táng shùn zhī zì yīng dé, hào jīng chuān, wǔ jìn rén yě. jiā jìng jǐ chǒu huì shì dì yī. shòu wǔ xuǎn zhǔ shì. dīng nèi jiān. qǐ bǔ jī xūn, diào kǎo gōng, yǐ xiào duì shí lù, gǎi hàn lín biān xiū. bù yù yǔ luó fēng wèi yuán, gào guī. luó fēng hèn zhī, yòng lì bù yuán zhí zhì shì. huáng tài zǐ lì, xuǎn gōng liáo, qǐ wèi chūn fāng sī jiàn. shàng cháng bù yù cháo, xiān shēng yǔ niàn ān jùn gǔ qǐng yú yuán rì huáng tài zǐ chū wén huá diàn, bǎi guān cháo jiàn. shàng dà nù, duó zhí wèi mín. dōng nán wō luàn, xiān shēng tòng fèn shí jiān, zhǐ huà fāng lüè yú dāng shì, dāng shì yǐ zhī bīng jiàn zhī, qǐ nán bù chē jià zhǔ shì. wèi shàng, gǎi běi bù zhí fāng yuán wài. xiān shēng zhì jīng, jí shēng běn sī láng zhōng, chá kān biān wù, jì ér shì shī zhè zhí. yǐ wèi yù dǎo kòu dāng zài hǎi wài, jīng bèi jī yí, qǐ kě xuán duàn huá wū zhī xià? shēn fàn dà yáng, yǐ xí hǎi lù, bài zéi yú chóng míng shā. shēng tài pú shǎo qīng, yòu tōng zhèng. wèi shàng, zhuó qiān dōu yù shǐ, xún fǔ huái yáng. xiān shēng fāng chāo sān shā zéi, jiāng běi gào jí, nǎi yǐ sān shā fù zǒng bīng lú tāng, ér jī zéi yú jiāng běi, bài zéi yáo jiā dàng, yòu bài zéi miào wān, jǐ bù néng jūn. xiān shēng fù xiàng sān shā, zéi dùn zhì jiāng běi. xiān shēng jí dū bīng guò jiāng cù zhī, zéi jiàn píng. huì huái yáng dà jìn, zhèn jī mín shù shí wàn. xíng bù zhì tài zhōu, zú yú zhōu zhōng, gēng shēn sì yuè yī rì yě. nián wǔ shí sì. xiān shēng wǎn nián zhī chū, yóu yú fēn yí, gù rén duō yì zhī. xiān shēng gù cháng móu zhī niàn ān, niàn ān wèi: xiàng cháng lì míng shì jí, cǐ shēn yǐ fēi jǐ yǒu, dāng jūn lǚ bù dé cí nán zhī rì, yǔ zhēng shì chù shì lùn jìn zhǐ, shì sī cǐ shēn yě. xiōng zhī xué lì ān zài? yú shì suì jué. guī shān yīng cài jīng zhī zhào, guī shān zhēng shì chù shì yě, lùn zhě shàng qiě yuán zhī, kuàng yú xiān shēng hū?
唐順之字應德,號荊川,武進人也。嘉靖己丑會試第一。授武選主事。丁內艱。起補稽勛,調考功,以校對《實錄》,改翰林編修。不欲與羅峰為緣,告歸。羅峰恨之,用吏部原職致仕。皇太子立,選宮僚,起為春坊司諫。上常不御朝,先生與念菴、浚谷請於元日皇太子出文華殿,百官朝見。上大怒,奪職為民。東南倭亂,先生痛憤時艱,指畫方略於當事,當事以知兵薦之,起南部車駕主事。未上,改北部職方員外。先生至京,即陞本司郎中,查勘邊務,繼而視師浙、直。以為禦島寇當在海外,鯨背機宜,豈可懸斷華屋之下?身泛大洋,以習海路,敗賊於崇明沙。陞太僕少卿,右通政。未上,擢僉都御史,巡撫淮、揚。先生方勦三沙賊,江北告急,乃以三沙付總兵盧鏜,而擊賊於江北,敗賊姚家盪,又敗賊廟灣,幾不能軍。先生復向三沙,賊遁至江北。先生急督兵過江蹙之,賊漸平。會淮、揚大祲,賑饑民數十萬。行部至泰州,卒於舟中,庚申四月一日也。年五十四。先生晚年之出,由於分宜,故人多議之。先生固嘗謀之念菴,念菴謂:「向嘗隸名仕籍,此身已非己有,當軍旅不得辭難之日,與徵士處士論進止,是私此身也。兄之學力安在?」於是遂決。龜山應蔡京之召,龜山徵士處士也,論者尚且原之,況於先生乎?
chū xǐ kōng tóng shī wén, piān piān chéng sòng, xià bǐ jí kè huà zhī. wáng dào sī jiàn ér tàn yuē: wén zhāng zì yǒu zhèng fǎ yǎn cáng, nài hé xí qí pí máo zāi! zì cǐ fān rán qǔ dào ōu céng, dé shǐ qiān zhī shén lǐ, jiǔ zhī cóng guǎng dà xiōng zhōng suí dì yǒng chū, wú yì wèi wén zì zhì. jiào zhī dào sī, shàng shì yǒu yì yù wèi hǎo wén zhě yě. qí zhù shù zhī dà zhě wèi wǔ biān: rú biān zuǒ biān yòu biān wén biān bài biān shì yě. xiān shēng zhī xué, dé zhī lóng xī zhě wèi duō, gù yán yú lóng xī, zhǐ shǎo yī bài. yǐ tiān jī wèi zōng, wú yù wèi gōng fū. wèi cǐ xīn tiān jī huó pō, zì jì zì gǎn, bù róng rén lì, wú wéi shùn cǐ tiān jī ér yǐ, zhàng tiān jī zhě mò rú yù, yù gēn xǐ jìng, jī bù wò ér zì yùn yǐ. chéng tāng zhōu gōng zuò yǐ dài dàn, gāo zōng gōng mò sān nián, kǒng zǐ bù shí bù qǐn, bù zhī ròu wèi. fán qiú zhī kū jì zhī zhōng, rú shì jiān kǔ zhě, suī shèng rén yì zì jué cǐ xīn wèi néng chún shì tiān jī liú xíng, bù dé bù rú cǐ zhuó lì yě. xiān shēng zhī biàn rú shì, yán rú zhě yú xǐ nù āi lè zhī fā, wèi cháng bù yù qí shùn ér dá zhī, qí shùn ér dá zhī yě, zhì yú tiān dì wàn wù, jiē wú xǐ nù āi lè zhī suǒ róng guàn. fú zhě yú xǐ nù āi lè zhī fā, wèi cháng bù yù qí nì ér xiāo zhī, qí nì ér xiāo zhī yě, zhì yú tiān dì wàn wù dàn rán wú yī xǐ nù āi lè zhī jiāo. gù rú fú fēn tú, zhī zài tiān jī zhī shùn nì ěr. fū suǒ wèi tiān jī zhě, jí xīn tǐ zhī liú xíng bù xī zhě shì yě. fú shì wú suǒ zhù ér shēng qí xīn, hé cháng bù shùn? nì yǔ liú xíng, zhèng shì xiāng fǎn, jì yǐ liú xíng, zé bù nì kě zhī. fú shì yǐ xǐ nù āi lè, tiān dì wàn wù, jiē shì kōng zhōng qǐ miè, bù ài wú liú xíng, hé suǒ yòng xiāo? dàn fú shì zhī liú xíng, yī wǎng bù fǎn, yǒu yī běn ér wú wàn shū, huái rén xiāng líng zhī shuǐ yě. rú zhě zhī liú xíng, yíng kē ér xíng, mài luò fēn míng, yī běn ér wàn shū, xiān hé hòu hǎi zhī shuǐ yě. qí shùn gù wèi cháng bù tóng yě. huò yán sān qiān wēi yí, bā wàn xì xíng, mí bù jù zú, fú shì wèi cháng bù wàn shū. rán fú shì xīn tǐ shì wèi, měi fēn liǎng jié, chán lǜ shū mén, bù xiāng hè huì, wēi yí xì xíng, yǔ běn tǐ liǎo bù xiāng gān, yì bù kě yǐ cǐ bǐ ér tóng zhī yě. chóng zhēn chū, shì xiāng wén.
初喜空同詩文,篇篇成誦,下筆即刻畫之。王道思見而嘆曰:「文章自有正法眼藏,奈何襲其皮毛哉!」自此幡然取道歐、曾,得史遷之神理,久之從廣大胸中隨地湧出,無意為文自至。較之道思,尚是有意欲為好文者也。其著述之大者為五編:《儒編》、《左編》、《右編》、《文編》、《稗編》是也。先生之學,得之龍溪者為多,故言於龍溪,只少一拜。以天機為宗,無欲為工夫。謂「此心天機活潑,自寂自感,不容人力,吾惟順此天機而已,障天機者莫如欲,欲根洗淨,機不握而自運矣。成、湯、周公坐以待旦,高宗恭默三年,孔子不食不寢,不知肉味。凡求之枯寂之中,如是艱苦者,雖聖人亦自覺此心未能純是天機流行,不得不如此着力也。」先生之辨儒釋,言「儒者於喜怒哀樂之發,未嘗不欲其順而達之,其順而達之也,至於天地萬物,皆吾喜怒哀樂之所融貫。佛者於喜怒哀樂之發,未嘗不欲其逆而銷之,其逆而銷之也,至於天地萬物澹然無一喜怒哀樂之交。故儒佛分途,只在天機之順逆耳。夫所謂天機者,即心體之流行不息者是也。佛氏無所住而生其心,何嘗不順?逆與流行,正是相反,既已流行,則不逆可知。佛氏以喜怒哀樂,天地萬物,皆是空中起滅,不礙吾流行,何所用銷?但佛氏之流行,一往不返,有一本而無萬殊,懷人襄陵之水也。儒者之流行,盈科而行,脈絡分明,一本而萬殊,先河後海之水也。其順固未嘗不同也。或言三千威儀,八萬細行,靡不具足,佛氏未嘗不萬殊。然佛氏心體事為,每分兩截,禪律殊門,不相和會,威儀細行,與本體了不相干,亦不可以此比而同之也。」崇禎初,諡襄文。
jīng chuān lùn xué yǔ
荊川論學語
jìn lái tán xué, wèi rèn dé běn tǐ, yī chāo zhí rù, bù jiǎ jiē jí. qiè kǒng suī zhōng rén yǐ shàng, yǒu suǒ bù néng, jìng chéng yī fān yì lùn, yī fān yì jiàn ér yǐ. tiān lǐ yù jiàn, zé yù jiàn qí jīng wēi zhī nán zhì, rén yù yù kè, zé yù jiàn qí zhí gēn zhī shén shēn. bǐ qí yì zhī zhě, huò jiē wèi cháng bǎo xià shǒu yòng lì, yǔ yòng lì wèi cháng kěn qiè zhě yě. yǔ zhāng shì yí
近來談學,謂認得本體,一超直入,不假階級。竊恐雖中人以上,有所不能,竟成一番議論,一番意見而已。天理愈見,則愈見其精微之難致,人慾愈克,則愈見其植根之甚深。彼其易之者,或皆未嘗寶下手用力,與用力未嘗懇切者也。(《與張士宜》)
gǔ zhī suǒ wèi rú zhě, qǐ jǐn lǜ yǐ kǔ shēn fù tǐ, rú shī rú zhāi, yán mào rú tǔ mù rén, bù dé yáo dòng, ér hòu kě wèi zhī xué yě zāi! tiān jī jǐn shì yuán huó, xìng dì jǐn shì sǎ luò, gù rén qíng lè lǜ yì ér kǔ jū shù. rán rén zhī zì suī zhě zhī wèi lǜ yì yǐ, ér bù zhī jiàn tiān jī zhě zhī yóu wèi lǜ yì yě rén zhī rèn qíng dàng yì zhī wèi wú jū shù yǐ, ér bù zhī zào xìng dì zhě zhī yóu wèi wú jū shù yě. yǔ chén liǎng hú
古之所謂儒者,豈盡律以苦身縛體,如屍如齋,言貌如土木人,不得搖動,而後可謂之學也哉!天機儘是圓活,性地儘是灑落,顧人情樂率易而苦拘束。然人知恣睢者之為率易矣,而不知見天機者之尤為率易也;人知任情宕佚之為無拘束矣,而不知造性地者之尤為無拘束也。(《與陳兩湖》)
xiǎo xīn liǎng zì, chéng shì xué zhě duì bìng líng yào, xì xì zhào chá, xì xì xǐ dí, shǐ yī xiē sī jiàn xí qì, bù liú xià zhǒng zi zài xīn lǐ, biàn shì xiǎo xīn yǐ. xiǎo xīn fēi jīn chí bǎ zhuō zhī wèi yě, ruò yǐ wèi jīn chí bǎ zhuō, zé biàn yǔ yuān fēi yú yuè yì sī xiāng fáng yǐ. jiāng zuǒ zhū rén, rèn qíng zì sì, bù gù míng jiǎn, wèi zhī sǎ tuō, shèng xián xiōng zhōng, yī wù bù ài, yì shì sǎ tuō, zài biàn zhī ér yǐ, xiōng yǐ wèi sǎ tuō yǔ xiǎo xīn xiāng fáng yé? wéi xiǎo xīn, ér hòu néng dòng jiàn tiān lǐ liú xíng zhī shí, wéi dòng jiàn tiān lǐ liú xíng zhī shí, ér hòu néng sǎ tuō, fēi èr zhì yě. yǔ cài zi mù
小心兩字,誠是學者對病靈藥,細細照察,細細洗滌,使一些私見習氣,不留下種子在心裡,便是小心矣。小心非矜持把捉之謂也,若以為矜持把捉,則便與鳶飛魚躍意思相妨矣。江左諸人,任情恣肆,不顧名檢,謂之灑脫,聖賢胸中,一物不礙,亦是灑脫,在辨之而已,兄以為灑脫與小心相妨耶?惟小心,而後能洞見天理流行之實,惟洞見天理流行之實,而後能灑脫,非二致也。(《與蔡子木》)
jìn lái tòng kǔ xīn qiè, sǐ zhōng qiú huó, jiāng sì shí nián qián jì liǎ, tóu tóu fàng shě. sì shí nián qián jiàn jiě, zhǒng zhǒng mǒ sà, yú qīng míng zhōng shāo jiàn dé xiē yǐng zi, yuán shì chè tiān chè dì, líng míng hún chéng de dōng xī. shēng shí yī wù dài bù lái, cǐ wù què yuán zì dài lái, sǐ shí yī wù dài bù qù, cǐ wù què yào wán quán hái tā qù. rán yǐ wèi yǒu wù, zé hé dǔ hé wén? yǐ wèi wú wù, zé cān qián yǐ héng, zhān qián hū hòu. fēi xiōng zhōng bù tíng shì jiān yī wù, zé bù néng jiàn dé cǐ wù, fēi xīn xīn niàn niàn, zhòu yè bù shě, rú yǎng zhū bào luǎn, xià shù shí nián wú shèn lòu de gōng fū, zé bù néng shōu shè cǐ wù, wán yǎng cǐ wù. zì gǔ yǔ zhòu jiān háo jié jīng duō shǎo rén, ér wén dào zhě jué tàn qí nán yě.
近來痛苦心切,死中求活,將四十年前伎倆,頭頭放舍。四十年前見解,種種抹摋,於清明中稍見得些影子,原是徹天徹地,靈明渾成的東西。生時一物帶不來,此物卻原自帶來,死時一物帶不去,此物卻要完全還他去。然以為有物,則何睹何聞?以為無物,則參前倚衡,瞻前忽後。非胸中不停世間一物,則不能見得此物,非心心念念,晝夜不舍,如養珠抱卵,下數十年無滲漏的工夫,則不能收攝此物,完養此物。自古宇宙間豪傑經多少人,而聞道者絕嘆其難也。
cháng yàn dé cǐ xīn, tiān jī huó pō, qí jì yǔ gǎn, zì jì zì gǎn, bù róng rén lì. wú yǔ zhī jì, yǔ zhī gǎn, zhǐ shì shùn cǐ tiān jī ér yǐ, bù zhàng cǐ tiān jī ér yǐ. zhàng tiān jī zhě mò rú yù, ruò shǐ yù gēn xǐ jǐn, zé jī bù wò ér zì yùn, suǒ yǐ wèi gǎn yě, suǒ yǐ wèi jì yě. tiān jī jí tiān mìng yě, tiān mìng zhě, tiān zhī suǒ shǐ yě. lì mìng zài rén, rén zhǐ lì cǐ tiān zhī suǒ mìng zhě ér yǐ. bái shā sè sè xìn tā běn lái yī yǔ, zuì shì xíng róng tiān jī hǎo chù. ruò yù qiú jì, biàn bù jì yǐ, ruò yǒu yì yú gǎn, fēi zhēn gǎn yǐ. yǐ shàng yǔ wáng dào sī
嘗驗得此心,天機活潑,其寂與感,自寂自感,不容人力。吾與之寂,與之感,只是順此天機而已,不障此天機而已。障天機者莫如欲,若使欲根洗盡,則機不握而自運,所以為感也,所以為寂也。天機即天命也,天命者,天之所使也。立命在人,人只立此天之所命者而已。白沙「色色信他本來」一語,最是形容天機好處。若欲求寂,便不寂矣,若有意於感,非真感矣。(以上《與王道思》)
chū rù wú shí, mò zhī qí xiàng, cǐ zhēn xīn yě, fēi wàng xīn zhī wèi yě. chū rù běn wú shí, yù yǒu qí shí, zé qiáng bǎ zhuō yǐ. qí xiàng běn wú zhī, yù zhī qí xiàng, zé qiáng cāi duó yǐ. wú shí jí cǐ xīn zhī shí, wú xiàng jí cǐ xīn zhī xiàng, wú dìng xiàng zhě, jí cǐ xīn zhī dìng tǐ yě. dá shuāng jiāng
出入無時,莫知其向,此真心也,非妄心之謂也。出入本無時,欲有其時,則強把捉矣。其向本無知,欲知其向,則強猜度矣。無時即此心之時,無向即此心之向,無定向者,即此心之定體也。(《答雙江》)
zhōng yōng suǒ wèi wú shēng wú chòu, shí zì jiè shèn bù dǔ kǒng jù bù wén zhōng zhī dé. běn tǐ bù là shēng chòu, gōng fū bù là wén jiàn, rán qí biàn zhī zài yǒu yù wú yù zhī jiān. yù gēn xiāo jǐn, biàn shì jiè shèn kǒng jù, suī zhōng rì chóu zuò yún wèi, mò fēi shén míng miào yòng, ér wèi cháng shè yú shēng chòu yě. yù gēn sī hū bù jǐn, biàn bú shì jiè shèn kǒng jù, suī shǐ qī xīn xū jì, yì shì wèi lí hū shēng chòu yě. dá zhāng yǒng chuān
《中庸》所謂無聲無臭,實自戒慎不睹、恐懼不聞中之得。本體不落聲臭,功夫不落聞見,然其辨只在有欲無欲之間。欲根銷盡,便是戒慎恐懼,雖終日酬酢云為,莫非神明妙用,而未嘗涉於聲臭也。欲根絲忽不盡,便不是戒慎恐懼,雖使棲心虛寂,亦是未離乎聲臭也。(《答張甬川》)
bái shā jìng zhōng yǎng chū duān ní, cǐ yǔ xū shì huó kàn. gài shì rén bìng tòng, duō yuán suí bō zhú làng, mí shī zhēn yuán, gù fā cǐ ěr. ruò shí dé wú yù wèi jìng, zé zhēn yuán bō làng, běn lái wú èr, zhèng bù bì yàn cǐ ér qiú bǐ yě. xiōng yún shān zhōng wú jìng wèi, ér yù bì guān dú wò, yǐ dài xīn zhì zhī dìng, jí cǐ biàn yǒu xīn xiàn pàn yuán zài yǐ. qǐng qiě wú qiú jìng wèi, zhǐ yú wú jìng wèi zhōng xún tǎo, wú bì bì guān, zhǐ yú kāi mén yīng chóu shí xún tǎo. zhì yú fēn yún jiāo gé, wǎng lái bù qióng zhī zhōng, shì guān cǐ xīn rú hé. qí yīng chóu jiāo gé, yǔ bì guān dú wò shí, zì hái yǒu èr jiàn fǒu? ruò yǒu èr jiàn, hái shì wǒ zì wèi zhàng ài fǒu? qí zhàng ài hái shì yù gēn bù duàn fǒu? xiōng gèng yú cǐ zhuó lì yī fān, yǒu de yǒu yí, bù xī jiàn jiào yě. dá lǚ wò zhōu
白沙「靜中養出端倪」,此語須是活看。蓋世人病痛,多緣隨波逐浪,迷失真源,故發此耳。若識得無欲為靜,則真源波浪,本來無二,正不必厭此而求彼也。兄雲「山中無靜味,而欲閉關獨臥,以待心志之定」,即此便有欣羨畔援在矣。請且無求靜味,只於無靜味中尋討,毋必閉關,只於開門應酬時尋討。至於紛紜轇轕,往來不窮之中,試觀此心如何。其應酬轇轕,與閉關獨臥時,自還有二見否?若有二見,還是我自為障礙否?其障礙還是欲根不斷否?兄更於此着力一番,有得有疑,不惜見教也。(《答呂沃州》)
jìn huì yī èr fāng wài rén, jiàn qí yòng xīn shén zhuān, yòng gōng zuì kǔ, kǎi rán yǒu tàn yú wú dào zhī shuāi. gài chán jiā bì yù zuò fú, bù zuò huà chāo tuō, zé wú gōng dào rén bì yù chéng xiān, bù liú xíng zhù shì, zé wú gōng. liǎng zhě jiē jiǎ bù dé. wéi shèng xián yǔ rén tóng ér yǔ rén yì, gù wèi qí dào zhě jiē kě jiǎ tuō hùn zhàng, zì wù wù rén. qiè yì dāng shí shèng xián yòng xīn zhuān ér yòng gōng kǔ zhě, qǐ tè bǎi bèi fāng wài rén zhī xiū liàn ér yǐ? bì yǒu yǎ zi chī kǔ guā, yǔ nǐ shuō bù dé zhě. ér shì rén nǎi yù ān zuò ér dé zhī, yǐ qí shì jiān gōng míng fù guì zhī xí xīn, ér gāo tán xìng mìng zhī xué, bù yì yuǎn hū! yǔ niàn ān
近會一二方外人,見其用心甚專,用工最苦,慨然有嘆於吾道之衰。蓋禪家必欲作佛,不坐化超脫,則無功;道人必欲成仙,不留形住世,則無功。兩者皆假不得。惟聖賢與人同而與人異,故為其道者皆可假託溷帳,自誤誤人。竊意當時聖賢用心專而用工苦者,豈特百倍方外人之修煉而已?必有啞子吃苦瓜,與你說不得者。而世人乃欲安坐而得之,以其世間功名富貴之習心,而高談性命之學,不亦遠乎!(《與念菴》)
dāng shí cuàn shì zhī rén, bì yǒu zì jiàn jǐ zhī wèi shì, ér jiàn jūn fù zhī shén bú shì chù, yòu bì yǒu xié shuō yǐ jiē zhī. rú suǒ wèi xié shuō zuò ér shì jūn shì fù zhī huò qǐ zhě, chūn qiū tè yǔ biàn bié tí mù, zhèng qí wèi shì. rú zhōu xū shì wán yī jù, jí qū zhí biàn zì liǎo rán, qū zhí liǎo rán, éi jí shì fēi biàn zì fēn xiǎo. luàn chén zéi zi, qí chū wèi qì suǒ shǐ, mèi le shì fēi, mí le běn lái jūn fù bǐng yí zhī xīn, shì yǐ qí shí è lì shén jìn. yǒu rén yī yǔ zhǐ diǎn shì fēi, zhōng qí gǔ suǐ, zé bù jué huí xīn, yī huí xīn hòu, biàn zì dòng dàn bù dé, gài qí zhēn xīn rú cǐ, suǒ wèi jù yě. jiù shuō yǐ wèi luàn chén zéi zi jù yú jiàn shū ér zhī jù, zé suǒ jù zhě, jì shì yǒu suǒ wèi ér fēi zhēn xīn, qiě qí suǒ jù, néng jí yú hǎo míng zhī rén, ér bù jí yú bó rán bù gù míng yì zhī rén. yǐ wèi chūn qiū shū qí míng, xié chí kǒng dòng rén ér shǐ zhī jù, cǐ yòu zhǐ shuō dé dǒng gū nán shǐ zhī zuò yòng, ér fēi suǒ yǐ yǔ yú shèng rén bō zhuǎn rén xīn zhī miào yòng yě. dá zhí sūn
當時篡弒之人,必有自見己之為是,而見君父之甚不是處,又必有邪說以階之。如所謂邪說作而弒君弒父之禍起者,《春秋》特與辨別題目,正其為弒。如「州吁弒完」一句,即曲直便自瞭然,曲直瞭然,誒即是非便自分曉。亂臣賊子,其初為氣所使,昧了是非,迷了本來君父秉彝之心,是以其時惡力甚勁。有人一與指點是非,中其骨髓,則不覺回心,一回心後,便自動憚不得,蓋其真心如此,所謂懼也。舊說以為亂臣賊子懼於見書而知懼,則所懼者,既是有所為而非真心,且其所懼,能及於好名之人,而不及於勃然不顧名義之人。以為《春秋》書其名,脇持恐動人而使之懼,此又只說得董孤、南史之作用,而非所以語於聖人撥轉人心之妙用也。(《答姪孫》)
cí hú zhī xué, yǐ wú yì wèi zōng. qiè yǐ xué zhě néng zì wù běn xīn, zé yì niàn wǎng lái rú yún, wù xiāng dàng yú tài xū, bù wéi bù zú wèi tài xū zhī zhàng, ér qí wǎng lái xiāng dàng, nǎi jí tài xū zhī běn tǐ yě. hé bìng yú yì ér yù sǎo chú zhī? gǒu wèi wù běn xīn, zé qí wú yì zhě, nǎi jí suǒ yǐ wèi yì yě. xīn běn huó wù, zài rén mò zì tǐ rèn chù hé rú. bù rán, zé dé lì chù jí shòu bìng chù yǐ. dá nán yě
慈湖之學,以無意為宗。竊以學者能自悟本心,則意念往來如雲,物相盪於太虛,不惟不足為太虛之障,而其往來相盪,乃即太虛之本體也。何病於意而欲掃除之?苟未悟本心,則其無意者,乃即所以為意也。心本活物,在人默自體認處何如。不然,則得力處即受病處矣。(《答南野》)
shì jiān jì liǎ, shì jiān hǎo shì, bù kě guà zài xiōng zhōng. xué zhī shèn lòu duō, zhèng dōu lǎn duō ěr. xī rén suǒ yǐ jué lì yī yuán, bù rú shì zé bù zú yǐ shōu liǎn jīng shén, ér níng jù cǐ dào yě. dá hú qīng yá
世間伎倆,世間好事,不可掛在胸中。學之滲漏多,正兜攬多耳。昔人所以絕利□□□□一原,不如是則不足以收斂精神,而凝聚此道也。(《答胡青崖》)
jìn lái xué zhě bìng tòng, běn bù kè kǔ sōu tī, xǐ kōng yù zhàng, yǐ xuán miào zhī yǔ, wén jiā dài zhī xīn, zhí rú kōng huā, jìng chéng zì wù. yào zhī yǔ chán jiā dòu jī fēng xiāng sì, shǐ háo jié zhī shì, yòu chéng yī fān tú sāi. cǐ fēng zài chù yǒu zhī, ér hào wèi xué zhě duō chù, zé cǐ fēng yóu shén. wéi mò rán wú shuō, zuò duàn yán yǔ yì jiàn lù tóu, shǐ xué zhě yǒu qióng ér fǎn běn chù, shù jǐ wǎn guī zhēn shí. lì xíng yí lù, nǎi shì yī tiē jiù jí liáng fāng. dá zhāng shì yí
近來學者病痛,本不刻苦搜剔,洗空慾障,以玄妙之語,文夾帶之心,直如空花,竟成自誤。要之與禪家斗機鋒相似,使豪傑之士,又成一番塗塞。此風在處有之,而號為學者多處,則此風尤甚。惟默然無說,坐斷言語意見路頭,使學者有窮而反本處,庶幾挽歸真實。力行一路,乃是一帖救急良方。(《答張士宜》)
rú zhě yú xǐ nù āi lè zhī fā, wèi cháng bù yù qí shùn ér dá zhī. qí shùn ér dá zhī yě, zhì yú tiān dì wàn wù, jiē wú xǐ nù āi lè zhī suǒ róng guàn, ér hòu yī yuán wú jiān zhě kě shí yě. fú zhě yú xǐ nù lè zhī fā, wèi cháng bù yù qí nì ér xiāo zhī. qí nì ér xiāo zhī yě, zhì yú tiān dì wàn wù, pō rán wú yī xǐ nù āi lè zhī jiāo, ér hòu yī yuán wú jiān zhě kě shí yě. qí jī cháng zhǔ yú nì, gù qí suǒ wèi xuán wén fǎn jiàn, yǔ qí bú zhù shēng sè xiāng chù, nǎi zài yú wén jiàn shēng sè xiāng chù zhī wài. qí jī cháng zhǔ yú shùn, gù qí suǒ wèi bù dǔ bù wén, yǔ qí wú shēng wú chòu zhě, nǎi jí zài yú dǔ wén shēng chòu zhī zhōng. shì yǐ suī qí qiú zhī yú nèi zhě, qióng shēn jí wēi, jǐ yǔ wú shèng rén bù yì, ér qí tiān jī zhī shùn yǔ nì, yǒu bì bù kě dé ér qiáng tóng zhě. zhōng yōng jí lüè xù
儒者於喜怒哀樂之發,未嘗不欲其順而達之。其順而達之也,至於天地萬物,皆吾喜怒哀樂之所融貫,而後一原無間者可識也。佛者於喜怒樂之發,未嘗不欲其逆而銷之。其逆而銷之也,至於天地萬物,泊然無一喜怒哀樂之交,而後一原無間者可識也。其機常主於逆,故其所謂旋聞反見,與其不住聲色香觸,乃在於聞見聲色香觸之外。其機常主於順,故其所謂不睹不聞,與其無聲無臭者,乃即在於睹聞聲臭之中。是以雖其求之於內者,窮深極微,幾與吾聖人不異,而其天機之順與逆,有必不可得而強同者。(《中庸輯略序》)
qián kūn zhī xīn bù kě jiàn, ér jiàn zhī yú fù, xué mò shí qí dòng ér cún zhī kě yǐ. shì yǐ shèng rén yú gān zé yuē qí dòng yě zhí, yú kūn zé yuē jìng yǐ zhí nèi. qián kūn yī yú zhí yě, dòng běn zhí yě, nèi běn zhí yě, fēi zhí zhī ér hòu zhí yě. gài qí yùn niàng liú xíng, wú duàn wú xù, nǎi wú xīn tiān jī zì rán zhī miào, ér fēi rén lì zhī kě wèi. qí suǒ wèi mò shí ér cún zhī zhě, zé yì shùn qí tiān jī zì rán zhī miào, ér bù róng xiān háo rén lì cān hū qí jiān yě. xué zhě wǎng wǎng yù yǐ zì sī yòng zhì qiú zhī, gù yǒu yù xī sī lǜ yǐ qiú cǐ xīn zhī jìng zhě yǐ, ér bù zhī sī lǜ jí xīn yě yǒu yù jué qù wài wù zhī yòu, ér zhuān qiú zhū nèi zhě yǐ, ér bù zhī lí wù wú xīn yě yǒu huàn cǐ xīn zhī wú zhe, ér měi cún yī zhōng zì yǐ zhe zhī zhě yǐ, bù zhī xīn běn wú zhe, zhōng běn wú tǐ yě. ruò cǐ zhě, bǐ yì zì yǐ wèi qiú zhī yú xīn zhě xiáng yǐ, ér bù zhī qí bì nǎi zhì yú bié yǐ yī xīn cāo cǐ yī xīn, xīn xīn xiāng zuó, shì yǐ yù qiú hū jìng ér yù jiàn qí fēn rǎo yě. míng dào yǔ lüè xù
《乾》、《坤》之心不可見,而見之於《復》,學默識其動而存之可矣。是以聖人於《乾》則曰「其動也直」,於《坤》則曰「敬以直內」。《乾》、《坤》一於直也,動本直也,內本直也,非直之而後直也。蓋其醞釀流行,無斷無續,乃吾心天機自然之妙,而非人力之可為。其所謂默識而存之者,則亦順其天機自然之妙,而不容纖毫人力參乎其間也。學者往往欲以自私用智求之,故有欲息思慮以求此心之靜者矣,而不知思慮即心也;有欲絕去外物之誘,而專求諸內者矣,而不知離物無心也;有患此心之無着,而每存一中字以着之者矣,不知心本無着,中本無體也。若此者,彼亦自以為求之於心者詳矣,而不知其弊乃至於別以一心操此一心,心心相捽,是以欲求乎靜而愈見其紛擾也。(《明道語略序》)