tiān dì kāi pì yǒu shén mín, mín shén yì yè jīng qì tōng èr. xíng yǒu zhāo zhào sān, mìng yǒu zāo suí sì, jí xiōng zhī qī, tiān nán chén sī wǔ. shèng xián suī chá bù zì zhuān, gù lì bǔ shì yǐ zhì shén líng liù. kǒng zǐ chēng" shī zhī dé yuán ér shén, guà zhī dé fāng yǐ zhì". yòu yuē:" jūn zǐ jiāng yǒu xíng yě, wèn yān ér yǐ yán, qí shòu mìng ér xiàng qī." shì yǐ yǔ zhī dé gāo yáo, wén wáng zhī qǔ lǚ shàng, jiē zhào gào qí xiàng, bo dǐ qí sī, yǐ chéng qí jí bā.
天地开辟有神民,民神异业精气通〔二〕。行有招召〔三〕,命有遭随〔四〕,吉凶之期,天难谌斯〔五〕。圣贤虽察不自专,故立卜筮以质神灵〔六〕。孔子称“蓍之德圆而神,卦之德方以智”。又曰:“君子将有行也,问焉而以言,其受命而向〔七〕。”是以禹之得皋陶,文王之取吕尚,皆兆告其象,卜底其思,以成其吉〔八〕。
yī duó àn:" liè" yóu" lùn" yě. xiǎo ěr yǎ guǎng gǔ:" liè, cì yě." guǎng yán:" liè, chén yě." lún yǔ xù jí jiě yún:" lùn, cì yě." shǐ jì zhāng yí chuán suǒ yǐn yún:" lùn, chén yě." fán chén shuō shì lǐ ér yǒu xù cì wèi" lùn", yì kě wèi zhī" liè". xià sān piān tóng.
〔一〕○铎按:“列”犹“论”也。小尔雅广诂:“列,次也。”广言:“列,陈也。”论语序集解云:“论,次也。”史记张仪传索隐云:“论,陈也。”凡陈说事理而有序次为“论”,亦可谓之“列”。下三篇同。
èr yù lǎn yī yǐn shàng shū zhōng hòu yún:" tiān dì kāi pì." chǔ yǔ:' guān shè fù yún:" gǔ zhě mín shén bù zá, mín zhī jīng shuǎng bù xié èr zhě, zé míng shén jiàng zhī, zài nán yuē xí, zài nǚ yuē wū, shì shǐ zhì shén zhī chù wèi cì zhǔ, ér wèi zhī shēng qì shí fú, ér hòu shǐ xiān shèng zhī hòu zhī yǒu guāng liè ér jìng gōng míng shén zhě yǐ wéi zhī zhù, shǐ míng xìng zhī hòu ér xīn lǜ jiù diǎn zhě wèi zhī zōng. yú shì hū yǒu tiān dì shén míng lèi wù zhī guān, shì wèi wǔ guān, gè sī qí xù, bù xiāng luàn yě. mín shì yǐ néng yǒu zhōng xìn, shén shì yǐ néng yǒu míng dé. mín shén yì yè, jìng ér bù dú, gù shén jiàng zhī jiā shēng, mín yǐ wù xiǎng, huò zāi bù zhì, qiú yòng bù kuì."' lù shǐ qián jì sān yǐn cǐ wén, wù yǐ" shén mín" wèi dì zhě míng shì, yòu yǐ" xíng" zì dài shàng dú, chén yào wén tiān zhōng jì shí yī cháng zhèng zhī. duó àn: shān hǎi jīng hǎi nèi jīng yǒu" shén mín zhī qiū", guō zhù:" shén mín, yán shàng yǒu shén rén." huò cǐ" shén mín" wèi gǔ dì zhě míng shì, wèi kě zhī yě.
〔二〕御览一引尚书中候云:“天地开辟。”楚语:‘观射父云:“古者民神不杂,民之精爽不携贰者,则明神降之,在男曰觋,在女曰巫,是使制神之处位次主,而为之牲器时服,而后使先圣之后之有光烈而敬恭明神者以为之祝,使名姓之后而心率旧典者为之宗。于是乎有天地神名类物之官,是谓五官,各司其序,不相乱也。民是以能有忠信,神是以能有明德。民神异业,敬而不渎,故神降之嘉生,民以物享,祸灾不至,求用不匮。”’路史前纪三引此文,误以“神民”为帝者名氏,又以“行”字带上读,陈耀文天中记十一尝正之。○铎按:山海经海内经有“神民之丘”,郭注:“神民,言上有神人。”或此“神民”为古帝者名氏,未可知也。
sān xún zǐ quàn xué piān yún:" yán yǒu zhào huò yě, xíng yǒu zhāo rǔ yě."
〔三〕荀子劝学篇云:“言有召祸也,行有招辱也。”
sì zhuāng zi liè yù kòu piān yún:" dá dà mìng zhě suí, dá xiǎo mìng zhě zāo." chūn qiū fán lù zhòng zhèng piān yún:" rén shǐ shēng yǒu dà mìng, shì qí tǐ yě. yǒu biàn mìng cún qí xián zhě, qí zhèng yě. zhèng bù qí, zé rén yǒu fèn nù zhī zhì. ruò jiāng shī wēi nàn zhī zhōng ér shí yǒu zāo suí zhě, shén míng zhī suǒ jiē jué shǔ zhī fú yě." zāo mìng suí mìng, zhù jiàn lùn róng piān.
〔四〕庄子列御寇篇云:“达大命者随,达小命者遭。”春秋繁露重政篇云:“人始生有大命,是其体也。有变命存其闲者,其政也。政不齐,则人有忿怒之志。若将施危难之中而时有遭随者,神明之所接绝属之符也。”遭命、随命,注见论荣篇。
wǔ shī dà míng." chén" jīn zuò" chén". hàn shū gòng yǔ chuán hòu hàn shū hú guǎng chuán xù hàn shū lǜ lì zhì lùn chūn qiū fán lù rú tiān zhī wèi piān shuō wén chén zì xià bìng yǔ cǐ tóng. duó àn: máo shī zuò" chén" yòng jiè zì, sān jiā zuò" chén" yòng běn zì. ěr yǎ shì gǔ:" chén, xìn yě." xiāng liè piān yì yǐn cǐ shī," chén" zuò" chén", gài hòu rén yī máo shī gǎi zhī.
〔五〕诗大明。“谌”今作“忱”。汉书贡禹传、后汉书胡广传、续汉书律历志论、春秋繁露如天之为篇、说文谌字下并与此同。○铎按:毛诗作“忱”用借字,三家作“谌”用本字。尔雅释诂:“谌,信也。”相列篇亦引此诗,“谌”作“忱”,盖后人依毛诗改之。
liù lǐ jì jì yì yún:" xī zhě shèng rén jiàn yīn yáng tiān dì zhī qíng, lì yǐ wéi yì. yì bào guī nán miàn, tiān zǐ juǎn miǎn běi miàn, suī yǒu míng zhī zhī xīn, bì jìn duàn qí zhì yān, shì bù gǎn zhuān, yǐ zūn tiān yě." shǐ jì guī cè chuán yún:" jūn zǐ wèi fū qīng bǔ shì wú shén míng zhě, bèi bèi rén dào xìn zhēn xiáng zhě, guǐ shén bù dé qí zhèng. gù shū jiàn jī yí, wǔ móu ér bǔ shì jū qí èr, wǔ zhàn cóng qí duō, míng yǒu ér bù zhuān zhī dào yě." bái hǔ tōng shī guī piān yún:" shèng rén dú jiàn xiān dǔ, bì wèn shī guī hé? shì bù zì zhuān yě." lùn héng biàn suì piān yún:" shèng rén jǔ shì, xiān dìng yú yì, yì yǐ dìng lì, jué yǐ bǔ shì, shì bù zhuān jǐ, míng yǔ guǐ shén tóng yì gòng zhǐ, yù lìng zhòng xià xìn yòng bù yí." bǔ shì piān yún:" sú xìn bǔ shì, wèi bo zhě wèn tiān, shì zhě wèn dì, shī shén guī líng, zhào shù bào yìng, gù shè rén yì ér jiù bǔ shì, wéi kě fǒu ér xìn jí xiōng." shí zhī piān yún:" ruò shī guī zhī zhī jí xiōng, shī cǎo chēng shén, guī chēng líng yǐ."
〔六〕礼记祭义云:“昔者圣人建阴阳天地之情,立以为易。易抱龟南面,天子卷冕北面,虽有明知之心,必进断其志焉,示不敢专,以尊天也。”史记龟策传云:“君子谓夫轻卜筮无神明者,悖;背人道信祯祥者,鬼神不得其正。故书建稽疑,五谋而卜筮居其二,五占从其多,明有而不专之道也。”白虎通蓍龟篇云:“圣人独见先睹,必问蓍龟何?示不自专也。”论衡辨祟篇云:“圣人举事,先定于义,义已定立,决以卜筮,示不专己,明与鬼神同意共指,欲令众下信用不疑。”卜筮篇云:“俗信卜筮,谓卜者问天,筮者问地,蓍神龟灵,兆数报应,故舍人议而就卜筮,违可否而信吉凶。”实知篇云:“若蓍龟之知吉凶,蓍草称神,龟称灵矣。”
qī bìng yì xì cí shàng chuán. ér xiàng," ér" zì wáng bì běn zuò" rú", gǔ tōng. duó àn: ér rú gǔ tōng, gù yán wǔ cháng jǔ èr shí yú shì, jiàn rì zhī lù juǎn sān shí èr. xiàng, shì wén yún:' yòu zuò" xiǎng".' xiàng, lì sú zì, shuō wén suǒ wú.
〔七〕并易系辞上传。而向,“而”字王弼本作“如”,古通。○铎按:而、如古通,顾炎武尝举二十余事,见日知录卷三十二。向,释文云:‘又作“响”。’向,隶俗字,说文所无。
bā liù tāo wén shī piān yún:' wén wáng jiāng tián, shǐ biān bù bo yuē:" tián yú wèi yáng, jiāng dà dé yān. fēi lóng fēi, fēi hǔ fēi pí, zhào dé gōng hóu, tiān yí rǔ shī, yǐ zhī zuǒ chāng, shī jí sān wáng." wén wáng yuē:" zhào zhì shì hū?" shǐ biān yuē:" biān zhī tài zǔ shǐ chóu wèi yǔ zhàn dé gāo yáo, zhào bǐ yú cǐ." wén wáng nǎi zhāi sān rì, tián yú wèi yáng, zú jiàn tài gōng zuò máo yǐ yú, nǎi zài yǔ jù guī, lì yǐ wéi shī.' sòng shū fú ruì zhì shàng shǐ biān zuò shǐ biàn, yún:' wáng zhì yú pán xī zhī shuǐ, lǚ shàng diào yú yá. wáng xià qū bài yuē:" wàng gōng qī nián, nǎi jīn jiàn guāng jǐng yú sī."' àn zhì suǒ yán, jiē běn wěi shū. duó àn: zhāo yuán nián zuǒ zhuàn dù zhù:" dǐ, zhì yě."
〔八〕六韬文师篇云:‘文王将田,史编布卜曰:“田于渭阳,将大得焉。非龙非■,非虎非罴,兆得公侯,天遗汝师,以之佐昌,施及三王。”文王曰:“兆致是乎?”史编曰:“编之太祖史畴为禹占得皋陶,兆比于此。”文王乃斋三日,田于渭阳,卒见太公坐茅以渔,乃载与俱归,立以为师。’宋书符瑞志上史编作史遍,云:‘王至于磻溪之水,吕尚钓于涯。王下趋拜曰:“望公七年,乃今见光景于斯。”’按志所言,皆本纬书。○铎按:昭元年左传杜注:“底,致也。”
fū jūn zǐ wén shàn zé quàn lè ér jìn yī, wén è zé xún èr shěng ér gǎi yóu, gù ān jìng ér duō fú xiǎo rén wén shàn sān, wén è sì jí shè jù ér wàng wéi, gù kuáng zào ér duō huò. shì gù fán bǔ shì zhě, gài suǒ wèn jí xiōng zhī qíng, yán xīng shuāi zhī qī, lìng rén xiū shēn shèn xíng yǐ yíng fú yě wǔ.
夫君子闻善则劝乐而进〔一〕,闻恶则循〔二〕省而改尤,故安静而多福;小人闻善〔三〕,闻恶〔四〕即慑惧而妄为,故狂躁而多祸。是故凡卜筮者,盖所问吉凶之情,言兴衰之期,令人修身慎行以迎福也〔五〕。
yī tuō yī zì. duó àn: mèng zǐ liáng huì wáng shàng piān:" ér mín huān lè zhī", sòng sūn shì yīn yì yún:'" huān lè" běn yī zuò" quàn lè".' zhāo jiǔ nián zuǒ zhuàn shū sūn zhāo zi yǐn shī:" jīng shǐ wù jí, shù mín zi lái", dù zhù:" yán wén wáng shǐ jīng yíng líng tái, fēi jí jí zhī, zhòng mín zì yǐ wéi zi yì lái quàn lè wèi zhī." cǐ" quàn lè" èr zì gài běn mèng zǐ.
〔一〕脱一字。○铎按:孟子梁惠王上篇:“而民欢乐之”,宋孙奭音义云:‘“欢乐”本一作“劝乐”。’昭九年左传叔孙昭子引诗:“经始勿亟,庶民子来”,杜注:“言文王始经营灵台,非急疾之,众民自以为子义来劝乐为之。”此“劝乐”二字盖本孟子。
èr" xún" dàng zuò" xiū".
〔二〕“循”当作“修”。
sān" shàn" xià tuō liù zì.
〔三〕“善”下脱六字。
sì" wén è" èr zì bǔ.
〔四〕“闻恶”二字补。
wǔ hàn shū wáng gòng liǎng gōng bào chuán xù yún:" yán jūn píng bǔ shì yú chéng dū shì. yǐ wéi bǔ shì zhě jiàn yè, ér kě yǐ huì zhòng rén. yǒu xié è fēi zhèng zhī wèn, zé yī shī guī wèi yán lì hài. yú rén zi yán yī yú xiào, yú rén dì yán yī yú shùn, yú rén chén yán yī yú zhōng, gè yīn yì dǎo zhī yǐ shàn. cóng wú yán zhě, yǐ guò bàn yǐ."
〔五〕汉书王贡两龚鲍传序云:“严君平卜筮于成都市。以为卜筮者贱业,而可以惠众人。有邪恶非正之问,则依蓍龟为言利害。与人子言依于孝,与人弟言依于顺,与人臣言依于忠,各因埶导之以善。从吾言者,已过半矣。”
qiě shèng wáng zhī lì bǔ shì yě, bù wéi mín yǐ wéi jí, bù zhuān rèn yǐ duàn shì yī. gù hóng fàn zhī zhàn, dà tóng shì shàng èr. shū yòu yuē:" jiǎ ěr yuán guī, wǎng gǎn zhī jí sān." shī yún:" wǒ guī jì yàn, bù wǒ gào yóu sì." cóng cǐ guān zhī, shī guī zhī qíng, tǎng yǒu suí shí jiǎn yì wǔ, bù yǐ chéng xié? jiāng shì wú shǐ sū zhī cái liù, shí shén zhě shǎo hū? jí zhōu shǐ zhī shì jìng zhòng qī, zhuāng shū zhī shì mù zi bā, kě wèi néng tàn zé suǒ yǐn, gōu shēn zhì yuǎn zhě yǐ jiǔ. shǐ xiàn gōng zǎo nà shǐ sū zhī yán, mù zi sù bèi zhuāng shū zhī jiè yī, zé lí jī shù niú zhī chán, yì jiāng wú yóu ér rù, wú pò guó wēi shēn zhī huò yě yī yī.
且圣王之立卜筮也,不违民以为吉,不专任以断事〔一〕。故鸿范之占,大同是尚〔二〕。书又曰:“假尔元龟,罔敢知吉〔三〕。”诗云:“我龟既厌,不我告犹〔四〕。”从此观之,蓍龟之情,傥有随时俭易〔五〕,不以诚邪?将世无史苏之材〔六〕,识神者少乎?及周史之筮敬仲〔七〕,庄叔之筮穆子〔八〕,可谓能探赜索隐,钩深致远者矣〔九〕。使献公早纳史苏之言,穆子宿备庄叔之戒〔一0〕,则骊姬、竖牛之谗,亦将无由而入,无破国危身之祸也〔一一〕。
yī lùn héng bǔ shì piān yún:" shì rén yán bǔ shì zhě duō, dé chéng shí zhě guǎ. lùn zhě huò wèi shī guī kě yǐ cān shì, bù kě chún yòng."
〔一〕论衡卜筮篇云:“世人言卜筮者多,得诚实者寡。论者或谓蓍龟可以参事,不可纯用。”
èr" hóng" jīn zuò" hóng".
〔二〕“鸿”今作“洪”。
sān shū xī bó kān lí." jiǎ ěr" jīn zuò" gé rén", shǐ jì yīn běn jì zuò" jiǎ rén". lǐ jì qū lǐ yún:" jiǎ ěr tài guī yǒu cháng." duó àn: lùn héng bǔ shì piān yún:' zhòu zhì è zhī jūn yě. dāng shí zāi yì fán duō, qī shí bo ér jiē xiōng, gù zǔ yī yuē:" gé rén yuán guī, wǎng gǎn zhī jí." xián zhě bù jǔ, dà guī bù zhào.' sūn xīng yǎn shàng shū jīn gǔ wén zhù shū yún:' yǐ" xián zhě" xùn" gé rén", zé gǔ wén shàng shū zì zuò" rén", yǔ jīn wén yì yě.' duàn yù cái gǔ wén shàng shū zhuàn yì yún:'" gé rén" zuò" jiǎ ěr", cǐ gài rú lǐ jì" jiǎ ěr dà guī yǒu cháng" zhī xùn, yí jīn wén shàng shū běn rán. rán shǐ jì zuò" jiǎ rén", jiǎ gé gǔ tōng yòng. lùn héng yǐ" xián zhě" xùn" gé rén", zé jīn wén shàng shū yǔ gǔ wén shàng shū tóng yě." ěr" zì kǒng yǒu wù.' chén qiáo cōng jīn wén shàng shū jīng shuō kǎo bā yún:' zuò" jiǎ ěr" zhě, dàng shì xiǎo xià hóu běn. qū lǐ:" jiǎ ěr tài guī yǒu cháng, jiǎ ěr tài shì yǒu cháng", zhèng zhù yǐ wéi" mìng guī shì cí", zì shì jīng shī xiāng chuán jiù shuō." ěr" gǔ wén zuò" ěr", yǔ" rén" xiāng jìn. hàn shū yán xià hóu jiàn cóng wǔ jīng zhū rú wèn yǔ shàng shū xiāng chū rù zhě, qiān yǐn yǐ cì zhāng jù, jù wén shì shuō. xià hóu shèng fēi zhī yuē:" jiàn suǒ wèi zhāng jù xiǎo rú, pò suì dà dào." jiàn yì fēi shèng wéi xué shū lüè, nán yǐ yìng dí. jiàn zú zì zhuān mén míng jīng. cǐ gài jiàn jù qū lǐ wén, yí shàng shū" jiǎ rén" wèi" jiǎ ěr" zhī é, gù dú cóng" ěr" zì. wáng fú suǒ yǐn, dài xiǎo xià hóu shàng shū yǔ?' sūn duàn chén sān jiā dìng zuò" jiǎ ěr" zhě wèi jīn wén shàng shū shì yě. gǔ wén zuò" gé rén" zhě," rén" jí" ěr" zì zhī huài, gài kě wú yí.
〔三〕书西伯戡黎。“假尔”今作“格人”,史记殷本纪作“假人”。礼记曲礼云:“假尔泰龟有常。”○铎按:论衡卜筮篇云:‘纣至恶之君也。当时灾异繁多,七十卜而皆凶,故祖伊曰:“格人元龟,罔敢知吉。”贤者不举,大龟不兆。’孙星衍尚书今古文注疏云:‘以“贤者”训“格人”,则古文尚书自作“人”,与今文异也。’段玉裁古文尚书撰异云:‘“格人”作“假尔”,此盖如礼记“假尔大龟有常”之训,疑今文尚书本然。然史记作“假人”,假、格古通用。论衡以“贤者”训“格人”,则今文尚书与古文尚书同也。“尔”字恐有误。’陈乔枞今文尚书经说考八云:‘作“假尔”者,当是小夏侯本。曲礼:“假尔泰龟有常,假尔泰筮有常”,郑注以为“命龟筮词”,自是经师相传旧说。“尔”古文作“尒”,与“人”相近。汉书言夏侯建从五经诸儒问与尚书相出入者,牵引以次章句,具文饰说。夏侯胜非之曰:“建所谓章句小儒,破碎大道。”建亦非胜为学疏略,难以应敌。建卒自颛门名经。此盖建据曲礼文,疑尚书“假人”为“假尒”之讹,故读从“尒”字。王符所引,殆小夏侯尚书与?’孙、段、陈三家定作“假尔”者为今文尚书是也。古文作“格人”者,“人”即“尒”字之坏,盖可无疑。
sì xiǎo mín.
〔四〕小旻。
wǔ yì xì cí shàng chuán yún:" cí yǒu xiǎn yì", shì wén yǐn jīng fáng zhù:" xiǎn, è yě yì, shàn yě." gǔ zì xiǎn jiǎn tōng yòng. yì tún guà:" dòng hū xiǎn zhōng", lì shì liú xiū bēi zuò" jiǎn". fǒu guà" jiǎn dé", lǐ dǐng zuò zhōu yì jí jiě yǐn yú fān yuē:'" jiǎn" huò zuò" xiǎn".' xiāng niàn jiǔ nián zuǒ zhuàn:" xiǎn ér yì xíng", shǐ jì wú shì jiā zuò" jiǎn".
〔五〕易系辞上传云:“辞有险易”,释文引京房注:“险,恶也;易,善也。”古字险、俭通用。易屯卦:“动乎险中”,隶释刘修碑作“俭”。否卦“俭德”,李鼎祚周易集解引虞翻曰:‘“俭”或作“险”。’襄廿九年左传:“险而易行”,史记吴世家作“俭”。
liù xī shí wǔ nián zuǒ zhuàn.
〔六〕僖十五年左传。
qī zhuāng niàn èr nián zuǒ zhuàn. duó àn:" jí" yóu" ruò" yě. xùn jiàn jīng zhuàn shì cí juǎn wǔ.
〔七〕庄廿二年左传。○铎按:“及”犹“若”也。训见经传释词卷五。
bā zhāo wǔ nián zuǒ zhuàn.
〔八〕昭五年左传。
jiǔ yì xì cí shàng chuán.
〔九〕易系辞上传。
yī duó àn:" sù" yì" zǎo" yě. zhōu shū wù jǐng piān kǒng cháo zhù:", gǔ wén sù." shuō wén:", cóng shēng., gǔ wén sù." ěr yǎ shì gǔ:" sù, zǎo yě."
〔一0〕○铎按:“宿”亦“早”也。周书寤儆篇孔晁注:“●,古文夙。”说文:“●,从●声。●,古文夙。”尔雅释诂:“夙,早也。”
yī yī duó àn: jìn yǔ yī:' xiàn gōng bo fá lí róng, shǐ sū zhàn zhī yuē:" shèng ér bù jí." gōng fú tīng, suì fá lí róng, kè zhī, huò lí jī yǐ guī. yǒu chǒng, lì yǐ wéi fū rén. shēng xī qí. lí jī qǐng shǐ shēn shēng zhǔ qǔ wò, zhòng ěr chù pú chéng, yí wú chù qū, xī qí chù jiàng. gōng xǔ zhī. shǐ sū yuē:" luàn běn shēng yǐ." lí jī guǒ zuò nán, shā tài zǐ, ér zhú èr gōng zǐ.' gù yuē:" shǐ xiàn gōng zǎo nà shǐ sū zhī yán, zé lí jī zhī chán yì jiāng wú yóu ér rù." cǐ yǔ xī shí wǔ nián shǐ sū zhàn xiàn gōng shì jià bó jī yú qín shì bù xiāng shè. wāng jiān lüè, gù bèi shuō zhī.
〔一一〕○铎按:晋语一:‘献公卜伐骊戎,史苏占之曰:“胜而不吉。”公弗听,遂伐骊戎,克之,获骊姬以归。有宠,立以为夫人。生奚齐。骊姬请使申生主曲沃,重耳处蒲城,夷吾处屈,奚齐处绛。公许之。史苏曰:“乱本生矣。”骊姬果作难,杀太子,而逐二公子。’故曰:“使献公早纳史苏之言,则骊姬之谗亦将无由而入。”此与僖十五年史苏占献公筮嫁伯姬于秦事不相涉。汪笺略,故备说之。
shèng rén shén zhòng bǔ shì, rán bù yí zhī shì, yì bù wèn yě yī. shén jìng jì sì, fēi lǐ zhī qí, yì bù wéi yě èr. gù yuē:" shèng rén bù fán bǔ shì sān"," jìng guǐ shén ér yuǎn zhī sì". fū guǐ shén yú rén shū qì yì wù, fēi yǒu shì gù, hé nài yú wǒ wǔ? gù kǒng zǐ shàn chǔ zhāo zhī bù sì hé liù, ér è jì shì zhī lǚ tài shān qī. jīn sú rén cè bā yú bǔ shì, ér jì fēi qí guǐ jiǔ, qǐ bù huò zāi!
圣人甚重卜筮,然不疑之事,亦不问也〔一〕。甚敬祭祀,非礼之祈,亦不为也〔二〕。故曰:“圣人不烦卜筮〔三〕”,“敬鬼神而远之〔四〕”。夫鬼神与人殊气异务,非有事故,何奈于我〔五〕?故孔子善楚昭之不祀河〔六〕,而恶季氏之旅泰山〔七〕。今俗人筴〔八〕于卜筮,而祭非其鬼〔九〕,岂不惑哉!
yī huán shí yī nián zuǒ zhuàn yún:" bo yǐ jué yí, bù yí hé bo?"
〔一〕桓十一年左传云:“卜以决疑,不疑何卜?”
èr lǐ jì qū lǐ yún:" fēi qí suǒ jì ér jì zhī, míng yuē yín sì."
〔二〕礼记曲礼云:“非其所祭而祭之,名曰淫祀。”
sān āi shí bā nián zuǒ zhuàn.
〔三〕哀十八年左传。
sì lún yǔ.
〔四〕论语。
wǔ shǐ jì wú shì jiā:' zhuān zhū yuē:" shì wú nài wǒ hé."'
〔五〕史记吴世家:‘专诸曰:“是无奈我何。”’
liù āi liù nián zuǒ zhuàn. duó àn: huáng hé gǔ chēng hé.
〔六〕哀六年左传。○铎按:黄河古称河。
qī lún yǔ.
〔七〕论语。
bā" cè" yí" xiá".
〔八〕“筴”疑“狎”。
jiǔ lún yǔ:" fēi qí guǐ ér jì zhī, chǎn yě."
〔九〕论语:“非其鬼而祭之,谄也。”
yì yǒu wàng chuán xìng yú wǔ yīn, shè wǔ zhái zhī fú dì yī, qí wèi wū yě shén yǐ! gǔ yǒu yīn yáng, rán hòu yǒu wǔ xíng èr. wǔ dì yòu jù xíng qì sān, yǐ shēng rén mín sì, zài shì yuǎn, nǎi yǒu xìng míng jìng mín wǔ. míng zì zhě, gài suǒ yǐ bié zhòng wěi ér xiǎn cǐ rén ěr, fēi yǐ jì liù wǔ yīn ér dìng gāng róu yě. jīn sú rén bù néng tuī jì běn zǔ, ér fǎn yù yǐ shēng yīn yán yǔ dìng wǔ xíng, wù mò shén yān qī.
亦有妄传姓于五音,设五宅之符第〔一〕,其为诬也甚矣!古有阴阳,然后有五行〔二〕。五帝右据行气〔三〕,以生人民〔四〕,载世远,乃有姓名敬民〔五〕。名字者,盖所以别众猥而显此人尔,非以纪〔六〕五音而定刚柔也。今俗人不能推纪本祖,而反欲以声音言语定五行,误莫甚焉〔七〕。
yī lùn héng jí shù piān yún:" wǔ yīn zhī jiā, yòng kǒu diào xìng míng jí zì, yòng xìng dìng qí míng, yòng míng zhèng qí zì. kǒu yǒu zhāng shè, shēng yǒu wài nèi, yǐ dìng wǔ yīn gōng shāng zhī shí." yòu yún:' tú zhái shù yuē:" zhái yǒu bā shù, yǐ liù jiǎ zhī míng shù ér dì zhī, dì dìng míng lì, gōng shāng shū bié. zhái yǒu wǔ yīn, xìng yǒu wǔ shēng. zhái bù yí qí xìng, xìng yǔ zhái xiāng zéi, zé jí bìng sǐ wáng, fàn zuì yù huò."' wáng xiān shēng yún:'" chuán" dàng zuò" fù".' duó àn: chéng běn zuò"", yì wù.
〔一〕论衡诘术篇云:“五音之家,用口调姓名及字,用姓定其名,用名正其字。口有张歙,声有外内,以定五音宫商之实。”又云:‘图宅术曰:“宅有八术,以六甲之名数而第之,第定名立,宫商殊别。宅有五音,姓有五声。宅不宜其姓,姓与宅相贼,则疾病死亡,犯罪遇祸。”’王先生云:‘“传”当作“傅”。’○铎按:程本作“■”,亦误。
èr chūn qiū fán lù wǔ háng xiāng shēng piān yún:" tiān dì zhī qì, hé ér wéi yī, fēn wéi yīn yáng, pàn wèi sì shí, liè wéi wǔ xíng. xíng zhě xíng yě, qí xíng bù tóng, gù wèi zhī wǔ xíng."
〔二〕春秋繁露五行相生篇云:“天地之气,合而为一,分为阴阳,判为四时,列为五行。行者行也,其行不同,故谓之五行。”
sān jiā yǔ wǔ dì piān:' kǒng zǐ yuē:" xī mǒu yě wén zhū lǎo dān yuē: tiān yǒu wǔ xíng, mù huǒ jīn shuǐ tǔ, fēn shí huà yù, yǐ chéng wàn wù. qí shén wèi zhī wǔ dì." shì míng shì tiān yún:" wǔ xíng zhě, wǔ qì yě." bái hǔ tōng wǔ xíng piān yún:" yán xíng zhě, yù yán wèi tiān xíng qì zhī yì yě." wáng xiān shēng yún:'" yòu" yí dàng zuò" gè".' jì péi àn:" gè" zì shì yě. hàn shū lǜ lì zhì yún:" sān dài gè jù yī tǒng."
〔三〕家语五帝篇:‘孔子曰:“昔某也闻诸老聃曰:天有五行,木、火、金、水、土,分时化育,以成万物。其神谓之五帝。”释名释天云:“五行者,五气也。”白虎通五行篇云:“言行者,欲言为天行气之义也。”王先生云:‘“右”疑当作“各”。’继培按:“各”字是也。汉书律历志云:“三代各据一统。”
sì lǐ jì dà chuán yún:" wáng zhě dì qí zǔ zhī suǒ zì chū, yǐ qí zǔ pèi zhī." zhèng zhù:" wáng zhě zhī xiān zǔ jiē gǎn tài wēi wǔ dì zhī jīng yǐ shēng, cāng zé líng wēi yǎng, chì zé chì biāo nù, huáng zé hán shū niǔ, bái zé bái zhāo jù, hēi zé zhī guāng jì." shū yún:'" cāng zé líng wēi yǎng" zhì" zhī guāng jì" zhě, chūn qiū wén yào gōu wén.' xuān sān nián gōng yáng zhuàn hé xiū zhù:" shàng dì, wǔ dì zài tài wēi zhī zhōng, dié shēng zǐ sūn, gèng wáng tiān xià." shū yún:" cǐ wǔ dì zhě, jí líng wēi yǎng zhī shǔ."
〔四〕礼记大传云:“王者禘其祖之所自出,以其祖配之。”郑注:“王者之先祖皆感太微五帝之精以生,苍则灵威仰,赤则赤熛怒,黄则含枢纽,白则白招拒,黑则汁光纪。”疏云:‘“苍则灵威仰”至“汁光纪”者,春秋文耀钩文。’宣三年公羊传何休注:“上帝,五帝在太微之中,迭生子孙,更王天下。”疏云:“此五帝者,即灵威仰之属。”
wǔ" jìng mín" gài" hào shì" zhī wù.
〔五〕“敬民”盖“号氏”之误。
liù" jì" jiù zuò" jué".
〔六〕“纪”旧作“绝”。
qī lùn héng jí shù piān yún:" rén zhī yǒu xìng zhě, yòng bǐng yú tiān. tiān de wǔ xíng zhī qì wèi xìng yé? yǐ kǒu zhāng shè shēng wài nèi wèi xìng yě? rú yǐ běn suǒ bǐng yú tiān zhě wèi xìng, ruò wǔ gǔ wàn wù bǐng qì yǐ, hé gù yòng kǒu zhāng shè shēng nèi wài dìng zhèng zhī hū?"
〔七〕论衡诘术篇云:“人之有姓者,用禀于天。天得五行之气为姓耶?以口张歙声外内为姓也?如以本所禀于天者为姓,若五谷万物禀气矣,何故用口张歙、声内外定正之乎?”
fū yú chù shuǐ ér shēng yī, niǎo jù cháo ér luǎn. jí èr bù tuī qí běn zǔ, xié yīn ér kě, jí sān hū niǎo wèi yú, kě nèi sì zhī shuǐ hū? hū yú wèi niǎo, kě qī zhī mù xié wǔ? cǐ bù rán zhī shì yě. mìng jū yuē dú, zhōng bì liù wèi mǎ. shì gù fán xìng zhī yǒu yīn yě, bì suí qí běn shēng zǔ suǒ wáng yě. tài hào mù jīng, chéng suì ér wáng, fū qí zǐ sūn xián dāng wèi jiǎo. shén nóng huǒ jīng, chéng yíng huò ér wáng, fū qí zǐ sūn xián dāng wèi zhēng. huáng dì tǔ jīng, chéng zhèn ér wáng, fū qí zǐ sūn xián dāng wèi gōng. shǎo hào jīn jīng, chéng tài bái ér wáng, fū qí zǐ sūn xián dāng wèi shāng. zhuān xū shuǐ jīng, chéng chén ér wáng, fū qí zǐ sūn xián dāng wèi yǔ qī. suī hào bǎi biàn, yīn xíng bù yì.
夫鱼处水而生〔一〕,鸟据巢而卵。即〔二〕不推其本祖,谐音而可,即〔三〕呼鸟为鱼,可内〔四〕之水乎?呼鱼为鸟,可栖之木邪〔五〕?此不然之事也。命驹曰犊,终必〔六〕为马。是故凡姓之有音也,必随其本生祖所王也。太皞木精,承岁而王,夫其子孙咸当为角。神农火精,承荧惑而王,夫其子孙咸当为征。黄帝土精,承镇而王,夫其子孙咸当为宫。少皞金精,承太白而王,夫其子孙咸当为商。颛顼水精,承辰而王,夫其子孙咸当为羽〔七〕。虽号百变,音行不易。
yī zhuāng zi zhì lè piān wén.
〔一〕庄子至乐篇文。
èr" jí" zì yí yǎn, gài" luǎn" zhī bó wén. duó àn:" jí" yóu" ruò" yě. xùn jiàn jīng zhuàn shì cí juǎn bā. wāng yǐ wéi yǎn wén, fēi.
〔二〕“即”字疑衍,盖“卵”之驳文。○铎按:“即”犹“若”也。训见经传释词卷八。汪以为衍文,非。
sān" jí" yǔ" zé" tóng.
〔三〕“即”与“则”同。
sì" nèi" dú wéi" nà".
〔四〕“内”读为“纳”。
wǔ shuō wén yún:" xī, niǎo zài cháo shàng. huò cóng mù qī zuò qī."
〔五〕说文云:“西,鸟在巢上。或从木、妻作栖。”
liù" bì" jiù zuò" bù".
〔六〕“必”旧作“不”。
qī hàn shū lǜ lì zhì yún:" wǔ xīng zhī hé yú wǔ xíng, shuǐ hé yú chén xīng, huǒ hé yú yíng huò, jīn hé yú tài bái, mù hé yú suì xīng, tǔ hé yú zhèn xīng." yù lǎn wǔ yǐn shàng shū kǎo líng yào yún:" suì xīng mù jīng, yíng huò huǒ jīng, zhèn xīng tǔ jīng, tài bái jīn jīng, chén xīng shuǐ jīng yě." kāi yuán zhàn jīng shí jiǔ yǐn chūn qiū yùn dòu shū yún:" suì xīng shuài wǔ jīng jù yú dōng fāng qī sù, cāng dì yǐ rén liáng wēn ràng qǐ. yíng huò shuài wǔ jīng jù yú nán fāng qī sù, chì dì yǐ kuān míng duō zhì lüè qǐ. tián xīng shuài wǔ jīng jù yú zhōng yāng, huáng dì yǐ zhòng hòu xián shèng qǐ. tài bái shuài wǔ jīng jù yú xī fāng qī sù, bái dì yǐ yǒng wǔ chéng xìn duō jié yì qǐ. chén xīng shuài wǔ jīng jù yú běi fāng qī sù, hēi dì yǐ qīng píng jìng jié tōng míng qǐ."" tián" yǔ" zhèn" tóng.
〔七〕汉书律历志云:“五星之合于五行,水合于辰星,火合于荧惑,金合于太白,木合于岁星,土合于镇星。”御览五引尚书考灵耀云:“岁星木精,荧惑火精,镇星土精,太白金精,辰星水精也。”开元占经十九引春秋运斗枢云:“岁星帅五精聚于东方七宿,苍帝以仁良温让起。荧惑帅五精聚于南方七宿,赤帝以宽明多智略起。填星帅五精聚于中央,黄帝以重厚贤圣起。太白帅五精聚于西方七宿,白帝以勇武诚信多节义起。辰星帅五精聚于北方七宿,黑帝以清平静洁通明起。”“填”与“镇”同。
sú gōng yòu yuē:" shāng jiā zhī zhái, yí xī chū mén yī." cǐ fù xū yǐ. wǔ háng dāng chū chéng qí shèng, rù jū qí ào nǎi ān jí. shāng jiā xiàng dōng rù èr, dōng rù fǎn yǐ wéi jīn fá mù, zé jiā zhōng jīng shén rì zhàn dòu yě. wǔ xíng jiē rán. yòu yuē:" zhái yǒu gōng shāng zhī dì, zhí fú zhī suì sān." jì rán zhě, yú sì qí shàng zēng sǔn mén shù, jí kě yǐ biàn qí yīn ér guò qí fú xié? jīn yī zhái yě, tóng xìng xiāng dài, huò jí huò xiōng yī guān yě, tóng xìng xiāng dài, huò qiān huò miǎn yī gōng yě, chéng kāng jū zhī rì yǐ xìng, yōu lì jū zhī rì yǐ shuāi. yóu cǐ guān zhī, jí xiōng xīng shuāi bù zài zhái míng yǐ wǔ.
俗工又曰:“商家之宅,宜西出门〔一〕。”此复虚矣。五行当出乘其胜,入居其隩乃安吉。商家向东入〔二〕,东入反以为金伐木,则家中精神日战斗也。五行皆然。又曰:“宅有宫商之第,直符之岁〔三〕。”既然者,于〔四〕其上增损门数,即可以变其音而过其符邪?今一宅也,同姓相代,或吉或凶;一官也,同姓相代,或迁或免;一宫也,成、康居之日以兴,幽、厉居之日以衰。由此观之,吉凶兴衰不在宅明矣〔五〕。
yī lùn héng jí shù piān yún:' tú zhái shù yuē:" shāng jiā mén bù yí nán xiàng, zhēng jiā mén bù yí běi xiàng, zé shāng jīn nán fāng huǒ yě, zhēng huǒ běi fāng shuǐ yě. shuǐ shèng huǒ, huǒ zéi jīn, wǔ xíng zhī qì bù xiāng de, gù wǔ xìng zhī zhái, mén yǒu yí xiàng. xiàng dé qí yí, fù guì jí chāng xiàng shī qí yí, pín jiàn shuāi hào."'
〔一〕论衡诘术篇云:‘图宅术曰:“商家门不宜南向,征家门不宜北向,则商金南方火也,征火北方水也。水胜火,火贼金,五行之气不相得,故五姓之宅,门有宜向。向得其宜,富贵吉昌;向失其宜,贫贱衰耗。”’
èr wén yǒu tuō wù.
〔二〕文有脱误。
sān lùn héng shí piān yún:" tài suì zài zi, zi zhái zhí fú, wǔ zhái wèi pò."
〔三〕论衡●时篇云:“太岁在子,子宅直符,午宅为破。”
sì jiù zuò" fàng".
〔四〕旧作“放”。
wǔ lùn héng jí shù piān yún:" jīn fǔ tíng zhī nèi, lì shě lián shǔ, mén xiàng yǒu nán běi, zhǎng lì shě chuán, lǘ jū yǒu dōng xī. zhǎng lì zhī xìng, bì yǒu gōng shāng, zhū lì zhī shě, bì yǒu zhēng yǔ. ān guān qiān xǐ, wèi bì jiǎo xìng mén nán xiàng yě. shī wèi biǎn chù, wèi bì shāng xìng mén běi chū yě."
〔五〕论衡诘术篇云:“今府廷之内,吏舍连属,门向有南北,长吏舍传,闾居有东西。长吏之姓,必有宫商,诸吏之舍,必有征羽。安官迁徙,未必角姓门南向也。失位贬黜,未必商姓门北出也。”
jí zhū shén zhǐ tài suì fēng lóng gōu chén tài yīn jiāng jūn zhī shǔ yī, cǐ nǎi tiān lì, fēi xì mín suǒ dāng shì yě. tiān zhī yǒu cǐ shén yě, jiē suǒ yǐ fèng chéng yīn yáng ér lì wù yě èr, ruò rén zhì zhī yǒu mù shǒu lìng zhǎng yǐ. xiàng zhī hé nù? bèi zhī hé yuàn? jūn mín dào jìn, bù yí xiāng zé, kuàng shén zhì guì, yú rén yì lǐ, qǐ kě wàng hū sān?
及诸神只太岁、丰隆、钩陈、太阴将军之属〔一〕,此乃天吏,非细民所当事也。天之有此神也,皆所以奉成阴阳而利物也〔二〕,若人治之有牧守令长矣。向之何怒?背之何怨?君民道近,不宜相责,况神致贵,与人异礼,岂可望乎〔三〕?
yī hán fēi zǐ shì xié piān yún:" fēng lóng wǔ xíng tài yǐ wáng xiāng shè tí liù shén wǔ kuò tiān hé yīn qiǎng suì xīng." wáng yì lí sāo zhù yún:" fēng lóng, léi shī." hàn shū yáng xióng chuán yún:" zhào zhāo yáo yǔ tài yīn xī, fú gōu chén shǐ dāng bīng." zhāng yàn yuē:" tài yīn, suì hòu sān chén yě." fú qián yuē:" gōu chén, zǐ gōng wài yíng chén xīng." àn bào piáo zi dēng shè piān yǒu nuò gāo tài yīn jiāng jūn. duó àn:" jí" yóu" ruò" yě, yǔ shàng" jí zhōu shǐ zhī shì jìng zhòng" tóng.
〔一〕韩非子饰邪篇云:“丰隆、五行、太乙、王相、摄提、六神、五括、天河、殷抢、岁星。”王逸离骚注云:“丰隆,雷师。”汉书扬雄传云:“诏招摇与太阴兮,伏钩陈使当兵。”张晏曰:“太阴,岁后三辰也。”服虔曰:“钩陈,紫宫外营陈星。”按抱朴子登涉篇有诺皋太阴将军。○铎按:“及”犹“若”也,与上“及周史之筮敬仲”同。
èr hàn shū lǜ lì zhì yún:" wàn wù dì tōng, zú chū yú yín, rén fèng ér chéng zhī."" lì" hé běn zuò" lì". àn lì lì bìng wù, dàng shì"" zì. shuō wén yún:", cái yě. cóng dāo, cóng wèi." lì zì xíng xiāng jìn ér wù.
〔二〕汉书律历志云:“万物棣通,族出于寅,人奉而成之。”“利”何本作“吏”。按利、吏并误,当是“●”字。说文云:“●,裁也。从刀,从未。”●、利字形相近而误。
sān lùn héng jī rì piān yún:" kān yú lì lì shàng zhū shén fēi yī, shèng rén bù yán, zhū zǐ bù chuán, dài wú qí shí. tiān dào nán zhī, jiǎ lìng yǒu zhī, zhū shén yòng shì zhī rì yě. jì zhī hé fú? bù huì hé huò? wáng zhě yǐ jiǎ zǐ zhī rì jǔ shì, mín yì yòng zhī, wáng zhě wén zhī, bù xíng fǎ yě. fū wáng zhě bù nù mín bù yǔ jǐ xiāng bì, tiān shén hé wéi dú dāng zé zhī?" shuō wén yún:", zé wàng yě." jīng diǎn tōng zuò" wàng".
〔三〕论衡讥日篇云:“堪舆历历上诸神非一,圣人不言,诸子不传,殆无其实。天道难知,假令有之,诸神用事之日也。忌之何福?不讳何祸?王者以甲子之日举事,民亦用之,王者闻之,不刑法也。夫王者不怒民不与己相避,天神何为独当责之?”说文云:“●,责望也。”经典通作“望”。
qiě yù shǐ rén ér bì guǐ, shì jí dào lù bù kě xíng, ér shì lú bù fù jū yě. cǐ wèi xián rén jūn zǐ bǐng xīn fāng zhí, jīng shén jiān gù zhě yě yī. zhì rú shì sú xiǎo rén, chǒu qiè bì fù èr, qiǎn lòu yú gàng, jiān rǎn jì chéng, yòu shù yáng jīng pò dǎn. jīn bù shùn jīng chéng suǒ xiàng sān, ér qiáng zhī yǐ qí suǒ wèi, zhí yì zēng bìng ěr. hé yǐ míng qí rán yě? fū rén zhī suǒ yǐ wéi rén zhě, fēi yǐ cǐ bā chǐ zhī shēn yě sì, nǎi yǐ qí yǒu jīng shén yě. rén yǒu kǒng bù sǐ zhě, fēi bìng zhī suǒ jiā yě, fēi rén gōng zhī suǒ gū yě wǔ. rán ér zhì yú suì bù sǔn zhě liù, jīng chéng qù zhī yě qī. mèng bēn xiá měng hǔ ér bù huáng bā, yīng rén wèi lóu yǐ ér fā wén jiǔ. jīn tōng shì yī huò yù qiáng léi bìng zhī yú rén yī yī, bì zhī qí suǒ bù néng yī èr, wú yòu kǒng qí wèi jǐn shàn yě yī sān.
且欲使人而避鬼,是即道路不可行,而室庐不复居也。此谓贤人君子秉心方直,精神坚固者也〔一〕。至如世俗小人,丑妾婢妇〔二〕,浅陋愚戆,渐染既成,又数扬精破胆。今不顺精诚所向〔三〕,而强之以其所畏,直亦增病尔。何以明其然也?夫人之所以为人者,非以此八尺之身也〔四〕,乃以其有精神也。人有恐怖死者,非病之所加也,非人功之所辜也〔五〕。然而至于遂不损者〔六〕,精诚去之也〔七〕。孟贲狎猛虎而不惶〔八〕,婴人畏蝼蚁而发闻〔九〕。今通士〔一0〕或欲强羸病之愚人〔一一〕,必之其所不能〔一二〕,吾又恐其未尽善也〔一三〕。
yī shī dìng zhī fāng zhōng yún:" bǐng xīn sāi yuān", máo chuán:" bǐng, cāo yě." huái nán zǐ fàn lùn xùn yún:" shèng rén xīn píng zhì yì, jīng shén nèi shǒu, wù mò zú yǐ huò zhī." lǔ yǔ yún:" xuè qì qiáng gù."
〔一〕诗定之方中云:“秉心塞渊”,毛传:“秉,操也。”淮南子泛论训云:“圣人心平志易,精神内守,物莫足以惑之。”鲁语云:“血气强固。”
èr lǐ jì qū lǐ zhèng zhù:" bì zhī yán bēi yě."
〔二〕礼记曲礼郑注:“婢之言卑也。”
sān zhuāng zi yú fù piān yún:" zhēn zhě, jīng chéng zhī zhì yě. bù jīng bù chéng, bù néng dòng rén." lùn héng gǎn xū piān yún:" jīng chéng suǒ jiā, jīn shí wèi kuī."
〔三〕庄子渔父篇云:“真者,精诚之至也。不精不诚,不能动人。”论衡感虚篇云:“精诚所加,金石为亏。”
sì kǎo gōng jì yún:" rén zhǎng bā chǐ." shuō wén yún" fū, zhàng fū yě. zhōu zhì yǐ bā cùn wèi chǐ, shí chǐ wèi zhàng. rén zhǎng bā chǐ, gù yuē zhàng fū."
〔四〕考工记云:“人长八尺。”说文云“夫,丈夫也。周制以八寸为尺,十尺为丈。人长八尺,故曰丈夫。”
wǔ jù yǒu wù zì.
〔五〕句有误字。
liù sǔn, wèi bìng jiǎn yě. hòu hàn shū yuán ān hòu hóng chuán yún:" fēng guān dāng jǔ xiào lián, yǐ xiōng míng wèi wèi xiǎn, suì chēng fēng jí. hòu shù nián, xiōng dé jǔ, guān nǎi chēng sǔn." fāng yán yún:" zhēn, yì yě. fán bìng shǎo yù ér jiā jù, yì wèi zhī bù zhēn." guō zhù:" yán suī shǎo sǔn wú suǒ yì yě."
〔六〕损,谓病减也。后汉书袁安后闳传云:“封观当举孝廉,以兄名位未显,遂称风疾。后数年,兄得举,观乃称损。”方言云:“斟,益也。凡病少愈而加剧,亦谓之不斟。”郭注:“言虽少损无所益也。”
qī hàn shū dōng fāng shuò chuán yún:" jīng shén sàn ér xié qì jí."
〔七〕汉书东方朔传云:“精神散而邪气及。”
bā jiù zuò" gài bēn xiá měng hǔ ér bù huáng". àn hán fēi zǐ shǒu dào piān yún:" fú hǔ ér bù yǐ xiá, cǐ bēn yù zhī suǒ huàn." yì yǔ cǐ bèi. xún zǐ chén dào piān yún:" xiá hǔ zé wēi, zāi jí qí shēn." lùn héng zāo hǔ piān yì yún:" fū hǔ, shān lín zhī shòu, bù xiá zhī wù yě." guǎng yǎ shì gǔ yún:" huáng, jù yě."
〔八〕旧作“盖奔柙猛虎而不惶”。按韩非子守道篇云:“服虎而不以柙,此贲、育之所患。”意与此背。荀子臣道篇云:“狎虎则危,灾及其身。”论衡遭虎篇亦云:“夫虎,山林之兽,不狎之物也。”广雅释诂云:“惶,惧也。”
jiǔ" yīng rén" yóu" yīng ér". fā wén, wèi fā shēng wén yú rén yě. hán cè zhāng yí shuō hán wáng yuē:" fū qín zú zhī yǔ shān dōng zhī zú yě, yóu mèng bēn zhī yǔ qiè fū yě. yǐ zhòng lì xiāng yā, yóu wū huò zhī yǔ yīng ér yě." shì yì mèng bēn yīng ér duì jǔ zhī zhèng.
〔九〕“婴人”犹“婴儿”。发闻,谓发声闻于人也。韩策张仪说韩王曰:“夫秦卒之与山东之卒也,犹孟贲之与怯夫也。以重力相压,犹乌获之与婴儿也。”是亦孟贲、婴儿对举之证。
yī xún zǐ bù gǒu piān yún:" wù zhì ér yīng, shì qǐ ér biàn, ruò shì zé kě wèi tōng shì yǐ." huái nán zǐ xiū wù xùn yún:" tōng shì zhě, bì kǒng mò zhī lèi."
〔一0〕荀子不苟篇云:“物至而应,事起而辨,若是则可谓通士矣。”淮南子修务训云:“通士者,必孔、墨之类。”
yī yī lǐ jì wèn sàng yún:" shēn bìng tǐ léi." hán fēi zǐ shí guò piān yún:" shì dài fū léi bìng."
〔一一〕礼记问丧云:“身病体羸。”韩非子十过篇云:“士大夫羸病。”
yī èr dà dài lǐ zēng zǐ lì shì piān yún:" qiáng qí suǒ bù néng."
〔一二〕大戴礼曾子立事篇云:“强其所不能。”
yī sān lún yǔ yún:" wèi jǐn shàn yě."
〔一三〕论语云:“未尽善也。”
yí fēng yì sú zhī běn, nǎi zài kāi qí xīn ér zhèng qí jīng. jīn mín shēng bú jiàn zhèng dào, ér cháng yú xié yín kuáng huò zhī zhōng, qí xìn zhī yě, nán zú yī jiě yě. wéi wáng zhě néng biàn zhī èr.
移风易俗之本,乃在开其心而正其精。今民生不见正道,而长于邪淫诳惑之中,其信之也,难卒〔一〕解也。惟王者能变之〔二〕。
yī" zú" dú wéi" cù".
〔一〕“卒”读为“猝”。
èr hàn shū dì lǐ zhì yún:' kǒng zǐ yuē:" yí fēng yì sú, mò shàn yú lè." yán shèng wáng zài shàng, tǒng lǐ rén lún, bì wù qí běn ér yì qí mò. huái nán zǐ tài zú xùn yún:" chéng jué qí shàn zhì, fáng qí xié xīn, qǐ qí shàn dào, sāi qí jiān lù, yǔ tóng chū yī dào, zé mín xìng kě shàn, ér fēng sú kě měi yě."
〔二〕汉书地理志云:‘孔子曰:“移风易俗,莫善于乐。”言圣王在上,统理人伦,必务其本而易其末。淮南子泰族训云:“诚决其善志,防其邪心,启其善道,塞其奸路,与同出一道,则民性可善,而风俗可美也。”