhǐ liáng zhī běn tǐ zhī zì rán liú xíng, ér wú jiǎ yòng lì zhě, shǐ rén zhī suǒ yǐ xún zhī, rán hòu wèi néng shí yòng qí lì, shí zhì qí zhī. bù rán, què kǒng qí yǐ liáng zhī wèi suǒ zhì zhī yù, yǐ zhì zhī wèi suǒ rù zhī tú, wèi miǎn qí ér èr zhī, bù dé rù mén nèi yě. rú hǎo shàn è è, yì shì chè shàng chè xià yǔ, xún qí běn tǐ zhī wèi shàn, bèi qí běn tǐ zhī wèi è, gù hǎo shàn è è yì zhǐ shì běn tǐ gōng fū, běn tǐ liú xíng zhǐ shì hǎo shàn è è. dá chén míng shuǐ
兄謂:「近時學者,往往言良知,本體流行,無所用力,遂至認氣習為本性。不若說致知功夫,不生弊端。」鄙意則謂:「今之認氣習為本性者,正由不知良知之本體。不知良知之本體,則致知之功,未有靠實可據者。故欲救其弊,須是直指良知本體之自然流行,而無假用力者,使人知所以循之,然後為能實用其力,實致其知。不然,卻恐其以良知為所至之域,以致知為所入之途,未免歧而二之,不得入門內也。如好善惡惡,亦是徹上徹下語,循其本體之謂善,背其本體之謂惡,故好善惡惡亦只是本體功夫,本體流行只是好善惡惡。」(《答陳明水》)
xué zhě chéng bù shī qí liáng xīn, zé suī zhǒng zhǒng yì shuō, fēn fēn xù yán, pì zhī wú chǔ mǐn yuè fāng yán gè chū, ér suǒ tóng zhě yì. gǒu shī qí liáng xīn, zé suī zì zì jù jù wú èr, wú bié yú gǔ shèng, yóu zhī hái tóng wán xì, nǚ shì lǎo tài, yǔ xiào bù qū, sè sè jìn sì, qù zhī yì yuǎn. dá mǎ wèn ān
學者誠不失其良心,則雖種種異說,紛紛緒言,譬之吳、楚、閩、粵方言各出,而所同者義。苟失其良心,則雖字字句句無二,無別於古聖,猶之孩童玩戲,籹飾老態,語笑步趨,色色近似,去之益遠。(《答馬問菴》)
jué zé wú bìng kě qù, huàn zài yú bù jué ěr. cháng jué zé cháng wú bìng, cháng cún wú bìng zhī xīn, shì zhēn néng cháng yǐ qù bìng zhī xīn wèi xīn zhě yǐ.
覺則無病可去,患在於不覺耳。常覺則常無病,常存無病之心,是真能常以去病之心為心者矣。
zhōng lí chéng fèn zhì yù wèi dì èr yì, yì shì wèi zhì wèi chè dǐ. tú yòng lì yú fèn yù zhě, ér fā rén xīn wú shēng wú chòu, yī dàn bù kě dé ér jiàn, qǐ yǒu èr yì sān yì yě? yǐ shàng dá gāo gōng jìng
中離懲忿窒欲為第二義,亦是為志未徹底。徒用力於忿欲者,而發人心無聲無臭,一旦不可得而見,豈有二義三義也?(以上《答高公敬》)
lái jiào wèi: rén xīn zì jìng zì míng, zì néng biàn huà, zì yǒu tiáo lǐ, yuán fēi kě shāng liáng zhě, bù dài zhe yī háo lì. yòu wèi: bǎi xìng rì yòng, bù qǐ yī niàn, bù zuò yī shàn, hé cháng gú tū wú dào lǐ lái! yòu wèi: jīn shì wèi xué yòng gōng zhě, gǒu fēi děi jiàn zhēn tǐ, yào jiē zhù zhǎng. bì bù dé yǐ, bù rú wàn yuán fàng xià, suí yuán shùn yīng. yòu wèi: rén zhì gǒu zhēn, bì bù zhì wèi è, bù láo guò wèi cāi fáng. jiē rì xīn zhī yǔ. dá wáng shì guān
來教謂:「人心自靜自明,自能變化,自有條理,原非可商量者,不待着一毫力。」又謂:「百姓日用,不起一念,不作一善,何嘗鶻突無道理來!」又謂:「今世為學用功者,苟非得見真體,要皆助長。必不得已,不如萬緣放下,隨緣順應。」又謂:「人志苟真,必不至為惡,不勞過為猜防。」皆日新之語。(《答王士官》)
dà xué yán zhī zhǐ, zhǐ zhě, xīn zhī běn tǐ, yì jí shì gōng fū. gǒu fēi yī qiè zhǐ xī, hé yuán dé dìng jìng ān? yīn biàn jiāng jiàn qián chóu yīng bǎi lǜ, rèn zuò tiān jī huó pō, hé chì qiān lǐ! jì shuāng jiāng
《大學》言知止,止者,心之本體,亦即是功夫。苟非一切止息,何緣得定、靜、安?因便將見前酬應百慮,認作天機活潑,何啻千里!(《寄雙江》)
dà dǐ xué bù bì guò qiú jīng wēi, dàn cū zhòng sī yì duàn chú bù jìng, zhēn xīn wèi dé tòu lù, zhǒng zhǒng miào tán jiē wéi xīn zhī yán, shì shì zhōu mì jiē fú xìng xíng, xiàng hòu wú zhēn shí jiǎo gēn kě zhā dìng dé, ān yōng qí yǒu chéng yě? jì héng xī dì
大抵學不必過求精微,但粗重私意斷除不淨,真心未得透露,種種妙談皆違心之言,事事周密皆拂性行,向後無真實腳根可扎定得,安雍其有成也?(《寄橫溪弟》)
hǎo è yǔ rén xiāng jìn, yán xiū è shì fēi zhī zhī bù róng mǐn miè, hòu shì shě dú zhī ér qiú zhī xū míng zhàn yī, què kǒng máng rán wú zhuó luò yǐ. dá zhū zhī shān
好惡與人相近,言羞惡是非之知不容泯滅,後世舍獨知而求之虛明湛一,卻恐茫然無着落矣。(《答朱芝山》)
zì wèi kuān yù wēn róu, yān zhī fēi yōu yóu dài hū zì wèi fā qiáng gāng yì, yān zhī fēi zào wàng jī zuò. fèn lì jìn qí zhuāng, suǒ xì jìn mì chá, jiǎo shì zhèng, liú shì hé, háo lí bù biàn, lí zhēn yú yuǎn. rán fēi shí zhì qí jīng yī zhī gōng, xiāo qí gōng lì zhī méng, yì qǐ róng yǐ zhī jiàn qíng shí ér néng míng biàn zhī. jì áo chún zhī
自謂寬裕溫柔,焉知非優遊怠忽;自謂發強剛毅,焉知非躁妄激作。忿戾近齊莊,瑣細近密察,矯似正,流似和,毫釐不辨,離真逾遠。然非實致其精一之功,消其功利之萌,亦豈容以知見情識而能明辨之。(《寄敖純之》)
xiān shī wèi zhì zhī cún hū xīn wù, ruò rèn zhī shí wèi liáng zhī, zhèng shì cū kàn le, wèi jiàn suǒ wèi bù xué bù lǜ, bù xì yú rén zhě. rán fēi qíng wú yǐ jiàn xìng, fēi zhī shí yì niàn zé yì wú yǐ jiàn liáng zhī. zhōu zi wèi: chéng wú wèi, shén fā zhī. zhī shén zhī wèi zhī, fāng zhī dé zhì zhī zhī chéng zhī wú wèi, fāng zhī dé chéng yì. lái shū qǐ jiào shén míng, zhī cǐ jí zhī wèi fā zhī zhōng yǐ.
先師謂「致知存乎心悟」,若認知識為良知,正是粗看了,未見所謂「不學不慮,不系於人」者。然非情無以見性,非知識意念則亦無以見良知。周子謂:「誠無為,神發知。知神之為知,方知得致知;知誠之無為,方知得誠意。」來書啟教甚明,知此即知未發之中矣。
gé wù èr zì, xiān shī yǐ wèi zhì zhī zhī shí. gài xìng wú tǐ, yǐ zhī wèi tǐ, zhī wú shí, shì wù nǎi qí shí dì. lí shì wù zé wú zhī kě zhì, yì wú suǒ yòng qí zhì zhī zhī gōng, yóu zhī yuē xíng sè nǎi tiān xìng zhī shí, wú xíng sè zé wú xìng kě jǐn, wéi jiàn xíng rán hòu kě yǐ jǐn xìng yún ěr. dà dǐ huì dé shí, dào qì yǐn xiǎn yǒu wú běn mò yī zhì huì wèi dé, zé zhì yǒu lún xū, jiē zú wèi bìng. yǐ shàng dá chén míng shuǐ
格物二字,先師以為致知之實。蓋性無體,以知為體,知無實,事物乃其實地。離事物則無知可致,亦無所用其致之之功,猶之曰「形色乃天性之實,無形色則無性可盡,惟踐形然後可以盡性」云爾。大抵會得時,道器隱顯、有無本末一致;會未得,則滯有淪虛,皆足為病。(以上《答陳明水》)
rén xīn shēng yì liú xíng ér biàn huà wú fāng. suǒ wèi yì yě, hū yān ér fēn yún zhě yì zhī dòng, hū yān ér zhuān yī zhě yì zhī jìng, jìng fēi wú yì ér dòng fēi shǐ yǒu. gài fēn yún zhuān yī, xiāng xíng ér hù yì. suǒ wèi yì yě, jì rán zhě, yán qí tǐ zhī bù dòng yú yù, gǎn tōng zhě, yán qí yòng zhī bù ài yú sī, tǐ yòng yī yuán, xiǎn wēi wú jiān. fēi shí jì shí gǎn, ér yǒu wèi gǎn yǐ qián, bié yǒu wèi fā zhī shí. gài suī zhū niàn xī mǐn, ér jīng yè zhōng cún, jí jù yì yě, jí fā yě. suī yōu huàn bù zuò, ér yí jìng zì rú, jí lè yì yě, jí fā yě. xǐ nù āi lè zhī wèi fā wèi zhī zhōng, gài jí xǐ nù āi lè zhī fā, ér zhǐ qí yǒu wèi fā zhě, yóu zhī yuē shì tīng zhī wèi fā wèi zhī cōng míng, cōng míng qǐ yǔ shì tīng wèi duì ér gè yī qí shí hū? shèng rén zhī qíng, shùn wàn shì ér wú qíng, ér cháng yǒu yì, ér cháng wú yì yě. cháng yǒu yì zhě, biàn huà wú fāng, ér liú xíng bù xī, gù wú shǐ. cháng wú yì zhě, liú xíng biàn huà, ér wèi cháng chí liú zhòng zhì, gù wú suǒ. dá wáng yú zhāi
人心生意流行而變化無方。所謂意也,忽焉而紛紜者意之動,忽焉而專一者意之靜,靜非無意而動非始有。蓋紛紜專一,相形而互異。所謂易也,寂然者,言其體之不動於欲,感通者,言其用之不礙於私,體用一原,顯微無間。非時寂時感,而有未感以前,別有未發之時。蓋雖諸念悉泯,而兢業中存,即懼意也,即發也。雖憂患不作,而怡靜自如,即樂意也,即發也。喜怒哀樂之未發謂之中,蓋即喜怒哀樂之發,而指其有未發者,猶之曰「視聽之未發謂之聰明」,聰明豈與視聽為對而各一其時乎?聖人之情,順萬事而無情,而常有意,而常無意也。常有意者,變化無方,而流行不息,故無始。常無意者,流行變化,而未嘗遲留重滯,故無所。(《答王堣齋》)
fū rén shén fā wèi zhī, wǔ xìng gǎn dòng ér wàn shì chū. wù yě zhě, shì tīng yán dòng xǐ nù āi lè zhī lèi, shēn zhī suǒ yǒu, zhī zhī suǒ chū zhě yě. shì tīng xǐ nù zhī lèi, yǒu lǐ yǒu fēi lǐ, yǒu zhōng jié yǒu bù zhōng jié. gǒu mì chá qí xīn zhī bù kě qī zhě, zé mò bù zì zhī zhī. gù zhī yě zhě, shì wù zhī zé, yǒu tiáo yǒu lǐ, wú guò bù jí zhě yě. wù chū yú zhī, zhī zài yú wù, gù zhì zhī zhī gōng, yì wéi zài yú gé wù ér yǐ. fū yǐn xiǎn dòng jìng, tōng guàn yī lǐ, tè suǒ cóng míng yán zhī yì ěr. gù zhōng yě, hé yě, zhōng jié yě, qí míng zé èr, qí shí yī dú zhī yě. gù shì shì fēi fēi zhě, dú zhī gǎn yīng zhī jié, wèi tiān xià zhī dá dào. qí zhī zé suǒ wèi zhēn jìng yǐn wēi, wèi fā zhī zhōng, tiān xià zhī dà běn yě. jiù shì shì fēi fēi zhī zhī ér yán, qí zhì fèi ér yǐn, wú shǎo piān yǐ, gù wèi zhī wèi fā zhī zhōng. jiù zhī zhī shì shì fēi fēi ér yán, qí zhì wēi ér xiǎn, wú shǎo guāi lì, gù wèi zhī zhōng jié zhī hé. fēi lí hū dòng jìng xiǎn jiàn, bié yǒu zhēn jìng yǐn wēi zhī tǐ, bù kě yǐ zhī shì zhī fēi yán zhě yě. chéng zǐ wèi: yán hé zé zhōng zài qí zhōng, yán zhōng zé hán xǐ nù āi lè zài qí zhōng. dá sū jì míng zhī wèn, wèi: zhī jí shì yǐ fā, yǐ fā dàn kě wèi zhī hé, bù kě wèi zhī zhōng. yòu wèi: jì yǒu zhī jué, què shì dòng, zěn shēng yán jìng zhě? gài wèi jì míng yù qiú zhōng yú xǐ nù āi lè wèi fā zhī qián, zé èr zhī yǐ, gù fǎn qí cí yǐ jié zhī, shǐ yàn zhū qí xīn, wèi yǒu jué wú zhī jué zhī shí, zé wú shí bù fā, wú shí bù fā, zé ān dé yǒu suǒ wèi wèi fā zhī qián? ér yǐ fā yòu bù kě wèi zhī zhōng, zé zhōng zhī wèi dào, yǔ suǒ wèi wèi fā zhě, duàn kě shí yǐ, yòu ān dé qián hū wèi fā, ér qiú qí suǒ wèi zhōng zhě yě? jì ér jì míng zì wù qí zhǐ yuē: mò shì yú dòng shàng qiú jìng fǒu? chéng zǐ shǐ shì qí shuō ér yóu wèi shēn rán zhī, kǒng qí duān ní wēi chà, ér háo lí zhī jiān, yóu wèi miǎn yú èr zhī yě.
夫人神發為知,五性感動而萬事出。物也者,視、聽、言、動、喜、怒、哀、樂之類,身之所有,知之所出者也。視聽、喜怒之類,有禮有非禮,有中節有不中節。苟密察其心之不可欺者,則莫不自知之。故知也者,事物之則,有條有理,無過不及者也。物出於知,知在於物,故致知之功,亦惟在於格物而已。夫隱顯動靜,通貫一理,特所從名言之異耳。故中也,和也,中節也,其名則二,其實一獨知也。故是是非非者,獨知感應之節,為天下之達道。其知則所謂貞靜隱微,未發之中,天下之大本也。就是是非非之知而言,其至費而隱,無少偏倚,故謂之未發之中。就知之是是非非而言,其至微而顯,無少乖戾,故謂之中節之和。非離乎動靜顯見,別有貞靜隱微之體,不可以知是知非言者也。程子謂:「言和則中在其中,言中則涵喜怒哀樂在其中。」答蘇季明之問,謂:「知即是已發,已發但可謂之和,不可謂之中。」又謂:「既有知覺,卻是動,怎生言靜者?」蓋為季明欲求中於喜怒哀樂未發之前,則二之矣,故反其詞以詰之,使驗諸其心,未有絕無知覺之時,則無時不發,無時不發,則安得有所謂未發之前?而已發又不可謂之中,則中之為道,與所謂未發者,斷可識矣,又安得前乎未發,而求其所謂中者也?既而季明自悟其旨曰:「莫是於動上求靜否?」程子始是其說而猶未深然之,恐其端倪微差,而毫釐之間,猶未免於二之也。
lái jiào yún: xū líng shì tǐ, zhī jué shì yòng, bì xū ér hòu líng. wú yù zé jìng xū, jìng xū zé míng. wú shì zé xū, xū zé míng. cǐ shì zhōu chéng zhèng fǎ yǎn cáng, kě róng yǐ suǒ zhī suǒ jué hùn néng zhī néng jué yé? fū zhī jué yī ér yǐ, yù dòng ér zhī jué shǐ shī qí xū líng, xū líng yǒu shí shī ér zhī jué wèi cháng wú, shì bù kě hùn ér yī zhī. rán wèi yǒu wú zhī jué zhī xū líng, gǒu bù xū bù líng, yì wèi zú yǐ yán jué, gù bù kě qí ér èr zhī. rán yì wèi hòu rú yǒu cǐ sì zì ér wèi zhī fēn shū yún ěr. ruò qiú qí shí, zé zhī zhī yī zì zú yǐ, bù bì yán xū yǔ líng, ér xū líng zài qí zhōng. xū zhī yī zì zú yǐ, bù bì yán líng yán zhī, ér líng yǔ zhī zài qí zhōng. gài xīn wéi yī zhī, zhī wéi yī niàn, yī niàn zhī zhī, chè shǒu chè wěi, cháng dòng cháng jìng, běn wú nèi wài, běn wú bǐ cǐ.
來教云:「虛靈是體,知覺是用,必虛而後靈。無欲則靜虛,靜虛則明。無事則虛,虛則明。此是周、程正法眼藏,可容以所知所覺混能知能覺耶?夫知覺一而已,欲動而知覺始失其虛靈,虛靈有時失而知覺未嘗無,似不可混而一之。然未有無知覺之虛靈,苟不虛不靈,亦未足以言覺,故不可歧而二之。然亦為後儒有此四字而為之分疏」云爾。若求其實,則知之一字足矣,不必言虛與靈,而虛靈在其中。虛之一字足矣,不必言靈言知,而靈與知在其中。蓋心惟一知,知惟一念,一念之知,徹首徹尾,常動常靜,本無內外,本無彼此。
lái jiào yǐ néng zhī jué wèi liáng, zé gé wù zì shì gōng xiào yǐ suǒ zhī jué wèi liáng, shì yí yǐ gé wù wèi gōng fū. kǒng wèi rán yě. fū zhī yǐ shì wèi tǐ, shì yǐ zhī wèi zé, shì bù néng jiē xún qí zhī, zé zhī bù néng jiē jí qí zhì, gù zhì zhī zài gé wù, gé wù yǐ zhì zhī, rán hòu wèi quán gōng. hòu shì yǐ gé wù wèi gōng zhě, jì rù yú chuǎi mó yì xí, ér bù zhī yǒu zhì zhī zhī wù yǐ zhì zhī wèi gōng zhě, yòu jìn yú yuán jué zhēn kōng, ér bù zhī yǒu gé wù zhī zhī, qù dào yù yuǎn yǐ. yǐ shàng jì shuāng jiāng
來教以「能知覺為良,則格物自是功效;以所知覺為良,是宜以格物為功夫。」恐未然也。夫知以事為體,事以知為則,事不能皆循其知,則知不能皆極其至,故致知在格物,格物以致知,然後為全功。後世以格物為功者,既入於揣摩義襲,而不知有致知之物;以致知為功者,又近於圓覺真空,而不知有格物之知,去道愈遠矣。(以上《寄雙江》)
fū xīn zhī jué yùn dòng ér yǐ, shì zhě zhī jué zhī yùn dòng, zhào zhě yùn dòng zhī zhī jué, wú nèi wài dòng jìng ér hún rán yī tǐ zhě yě. dá wáng xīn fǔ
夫心知覺運動而已,事者知覺之運動,照者運動之知覺,無內外動靜而渾然一體者也。《答王新甫》)
fū shēn bì yǒu xīn, xīn bì yǒu yì, yì bì yǒu zhī, zhī bì yǒu shì. ruò yǒu wú shì zhī shí, zé yì dāng yǒu wú xīn wú yì wú zhī zhī shí yé? shēn xīn yì zhī, wù wèi shǐ xū yú wú, zé gé zhì chéng zhèng zhī gōng, yì bù kě xū yú lí, yòu yān yǒu wèi gǎn zhī qián, yòu yān yǒu hái xū yòng gōng zhī yí yé? dá chén lǚ xuán
夫身必有心,心必有意,意必有知,知必有事。若有無事之時,則亦當有無心、無意、無知之時耶?身心意知,物未始須臾無,則格致誠正之功,亦不可須臾離,又焉有未感之前,又焉有還須用功之疑耶?(《答陳履旋》)
gé wù zhì zhī, hòu shì xué zhě yǐ zhī shí wèi zhī, yǐ fán yǒu shēng sè xiàng mào yú tiān dì jiān zhě wèi wù, shī què dà xué běn zhǐ. xiān shī wèi: zhī shì dú zhī, zhì zhī shì bù qī qí dú zhī wù shì shēn xīn shàng yì zhī suǒ yòng zhī shì, rú shì tīng yán dòng, xǐ nù āi lè zhī lèi. shī suǒ wèi yǒu wù yǒu zé, mèng zǐ wàn wù jiē bèi yú wǒ shì yě. gé wù shì jiù shì tīng xǐ nù zhū shì shèn qí dú zhī ér gé zhī, xún qí běn rán zhī zé, yǐ zì qiàn qí zhī. dá féng shǒu
格物致知,後世學者以知識為知,以凡有聲色象貌於天地間者為物,失卻《大學》本旨。先師謂:「知是獨知,致知是不欺其獨知;物是身心上意之所用之事,如視聽言動,喜怒哀樂之類。《詩》所謂『有物有則』,《孟子》『萬物皆備於我』是也。」格物是就視聽喜怒諸事慎其獨知而格之,循其本然之則,以自慊其知。(《答馮守》)
lì xīn zhī shǐ, bù jiàn yǒu shí zhī shùn nì, shì zhī fán jiǎn, dì zhī xiǎn yì, rén zhī nán chù yì chù, wéi jiàn wú xīn shì fēi shàn è, cóng zhī rú bù jí, qù zhī rú tàn tāng zhě, fāng wèi gé wù. gǒu fēn bié zhǒng zhǒng shùn nì nán yì, rú bǐ rú cǐ, zé jì yǒu suǒ zé qǔ, ér shùn nì nán yì zhī xīn wèi zhī zhǔ yǐ. shùn nì nán yì zhī xīn wèi zhī zhǔ, zé suī yǒu shí zhǔ zǎi bù luàn, jīng shén níng dìng, yóu bù zú wèi zhī gé wù. hé zhě? cóng qí hǎo shùn è nì zhī xīn yě. ér kuàng yù nì, qiě nán zhī wú qiān qiáng, yì xìng jǔ náo, shàng hé gé wù zhī kě yán hū?
立心之始,不見有時之順逆,事之繁簡,地之險易,人之難處易處,惟見吾心是非善惡,從之如不及,去之如探湯者,方為格物。苟分別種種順逆難易,如彼如此,則既有所擇取,而順逆難易之心為之主矣。順逆難易之心為之主,則雖有時主宰不亂,精神凝定,猶不足謂之格物。何者?從其好順惡逆之心也。而況遇逆,且難支吾牽強,意興沮撓,尚何格物之可言乎?
liáng zhī wú fāng wú tǐ, biàn dòng bù jū, gù yǒu zuó yǐ wèi shì, ér jīn jué qí fēi yǒu jǐ yǐ wèi shì, ér yīn rén jué qí wèi fēi yì yǒu zì jiàn wèi dāng, bì kǎo zhèng jiǎng qiú ér hòu tíng tuǒ. jiē liáng zhī zì rán rú cǐ, gù zhì zhī yì dāng rú cǐ. rán yī niàn liáng zhī, chè tóu chè wěi, běn wú jīn zuó rén jǐ nèi wài zhī fēn yě. yǐ shàng dá chén sī wèi
良知無方無體,變動不居,故有昨以為是,而今覺其非;有己以為是,而因人覺其為非;亦有自見未當,必考證講求而後停妥。皆良知自然如此,故致知亦當如此。然一念良知,徹頭徹尾,本無今昨、人己、內外之分也。(以上《答沈思畏》)
dào sāi hū tiān dì zhī jiān, suǒ wèi yīn yáng bù cè zhī shén yě. shén níng ér chéng xíng, shén fā ér wèi zhī, zhī gǎn dòng ér wàn wù chū yān. wàn wù chū yú zhī, gù yuē: jiē bèi yú wǒ ér zhī yòu wàn shì zhī qǔ zhèng yān zhě, gù yuē: yǒu wù yǒu zé. zhī yě zhě, shén zhī suǒ wèi yě. shén wú fāng wú tǐ, qí zài rén wèi shì tīng, wèi yán dòng, wèi xǐ nù āi lè, qí zài tiān dì wàn wù, zé fā yù jùn jí zhě, jí rén zhī shì tīng yán dòng, xǐ nù āi lè zhě yě. yuān zhī fēi, yú zhī yuè, yǐ zhì shān chuān zhī liú zhì, cǎo mù zhī shēng shēng huà huà, jiē rén zhī shì tīng yán dòng xǐ nù āi lè zhě yě. gù rén zhī xǐ nù āi lè shì tīng yán dòng, yǔ tiān dì wàn wù zhōu liú guàn chè, zuò zé jù zuò, xī zé jù xī, ér wú bǐ cǐ zhī jiān, shén wú fāng tǐ gù yě. gù gé wú shì tīng yán dòng xǐ nù āi lè zhī wù, zé fàn wéi tiān dì zhī huà ér bù guò, qū chéng wàn wù ér bù yí, shén wú fāng tǐ gù yě. shì tīng xǐ nù zhī wài, gèng yǒu hé wù? gài gǔ zhī yán shì tīng xǐ nù zhě, yǒu jiàn yú shén tōng tiān dì wàn wù ér wèi yán hòu zhī yán shì tīng xǐ nù zhě, yǒu jiàn yú xíng duì tiān dì wàn wù ér wèi yán, tōng zé yī, duì zé èr, bù kě bù chá yě. dá xiàng ōu dōng
道塞乎天地之間,所謂「陰陽不測之神」也。神凝而成形,神發而為知,知感動而萬物出焉。萬物出於知,故曰:「皆備於我」;而知又萬事之取正焉者,故曰:「有物有則。」知也者,神之所為也。神無方無體,其在人為視聽,為言動,為喜怒哀樂,其在天地萬物,則發育峻極者,即人之視聽言動,喜怒哀樂者也。鳶之飛,魚之躍,以至山川之流峙,草木之生生化化,皆人之視聽言動、喜怒哀樂者也。故人之喜怒哀樂、視聽言動,與天地萬物周流貫徹,作則俱作,息則俱息,而無彼此之間,神無方體故也。故格吾視聽言動、喜怒哀樂之物,則範圍天地之化而不過,曲成萬物而不遺,神無方體故也。視聽喜怒之外,更有何物?蓋古之言視聽喜怒者,有見於神通天地萬物而為言;後之言視聽喜怒者,有見於形對天地萬物而為言,通則一,對則二,不可不察也。(《答項甌東》)
yuán wěi yǔ tǐ yòng shāo yì, wèi yuán zhě, wěi suǒ cóng chū kě yě, wèi fēi wěi zé wú yǐ jiàn yuán, yuán qǐ dài wěi ér hòu jiàn hū? gài yuán yǔ wěi yóu èr yě. ruò fú zhī zhī gǎn yīng biàn huà, zé tǐ zhī yòng gǎn yīng biàn huà zhī zhī, zé yòng zhī tǐ. yóu shuǐ zhī liú, liú zhī shuǐ, shuǐ wài wú liú, liú wài wú shuǐ. fēi ruò yuán zhī wěi, wěi zhī yuán, yuán wài wú wěi, wěi wài wú yuán, shǒu wěi xiāng zī, ér fēi tǐ yòng wú jiān zhě yě.
源委與體用稍異,謂源者,委所從出可也,謂非委則無以見源,源豈待委而後見乎?蓋源與委猶二也。若夫知之感應變化,則體之用;感應變化之知,則用之體。猶水之流,流之水,水外無流,流外無水。非若源之委,委之源,源外無委,委外無源,首尾相資,而非體用無間者也。
wú yī kè wú xìng, zé wú yī kè wú qíng, wú yī kè fēi fā. suī sī lǜ bù zuò, xián jìng xū róng, sú yǔ wèi zhī zì zài, zé yì lè zhī fā yě. xián jìng xū róng, bù dé wèi wèi fā, zé yòu yān yǒu wèi fā zhě zài xián jìng xū róng zhī xiān hū? gù wèi fā yán qí tǐ, yǐ fā yán qí yòng, qí shí yī zhī yě.
無一刻無性,則無一刻無情,無一刻非發。雖思慮不作,閒靜虛融,俗語謂之自在,則亦樂之發也。閒靜虛融,不得為未發,則又焉有未發者在閒靜虛融之先乎?故未發言其體,已發言其用,其實一知也。
rén xīn cháng zhī, ér zhī zhī yī dòng yī jìng, mò fēi yīng gǎn. zá niàn bù zuò, xián jìng xū róng zhě, zhī zhī jìng, gài gǎn yú jìng jìng ér jìng yīng yě. sī lǜ biàn huà, fēn yún jiāo cuò zhě, zhī zhī dòng, gài gǎn yú dòng jìng ér dòng yīng yě. dòng zé wǔ guān jù yòng, shì wèi dòng zhī wù jìng zé wǔ guān jù bù yòng, shì wèi jìng zhī wù, dòng jìng jiē wù yě. xián jìng xū róng, wǔ guān bù yòng, ér cǐ zhī jīng míng bù qī, bù miè yú fēn yún jiāo cuò zhī shí yě fēn yún jiāo cuò, wǔ guān bìng yòng, ér cǐ zhī jīng míng bù qī, wú jiā yú xián jìng xū róng zhī shí yě, dòng jìng jiē zhī yě. yǐ shàng dá shuāng jiāng
人心常知,而知之一動一靜,莫非應感。雜念不作,閒靜虛融者,知之靜,蓋感於靜境而靜應也。思慮變化,紛紜交錯者,知之動,蓋感於動境而動應也。動則五官俱用,是為動之物;靜則五官俱不用,是為靜之物,動靜皆物也。閒靜虛融,五官不用,而此知精明不欺,不滅於紛紜交錯之時也;紛紜交錯,五官並用,而此知精明不欺,無加於閒靜虛融之時也,動靜皆知也。(以上《答雙江》)
liáng zhī běn xū, zhì zhī jí shì zhì xū. zhēn shí ér wú yī háo xié wàng zhě, běn xū zhī tǐ yě wù wù shèn qí dú zhī, ér gé zhī bù yǐ xié wàng zì qī zhě, zhì xū zhī gōng yě. ruò yǒu jiàn yú xū ér qiú zhī, kǒng huò lí què shì wù, ān pái yī gè xū de běn tǐ, yǐ wèi liáng zhī běn lái rú shì, shì shì wù wù jiē cóng cǐ zhōng liú chū, xí jiǔ dé xiào, fǎn chéng zhàng bì. dá hè lóng gāng
良知本虛,致知即是致虛。真實而無一毫邪妄者,本虛之體也;物物慎其獨知,而格之不以邪妄自欺者,致虛之功也。若有見於虛而求之,恐或離卻事物,安排一箇虛的本體,以為良知本來如是,事事物物皆從此中流出,習久得效,反成障蔽。(《答賀龍岡》
fán liǎng niàn xiāng qiān, jí shì zì qī gēn běn. rú cǐ bù liǎo, zú guī yú suí zhú ér yǐ. dá zhèng yuán jiàn
凡兩念相牽,即是自欺根本。如此不了,卒歸於隨逐而已。(《答鄭元健》)
xìng wú bù shàn, gù liáng zhī wú bù zhōng zhèng. xué zhě néng yī zhe jiàn chéng, liáng zhī jí wú guò zhōng shī zhèng. gǒu guò zhōng shī zhèng, jí shì bù céng yī zhe jiàn chéng liáng zhī, ruò wèi yī zhe jiàn chéng liáng zhī, ér wèi miǎn guò zhōng shī zhèng, shì rén xìng běn bù zhōng zhèng yǐ, yǒu shì lǐ hū?
性無不善,故良知無不中正。學者能依着見成,良知即無過中失正。苟過中失正,即是不曾依着見成良知,若謂依着見成良知,而未免過中失正,是人性本不中正矣,有是理乎?
liáng zhī gù néng zhī gǔ jīn shì biàn, rán fēi bì zhī gǔ jīn shì biàn, ér hòu wèi zhī liáng zhī. shēng ér zhī zhī zhě, fēi néng shēng ér zhī gǔ jīn shì biàn zhě yě, shēng ér wú sī yì, bù bì qí liáng zhī ér yǐ. rán zé xué zhī kùn zhī, yì wéi qù qí sī yì, bù bì qí liáng zhī ér yǐ. liáng zhī chéng bù bì yú sī, zé qí zhī gǔ jīn shì biàn, mò fēi liáng zhī gǒu yǒu sī yì zhī bì, zé qí zhī gǔ jīn shì biàn, mò fēi sī yì, tǐ yòng yī yuán zhě yě. yǐ shàng dá dǒng zhào shí
良知固能知古今事變,然非必知古今事變,而後謂之良知。生而知之者,非能生而知古今事變者也,生而無私意,不蔽其良知而已。然則學知、困知,亦惟去其私意,不蔽其良知而已。良知誠不蔽於私,則其知古今事變,莫非良知;苟有私意之蔽,則其知古今事變,莫非私意,體用一原者也。(以上《答董兆時》)