niè bào zì wén wèi, hào shuāng jiāng, yǒng fēng rén yě. zhèng dé shí èr nián jìn shì. zhī huá tíng xiàn. qīng gān méi yī wàn bā qiān jīn, yǐ bǔ bū fù, xiū shuǐ lì, xìng xué xiào. shí xú cún zhāi yú zhū shēng zhōng. zhào rù wèi yù shǐ, hé zòu dà yǎn jí bǐng chén, yǒu néng jiàn míng. chū wèi sū zhōu zhī fǔ. dīng nèi wài jiān, jiā jū shí nián. yǐ jiàn qǐ, zhī píng yáng fǔ, xiū guān liàn zú, xiān shì yǐ dài, kòu zhì bù gǎn rù. shì zōng wén zhī, gù wèi shì chén yuē: bào hé zhuàng nǎi néng ěr? shēng shǎn xī àn chá sī fù shǐ, wèi fǔ chén xià guì xī suǒ è, bà guī. xún fù dǎi zhī, xiān shēng fāng yǔ xué rén jiǎng zhōng yōng, xiào tū zhì, xiè xì zhī. xiān shēng xì bì, fù yǔ xué rén zhōng qián shuō ér qù. jì rù zhào yù, ér guì xī yì zhì, xiān shēng wú yuàn sè. guì xī dà cán. yú nián dé chū. jiā jìng èr shí jiǔ nián, jīng shī jiè yán, cún zhāi wèi zōng bó, yīn jiàn xiān shēng. zhào wèi xún fǔ jì zhōu yòu qiān dōu yù shǐ, zhuǎn bīng bù shì láng, xié lǐ jīng yíng róng zhèng. chóu luán qǐng diào xuān dà bīng rù wèi, xiān shēng bù kě ér zhǐ. xún shēng shàng shū, lèi yǐ biān gōng jiā zhì tài zǐ shǎo fù. dōng nán wō luàn, zhào wén huá qǐng shì shī, zhū lóng xǐ qǐng chà tián fù kāi shì bó, fǔ chén yán sōng zhǔ zhī, xiān shēng jiē yǐ wèi bù kě, jiàng fèng èr jí. suì yǐ lǎo jí zhì shì. sì shí èr nián shí yī yuè sì rì zú, nián qī shí qī. lóng qìng yuán nián, zèng shǎo bǎo, shì zhēn xiāng.
聶豹字文蔚,號雙江,永豐人也。正德十二年進士。知華亭縣。清乾沒一萬八千金,以補逋賦,修水利,興學校。識徐存齋於諸生中。召入為御史,劾奏大奄及柄臣,有能諫名。出為蘇州知府。丁內外艱,家居十年。以薦起,知平陽府,修關練卒,先事以待,寇至不敢入。世宗聞之,顧謂侍臣曰:「豹何狀乃能爾?」陞陝西按察司副使,為輔臣夏貴溪所惡,罷歸。尋復逮之,先生方與學人講《中庸》,校突至,械繫之。先生系畢,復與學人終前說而去。既入詔獄,而貴溪亦至,先生無怨色。貴溪大慚。踰年得出。嘉靖二十九年,京師戒嚴,存齋為宗伯,因薦先生。召為巡撫薊州右僉都御史,轉兵部侍郎,協理京營戎政。仇鸞請調宣、大兵入衛,先生不可而止。尋陞尚書,累以邊功加至太子少傅。東南倭亂,趙文華請視師,朱龍禧請差田賦開市舶,輔臣嚴嵩主之,先生皆以為不可,降俸二級。遂以老疾致仕。四十二年十一月四日卒,年七十七。隆慶元年,贈少保,諡貞襄。
yáng míng zài yuè, xiān shēng yǐ yù shǐ àn mǐn, guò wǔ lín, yù dù jiāng jiàn zhī. rén yán lì zǔ, xiān shēng bù tīng. jí jiàn ér dà yuè yuē: jūn zǐ suǒ wèi, zhòng rén gù bù shí yě. yóu yí jiē rén tài làn, shàng shū yán zhī. yáng míng dá yuē: wú zhī jiǎng xué, fēi yǐ qí rén zhī xìn jǐ yě, xíng wú bù dé yǐ zhī xīn ěr. ruò wèi rén zhī bù xìn, bì zé rén ér yǔ zhī, shì zì sàng qí xīn yě. xiān shēng wèi zhī tì rán. yáng míng zhēng sī tián, xiān shēng wèn wù wàng wù zhù zhī gōng, yáng míng dá shū cǐ jiān zhǐ shuō bì yǒu shì yān, bù shuō wù wàng wù zhù. zhuān yán wù wàng wù zhù, shì kōng guō ér cuàn yě. yáng míng jì mò, xiān shēng shí guān sū zhōu, yuē: xī zhī wèi chēng mén shēng zhě, jì zài jiàn ěr, jīn bù kě dé yǐ. yú shì shè wèi, běi miàn zài bài, shǐ chēng mén shēng. yǐ qián xù shān wèi zhèng, kè liǎng shū yú shí, yǐ shí zhī.
陽明在越,先生以御史按閩,過武林,欲渡江見之。人言力阻,先生不聽。及見而大悅曰:「君子所為,眾人固不識也。」猶疑接人太濫,上書言之。陽明答曰:「吾之講學,非以蘄人之信己也,行吾不得已之心耳。若畏人之不信,必擇人而與之,是自喪其心也。」先生為之惕然。陽明徵思、田,先生問「勿忘勿助之功」,陽明答書「此間只說必有事焉,不說勿忘勿助。專言勿忘勿助,是空鍋而爨也。」陽明既歿,先生時官蘇州,曰:「昔之未稱門生者,冀再見耳,今不可得矣。」於是設位,北面再拜,始稱門生。以錢緒山為證,刻兩書於石,以識之。
xiān shēng zhī xué, yù zhōng xián jiǔ jìng jí, hū jiàn cǐ xīn zhēn tǐ guāng míng yíng chè, wàn wù jiē bèi, nǎi xǐ yuē: cǐ wèi fā zhī zhōng yě, shǒu shì bù shī, tiān xià zhī lǐ jiē cóng cǐ chū yǐ. jí chū, yǔ lái xué lì jìng zuò fǎ, shǐ zhī guī jì yǐ tōng gǎn, zhí tǐ yǐ yīng yòng. shì shí tóng mén wèi liáng zhī zhī xué zhě, yǐ wèi wèi fā jí zài yǐ fā zhī zhōng, gài fā ér wèi cháng fā, gù wèi fā zhī gōng què zài fā shàng yòng, xiān tiān zhī gōng què zài hòu tiān shàng yòng. qí yí xiān shēng zhī shuō zhě yǒu sān: qí yī wèi dào bù kě xū yú lí yě, jīn yuē dòng chù wú gōng, shì lí zhī yě. qí yī wèi dào wú fēn yú dòng jìng yě, jīn yuē gōng fū zhǐ shì zhǔ jìng, shì èr zhī yě. qí yī wèi xīn shì hé yī, xīn tǐ shì ér wú bù zài, jīn yuē gǎn yīng liú xíng, zhe bù dé lì, shì tuō lüè shì wèi, lèi yú chán wù yě. wáng lóng xī huáng luò cūn chén míng shuǐ zōu dōng kuò liú liǎng fēng gè zhì nán duān, xiān shēng yī yī shēn zhī. wéi luó niàn ān shēn xiāng qì hé, wèi shuāng jiāng suǒ yán, zhēn shì pī lì shǒu duàn, xǔ duō yīng xióng mán mèi, bèi tā yī kǒu dào zhe, rú kāng zhuāng dà dào, gèng wú kě yí. liǎng fēng wǎn nǎi xìn zhī, yuē: shuāng jiāng zhī yán shì yě. fū xīn tǐ liú xíng bù xī, jìng ér dòng, dòng ér jìng. wèi fā jìng yě, yǐ fā dòng yě. fā shàng yòng gōng, gù wèi xùn dòng wèi fā yòng gōng, yì wèi xùn jìng, jiē xiàn yú yī piān. ér zhōng yōng yǐ dà běn guī zhī wèi fā zhě, gài xīn tǐ jí tiān tǐ yě. zhōu tiān sān bǎi liù shí wǔ dù sì fēn dù zhī yī, ér qí zhōng wèi tiān shū, tiān wú yī xī bù yùn, zhì qí shū niǔ chù, shí wàn gǔ cháng zhǐ, yào bù kě bù guī zhī jìng. gù xīn zhī zhǔ zǎi, suī bù kě yǐ dòng jìng yán, ér wéi jìng nǎi néng cún zhī. cǐ lián xī yǐ zhǔ jìng lì rén jí, guī shān mén xià yǐ tǐ fū xǐ nù āi lè wèi fā qián qì xiàng wèi xiāng chuán kǒu jué yě. xiān shēng suǒ yǐ zì bié yú fēi chán zhě, wèi guī jì yǐ tōng tiān xià zhī gǎn, bù shì shì shì yǐ gǎn yīng wèi chén fán, yī qiè duàn chú ér jì miè zhī. zé shì kàn shì shì shàng wèi tòu. fū shì shì yǐ zuò yòng wèi xìng, qí suǒ è yán zhě tǐ yě. qí yuē fù mǔ wèi shēng qián, yuē xiān tiān, yuē zhǔ zhōng zhǔ, jiē zhǐ cǐ liú xíng zhě ér yán, dàn cǐ liú xíng bù zháo yú shì wèi zhī jué zhě yě. qí yuē hòu tiān, yuē dà yòng xiàn qián, yuē bīn, zé zhǐ liú xíng zhōng zhī shì wèi zhī jué yě. qí shí tǐ dāng chù, jiē zài dòng yī biān, gù yuē wú suǒ zhù ér shēng qí xīn, zhèng yǔ cún xīn yǎng xìng xiāng fǎn. gài xīn tǐ yuán shì liú xíng, ér liú xíng bù shī qí zé zhě, zé zhōng gǔ rú sī, nǎi suǒ wèi jìng yě jì yě. rú zhě cún yǎng zhī lì, guī yú cǐ chù, shǐ bù tóng fū shì shì ěr. ruò qū qū yǐ gǎn yīng yǒu wú bié zhī, bǐ shì shì yòu hé cháng fèi gǎn yīng yé? yáng míng zì jiāng yòu yǐ hòu, shǐ niān liáng zhī. qí zài nán zhōng, yǐ mò zuò chéng xīn wèi xué de, shōu liǎn wèi zhǔ, fā sàn shì bù dé yǐ. yǒu wèi fā zhī zhōng, shǐ néng yǒu zhōng jié zhī hé, qí hòu xué zhě yǒu xǐ jìng yàn dòng zhī bì, gù yǐ zhì liáng zhī jiù zhī. ér yuē liáng zhī shì wèi fā zhī zhōng, zé yóu zhī hū qián shuō yě. xiān shēng yì hé bèi hū shī mén? nǎi dāng shí qún qǐ ér nán zhī zāi!
先生之學,獄中閒久靜極,忽見此心真體光明瑩徹,萬物皆備,乃喜曰:「此未發之中也,守是不失,天下之理皆從此出矣。」及出,與來學立靜坐法,使之歸寂以通感,執體以應用。是時同門為良知之學者,以為「未發即在已發之中,蓋發而未嘗發,故未發之功卻在發上用,先天之功卻在後天上用。」其疑先生之說者有三:其一謂「道不可須臾離也」,今曰「動處無功」,是離之也。其一謂「道無分於動靜也」,今曰「功夫只是主靜」,是二之也。其一謂「心事合一,心體事而無不在」,今曰「感應流行,着不得力」,是脫略事為,類於禪悟也。王龍溪、黃洛村、陳明水、鄒東廓、劉兩峰各致難端,先生一一申之。惟羅念菴深相契合,謂「雙江所言,真是霹靂手段,許多英雄瞞昧,被他一口道着,如康莊大道,更無可疑。」兩峰晚乃信之,曰:「雙江之言是也。」夫心體流行不息,靜而動,動而靜。未發靜也,已發動也。發上用功,固為徇動;未發用功,亦為徇靜,皆陷於一偏。而《中庸》以大本歸之未發者,蓋心體即天體也。周天三百六十五度四分度之一,而其中為天樞,天無一息不運,至其樞紐處,實萬古常止,要不可不歸之靜。故心之主宰,雖不可以動靜言,而惟靜乃能存之。此濂溪以主靜立人極,龜山門下以體夫喜怒哀樂未發前氣象為相傳口訣也。先生所以自別於非禪者,謂「歸寂以通天下之感,不似釋氏以感應為塵煩,一切斷除而寂滅之」。則是看釋氏尚未透。夫釋氏以作用為性,其所惡言者體也。其曰父母未生前,曰先天,曰主中主,皆指此流行者而言,但此流行不着於事為知覺者也。其曰後天,曰大用現前,曰賓,則指流行中之事為知覺也。其實體當處,皆在動一邊,故曰「無所住而生其心」,正與存心養性相反。蓋心體原是流行,而流行不失其則者,則終古如斯,乃所謂靜也、寂也。儒者存養之力,歸於此處,始不同夫釋氏耳。若區區以感應有無別之,彼釋氏又何嘗廢感應耶?陽明自江右以後,始拈良知。其在南中,以默坐澄心為學的,收斂為主,發散是不得已。有未發之中,始能有中節之和,其後學者有喜靜厭動之弊,故以致良知救之。而曰良知是未發之中,則猶之乎前說也。先生亦何背乎師門?乃當時群起而難之哉!
xú xué mó shí yú lù yán: yáng zhōng mǐn hé yán sōng jiǎ mào biān gōng, xià bù chá fù. shì fān zì cǎo fù gǎo sòng bù, xiān shēng jí yī gǎo jù tí. àn shí xiǎo biān: xiān shēng quàn sōng zì cí jūn shǎng, ér fù shū jìng bù shàng, dàn yǐ zhī guī gōng zhāng shí chè. rán zé yī gǎo jù tí zhī wū, bù biàn ér zì míng yǐ.
徐學謨《識余錄》言:「楊忠愍劾嚴嵩假冒邊功,下部查覆。世蕃自草覆稿送部,先生即依稿具題。」按《識小編》:「先生勸嵩自辭軍賞,而覆疏竟不上,但以之歸功張時徹。」然則依稿具題之誣,不辯而自明矣。
shuāng jiāng lùn xué shū
雙江論學書
wèi xīn wú dìng tǐ, qí yú xīn tǐ yí shī zhī yuǎn yǐ. jiǒng rán zài zhōng, jì rán bù dòng ér wàn huà yōu jī, cǐ dìng tǐ yě.
謂心無定體,其於心體疑失之遠矣。炯然在中,寂然不動而萬化攸基,此定體也。
liáng zhī běn jì, gǎn yú wù ér hòu yǒu zhī. zhī qí fā yě, bù kě suì yǐ zhī fā wèi liáng zhī, ér wàng qí fā zhī suǒ zì yě. xīn zhǔ hū nèi, yīng yú wài, ér hòu yǒu wài. wài qí yǐng yě, bù kě yǐ qí wài yīng zhě wèi xīn, ér suì qiú xīn yú wài yě. gù xué zhě qiú dào, zì qí zhǔ hū nèi zhī jì rán zhě qiú zhī, shǐ zhī jì ér cháng dìng.
良知本寂,感於物而後有知。知其發也,不可遂以知發為良知,而忘其發之所自也。心主乎內,應於外,而後有外。外其影也,不可以其外應者為心,而遂求心於外也。故學者求道,自其主乎內之寂然者求之,使之寂而常定。
yuán quán zhě, jiāng huái hé hàn zhī suǒ cóng chū yě, rán fēi jiāng huái hé hàn zé yì wú yǐ jiàn suǒ wèi yuán quán zhě. gù jùn yuán zhě jùn qí jiāng huái hé hàn suǒ cóng chū zhī yuán, fēi yǐ jiāng huái hé hàn wèi yuán ér jùn zhī yě. gēn běn zhě, zhī yè huā shí zhī suǒ cóng chū yě. péi gēn zhě, péi qí zhī yè huā shí suǒ cóng chū zhī gēn, fēi yǐ zhī yè huā shí wèi gēn ér péi zhī yě. jīn bù zhì gǎn yīng biàn huà suǒ cóng chū zhī zhī, ér jí gǎn yīng biàn huà zhī zhī ér zhì zhī, shì qiú rì yuè yú róng guāng bì zhào zhī chù, ér yí qí xuán xiàng zhe míng zhī dà yě.
原泉者,江、淮、河、漢之所從出也,然非江、淮、河、漢則亦無以見所謂原泉者。故浚原者浚其江、淮、河、漢所從出之原,非以江、淮、河、漢為原而浚之也。根本者,枝葉花實之所從出也。培根者,培其枝葉花實所從出之根,非以枝葉花實為根而培之也。今不致感應變化所從出之知,而即感應變化之知而致之,是求日月於容光必照之處,而遺其懸象著明之大也。
běn yuán zhī dì, yào bù wài hū bù dǔ bù wén zhī jì tǐ yě. bù dǔ bù wén zhī jì tǐ, ruò yīn gǎn yīng biàn huà ér hòu yǒu, jí gǎn yīng biàn huà ér zhì zhī kě yě. shí zé suǒ yǐ zhǔ zǎi hū gǎn yīng biàn huà, ér gǎn yīng biàn huà nǎi wú jì tǐ zhī biāo mò ěr. xiāng xún yú wú zhě wú qióng, ér wú bù néng yī qí wú qióng zhě ér zhēn zhī yú yī, zé wú jì rán zhī tǐ bù jǐ yú chōng chōng yǐ hū! jì tǐ bù shèng qí chōng chōng, ér hòu fèn zé fèn yǐ, yù zé liú yǐ, shàn rì yǐ mǐn, guò rì yǐ zhǎng, jí shǐ chéng zhī zhì zhī, qiān zhī gǎi zhī, yǐ bù miǎn yì xí yú wài, qí yú hán yǎng běn yuán zhī gōng, yí ruò wú yǔ yě.
本原之地,要不外乎不睹不聞之寂體也。不睹不聞之寂體,若因感應變化而後有,即感應變化而致之可也。實則所以主宰乎感應變化,而感應變化乃吾寂體之標末耳。相尋於吾者無窮,而吾不能一其無窮者而貞之於一,則吾寂然之體不幾於憧憧矣乎!寂體不勝其憧憧,而後忿則奮矣,欲則流矣,善日以泯,過日以長,即使懲之窒之,遷之改之,已不免義襲於外,其於涵養本原之功,疑若無與也。
suǒ guì hū běn tǐ zhī zhī, wú zhī dòng wú bù shàn yě, dòng yǒu bù shàn ér hòu zhī zhī, yǐ luò èr yì yǐ.
所貴乎本體之知,吾之動無不善也,動有不善而後知之,已落二義矣。
yǐ dú wèi zhī, yǐ zhī wèi zhī jué, suì shǐ shèng rén xǐ xīn cáng mì yī duàn fǎn běn gōng fū, qián yǐn ér xí zhī yú wài. zòng shǐ liáng zhī niàn niàn jīng míng, yì zhǐ yú fā chù lǐ huì dé yī gè shàn è ér qù qǔ zhī, qí yú wèi fā zhī zhōng, chún cuì zhì shàn zhī tǐ, gèng wú guī fù zhī qī.
以獨為知,以知為知覺,遂使聖人洗心藏密一段反本功夫,潛引而襲之於外。縱使良知念念精明,亦只於發處理會得一箇善惡而去取之,其於未發之中,純粹至善之體,更無歸復之期。
xīn wú dìng tǐ zhī shuō, wèi xīn bù zài nèi yě. bǎi tǐ jiē xīn yě, wàn gǎn jiē xīn yě, yì cháng yǐ shì shuō ér qiú zhī, pì zhī zhuī fēng zhú diàn, shùn xī wàn biàn, máng rán wú suǒ cuò shǒu, tú yǐ luàn wú zhī zhōng yě.
心無定體之說,謂心不在內也。百體皆心也,萬感皆心也,亦嘗以是說而求之,譬之追風逐電,瞬息萬變,茫然無所措手,徒以亂吾之衷也。
tǐ dé wèi fā qì xiàng, biàn shì shí qǔ běn lái miàn mù. jìng yǐ chí zhī, cháng cún ér bù shī, dào cǐ dì wèi, yī xiē zǐ xí qì yì jiàn zhe bù dé, xiōng cì sǎ rán, kě yǐ gài jiàn, yòu hé dài yù shì qióng lǐ ér hòu rán yé? jí fǎn fù tuī jiū, yì zhǐ tuī jiū hū cǐ xīn zhī cún fǒu. yǐ shàng yǔ ōu yáng nán yě
體得未發氣象,便是識取本來面目。敬以持之,常存而不失,到此地位,一些子習氣意見着不得,胸次洒然,可以概見,又何待遇事窮理而後然耶?即反覆推究,亦只推究乎此心之存否。(以上《與歐陽南野》)
shèng rén guò duō, xián rén guò shǎo, yú rén wú guò. gài guò bì xué ér hòu jiàn yě, bù xué zhě míng xíng wàng zuò yǐ wèi cháng, bù fù zhī guò. dá xǔ yù lín
聖人過多,賢人過少,愚人無過。蓋過必學而後見也,不學者冥行妄作以為常,不復知過。(《答許玉林》)
zhī zhě, xīn zhī tǐ, xū líng bù mèi, jí míng dé yě. zhì zhě, chōng mǎn qí xū líng zhī běn tǐ, jiāng hàn zhuó zhī, qiū yáng bào zhī. zhì zhī jí zhì zhōng yě, jì rán bù dòng, xiān tiān ér tiān fú wéi zhě yě. gé wù zhě, zhì zhī zhī gōng yòng, wù gè fù wù, gǎn ér suì tōng tiān xià zhī gù, hé sī hé lǜ, hòu tiān ér fèng tiān shí yě, rú hǎo hào sè è è chòu zhī lèi shì yě. cǐ yǔ zhī shuō yě. gé qí bù zhèng yǐ guī yú zhèng, nǎi shì xiān shī wèi xià xué fǎn zhèng zhī jiàn, gù wèi shì bù dé yǐ zhī cí. suǒ wèi bù zhèng zhě, yì zhǐ fū yì zhī suǒ jí zhě yán, fēi běn tǐ yǒu suǒ bù zhèng yě. bù shàn tǐ zhě, wǎng wǎng zhuàn rù xí qǔ kē jiù, wú gù wèi bó zhě lì yī chì zhì, cǐ yǔ zhī suǒ yōu yě. dá kàng zi yì
知者,心之體,虛靈不昧,即明德也。致者,充滿其虛靈之本體,江、漢濯之,秋陽暴之。致知即致中也,寂然不動,先天而天弗違者也。格物者,致知之功用,物各付物,感而遂通天下之故,何思何慮,後天而奉天時也,如好好色、惡惡臭之類是也。此予之說也。格其不正以歸於正,乃是先師為下學反正之漸,故為是不得已之辭。所謂不正者,亦指夫意之所及者言,非本體有所不正也。不善體者,往往賺入襲取窠臼,無故為伯者立一赤幟,此予之所憂也。(《答亢子益》)
fū wú shí bù jì wú shí bù gǎn zhě, xīn zhī tǐ yě. gǎn wéi qí shí ér zhǔ zhī yǐ jì zhě, xué wèn zhī gōng yě. gù wèi jì gǎn yǒu èr shí zhě, fēi yě. wèi gōng fū wú fēn yú jì gǎn, ér bù zhī guī jì yǐ zhǔ fū gǎn zhě, yòu qǐ dé wèi shì zāi.
夫無時不寂、無時不感者,心之體也。感惟其時而主之以寂者,學問之功也。故謂寂感有二時者,非也。謂功夫無分於寂感,而不知歸寂以主夫感者,又豈得為是哉。
yí yǔ shuō zhě, dà lüè yǒu sān: qí yī wèi dào bù kě xū yú lí yě, jīn rì dòng chù wú gōng, shì lí zhī yě qí yī wèi dào wú fēn yú dòng jìng yě, jīn rì gōng fū zhǐ shì zhǔ jìng, shì èr zhī yě qí yī wèi xīn shì hé yī, rén tǐ shì ér wú bù zài, jīn rì gǎn yīng liú xíng, zhe bù dé lì, shì tuō lüè shì wèi, lèi yú chán wù yě. fū chán zhī yì yú rú zhě, yǐ gǎn yīng wèi chén fán, yī qiè duàn chú ér jì miè zhī, jīn nǎi guī jì yǐ tōng tiān xià zhī gǎn, zhì xū yǐ lì tiān xià zhī yǒu, zhǔ jìng yǐ gāi tiān xià zhī dòng, yòu hé xián yú chán zāi!
疑予說者,大略有三:其一謂道不可須臾離也,今日動處無功,是離之也;其一謂道無分於動靜也,今日功夫只是主靜,是二之也;其一謂心事合一,仁體事而無不在,今日感應流行,着不得力,是脫略事為,類於禪悟也。夫禪之異於儒者,以感應為塵煩,一切斷除而寂滅之,今乃歸寂以通天下之感,致虛以立天下之有,主靜以該天下之動,又何嫌於禪哉!
zì yǒu rén shēng yǐ lái, cǐ xīn cháng fā, rú mù zhī shì yě, ěr zhī tīng yě, bí xiù kǒu wèi, xīn zhī sī lǜ yíng yù yě, suī jìn zhī ér shǐ bù fā, bù kě de yě. nǎi wèi fā chù yì zì yǒu gōng, jiāng zhù ér shǐ zhī fā hū? yì jù qí fā zhī guò, jìn ér shǐ zhī bù fā yě? qiě jiāng yì qí guò, yǐn qí bù jí, shǐ jiǔ fā ér zhōng jié hū? fū jié zhě, xīn zhī zé yě, bù shí bù zhī, shùn dì zhī zé, wéi yǎng zhī yù zhě néng zhī, qǐ néng shǐ zhī fā ér zhōng hū? shǐ zhī fā ér zhōng zhě, sòng rén zhù zhǎng zhī gù zhì yě. hòu shì suǒ wèi suí shì jīng chá, ér bù zhī qí mì xiàn yú chōng chōng bo dù zhī sī, jìn zhī ér shǐ bù fā zhě, shì yòu nì qí shēng shēng zhī jī, zhù ér shǐ zhī fā zhě, zhǎng yù zì qíng, dǎo yú shuǐ huǒ, fén nì ér bù gù, yòu qí xià zhě yě.
自有人生以來,此心常發,如目之視也,耳之聽也,鼻嗅口味,心之思慮營欲也,雖禁之而使不發,不可得也。乃謂發處亦自有功,將助而使之發乎?抑懼其發之過,禁而使之不發也?且將抑其過,引其不及,使久發而中節乎?夫節者,心之則也,不識不知,順帝之則,惟養之豫者能之,豈能使之發而中乎?使之發而中者,宋人助長之故智也。後世所謂隨事精察,而不知其密陷於憧憧卜度之私,禁之而使不發者,是又逆其生生之機,助而使之發者,長欲恣情,蹈於水火,焚溺而不顧,又其下者也。
liáng zhī èr zì, shǐ yú mèng zǐ hái tí zhī tóng, bù xué bù lǜ, zhī ài zhī jìng, zhēn chún zhàn yī, yóu rén yì xíng. dà rén zhě bù shī qí chì zǐ zhī xīn, yì yǐ qí xīn zhī zhēn chún zhàn yī, jí chì zǐ yě. rán zé zhì liáng zhī zhě, jiāng yú qí ài yǔ jìng ér zhì zhī hū? yì qiú qí zhēn chún zhàn yī zhī tǐ ér zhì zhī yě?
「良知」二字,始於《孟子》「孩提之童,不學不慮,知愛知敬,真純湛一,由仁義行」。大人者不失其赤子之心,亦以其心之真純湛一,即赤子也。然則致良知者,將於其愛與敬而致之乎?抑求其真純湛一之體而致之也?
ruò yǐ xū líng běn tǐ ér yán zhī, chún cuì zhì shàn, yuán wú è duì. ruò yú niàn lǜ shì wèi zhī zhe, yú suǒ wèi shàn è zhě ér zhì wú zhī zhī, zòng shǐ zhī wèi zhī zhī, qù zhī yì bù zhī, yǔ yì xí hé yì? gù zhì zhī zhě bì chōng mǎn qí xū líng běn tǐ zhī liàng, yǐ lì tiān xià zhī dà běn, shǐ zhī fā wú bù liáng, shì wèi guàn xiǎn wēi nèi wài ér yī zhī yě. yǐ shàng dá dōng kuò
□□□□□□□□□□□□□若以虛靈本體而言之,純粹至善,原無惡對。若於念慮事為之着,於所謂善惡者而致吾之知,縱使知為之知,去之亦不知,與義襲何異?故致知者必充滿其虛靈本體之量,以立天下之大本,使之發無不良,是謂貫顯微內外而一之也。(以上《答東廓》)
xū míng zhě, jiàn zhī tǐ yě, zhào zé xū míng zhī fā yě. zhī jué yóu zhī zhào yě, jí zhī jué ér qiú jì tǐ, qí yǔ jí zhào ér qiú xū míng zhě hé yǐ yì? hé guān hái tí zhī ài jìng, píng dàn zhī hǎo è hū? míng jué zì rán, yī niàn bù qǐ, chéng jì yǐ, rán wèi zhī wèi jì tǐ zé wèi yě. jīn bù qiú jì tǐ yú hái tí yè qì zhī xiān, ér wèi jí ài jìng hǎo è ér jì zhī, zé jì yǐ, rán hū bù rán hū? gài hái tí zhī ài jìng, chún yī wèi fā wèi zhī yě, píng dàn zhī hǎo è, yè qì zhī xū míng wèi zhī yě.
虛明者,鑑之體也,照則虛明之發也。知覺猶之照也,即知覺而求寂體,其與即照而求虛明者何以異?盍觀孩提之愛敬,平旦之好惡乎?明覺自然,一念不起,誠寂矣,然謂之為寂體則未也。今不求寂體於孩提夜氣之先,而謂即愛敬好惡而寂之,則寂矣,然乎不然乎?蓋孩提之愛敬,純一未發為之也,平旦之好惡,夜氣之虛明為之也。
dá fū zǎo nián zhī xué, bìng zài yú qiú tuō huà róng shì zhī tài sù yě. fū tuō huà róng shì, yuán fēi gōng fū zì yǎn, nǎi gōng fū shú hòu jǐng jiè yě. ér sù yú qiú zhī, gù suì wèi cí hú zhī shuō suǒ rù. yǐ jiàn zài wèi jù zú, yǐ zhī jué wèi liáng zhī, yǐ bù qǐ yì wèi gōng fū, lè chāo dùn ér bǐ jiān kǔ, chóng xū jiàn ér lüè shí gōng, zì wèi sā shǒu xuán yá, biàn dì huáng jīn, ér yú liù jīng sì shū wèi cháng yǒu yī zì dāng yì, wán nòng jīng hún, wèi wèi zì dé, rú shì zhě shí nián yǐ. zhì yú pán cuò diān pèi, zé máng rán wú jù, bù néng bù dòng zhū gōng zhī kū yě. yǐ ér huǎng rán zì wù, kǎo zhī shī shū, nǎi zhī xué yǒu běn yuán. xīn zhǔ hū nèi, jì yǐ tōng gǎn yě, zhǐ yǐ fā lǜ yě, wú suǒ bù zài, ér suǒ yǐ cún zhī yǎng zhī zhě, zhǐ qí suǒ ér bù dòng yě. dòng qí yǐng yě, zhào yě, fā yě. fā yǒu dòng jìng ér jì wú dòng jìng yě. yú shì yī yǐ xǐ xīn tuì cáng wèi zhǔ, xū jì wèi fā wèi yào, kān luò jiū jìng, rì jiàn tiān jīng, bù shǔ dǔ wén, cǐ qí jìn shí guī gēn fù mìng, shā chī xīn kǔ chù. yì shù jǐ hū zhī wēi zhī zhāng zhī xué, nǎi qí zì xìng zì dù, fēi bù xiào yǒu suǒ bì yì yě. yǐ shàng jì wáng lóng xī
達夫早年之學,病在於求脫化融釋之太速也。夫脫化融釋,原非功夫字眼,乃功夫熟後景界也。而速於求之,故遂為慈湖之說所入。以見在為具足,以知覺為良知,以不起意為功夫,樂超頓而鄙艱苦,崇虛見而略實功,自謂撒手懸崖,徧地黃金,而於《六經》、《四書》未嘗有一字當意,玩弄精魂,謂為自得,如是者十年矣。至於盤錯顛沛,則茫然無據,不能不動朱公之哭也。已而恍然自悟,考之《詩》《書》,乃知學有本原。心主乎內,寂以通感也,止以發慮也,無所不在,而所以存之養之者,止其所而不動也。動其影也,照也,發也。發有動靜而寂無動靜也。於是一以洗心退藏為主,虛寂未發為要,刊落究竟,日見天精,不屬睹聞,此其近時歸根復命,煞吃辛苦處。亦庶幾乎知微知彰之學,乃其自性自度,非不肖有所裨益也。(以上《寄王龍溪》)
jīn zhī wèi liáng zhī zhī xué zhě, yú chuán xí lù qián piān suǒ jì zhēn qiè chù, jù lüè zhī, nǎi jià kōng lì lóng zhào yǔ, shì qiè jìn ér shí miǎo máng, zhōng rì zhú wài ér zì yǐ wèi dé shǒu yě.
今之為良知之學者,於《傳習錄》前篇所記真切處,俱略之,乃駕空立籠罩語,似切近而實渺茫,終日逐外而自以為得手也。
liáng zhī fēi dà xué zhī míng dé hū? míng dé zú yǐ, hé yòu yán hū zhì shàn? zhì shàn zhě, yán hū xīn zhī tǐ yě. zhī zhǐ zhě, zhǐ yú shì yě. zhī zhǐ yú shì, ér hòu néng dìng jìng ān lǜ. lǜ fēi gé wù hū? gǎn ér suì tōng tiān xià zhī gù shì yě, gù zhì zhī biàn shì zhī zhǐ. jīn bì yuē gé wù shì zhì zhī zhī gōng, zé néng lǜ yì kě wèi zhī zhǐ zhī gōng hū? yǐ shàng jì liú liǎng fēng
良知非《大學》之明德乎?明德足矣,何又言乎至善?至善者,言乎心之體也。知止者,止於是也。知止於是,而後能定靜安慮。慮非格物乎?感而遂通天下之故是也,故致知便是知止。今必曰格物是致知之功,則能慮亦可謂知止之功乎?(以上《寄劉兩峰》)
shì yǐ zhū gōng zhī suǒ yǐ yí yú pū zhě qǐng zhī. yǒu yuē: xǐ nù āi lè wú wèi fā zhī shí, qí yuē wèi fā, tè zhǐ qí bù dòng zhě yán zhī. chéng rú suǒ lùn, zé fā ér zhōng jié yī jù, wú nǎi zhuì hū? dà běn dá dào, yòu dāng hé suǒ fēn shǔ hū? bù yuē dào zhī wèi fā, ér yuē xǐ nù āi lè zhī wèi fā, cǐ yòu hé shuō yě? gài qíng zhī zhōng jié zhě wèi dào, dào wú wèi fā. yòu yuē: wú shí wú xǐ nù āi lè, ān dé yǒu wèi fā zhī shí? cǐ yǔ wú shí wú gǎn zhī yǔ xiāng lèi, rán zé yè qì zhī suǒ xī, zhǐ hé zhě wèi xī hū? dàn zhòu zhī suǒ wèi, fēi zhǐ xǐ nù āi lè zhī fā zhě yán zhī hū? xū jì èr zì, fū zǐ yú xián guà tè dì tí chū, yǐ lì gǎn yīng zhī tǐ, fēi yǐ jì yǔ gǎn duì ér yán zhī yě. jīn yuē jì běn wú guī, jí gǎn shì jì, shì wèi zhēn jì. fū jì, xìng yě gǎn, qíng yě. ruò yuē xìng běn wú guī, jí qíng shì xìng, nǎi wèi zhēn xìng, kǒng bù miǎn yǔ bìng yě. xìng jù yú xīn, xīn zhǔ hū nèi, gěn qí zhǐ, zhǐ qí suǒ yě. yú zhǐ, zhī qí suǒ zhǐ, shì wèi tiān xià tóng guī. ér yuē jì běn wú guī, xìng běn wú guī, jiāng yóu wài shuò wǒ, qí néng miǎn yú zhú wù ér xí qǔ hū? huò yòu yuē: xìng tǐ běn jì, bù yīng yòu jiā yī jì zì, fǎn wèi jì tǐ zhī lèi. cǐ gào zi wù qiú zhī jiàn yě. cāo zhī zé cún, shě zhī zé wáng, fū zǐ gù yù yǐ cǐ kùn rén hū? dá huáng luò cūn
試以諸公之所以疑於仆者請之。有曰:「喜怒哀樂無未發之時,其曰『未發』,特指其不動者言之。」誠如所論,則「發而中節」一句,無乃贅乎?大本達道,又當何所分屬乎?不曰「道之未發」,而曰「喜怒哀樂之未發」,此又何說也?蓋情之中節者為道,道無未發。又曰:「無時無喜怒哀樂,安得有未發之時?」此與無時無感之語相類,然則夜氣之所息,指何者為息乎?旦晝之所為,非指喜怒哀樂之發者言之乎?「虛寂」二字,夫子於《咸》卦特地提出,以立感應之體,非以寂與感對而言之也。今曰「寂本無歸,即感是寂,是為真寂。」夫寂,性也;感,情也。若曰「性本無歸,即情是性,乃為真性」,恐不免語病也。性具於心,心主乎內,艮其止,止其所也。於止,知其所止,是謂天下同歸。而曰「寂本無歸」,「性本無歸」,將由外鑠我,其能免於逐物而襲取乎?或又曰:「性體本寂,不應又加一寂字,反為寂體之累。」此告子「勿求」之見也。操之則存,舍之則亡,夫子固欲以此困人乎?(《答黃洛村》)
zi sī yǐ hòu wú rén shí zhōng zì, suí shì suí shí, tǎo qiú shì dāng, wèi shì wèi zhōng ér zhí zhī, hé chì qiān lǐ? míng dào yún: bù dǔ bù wén, biàn shì wèi fā zhī zhōng. bù wén yuē yǐn, bù dǔ yuē wēi, yǐn wēi yuē dú. dú yě zhě, tiān dì zhī gēn, rén zhī mìng yě. xué wèn zhǐ yǒu cǐ chù, rén shēng zhǐ yǒu zhè jiàn, gù yuē tiān xià zhī dà běn yě. shèn dú biàn shì zhì zhōng, zhōng lì ér hé shēng yān, tiān xià zhī néng shì bì yǐ. nǎi yuē qiú zhī yú shèn dú zhī qián, shì chéng shī zhī huāng táng yě. dá yīng róng ān
子思以後無人識中字,隨事隨時,討求是當,謂是為中而執之,何啻千里?明道云:「不睹不聞,便是未發之中。」不聞曰隱,不睹曰微,隱微曰獨。獨也者,天地之根,人之命也。學問只有此處,人生只有這件,故曰天下之大本也。慎獨便是致中,中立而和生焉,天下之能事畢矣。乃曰「求之於慎獨之前」,是誠失之荒唐也。(《答應容菴》)
chéng yì zhāng zhù, qí rù mén xià shǒu quán zài shí yòng qí lì ér jìn zhǐ qí zì qī shí zì. fū shǐ hǎo hào sè, è è chòu, yì xū shí yòng qí lì, ér qí zhōng yì yǒu qī zhī kě jìn, zé wèi bù miù. shì gù yǒu jiàn hào sè ér bù hǎo, ér hǎo zhī bù zhēn zhě hū? yǒu wén è chòu ér bù è, ér è zhī bù zhēn zhě hū? jué wú yī háo rén lì, dòng yǐ tiān yě. gù yuē chéng zhě tiān zhī dào yě, yòu yuē chéng wú wèi, yòu yuē chéng zhě zì rán ér rán. shāo shè rén wèi, biàn shì zuò hǎo zuò è. yī yǒu suǒ zuò, biàn shì zì qī, qí qù zì qiàn yuǎn yǐ. gù chéng yì zhī gōng, quán zài zhì zhī, zhì zhī yún zhě, chōng jí wú xū líng běn tǐ zhī zhī, ér bù yǐ yī háo yì yù zì bì, shì wèi xiān tiān zhī huà, wèi fā zhī zhōng, yī háo rén lì bù dé yǔ. yī háo rén lì bù yǔ, shì yì ér wú yì yě. jīn bù shàn yǎng gēn, ér qiú hào sè zhī hǎo, bù bá è gēn, ér qiú è chòu zhī è, kě wèi gǒu qiě xùn wài ér wèi rén yě, ér kě wèi zhī chéng hū? yì zhě, suí gǎn chū xiàn, yīn yīng biàn qiān, wàn qǐ wàn miè, qí duān wú qióng, nǎi yù yī yī zhì zhī, yǐ rén lì qù qí qī ér fǎn qí qiàn, shì shǐ chū xué zhī shì, zhōng shēn bù fù jiàn dìng jìng ān lǜ jìng jiè, láo ér wú gōng, qí zì pí yǐ sù huà ěr. dá xù shān
《誠意章》註,其入門下手全在「實用其力而禁止其自欺」十字。夫使好好色,惡惡臭,亦須實用其力,而其中亦有欺之可禁,則為不謬。世顧有見好色而不好,而好之不真者乎?有聞惡臭而不惡,而惡之不真者乎?絕無一毫人力,動以天也。故曰「誠者天之道也」,又曰「誠無為」,又曰「誠者自然而然」。稍涉人為,便是作好作惡。一有所作,便是自欺,其去自慊遠矣。故誠意之功,全在致知,致知雲者,充極吾虛靈本體之知,而不以一毫意欲自蔽,是謂先天之畫,未發之中,一毫人力不得與。一毫人力不與,是意而無意也。今不善養根,而求好色之好,不拔惡根,而求惡臭之惡,可謂苟且徇外而為人也,而可謂之誠乎?意者,隨感出現,因應變遷,萬起萬滅,其端無窮,乃欲一一制之,以人力去其欺而反其慊,是使初學之士,終身不復見定靜安慮境界,勞而無功,祇自疲以速化耳。(《答緒山》)
gǎn shàng qiú jì, hé shàng qiú zhōng, shì shàng qiú zhǐ, wàn shàng qiú yī, zhǐ yīn gé wù zhī wù, màn yán zhì cǐ. dá zōu xī qú
感上求寂,和上求中,事上求止,萬上求一,只因格物之誤,蔓延至此。(《答鄒西渠》)
sī lǜ yíng yù, xīn zhī biàn huà, rán wú wù yǐ zhǔ zhī, jiē néng lèi xīn. wéi zhǔ jìng zé qì dìng, qì dìng zé chéng rán wú shì, cǐ biàn shì wèi fā běn rán, fēi yī cù kě zhì, xū cún yōu yóu, bù guǎn fēn rǎo yǔ fǒu, cháng jué cǐ zhōng dìng jìng, jī jiǔ dāng yǒu xiào.
思慮營欲,心之變化,然無物以主之,皆能累心。惟主靜則氣定,氣定則澄然無事,此便是未發本然,非一蹴可至,須存優遊,不管紛擾與否,常覺此中定靜,積久當有效。
xīn yào zài qiāng zǐ lǐ, qiāng zǐ shì wèi fā zhī zhōng.
心要在腔子裡,腔子是未發之中。
qì yǒu shèng shuāi, ér líng wú lǎo shào, suí shèng shuāi wèi hūn míng zhě, bù xué ér jú yú qì yě.
氣有盛衰,而靈無老少,隨盛衰為昏明者,不學而局於氣也。
xīn qǐ yǒu chū rù, chū rù wú shí zhě fàng yě. xué wèn zhī dào wú tā, qiú qí fàng xīn ér yǐ yǐ. dòng ér bù shī qí běn rán zhī jìng, xīn zhī zhèng yě.
心豈有出入,出入無時者放也。學問之道無他,求其放心而已矣。動而不失其本然之靜,心之正也。
zì shì zhī xué zhě, bù qiú jùn qí wàn wù yī tǐ zhī yuán, shǐ zhī zhūn zhūn yuān yuān, shēng yì liú tōng, nǎi xuán kōng dù zhuàn lǒng tǒng lóng zhào zhī shuō, wèi shì wèi xué wèn dà tóu nǎo. jiū qí zhì, yǔ mò zǐ jiān ài xiāng yuàn mèi shì, yòu gé jǐ zhòng gōng àn?
自世之學者,不求浚其萬物一體之原,使之肫肫淵淵,生意流通,乃懸空杜撰儱侗籠罩之說,謂是為學問大頭腦。究其至,與墨子兼愛、鄉愿媚世,又隔幾重公案?
liú zhōng shān wèn xué, yuē: bù dǔ bù wén zhě qí zé yě, jiè shèn zhě qí gōng yě, bù guān dào lǐ, bù shǔ yì niàn, wú ér shén, yǒu ér huà, qí dài tiān dì zhī xīn, wèi yù yóu zhī yǐ mìng yān zhě yě. yuē: ruò rán, zé sì duān yú wǒ kuò ér chōng zhī zhě fēi yé? yuē: gǎn ér suì tōng zhě shén yě, wèi zhī huò zhī zhě yě. zhī cǐ zhě wèi zhī zhù zhǎng, wàng cǐ zhě wèi zhī wú wèi, kuò chōng yún zhě, gài yì zì qí wèi fā zhě, chōng zhī yǐ jí qí liàng, shì zhī wèi jīng yì yǐ zhì yòng yě. fā ér hòu chōng, lí dào yuǎn yǐ. yuē: ruò shì, zé jīn zhī yǐ wàng yǔ bù zhī wèi zōng zhě shì yé? yuē: qí fó lǎo zhī xù yú hū! bǐ gài yǒu jiàn yú bù dǔ bù wén, ér jì yán hū jiè jù, wèi jiè jù wèi bù dǔ bù wén lèi yě, yú shì zōng wàng zōng bù zhī yān. fū yǐ jiè jù wèi lèi zhě, shì jiè jù ér shè yú dǔ wén, qí wèi běn tǐ zhī lèi, gù yě, è zú yǐ yǔ bù dǔ bù wén zhī jiè jù zāi? yǐ shàng dá dài bó cháng
劉中山問學,曰:「不睹不聞者其則也,戒慎者其功也,不關道理,不屬意念,無而神,有而化,其殆天地之心,位育由之以命焉者也。」曰:「若然,則四端於我擴而充之者非耶?」曰:「感而遂通者神也,未之或知者也。知此者謂之助長,忘此者謂之無為,擴充雲者,蓋亦自其未發者,充之以極其量,是之謂精義以致用也。發而後充,離道遠矣。」曰:「若是,則今之以忘與不知為宗者是耶?」曰:「其佛老之緒餘乎!彼蓋有見於不睹不聞,而忌言乎戒懼,謂戒懼為不睹不聞累也,於是宗忘宗不知焉。夫以戒懼為累者,是戒懼而涉於睹聞,其為本體之累,固也,惡足以語不睹不聞之戒懼哉?」(以上《答戴伯常》)
suǒ guì hū liáng zhī zhě, chéng yǐ qí wú suǒ bù zhī, ér wèi zhī liáng zāi! yì yǐ qí zhī zhī zhì chéng cè dá, mò fēi tiān lǐ zhī zhe jiàn zhě, ér hòu wèi zhī liáng yě. dá dǒng míng jiàn
所貴乎良知者,誠以其無所不知,而謂之良哉!亦以其知之至誠惻怛,莫非天理之著見者,而後謂之良也。(《答董明建》)
kùn biàn lù
困辨錄
rén xīn dào xīn, jiē zì qí suǒ fā zhě yán zhī, rú cè yǐn zhī xīn, xiū è zhī xīn, cí ràng shì fēi zhī xīn shì yě. gǎn yīng liú xíng, yī běn hū dào xīn zhī fā, ér bù zá yǐ rén wèi, yuē jīng qí cháng bù zá, yuē yī. zhōng shì dào xīn zhī běn tǐ, yǒu wèi fā zhī zhōng, biàn yǒu fā ér zhōng jié zhī hé, hé jí dào xīn yě. tiān lǐ liú xíng, zì rán zhōng jié, dòng yǐ tiān yě, gù yuē wēi rén xīn yún zhě, zhǐ xiān háo bù cóng tiān lǐ zì rán fā chū, biàn shì dòng yǐ rén, dòng yǐ rén biàn shì wàng, gù yuē wēi. zhà jiàn rú zǐ rù jǐng yī duàn, èr xīn kě gài jiàn yǐ.
人心道心,皆自其所發者言之,如惻隱之心,羞惡之心,辭讓、是非之心是也。感應流行,一本乎道心之發,而不雜以人為,曰精;其常不雜,曰一。中是道心之本體,有未發之中,便有發而中節之和,和即道心也。天理流行,自然中節,動以天也,故曰微;人心雲者,只纖毫不從天理自然發出,便是動以人,動以人便是妄,故曰危。「乍見孺子入井」一段,二心可概見矣。
bù dǔ bù wén, biàn shì wèi fā zhī zhōng, cháng cún cǐ tǐ, biàn shì jiè jù. qù ěr mù zhī lí zhī yòng, quán xū yuán bù cè zhī shén, dǔ wén hé yǒu zāi!
不睹不聞,便是未發之中,常存此體,便是戒懼。去耳目支離之用,全虛圓不測之神,睹聞何有哉!
guò yǔ bù jí, jiē è yě. zhōng yě zhě, hé yě, yán zhōng jí hé yě. zhì zhōng ér hé chū yān, gù yuē zhì qí zhōng ér yǐ yǐ. yòu yuē zhōng yān, zhǐ yǐ.
過與不及,皆惡也。中也者,和也,言中即和也。致中而和出焉,故曰「至其中而已矣」。又曰「中焉,止矣」。
guī shān yī pài, měi yán jìng zhōng tǐ rèn, yòu yán píng rì hán yǎng, zhī cǐ sì zì, biàn jiàn wú rú zhēn xià shǒu chù. kǎo tíng zhī huǐ, yǐ wù rèn cǐ xīn zuò yǐ fā, yóu míng bái zhí zhǐ.
龜山一派,每言「靜中體認」,又言「平日涵養,只此四字,便見吾儒真下手處。」考亭之悔,以誤認此心作已發,尤明白直指。
chéng zǐ yuē: yǒu tiān dé biàn kě yǔ wáng dào. qí yào zhī zài shèn dú. zhōng shì tiān dé, hé shì wáng dào, gù yuē gǒu fēi zhì dé, zhì dào bù níng, jiè shèn bù dǔ, kǒng jù bù wén, xiū dé zhī gōng yě.
程子曰:「有天德便可語王道。」其要只在慎獨。中是天德,和是王道,故曰「苟非至德,至道不凝,戒慎不睹,恐懼不聞,修德之功也。」
xìng tǐ běn zì jiè jù, cái tuí duò biàn shī xìng tǐ.
性體本自戒懼,才頹惰便失性體。
huò wèn: wèi fā zhī zhōng wèi jìng hū? gài jìng ér cháng zhǔ fū dòng yě. jiè jù kǒng jù wèi dòng hū? gài dòng ér cháng qiú fū jìng yě.
或問:「未發之中為靜乎?」蓋靜而常主夫動也。「戒懼恐懼為動乎」?蓋動而常求夫靜也。
fán yòng gōng, shì shǔ hū dòng, ér yòng gōng de zhǔ nǎo, què shì jìng gēn.
凡用功,似屬乎動,而用功的主腦,卻是靜根。
gǎn yīng shén huà, cái shè sī yì, biàn shì chōng chōng. rú chōng chōng, zé rù yú sī yì, qí qù wèi fā zhī zhōng, hé chì qiān lǐ!
感應神化,才涉思議,便是憧憧。如憧憧,則入於私意,其去未發之中,何啻千里!
rén zì yīng ér yǐ zhì lǎo sǐ, suī yǒu dòng jìng yǔ mò zhī bù tóng, rán qí dà tǐ mò fēi yǐ fā, qì zhǔ zhī yě. ér lì rén jí zhě, cháng zhǔ hū jìng.
人自嬰兒以至老死,雖有動靜語默之不同,然其大體莫非已發,氣主之也。而立人極者,常主乎靜。
huò wèn: zhōu zi yán jìng, ér chéng zǐ duō yán jìng, yǒu yǐ yì hū? yuē: jūn zhī wèi guǎ yù yě. zhōu yuē wú yù gù jìng, chéng yuē zhǔ yī zhī wèi jìng. yī zhě, wú yù yě. rán yóu wú yù rù zhě, yǒu suǒ chí xún, jiǔ zé nèi wài qí zhuāng, zì wú bù jìng. ruò rù tóu biàn zhǔ jìng, wéi shàng gēn zhě néng zhī. gài tiān zī míng jiàn, hé xià biàn jiàn běn tǐ, yì shén shěng lì, ér qí bì yě, huò zhì yàn qì shì wù, zhuàn rù bié yàng qī jìng. shì zài xué zhě gù qí tiān zī lì liàng ér shèn zé suǒ yóu yě. jìn shì xué zhě chāng kuáng zì zì, wǎng wǎng yǐ zhǔ jìng wèi chán xué, zhǔ jìng wèi yū xué, āi zāi!
或問:「周子言靜,而程子多言敬,有以異乎?」曰:「均之為寡慾也。周曰『無欲故靜』,程曰『主一之謂敬』。一者,無欲也。然由無欲入者,有所持循,久則內外齊莊,自無不靜。若入頭便主靜,惟上根者能之。蓋天資明健,合下便見本體,亦甚省力,而其弊也,或至厭棄事物,賺入別樣蹊徑。是在學者顧其天資力量而慎擇所由也。近世學者猖狂自恣,往往以主靜為禪學,主敬為迂學,哀哉!」
wèn qíng shùn wàn shì ér wú qíng. yuē: shèng rén yǐ tiān dì wàn wù wèi yī tǐ, jí tòng kē yǎng jiē qiè yú shēn, yī suí hū gǎn yīng zì rán zhī jī ér shùn yīng zhī. qí yuē wú qíng, tè yán qí suǒ guò zhě huà, wú suǒ níng zhì liú ài yún ěr. ruò kū rěn wú qíng, sī nì yǐ, wèi shùn yīng, kě hū! yǐ shàng biàn zhōng
問「情順萬事而無情」。曰:「聖人以天地萬物為一體,疾痛疴癢皆切於身,一隨乎感應自然之機而順應之。其曰『無情』,特言其所過者化,無所凝滯留礙云爾。若枯忍無情,斯逆矣,謂順應,可乎!」(以上《辨中》)
zhì jìng zhī shí, suī wú suǒ zhī suǒ jué zhī shì, ér néng zhī néng jué zhě zì zài, shì jí chún kūn bù wèi wú yáng zhī xiàng, xīng jiā yǐ wǔ xíng jué chù biàn shì tāi yuán, yì cǐ yì. ruò lùn fù guà, zé yí yǐ yǒu suǒ zhī jué zhě dāng zhī, gài yǐ shè yú shì yǐ. shào zi shī yuē: dōng zhì zi zhī bàn, tiān xīn wú gǎi yí. yī yáng chū dòng chù, wàn wù wèi shēng shí. fū tiān xīn wú gǎi yí, wèi fā zhě, wèi cháng fā yě yī yáng chū dòng, nǎi píng dàn zhī hǎo è, tài gēng xuán jiǔ, dàn ér hé yě. wèi fā qì xiàng, yóu kě xiǎng jiàn, jìng zhōng yǎng chū duān ní, lěng huī zhōng bèng chū huǒ yàn, fēi kūn zhī jìng xī guī cáng, qián ér yǎng zhī, zé bù shí zhī guǒ, kě fù zhǒng ér shēng zāi! zhī fù zhī yóu yú kūn, zé zhī shàn duān zhī méng, wèi yǒu bù yóu yú jìng yǎng yě.
至靜之時,雖無所知所覺之事,而能知能覺者自在,是即純坤不為無陽之象,星家以五行絕處便是胎元,亦此意。若論《復》卦,則宜以有所知覺者當之,蓋已涉於事矣。邵子詩曰:「冬至子之半,天心無改移。一陽初動處,萬物未生時。」夫天心無改移,未發者,未嘗發也;一陽初動,乃平旦之好惡,太羹玄酒,淡而和也。未發氣象,猶可想見,靜中養出端倪,冷灰中迸出火焰,非坤之靜翕歸藏,潛而養之,則不食之果,可複種而生哉!知復之由於坤,則知善端之萌,未有不由於靜養也。
jì rán bù dòng, zhōng hán tài xū, xiān tiān yě. qiān biàn wàn huà, jiē yóu cǐ chū, kě yǐ hé dé hé míng hé xù hé jí xiōng, gù yuē tiān fú wéi. chù zhī ér dòng, gǎn ér hòu yīng, hòu tiān yě. hé sī hé lǜ, suì tōng ér shùn yīng zhī, gù yuē fèng tiān shí, yán rén lì yī háo bù yǔ yě. yǐ shàng biàn yì
寂然不動,中涵太虛,先天也。千變萬化,皆由此出,可以合德、合明、合序、合吉凶,故曰「天弗違」。觸之而動,感而後應,後天也。何思何慮,遂通而順應之,故曰「奉天時」,言人力一毫不與也。(以上《辨易》)
guǎ yù zhī xué, bù shàn tǐ tiē, jiāng yǔ kè fá yuàn yù bù xíng tóng bìng, zhī yì bì gù wǒ shēng chòu dǔ wén jiē shì yù, ér hòu kě yǐ shí guǎ yù zhī xué.
寡慾之學,不善體貼,將與克伐、怨欲、不行同病,知意必固我、聲臭睹聞皆是欲,而後可以識寡慾之學。
yī háo jīn chí bǎ zhuō, biàn shì nì tiān.
一毫矜持把捉,便是逆天。
zì dé zhě, dé qí běn tǐ ér zì qiàn yě. gōng fū bù hé běn tǐ, fēi zhù zé wàng, wàng zhù jiē fēi dào.
自得者,得其本體而自慊也。功夫不合本體,非助則忘,忘助皆非道。
jí yóu liǎn jí yě, tuì cáng yú mì, yǐ dūn wàn huà zhī yuán, yóu shì gǎn ér suì tōng, pèi rán mò zhī néng yù, yóu cǎo mù zhī yǒu shēng yì yě, gù yuē shēng zé è kě yǐ yǐ. xí ér qǔ zhī zhě, yì zì wài zhì yě jí yì suǒ shēng zhě, yì yóu zhōng chū yě. zì sān dài ér xià, hún shì yī gè zhù de xué wèn, gù yuē tiān xià zhī bù zhù miáo zhǎng zhě guǎ yǐ. yǔ qí dé zhù nóng, bù ruò dé duò nóng, duò zé miáo bù zhǎng ér shēng yì yóu cún, ruò zhù zé jī xīn shēng ér dào xīn wàng yǐ.
集猶斂集也,退藏於密,以敦萬化之原,由是感而遂通,沛然莫之能禦,猶草木之有生意也,故曰「生則惡可已矣」。襲而取之者,義自外至也;集義所生者,義由中出也。自三代而下,渾是一箇助的學問,故曰「天下之不助苗長者寡矣」。與其得助農,不若得惰農,惰則苗不長而生意猶存,若助則機心生而道心忘矣。
yuān fēi yú yuè, hún shì shuài xìng, quán wú yī háo yì bì. chéng zǐ wèi huó pō pō dì, yǔ bì yǒu shì yān ér wù zhèng, xīn wù wàng tóng yì.
鳶飛魚躍,渾是率性,全無一毫意必。程子謂「活潑潑地」,與「必有事焉而勿正,心勿忘」同意。
cái lí běn tǐ, biàn shì yuǎn. fù bù yuǎn yún zhě, yóu yún bù lí hū cǐ yě. qí yuē bù shàn, kǒng yú běn tǐ shàng yǒu wèi róng huà chù, ér bù miǎn yǒu jīn chí yì. wèi cháng bù zhī míng jìng xiān chén, wèi cháng fù xíng hóng lú diǎn xuě, shǎo yǒu níng zhì, ér róng huà bù sù, biàn yǐ shǔ xíng. yǐ shàng biàn xīn
才離本體,便是遠。復不遠雲者,猶雲不離乎此也。其曰不善,恐於本體尚有未融化處,而不免有矜持意。未嘗不知明鏡纖塵,未嘗復行洪爐點雪,少有凝滯,而融化不速,便已屬行。(以上《辨心》)
sù zhě, běn wú xìng suǒ gù yǒu, ér yù yǎng yú jǐ zhě yě. wèi zhī suǒ zhí, suī yǒu fù guì pín jiàn yí dí huàn nán zhī bù tóng, rán bù yǐ fù guì chù fù guì, ér sù hū fù guì, bù yǐ pín jiàn chù pín jiàn, ér sù hū pín jiàn. dà xíng bù jiā, qióng jū bù sǔn, ér fù guì pín jiàn yí dí huàn nán chù zhī ruò yī, zé wú rù ér bù zì dé. dé zhě, dé qí sù yě. fú shì yún wù rén zài chù yì bān, yòu yún suí suǒ zhù chù cháng ān lè, pō dé cǐ yì. biàn sù
素者,本吾性所固有,而豫養於己者也。位之所值,雖有富貴、貧賤、夷狄、患難之不同,然不以富貴處富貴,而素乎富貴,不以貧賤處貧賤,而素乎貧賤。大行不加,窮居不損,而富貴、貧賤、夷狄、患難處之若一,則無入而不自得。得者,得其素也。佛氏雲「悟人在處一般」,又雲「隨所住處常安樂」,頗得此意。(《辨素》)
yī niàn zhī wēi, jiǒng rán zài zhōng, bǎi tǐ cóng lìng, xiǎo ér biàn yě.
一念之微,炯然在中,百體從令,小而辨也。
zhǐ yú zhì shàn, jì rán bù dòng, qiān biàn wàn huà, jiē yóu cǐ chū, jǐng yǎng ér bù qióng yě.
止於至善,寂然不動,千變萬化,皆由此出,井養而不窮也。
yì yǐ dào yì pèi yīn yáng, gù fán yán jí xiōng huǐ lìn, jiē zhǔ lǐ yù cún wáng shū tè xiāo zhǎng chù wèi yán. shì zhī suǒ yún huò fú, yì bù wài shì zhàn zhàn jīng jīng, lín shēn lǚ báo. zēng zǐ zhī zhèn yě, zhèn mò dà yú shēng sǐ zhī jì, qǐ ér yì zé yuē: wú dé zhèng ér bì yān, ér jīn ér hòu, wú zhī miǎn fū! kě wèi bù shī qí suǒ zhǔ zhī cháng, bù sàng bǐ chàng yě. yǐ shàng biàn yì
《易》以道義配陰陽,故凡言吉凶悔吝,皆主理欲存亡、淑慝消長處為言。世之所云禍福,亦不外是戰戰兢兢,臨深履薄。曾子之震也,震莫大於生死之際,起而易簀曰:「吾得正而斃焉,而今而後,吾知免夫!」可謂不失其所主之常,不喪匕鬯也。(以上《辨易》)
cái jué wú guò, biàn shì bāo cáng huò xīn. gù shí shí jiàn guò, shí shí gǎi guò, biàn shì jiāng hàn yǐ qú, qiū yáng yǐ bào. fū zǐ zhǐ yào gǎi guò, xiāng yuàn zhǐ yào wú guò.
才覺無過,便是包藏禍心。故時時見過,時時改過,便是江、漢以灈,秋陽以暴。夫子只要改過,鄉愿只要無過。
jī xiè biàn zhà zhī qiǎo, gài qí jī xīn huá shú, jiǔ ér ān zhī. qí shǐ yě, shēng yú yī niàn zhī wú chǐ, qí ān yě, xí ér shú zhī, chōng rán wú fù lián chǐ zhī sè, fàng pì xié chǐ, wú suǒ bù wèi, wú suǒ yòng qí chǐ yě.
機械變詐之巧,蓋其機心滑熟,久而安之。其始也,生於一念之無恥,其安也,習而熟之,充然無復廉恥之色,放僻邪侈,無所不為,無所用其恥也。
tiān dì yǐ shēng wù wèi xīn, rén dé zhī ér wèi rén zhī xīn. shēng shēng bù yǐ, gù gǎn yú fù zǐ zé wèi cí xiào, gǎn yú kūn dì zé wèi yǒu gōng. gù fán xiū dào, yī shè yú yíng yù móu wèi, ér bù chū yú shēng shēng zì rán zhī jī zhě, jiē bù kě yǐ yán rén. bù kě yǐ yán rén, zé xí yě. xí ér qǔ zhī, zé shēn yǔ dào èr, bù kě yǐ yán hé yě. yǐ shàng biàn guò
天地以生物為心,人得之而為人之心。生生不已,故感於父子則為慈孝,感於昆弟則為友恭。故凡修道,一涉於營欲謀為,而不出於生生自然之機者,皆不可以言仁。不可以言仁,則襲也。襲而取之,則身與道二,不可以言合也。(以上《辨過》)
xiān yǒu gè yǒu suǒ zhǔ zhī xīn, yuē shì. xiān yǒu gè wú suǒ zhǔ zhī xīn, yuē mò. wú suǒ zhǔ ér wú suǒ bù zhǔ, wú suǒ bù zhǔ ér xiān wú suǒ zhǔ, yuē yì.
先有箇有所主之心,曰「適」。先有箇無所主之心,曰「莫」。無所主而無所不主,無所不主而先無所主,曰「義」。
bù jiàn suǒ yù è, ér jì rán bù dòng zhě zhōng yě. yù è bù qī qí běn xīn zhě zhōng yě, fēi zhōng yě, rán yú zhōng wèi jìn. yù è zhī jì, bù dài tuī ér zì rán zhōng jié zhě hé yě. tuī yù è yǐ gōng yú rén zhě shù yě, fēi hé yě, rán yú hé wèi jìn. zhōng shù shì xué zhě qiú fù qí běn tǐ yī duàn qiè jìn gōng fū. yǐ shàng biàn rén
不見所欲惡,而寂然不動者中也。欲惡不欺其本心者忠也,非中也,然於中為近。欲惡之際,不待推而自然中節者和也。推欲惡以公於人者恕也,非和也,然於和為近。忠恕是學者求復其本體一段切近功夫。(以上《辨仁》)
xīn zhī shēng shēng bù yǐ zhě yì yě, jí shén yě. wèi fā zhī zhōng, tài jí yě. wèi fā wú dòng jìng, ér zhǔ hū dòng jìng zhě, wèi fā yě. fēi cǐ zé xīn zhī shēng dào huò jǐ hū xī, ér hé dòng jìng zhī yǒu zāi! yǒu dòng jìng liǎng yí, ér hòu yǒu rén yì lǐ zhì zhī sì duān, yǒu sì duān, ér hòu yǒu jiàn shùn dòng zhǐ rù xiàn lì shuō zhī bā dé. dé yǒu dòng yǒu jìng yě, gù jiàn shùn dòng zhǐ ér bù shī hū běn rán zhī zé zhě, jí yǐ zhī shēng. gài dé qí běn tǐ, fā ér zhōng jié yě. rù xiàn lì shuō, jìng ér fǎn lèi yú dòng zhě, xiōng yǐ zhī shēng. gài shī qí běn tǐ, fā ér bù zhōng yě. néng shuō zhū xīn, néng yán zhū lǜ, jǔ ér cuò zhī tiān xià, ér dà yè shēng yān. biàn shén
心之生生不已者易也,即神也。未發之中,太極也。未發無動靜,而主乎動靜者,未發也。非此則心之生道或幾乎息,而何動靜之有哉!有動靜兩儀,而後有仁義禮智之四端,有四端,而後有健順動止、入陷麗說之八德。德有動有靜也,故健順動止而不失乎本然之則者,吉以之生。蓋得其本體,發而中節也。入陷麗說,靜而反累於動者,凶以之生。蓋失其本體,發而不中也。能說諸心,能研諸慮,舉而措之天下,而大業生焉。(《辨神》)
yǎng qì biàn zhī yán, gài quán dù zài wǒ, ér tiān xià zhī qīng zhòng zhǎng duǎn mò néng qī, fēi yǎng qì zhī wài, bié yǒu zhī yán zhī xué yě.
養氣便知言,蓋權度在我,而天下之輕重、長短莫能欺,非養氣之外,別有知言之學也。
zi mò zhí zhōng, gài yù zé wèi wǒ jiān ài zhī zhōng ér zhí zhī, ér bù zhī wèi wǒ jiān ài jiē zhōng yě. shí dāng wèi wǒ, zé zhōng zài yáng zi lòu xiàng bì hù, yán zi shì yě. shí dāng jiān ài, zé zhōng zài mò zǐ guò mén bù rù, yǔ shì yě. gài zhōng wú dìng tǐ, wéi quán shì tǐ, quán wú dìng yòng, wéi dào shì yòng. quán yě zhě, wú xīn tiān rán zì yǒu zhī zé, wéi jiè shèn bù dǔ kǒng jù bù wén, rán hòu néng fā wú bù zhōng, biàn yì cóng dào, mò fēi zì rán zhī yòng. bù rán, zé yǐ zhōng ér zéi dào zhě hé xiàn? zì yáo shùn zhī xué bù míng, wǎng wǎng yǐ zhōng shè shì wèi, ruò jiāng suí shì suí chù, jīng chá ér gù zhí zhī, yǐ qiú suǒ wèi dāng rán zhī jié, ér bù zhī shùn xī wàn biàn, yī háo sī lǜ yíng yù zhe bù dé, shì wèi hòu tiān ér fèng tiān shí yě. ruò lín shì ér zé, jǐ bù shèng qí chōng chōng, fēi dàn wéi rì bù zú, gù qí duān wú qióng, jiāo níng gù zhì, tíng gé fèi qì, zhōng yì xí yě, kuàng wèi bì zhōng hū!
子莫執中,蓋欲擇為我兼愛之中而執之,而不知為我兼愛皆中也。時當為我,則中在楊子;陋巷閉戶,顏子是也。時當兼愛,則中在墨子;過門不入,禹是也。蓋中無定體,惟權是體,權無定用,惟道是用。權也者,吾心天然自有之則,惟戒慎不睹、恐懼不聞,然後能發無不中,變易從道,莫非自然之用。不然,則以中而賊道者何限?自堯、舜之學不明,往往以中涉事為,若將隨事隨處,精察而固執之,以求所謂當然之節,而不知瞬息萬變,一毫思慮營欲着不得,是謂「後天而奉天時也」。若臨事而擇,己不勝其憧憧,非但惟日不足,顧其端無窮,膠凝固滯,停閣廢棄,中亦襲也,況未必中乎!
wèn: qiān shàn gǎi guò, jiāng suí shì suí chù ér qiān zhī gǎi zhī hū? yì zhǐ yú yī chù ér qiān zhī gǎi zhī yě? yuē: tiān xià zhǐ yǒu yī shàn, gèng wú bié shàn, zhǐ yǒu yī guò, gèng wú bié guò. gù yī shàn qiān ér wàn shàn róng, yī guò gǎi ér wàn guò huà. suǒ wèi yī zhēn yī qiè zhēn.
問:「遷善改過,將隨事隨處而遷之、改之乎?抑只於一處而遷之、改之也?」曰:「天下只有一善,更無別善,只有一過,更無別過。故一善遷而萬善融,一過改而萬過化。所謂『一真一切真』。」
wèn: xián sī zá lǜ, qū chú bù dé, rú hé? yuē: xí xīn huá shú gù yě. xí xīn huá shú, kè lǜ zhǐ cóng huá shú lù shàng wǎng hái, fēi yī zhāo yī xī zhī gù yě. ruò yù zhú zhī ér shǐ qù, jìn zhī ér shǐ bù shēng, huī tū chōng jué fǎn wèi běn tǐ zhī lèi. gù yù qù kè lǜ zhě, xiān xū qiú fù běn tǐ. běn tǐ fù dé yī fēn, kè lǜ jiǎn qù yī fēn. rán běn tǐ fēi jìng bù fù, jìng yǐ chí zhī, yǐ zuò wú xīn tǐ zhī jiàn, xīn tǐ jiàn ér hòu néng kuò qīng sǎo dàng, yǐ shōu dìng jìng zhī gōng, gài dào zéi wú zhǔ, shì bì jiě sàn, rán fēi zé xiào yú rì xī yòng yì yú pí fū zhě kě jǐ jí yě.
問:「閒思雜慮,祛除不得,如何?」曰:「習心滑熟故也。習心滑熟,客慮只從滑熟路上往還,非一朝一夕之故也。若欲逐之而使去,禁之而使不生,隳突衝決反為本體之累。故欲去客慮者,先須求複本體。本體復得一分,客慮減去一分。然本體非敬不復,敬以持之,以作吾心體之健,心體健而後能廓清掃蕩,以收定靜之功,蓋盜賊無主,勢必解散,然非責效於日夕、用意於皮膚者可幾及也。」
wèn: liáng zhī zhī xué hé rú? yuē: cǐ shì wáng mén xiāng chuán zhǐ jué. xiān shī yǐ shì zhī xué zhě, lǜ yǐ wú suǒ bù zhī wú suǒ bù néng wèi shèng rén, yǐ yǒu suǒ bù zhī bù néng wèi rú zhě suǒ shēn chǐ, yī qiē rù shǒu, biàn cóng duō xué ér shí, kǎo suǒ jì sòng shàng zuān yán, láo kǔ chán bàn, dān gé le tiān xià wú xiàn hǎo zī zhì de rén, nǎi wèi liáng zhī zì zhī zhì ér yǎng zhī, bù dài xué lǜ, qiān biàn wàn huà, jiē yóu cǐ chū. mèng zǐ suǒ wèi bù xué bù lǜ, ài qīn jìng zhǎng, gài zhǐ liáng zhī zhī fā yòng liú xíng, qiè jìn jīng shí chù, ér bù wù zhě, suì yǐ ài jìng wèi liáng zhī, zhe zài zhī jié shàng qiú, suī jí gāo shǒu, bù miǎn zhuàn rù xié mó qī jìng, dào dǐ zhǐ cóng bà xué lǐ gǎi huàn tóu mù chū lái. gài hái tí zhī ài jìng, jí dào xīn yě, yī běn qí chún yī wèi fā, zì rán liú xíng, ér xiān háo sī lǜ yíng yù bù yǔ. gù zhì liáng zhī zhě, zhǐ yǎng zhè gè chún yī wèi fā de běn tǐ. běn tǐ fù zé wàn wù bèi, suǒ wèi lì tiān xià zhī dà běn. xiān shī yún: liáng zhī shì wèi fā zhī zhōng, kuò rán dà gōng de běn tǐ, biàn zì néng gǎn ér suì tōng, biàn zì néng wù lái shùn yīng. cǐ shì chuán xí lù zhōng zhèng fǎ yǎn cáng, ér wù yǐ zhī jué wèi liáng zhī, wú gù wèi bà xué zhāng yī chì zhì, yǔ biān jiàn wài xiū hé yì? ér zì pàn qí shī shuō yuǎn yǐ!
問:「良知之學何如?」曰:「此是王門相傳指訣。先師以世之學者,率以無所不知、無所不能為聖人,以有所不知不能為儒者所深恥,一切入手,便從多學而識,考索記誦上鑽研,勞苦纏絆,擔閣了天下無限好資質的人,乃謂『良知自知致而養之,不待學慮,千變萬化,皆由此出。』孟子所謂不學不慮,愛親敬長,蓋指良知之發用流行,切近精實處,而不悟者,遂以愛敬為良知,着在支節上求,雖極高手,不免賺入邪魔蹊徑,到底只從霸學裡改換頭目出來。蓋孩提之愛敬,即道心也,一本其純一未發,自然流行,而纖毫思慮營欲不與。故致良知者,只養這箇純一未發的本體。本體復則萬物備,所謂立天下之大本。先師云:『良知是未發之中,廓然大公的本體,便自能感而遂通,便自能物來順應。』此是《傳習錄》中正法眼藏,而誤以知覺為良知,無故為霸學張一赤幟,與邊見外修何異?而自畔其師說遠矣!」
wèn: suí chù tǐ rèn tiān lǐ, hé rú? yuē: cǐ gān quán jiē yǐ jiào rén zhī zhǐ. gān quán dé zhī luó yù zhāng, yù zhāng yuē: wèi xué bù zài duō yán, dàn mò zuò chéng xīn, tǐ rèn tiān lǐ. ruò jiàn tiān lǐ, zé rén yù biàn zì tuì tīng. yóu cǐ chí shǒu, shù jǐ jiàn míng, jiǎng xué shǐ yǒu de lì chù. yòu yuē: xué zhě zhī bìng, zài yú wú dòng jiě bīng shì chù, suī yòng lì chí shǒu, bù guò gǒu miǎn, xíng xiǎn guò yóu, wú zú dào yě. jiū qí zhǐ yì, quán zài tiān lǐ èr zì. suǒ wèi jiàn tiān lǐ zhě, fēi wén jiàn zhī jiàn, míng dào yuē: wú dào suī yǒu suǒ shòu, rán tiān lǐ èr zì, què shì zì jiā tǐ tiē chū lái. ér shì zhī chuǎi mó cè dù yī bàng jiǎ jiè wèi tǐ rèn, ér fǎn hài zhī zhě duō yǐ. tiān lǐ shì běn tǐ, zì rán liú xíng, zhī píng dàn zhī hǎo è, hái tí zhī ài jìng, rú zǐ rù jǐng zhī chù tì cè yǐn, bù jiǎ xiē zǐ bāng zhù. xué zhě tǐ rèn dào cǐ, fāng shì dòng yǐ tiān. dòng yǐ tiān, fāng kě jiàn tiān lǐ, fāng shì rén yù tuì tīng dòng jiě bīng shì chù yě. cǐ děng xué wèn, fēi shí jiàn dé wèi fā zhī zhōng dào xīn wéi wēi zhě, bù néng jí.
問:「隨處體認天理,何如?」曰:「此甘泉揭以教人之旨。甘泉得之羅豫章,豫章曰:『為學不在多言,但默坐澄心,體認天理。若見天理,則人慾便自退聽。由此持守,庶幾漸明,講學始有得力處。』又曰:『學者之病,在於無凍解冰釋處,雖用力持守,不過苟免,形顯過尤,無足道也。』究其旨意,全在『天理』二字。所謂見天理者,非聞見之見,明道曰:「吾道雖有所受,然天理二字,卻是自家體貼出來。』而世之揣摩測度、依傍假借為體認,而反害之者多矣。天理是本體,自然流行,知平旦之好惡,孩提之愛敬,孺子入井之怵惕、惻隱,不假些子幫助。學者體認到此,方是動以天。動以天,方可見天理,方是人慾退聽、凍解、冰釋處也。此等學問,非實見得未發之中、道心惟微者,不能及。」
wèn: jīn zhī xué zhě hé rú? yuē: jīn shì zhī xué, qí shàng yān zhě zé yǒu sān zhàng: yī yuē dào lǐ zhàng, yī yuē gé shì zhàng, yī yuē zhī shí zhàng. jiǎng qiú yì lǐ, mó fǎng gǔ rén xíng shì zhī jī, duō wén jiàn bó xué, dòng yǒu suǒ yǐn zhèng. shì zhàng suī yǒu sān, rán dào lǐ gé shì yòu jù cóng zhī shí rù, jūn zhī wèi zhī shí zhàng yě. sān jiā zhī xué, bù zú yǐ yán yù, zé zhī yǐ biàn yì cóng dào, jiē bù miǎn yǒu jiá jiù kùn qióng zhī huàn. gài yì lǐ suí shì biàn yǐ shì yòng, fēi jiǎng qiú suǒ néng bèi shì biàn yīn shí shì ér shùn yīng, fēi gé shì suǒ néng nǐ yì lǐ shì biàn yǒu shèng rén suǒ bù zhī bù néng chù, fēi yī rén suǒ néng zhōu, gù yuē zhàng. rán shàng shì rú zhě jiā fǎ, kě yǐ wéi chí shì jiào, ér wú suǒ wèi bài cháng luàn sú yě. cǐ wài yòu yǒu qì jié wén zhāng èr jiā. qì jié duō de zhī tiān xìng, kě yǐ lì shì mó dùn lián wán lì nuò. wén zhāng yòu yǒu gǔ wén shí wén, yì shì xué zhě èr mó. mó zé bìng xīn zhàng, shì zhàng yú dào, gù xiān rú cháng yuē: shèng xián jì yuǎn, dào xué bù míng, shì dài fū bù zhī yòng xīn yú nèi yǐ lì qí běn, ér tú yǐ qí yì qì zhī shèng yǐ yǒu wèi yú shì zhě, duō yǐ. bǐ cí lìng zhī měi, wén jiàn zhī bó, yì lùn zhī wěi, jié gài zhī gāo, zì qí wài ér guān zhī, chéng yǒu yǐ guò hū rén zhě. rán tàn qí zhōng ér zé qí shí, yào qí jiǔ ér chí qí guī, qiú qí chōng rán, yǒu yǐ wèi mǎn, rén wàng ér wú yī xiá zhī kě cī zhě, qiān bǎi zhòng wèi jiàn yī èr kě shù yě. yǐ shàng biàn chéng
問:「今之學者何如?」曰:「今世之學,其上焉者則有三障:一曰道理障,一曰格式障,一曰知識障。講求義理,模仿古人行事之跡,多聞見博學,動有所引證。是障雖有三,然道理格式又俱從知識入,均之為知識障也。三家之學,不足以言豫,責之以變易從道,皆不免有跲疚困窮之患。蓋義理隨事變以適用,非講求所能備;事變因時勢而順應,非格式所能擬;義理事變有聖人所不知不能處,非一人所能周,故曰『障』。然尚是儒者家法,可以維持世教,而無所謂敗常亂俗也。此外又有氣節文章二家。氣節多得之天性,可以勵世磨鈍、廉頑立懦。文章又有古文、時文,亦是學者二魔。魔則病心障,是障於道,故先儒常曰:『聖賢既遠,道學不明,士大夫不知用心於內以立其本,而徒以其意氣之盛以有為於世者,多矣。』彼詞令之美,聞見之博,議論之韙,節概之高,自其外而觀之,誠有以過乎人者。然探其中而責其實,要其久而持其歸,求其充然,有以慰滿,人望而無一瑕之可疵者,千百中未見一二可數也。(以上《辨誠》)