strong shí huò qī strong
食货七
lì dài shèng shuāi hù kǒu
历代盛衰户口
zhōu qín hàn hòu hàn wèi jìn sòng qí liáng chén hòu wèi běi qí hòu zhōu suí dà táng
(周 秦 汉 后汉 魏 晋 宋 齐 梁 陈 后魏 北齐 后周隋 大唐)
sān huáng yǐ qián shàng yǐ, mí kě dé ér xiáng yě. kǒng zǐ chēng yáo yuē dà zāi, shùn yuē jǐn shàn, yǔ yuē wú xián. yǐ sān shèng zhī dé, dì fāng bù guò shù qiān lǐ, gù jūn chén gē dé, hán qì zhī lèi, gè dé qí yí. yǔ píng shuǐ tǔ, wèi jiǔ zhōu, rén kǒu qiān sān bǎi wǔ shí wǔ wàn sān qiān jiǔ bǎi èr shí sān. tú shān zhī huì, zhū hóu chéng táng yú zhī shèng, zhí yù bó zhě wàn guó. nán nǚ gēng zhī, bù duó qí shí, gù gōng jiā yǒu sān shí nián zhī jī, sī jiā yǒu jiǔ nián zhī chǔ. jí qí shuāi yě, qì jì bù wù, xù yǒu yǒu qióng kǒng jiǎ zhī luàn, zāo jié xíng bào, zhū hóu xiāng jiān, dǎi tāng shòu mìng, qí néng cún zhě sān qiān yú guó, fāng yú tú shān, shí sǔn qí qī. qí hòu zhòu zuò yín nüè, hòu fù yǐ shí lù tái, dà liǎn yǐ jī jù qiáo, rén shù kǔ ér wú liáo, tiān xià qù zhī.
三皇以前尚矣,靡可得而详也。孔子称尧曰大哉,舜曰尽善,禹曰无閒。以三圣之德,地方不过数千里,故君臣歌德,含气之类,各得其宜。禹平水土,为九州,人口千三百五十五万三千九百二十三。涂山之会,诸侯承唐虞之盛,执玉帛者万国。男女耕织,不夺其时,故公家有三十年之积,私家有九年之储。及其衰也,弃稷不务,续有有穷、孔甲之乱,遭桀行暴,诸侯相兼,逮汤受命,其能存者三千馀国,方於涂山,十损其七。其后纣作淫虐,厚赋以实鹿台,大敛以积巨桥,人庶苦而无憀,天下去之。
zhōu wǔ wáng zhì shāng zhī zuì, wǎng yǒu dí yú wǒ shī, yī róng yī tiān xià dà dìng, chuí gǒng ér tiān xià zhì, dìng wǔ děng zhī fēng, fán qiān qī bǎi qī shí sān guó. yòu jiǎn tāng shí qiān sān bǎi guó, rén zhòng zhī sǔn yì rú zhī. zhōu gōng xiāng chéng wáng, zhì lǐ xíng cuò, rén kǒu qiān sān bǎi qī shí wàn sì qiān jiǔ bǎi èr shí sān, cǐ zhōu zhī jí shèng yě. jí zhāo wáng nán zhēng bù hái, mù wáng huāng mào, jiā yǐ yōu zhī luàn, píng wáng dōng qiān, sān shí yú nián. zhuāng wáng shí sān nián, qí huán gōng èr nián, wǔ qiān lǐ wài fēi tiān zǐ zhī yù. zì tài zǐ gōng hóu yǐ xià zhì yú shù rén, fán qiān yī bǎi bā shí sì wàn yī qiān jiǔ bǎi èr shí sān rén. qí hòu zhū hóu xiāng bìng, shàng yǒu qiān èr bǎi guó. chūn qiū èr bǎi sì shí èr nián zhī zhōng, shì jūn sān shí liù, wáng guó wǔ shí èr, zhū hóu gèng xiāng zhēng fá, bēn zǒu bù bǎo shè jì zhě, bù kě shèng shǔ. qí huán jiù qí nán, kǒng zǐ dìng qí wén, zhì yú zhàn guó, cún zhě shí yú. yú shì zòng héng duǎn cháng zhī shuō, xiāng duó yú shí, cán rén zhà lì zhī bīng, dòng yǐ wàn jì. yī quē zhī bài, zhǎn shǒu èr shí sì wàn. cháng píng zhī zhàn, xuè liú piào lǔ. zhōu zhī liè guó, wéi qín chǔ yàn ér yǐ. qí jí sān jìn, jiē yǐ cuàn luàn. wèi suī dé cún, bù jué rú xiàn. yīn xiàn. rán kǎo sū zhāng zhī shuō, jì qín jí shān dōng liù guó róng zú, shàng yú wǔ bǎi yú wàn, tuī rén kǒu shù shàng dāng qiān yú wàn.
周武王致商之罪,罔有敌於我师,一戎衣天下大定,垂拱而天下治,定五等之封,凡千七百七十三国。又减汤时千三百国,人众之损亦如之。周公相成王,致理刑措,人口千三百七十万四千九百二十三,此周之极盛也。及昭王南征不还,穆王荒耄,加以幽之乱,平王东迁,三十馀年。庄王十三年,齐桓公二年,五千里外非天子之御。自太子公侯以下至於庶人,凡千一百八十四万一千九百二十三人。其后诸侯相并,尚有千二百国。春秋二百四十二年之中,弑君三十六,亡国五十二,诸侯更相征伐,奔走不保社稷者,不可胜数。齐桓救其难,孔子定其文,至於战国,存者十馀。於是纵横短长之说,相夺於时,残人诈力之兵,动以万计。伊阙之败,斩首二十四万。长平之战,血流漂卤。周之列国,唯秦、楚、燕而已。齐及三晋,皆以篡乱。卫虽得存,不绝如线。(音线。)然考苏、张之说,计秦及山东六国戎卒,尚逾五百馀万,推人口数尚当千馀万。
qín jiān zhū hóu, suǒ shā sān fēn jū èr, yóu yǐ yú lì běi zhù cháng chéng sì shí yú wàn, nán shù wǔ lǐng wǔ shí yú wàn, ē páng lí shān qī shí yú wàn. shí yú nián xián, bǎi xìng sǐ méi, xiāng zhǒng yú lù. chén xiàng yòu sì qí kù liè, xīn ān zhī kēng, èr shí yú wàn, péng chéng zhī zhàn, suī shuǐ bù liú.
秦兼诸侯,所杀三分居二,犹以馀力北筑长城四十馀万,南戍五岭五十馀万,阿房、骊山七十馀万。十馀年閒,百姓死没,相踵於路。陈、项又肆其酷烈,新安之坑,二十馀万,彭城之战,睢水不流。
hàn gāo dì dìng tiān xià, rén zhī sǐ shāng yì shù bǎi wàn, shì yǐ píng chéng zhī zú bù guò sān shí wàn, fāng zhī liù guó, shí fēn wú sān. xiào wén yǎn wǔ xiū wén, yú rén xiū xī, cháng yù zuò lù tái, zhào gōng jì zhī, zhí bǎi jīn, yuē:" bǎi jīn, zhōng rén shí jiā zhī chǎn. wú fèng xiān dì gōng shì, cháng kǒng xiū zhī." nǎi zhǐ. xiào jǐng chéng píng, fù yì jiǎn shěng, sān shí ér shuì yī, rén rén zì ài. měi yǒu zhào mìng bān xià xiāng lǘ, chuí bái dài lǎo fú jí cè zhàng yǐ tīng zhī, sī yī jiàn tài píng. zhì wǔ dì yuán shòu zhōng, liù shí yú nián, rén zhòng dà zēng, tài cāng zhī sù hóng fǔ ér bù shí, dōu nèi zhī qián guàn xiǔ ér bù xiào. xiào wǔ dì chéng qí zī xù, nǎi lì bīng mǎ yǐ rǎng róng dí, kuò dì xiá guǎng, zhēng fá bù xiū, shí shù nián xián, tiān xià zhī zhòng, yì jiǎn bàn yǐ. mò nián zhuī huǐ, gù xià āi tòng zhī zhào, fēng chéng xiàng fù rén hóu. zhāo xuān zhī hòu, bà zhàn wù nóng, hù kǒu jiàn yì. yuán dì shí, gòng yǔ shàng shū yuē:" gǔ zhě gōng nǚ bù guò jiǔ rén, mò mǎ bù guò bā pǐ. gāo zǔ xiào wén xiào jǐng huáng dì, xiū gǔ jié jiǎn, gōng nǚ bù guò shí yú, jiù mǎ bù guò bǎi yú pǐ. gù shí qí sān fú guān shū wù bù guò shí sì. fāng jīn qí sān fú guān zuò gōng gè shù qiān rén, suì fèi shù jù wàn. shǔ guǎng hàn zhǔ jīn yín qì, suì gè yòng wǔ bǎi wàn, sān gōng guān guān fèi wǔ qiān wàn, zhī shì yì rán. jiù mǎ shí sù jiāng wàn pǐ. bǎi xìng zhòng kùn, qǐng cóng shěng jiǎn." dì duō cǎi nà zhī. zhì xiào píng yuán shǐ èr nián, rén hù qiān èr bǎi èr shí sān wàn sān qiān, kǒu wǔ qiān jiǔ bǎi wǔ shí jiǔ wàn sì qiān jiǔ bǎi qī shí bā, cǐ hàn zhī jí shèng yě. jí wáng mǎng cuàn wèi, xù yǐ gēng shǐ chì méi zhī luàn, lǜ tǔ yí lí, shí cái èr sān.
汉高帝定天下,人之死伤亦数百万,是以平城之卒不过三十万,方之六国,十分无三。孝文偃武修文,与人休息,尝欲作露台,召工计之,直百金,曰:“百金,中人十家之产。吾奉先帝宫室,常恐羞之。”乃止。孝景承平,赋役减省,三十而税一,人人自爱。每有诏命颁下乡闾,垂白戴老扶疾策杖以听之,思一见太平。至武帝元狩中,六十馀年,人众大增,太仓之粟红腐而不食,都内之钱贯朽而不校。孝武帝乘其资稸,乃厉兵马以攘戎狄,廓地遐广,征伐不休,十数年閒,天下之众,亦减半矣。末年追悔,故下哀痛之诏,封丞相富人侯。昭宣之后,罢战务农,户口渐益。(元帝时,贡禹上书曰:“古者宫女不过九人,秣马不过八疋。高祖、孝文、孝景皇帝,修古节俭,宫女不过十馀,厩马不过百馀疋。故时齐三服官输物不过十笥。方今齐三服官作工各数千人,岁费数钜万。蜀广汉主金银器,岁各用五百万,三工官官费五千万,织室亦然。厩马食粟将万疋。百姓重困,请从省俭。”帝多采纳之。)至孝平元始二年,人户千二百二十三万三千,口五千九百五十九万四千九百七十八,此汉之极盛也。及王莽篡位,续以更始、赤眉之乱,率土遗黎,十才二三。
hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ zhōng, bīng gé jiàn xī. zhì zhōng yuán èr nián, hù sì bǎi èr shí qī wàn liù bǎi sān shí sì, kǒu èr qiān yī bǎi wàn qī qiān bā bǎi èr shí. míng zhāng zhī hòu, tiān xià wú shì, wù zài yǎng mín. zhì yú xiào hé, rén hù zī zhí. huán dì yǒng shòu sān nián, hù qiān liù shí qī wàn qī qiān jiǔ bǎi liù shí, kǒu wǔ qiān liù bǎi sì shí bā wàn liù qiān bā bǎi wǔ shí liù. líng dì zāo huáng jīn wèi kòu, xiàn dì yù dǒng zhuō chēng luàn, dà fén gōng miào, jié yù xī qiān, shì yǐ xīng píng jiàn ān zhī jì, hǎi nèi huāng cán, rén hù suǒ cún, shí wú yī èr.
后汉光武建武中,兵革渐息。至中元二年,户四百二十七万六百三十四,口二千一百万七千八百二十。明、章之后,天下无事,务在养民。至於孝和,人户滋殖。桓帝永寿三年,户千六十七万七千九百六十,口五千六百四十八万六千八百五十六。灵帝遭黄巾为寇,献帝遇董卓称乱,大焚宫庙,劫御西迁,是以兴平、建安之际,海内荒残,人户所存,十无一二。
wèi wǔ jù zhōng yuán, liú bèi gē bā shǔ, sūn quán jǐn yǒu jiāng dōng zhī dì. sān guó dǐng lì, zhàn zhēng bù xī. liú bèi zhāng wǔ yuán nián, yǒu hù èr shí wàn, nán nǚ kǒu jiǔ shí wàn. jí píng shǔ, dé hù èr shí bā wàn, kǒu jiǔ shí sì wàn, dài jiǎ jiàng shì shí wàn èr qiān, lì sì wàn, tōng jì hù jiǔ shí sì wàn sān qiān sì bǎi èr shí sān, kǒu wǔ bǎi sān shí qī wàn èr qiān bā bǎi bā shí yī. chú píng shǔ suǒ de, dāng shí wèi shì wéi yǒu hù liù shí liù wàn sān qiān sì bǎi èr shí sān, kǒu yǒu sì bǎi sì shí sān wàn èr qiān bā bǎi bā shí yī. sūn quán chì wū wǔ nián, yǒu hù wǔ shí èr wàn, nán nǚ kǒu èr bǎi sān shí wàn.
魏武据中原,刘备割巴蜀,孙权尽有江东之地。三国鼎立,战争不息。(刘备章武元年,有户二十万,男女口九十万。)及平蜀,得户二十八万,口九十四万,带甲将士十万二千,吏四万,通计户九十四万三千四百二十三,口五百三十七万二千八百八十一。除平蜀所得,当时魏氏唯有户六十六万三千四百二十三,口有四百四十三万二千八百八十一。(孙权赤乌五年,有户五十二万,男女口二百三十万。)
jìn wǔ dì tài kāng yuán nián, píng wú, shōu qí tú jí, hù wǔ shí sān wàn, lì sān wàn èr qiān, bīng èr shí sān wàn, nán nǚ kǒu èr bǎi sān shí wàn, hòu gōng wǔ qiān yú rén. jiǔ zhōu yōu tóng, dà dǐ biān hù èr bǎi sì shí wǔ wàn jiǔ qiān bā bǎi sì shí, kǒu qiān liù bǎi yī shí liù wàn sān qiān bā bǎi liù shí sān, cǐ jìn zhī jí shèng yě. shǔ liú chán yán xìng yuán nián, zé wèi cháng dào xiāng gōng jǐng yuán sì nián, suì cì guǐ wèi, shì suì wèi miè shǔ. zhì jìn wǔ dì tài kāng yuán nián, suì cì gēng zǐ, fán yī shí bā nián. hù zēng jiǔ shí bā wàn liù qiān sān bǎi bā shí yī, kǒu zēng bā bǎi sì shí jiǔ wàn jiǔ bǎi bā shí èr. zé dāng sān guó dǐng zhì zhī shí, tiān xià tōng jì hù bǎi sì shí qī wàn sān qiān sì bǎi sān shí sān, kǒu qī bǎi liù shí qī wàn èr qiān bā bǎi bā shí yī, yǐ fèng sān zhǔ, sī yǐ qín yǐ. hòu zhào shí lè, jù yǒu hé běi, chū wén wǔ guān shàng shū, qǐng yī liú bèi zài shǔ wèi wáng zài yè gù shì, wèi wáng jí cáo gōng, yǐ hé nèi wèi jí děng shí yī jùn, bìng qián zhào guó hé èr shí sì, hù èr shí jiǔ wàn wèi zhào guó. qián qín fú jiān miè qián yān mù róng wěi, rù yè, yuè qí míng jí, hù èr bǎi sì shí wǔ wàn bā qiān jiǔ bǎi liù shí jiǔ, kǒu jiǔ bǎi jiǔ shí bā wàn qī qiān jiǔ bǎi sān shí wǔ. xǐ guān dōng háo jié jí zhū zá yí shí wàn hù yú guān zhōng. píng yàn dìng shǔ zhī chēng, wěi dài zhī shèng yě. shí guān lǒng qīng yàn, bǎi xìng fēng lè, zì cháng ān zhì yú zhū zhōu, èr shí lǐ yī tíng, sì shí lǐ yī yì, lǚ xíng zhě qǔ gěi yú tú, gōng shāng zī fàn yú dào.
晋武帝太康元年,平吴,收其图籍,户五十三万,吏三万二千,兵二十三万,男女口二百三十万,后宫五千馀人。九州攸同,大抵编户二百四十五万九千八百四十,口千六百一十六万三千八百六十三,此晋之极盛也。(蜀刘禅炎兴元年,则魏常道乡公景元四年,岁次癸未,是岁魏灭蜀。至晋武帝太康元年,岁次庚子,凡一十八年。户增九十八万六千三百八十一,口增八百四十九万九百八十二。则当三国鼎峙之时,天下通计户百四十七万三千四百三十三,口七百六十七万二千八百八十一,以奉三主,斯以勤矣。后赵石勒,据有河北,初文武官上疏,请依刘备在蜀、魏王在邺故事,魏王即曹公,以河内、魏、汲等十一郡,并前赵国合二十四,户二十九万为赵国。前秦苻坚灭前燕慕容暐,入邺,阅其名籍,户二百四十五万八千九百六十九,口九百九十八万七千九百三十五。徙关东豪杰及诸杂夷十万户於关中。平燕定蜀之称,伪代之盛也。时关陇清晏,百姓丰乐,自长安至於诸州,二十里一亭,四十里一驿,旅行者取给於途,工商资贩於道。)
sòng wǔ dì běi qǔ nán yàn, píng guǎng gù, nán yàn, mù róng chāo. guǎng gù, jí jīn běi hǎi jùn. xī miè hòu qín, píng guān luò, hòu qín, yáo hóng. cháng hé yǐ nán, jǐn wèi sòng yǒu. dì sù jié jiǎn, yǒu sī cháng zòu dōng xī táng shī jú jiǎo chuáng, yòng yín tú dīng, dì yǐ wéi fèi, shǐ yòng zhí jiǎo chuáng, dīng yòng tiě. gōng zhǔ chū shì, qiǎn sòng bù guò èr shí wàn, wú jǐn xiù jīn yù zhī fèi. wén dì lì jīng lín rén, jiāng zuǒ shù dài dì wáng mò jí, suǒ yǐ chēng yuán jiā zhī lǐ, bǐ qián hàn zhī wén jǐng yān. jì ér guó fù bīng jiàng, gèng wù jīng lüè. yuán jiā èr shí qī nián, hòu wèi zhǔ tài wǔ dì yǐ shù shí wàn zhòng nán fá, hé shàng tún shù, xiāng cì fù bài. wèi shī zhì guā bù ér hái. sòng zhī cái lì, zì cǐ shuāi hào. jīn àn běn shǐ, xiào wǔ dà míng bā nián, hù jiǔ shí wàn liù qiān bā bǎi qī shí, kǒu sì bǎi liù shí bā wàn wǔ qiān wǔ bǎi yī.
宋武帝北取南燕,平广固,(南燕,慕容超。广固,即今北海郡。)西灭后秦,平关洛,(后秦,姚泓。)长河以南,尽为宋有。帝素节俭,有司尝奏东西堂施局脚床,用银涂钉,帝以为费,使用直脚床,钉用铁。公主出適,遣送不过二十万,无锦绣金玉之费。文帝励精临人,江左数代帝王莫及,所以称元嘉之理,比前汉之文、景焉。既而国富兵彊,更务经略。元嘉二十七年,后魏主太武帝以数十万众南伐,河上屯戍,相次覆败。魏师至瓜步而还。宋之财力,自此衰耗。今按本史,孝武大明八年,户九十万六千八百七十,口四百六十八万五千五百一。
qí shì liù wáng, nián dài duǎn cù, qí hù kǒu wèi xiáng.
齐氏六王,年代短促,其户口未详。
liáng wǔ zhī chū, yì chēng wéi lǐ, jí jīng huá hào jié, tān dì yāo gōng, hóu jǐng nì luàn, jìng yǐ yōu bì. yuán dì cǎn nüè, gǔ ròu xiāng cán, cái jí sān nián, biàn zhì fù miè, fén jí yì tóng huī jìn. hù kǒu bù néng xiáng jiū.
梁武之初,亦称为理,及精华耗竭,贪地邀功,侯景逆乱,竟以幽毙。元帝惨虐,骨肉相残,才及三年,便至覆灭,坟籍亦同灰烬。户口不能详究。
chén wǔ dì, jīng zhōu zhī xī, jì fēi wǒ yǒu, huái féi zhī nèi, lì bù néng jiā. xuān dì qín xù rén yǐn, shí chēng lìng zhǔ, yuè qí běn shǐ, hù liù shí wàn. ér mò nián qióng bīng dú wǔ, yuǎn shì jīng lüè, wú míng chè quán jūn zhǐ lún bù fǎn, ruì zú lì qì, cóng cǐ jiān yān. zhì hòu zhǔ miè wáng zhī shí, suí jiā suǒ shōu hù wǔ shí wàn, kǒu èr bǎi wàn.
陈武帝,荆州之西,既非我有,淮肥之内,力不能加。宣帝勤恤人隐,时称令主,阅其本史,户六十万。而末年穷兵黩武,远事经略,吴明彻全军只轮不返,锐卒利器,从此歼焉。至后主灭亡之时,隋家所收户五十万,口二百万。
hòu wèi qǐ zì yīn shān, jǐn yǒu zhōng xià. xiào wén qiān dū hé luò, dìng lǐ chóng rú. míng dì zhèng guāng yǐ qián, shí wéi quán shèng, hù kǒu zhī shù, bǐ fū jìn tài kāng bèi ér yú yǐ. àn jìn wǔ dì tài kāng yuán nián píng wú hòu, dà fán hù èr bǎi sì shí wǔ wàn jiǔ qiān bā bǎi, kǒu qiān liù bǎi yī shí liù wàn sān qiān bā bǎi liù shí sān. jīn yún bèi ér yú zhě, shì qí shèng shí zé hù yǒu zhì wǔ bǎi yú wàn yǐ. jí ěr zhū zhī luàn, zhèng yí chén xià, huò fèi huò lì, shén yú yì qí, suì fēn wéi dōng xī èr guó, jiē quán chén shàn mìng, zhàn zhēng bù xī, rén hù liú lí, guān sī wén bù, yòu duō sàn qì. jīn àn jiù shǐ, hù sān bǎi sān shí qī wàn wǔ qiān sān bǎi liù shí bā. qí shí yǐ zhēng fá bù xī, wéi hé běi sān shù dà jùn, duō qiān hù yǐ xià, fù tōng xīn fù zhī jùn, xiǎo zhě hù cái èr shí, kǒu bǎi ér yǐ.
后魏起自阴山,尽有中夏。孝文迁都河洛,定礼崇儒。明帝正光以前,时惟全盛,户口之数,比夫晋太康倍而馀矣。(按晋武帝太康元年平吴后,大凡户二百四十五万九千八百,口千六百一十六万三千八百六十三。今云倍而馀者,是其盛时则户有至五百馀万矣。)及尔朱之乱,政移臣下,或废或立,甚於弈棋,遂分为东西二国,皆权臣擅命,战争不息,人户流离,官司文簿,又多散弃。今按旧史,户三百三十七万五千三百六十八。(其时以征伐不息,唯河北三数大郡,多千户以下,复通新附之郡,小者户才二十,口百而已。)
běi qí chéng wèi mò sāng luàn, yǔ zhōu rén kàng héng, suī kāi tuò huái nán, ér jùn xiàn biǎn xiǎo. wén xuān shòu shàn, xìng duō bào nüè, ér néng wěi zhèng zǎi fǔ yáng zūn yàn, shí shù nián xián, yì chēng wéi lǐ. gù qí shí yǐ wéi zhǔ hūn yú shàng, zhèng qīng yú xià. jí wǔ chéng hòu zhǔ, jù shì pì wáng. zhì chóng guó huì gǎi zhī huà sān nián, wèi zhōu shī suǒ miè. yǒu hù sān bǎi sān wàn èr qiān wǔ bǎi èr shí bā, kǒu èr qiān wàn liù qiān bā bǎi bā shí.
北齐承魏末丧乱,与周人抗衡,虽开拓淮南,而郡县褊小。文宣受禅,性多暴虐,而能委政宰辅杨遵彦,十数年閒,亦称为理。故其时以为主昏於上,政清於下。及武成、后主,俱是僻王。至崇(国讳改之)化三年,为周师所灭。有户三百三万二千五百二十八,口二千万六千八百八十。
hòu zhōu mǐn míng èr dì, zhǔ jì ér yǐ, jù yǐ shì bēng. wǔ dì zhū lù quán chén, zhū yǔ wén hù. fāng lǎn shù zhèng, gōng jiǎn jié yòng, kǎo hé míng shí, wǔ liù nián nèi, píng dàng yàn qí. miè gāo qí. sì zǐ hūn nüè, wáng bù xuán zhǒng. àn dà xiàng zhōng, yǒu hù sān bǎi wǔ shí jiǔ wàn, kǒu jiǔ bǎi wàn jiǔ qiān liù bǎi sì.
后周闵、明二帝,主祭而已,俱以弑崩。武帝诛戮权臣,(诛宇文护。)方览庶政,躬俭节用,考覈名实,五六年内,平荡燕齐。(灭高齐。)嗣子昏虐,亡不旋踵。按大象中,有户三百五十九万,口九百万九千六百四。
suí wén dì shǐ yǐ wài qī, suì shòu tuō gū, bù yú shù nián, biàn xiǎng dà wèi, kè qín lǐ dào, kè jiǎn zī fèi. zhì yú liù gōng zhī nèi, cháng fú huàn zhuó zhī yī, gōng yù gù bì, suí lìng bǔ yòng, fēi xiǎng yàn, suǒ shí bù guò yī ròu. yǒu sī cháng jìn gān jiāng, yòng bù dài shèng, dì yǐ wéi fèi, dà jiā qiǎn zé. hòu jìn xiāng yào, fù yǐ zhān dài shèng, yīn chī suǒ sī, yǐ wéi hòu jiè. qí shí yǔ nèi chēng lǐ, cāng kù yíng yì. zhì kāi huáng jiǔ nián píng chén, dì qīn yú zhū què mén láo shī xíng shǎng, zì mén wài liè bù bó zhī jī, dá yú nán guō, yǐ cì bān gěi, suǒ fèi sān bǎi yú wàn duàn, ér bù jiā fù yú rén. yáng dì dà yè wǔ nián, hù bā bǎi jiǔ shí wàn qī qiān wǔ bǎi sān shí liù, kǒu sì qiān liù bǎi yī wàn jiǔ qiān jiǔ bǎi wǔ shí liù, cǐ suí zhī jí shèng yě. hòu zhōu jìng dì mò shòu suí chán, yǒu hù sān bǎi jiǔ shí jiǔ wàn jiǔ qiān liù bǎi sì. zhì kāi huáng jiǔ nián píng chén, dé hù wǔ shí wàn, jí shì cái èr shí liù qī nián, zhí zēng sì bǎi bā shí wàn qī qiān jiǔ bǎi sān shí èr. chéng qí quán shí, suì zì huāng yín. dēng jí zhī chū, jí jiàn luò yì, měi yuè yì dīng èr bǎi wàn rén. dǎo luò zhì hé jí huái, yòu yǐn qìn shuǐ dá hé běi, tōng zhuō jùn, zhù cháng chéng dōng xī qiān yú lǐ, jiē zhēng bǎi wàn yú rén. dīng nán bù chōng, yǐ fù rén jiān, yì ér sǐ zhě dà bàn. jí qīn zhēng tǔ yù hún, zhù jūn qīng hǎi, yù yǔ xuě, shì zú sǐ zhě shí èr sān. yòu sān jià dōng zhēng liáo zé, jiē xìng bǎi yú wàn zhòng, kuì yùn zhě bèi zhī. yòu nì zhēng shù nián zhī fù, qióng chǐ jí shē, jǔ tiān xià zhī rén, shí fēn jiǔ wèi dào zéi. shēn sàng guó miè, shí zì qǔ zhī, gài zī wǒ táng zhī sù yǒu tiān xià yě.
隋文帝始以外戚,遂受讬孤,不逾数年,便享大位,克勤理道,克俭资费。至於六宫之内,常服浣濯之衣,供御故弊,随令补用,非享燕,所食不过一肉。有司尝进乾姜,用布袋盛,帝以为费,大加谴责。后进香药,复以毡袋盛,因笞所司,以为后诫。其时宇内称理,仓库盈溢。至开皇九年平陈,帝亲於朱雀门劳师行赏,自门外列布帛之积,达於南郭,以次颁给,所费三百馀万段,而不加赋於人。炀帝大业五年,户八百九十万七千五百三十六,口四千六百一万九千九百五十六,此隋之极盛也。(后周静帝末授隋禅,有户三百九十九万九千六百四。至开皇九年平陈,得户五十万,及是才二十六七年,直增四百八十万七千九百三十二。)承其全实,遂恣荒淫。登极之初,即建洛邑,每月役丁二百万人。导洛至河及淮,又引沁水达河北,通涿郡,筑长城东西千馀里,皆徵百万馀人。丁男不充,以妇人兼,役而死者大半。及亲征吐谷浑,驻军青海,遇雨雪,士卒死者十二三。又三驾东征辽泽,皆兴百馀万众,餽运者倍之。又逆徵数年之赋,穷侈极奢,举天下之人,十分九为盗贼。身丧国灭,实自取之,盖资我唐之速有天下也。
dà táng zhēn guān hù bù mǎn sān bǎi wàn. sān nián, hù bù zòu, zhōng guó rén yīn sài wài lái guī jí tū jué qián hòu jiàng fù kāi sì yí wèi zhōu xiàn, huò nán nǚ yī bǎi èr shí yú wàn kǒu. shí sì nián, hóu jūn jí pò gāo chāng, dé sān jùn wǔ xiàn èr shí èr chéng, hù bā qiān sì shí liù, kǒu sān wàn qī qiān sān shí yī, mǎ sì qiān sān bǎi pǐ.
大唐贞观户不满三百万。三年,户部奏,中国人因塞外来归及突厥前后降附开四夷为州县,获男女一百二十馀万口。十四年,侯君集破高昌,得三郡、五县、二十二城,户八千四十六,口三万七千三十一,马四千三百匹。
yǒng huī sān nián, hù bù shàng shū gāo lǚ xíng zòu:" qù nián jìn hù yī shí wǔ wàn." gāo zōng yǐ tiān xià jìn hù jì duō, wèi wú jì yuē:" bǐ lái guó jiā wú shì, hù kǒu shāo duō, sān èr shí nián, zú kān yīn shí." yīn wèn suí yǒu jǐ hù, jīn yǒu jǐ hù. lǚ xíng zòu:" suí dà yè zhōng hù bā bǎi qī shí wàn, jīn hù sān bǎi bā shí wàn." yǒng huī qù dà yè mò sān shí liù nián.
永徽三年,户部尚书高履行奏:“去年进户一十五万。”高宗以天下进户既多,谓无忌曰:“比来国家无事,户口稍多,三二十年,足堪殷实。”因问隋有几户,今有几户。履行奏:”隋大业中户八百七十万,今户三百八十万。”(永徽去大业末三十六年。)
xiǎn qìng èr nián shí yuè, shàng xìng xǔ rǔ zhōu, wèn zhōng shū lìng dù zhèng lún yuē:" cǐ xián tián dì jí kuān, bǎi xìng tài shǎo." yīn yòu wèn suí yǒu jǐ hù. zhèng lún zòu:" dà yè chū yǒu bā bǎi yú wàn hù, mò nián lí luàn, zhì wǔ dé yǒu èr bǎi yú wàn hù."
显庆二年十月,上幸许、汝州,问中书令杜正伦曰:“此閒田地极宽,百姓太少。”因又问隋有几户。正伦奏:“大业初有八百馀万户,末年离乱,至武德有二百馀万户。”
zǒng zhāng yuán nián shí yuè, sī kōng lǐ jī pò gāo lí guó, lǔ qí wáng, xià chéng bǎi qī shí, hù liù shí jiǔ wàn qī qiān èr bǎi. èr nián, xǐ gāo lí mín sān wàn, pèi jiāng huái yǐ nán shān nán jīng xī.
总章元年十月,司空李勣破高丽国,虏其王,下城百七十,户六十九万七千二百。二年,徙高丽民三万,配江淮以南、山南、京西。
chū, zì zhēn guān yǐ hòu, tài zōng lì jīng wèi lǐ, zhì bā nián jiǔ nián, pín zhì fēng rěn, mǐ dòu sì wǔ qián, mǎ niú bù yě, wài hù dòng zé shù yuè bù bì. zhì shí wǔ nián, mǐ měi dòu zhí liǎng qián. lín dé sān nián, mǐ měi dòu zhí wǔ wén. yǒng chún yuán nián, jīng shī dà yǔ, jī huāng, mǐ měi dòu sì bǎi qián, jiā yǐ jí yì, sǐ zhě shén zhòng.
初,自贞观以后,太宗励精为理,至八年、九年,频至丰稔,米斗四五钱,马牛布野,外户动则数月不闭。至十五年,米每斗值两钱。麟德三年,米每斗直五文。永淳元年,京师大雨,饥荒,米每斗四百钱,加以疾疫,死者甚众。
wǔ tài hòu xiào hé cháo, tài píng gōng zhǔ wǔ sān sī bèi nì shù rén, zì qíng shē zòng, zào wǎng jí sì tài píng guān xiāng shān sì zhāo chéng sì, suì shǐ nóng gōng xū fèi, fǔ kù kōng jié yǐ.
武太后、孝和朝,太平公主、武三思、悖逆庶人,恣情奢纵,造罔极寺、太平观、香山寺、昭成寺,遂使农功虚费,府库空竭矣。
ruì zōng jǐng yún chū, yòu zào jīn xiān yù zhēn èr guān, bǔ quē xīn tì fǒu shàng shū jí jiàn, bù cóng. èr nián, jiān chá yù shǐ hán wǎn chén shí zhèng shàng shū yuē:" chén qiè wén yǒng chún zhī chū, yǐn yuán zhēn rèn qí zhōu yōng xiàn lìng, jiè nèi fù rén xiū lù, yù shǐ dàn miǎn zhī. qǐng nián fù rén yì, xiū píng dào lù, gài qí cháng yě. diào lù zhī jì, liú xiàn rèn huái zhōu hé nèi xiàn wèi, fù sī lì zài jīng shēn wáng, xuǎn rén yǒu tōng suǒ quē zhě, yú shí xuǎn sī yǐ míng jiào suǒ bù róng, qǐng zhě yǐ wéi jiàn jī hòu rén yǐ. qǐng nián guó jiā hé shì, suǒ yóu yǐ kè bō wèi gōng, suī yǐ hé shì wéi míng, ér shí yì duó qí jià, shū bù zhī mín zú guān shú yǔ bù zú yǐ. wǎng nián liǎng jīng jí tiān xià zhōu xiàn, xué shēng zuǒ shǐ lǐ zhèng fāng zhèng měi yī yuán quē, xiān nǐ zhě zhé shí rén qǐng nián chāi rén yǐ chōng, yóu zhì wáng yì. wǎng nián xuǎn sī cóng róng ān xián, ér yǐ lǐ shù jiàn dài qǐng nián xuǎn sī wú fù nǎng shí jiē yǐn, dàn rú chóu dí gū dào ěr. wǎng nián xiào guān jiāo tì zhě, bì chǔ xù shí wù yǐ dài zhī qǐng nián tì rén, bì xuān jìng wèi xì, hù zhí shěng fú, fēn rán bù yǐ. wǎng nián zhào mù zhī tú, rén bǎi qí yǒng, zhēng yǐ zì xiào qǐng nián chà diǎn lēi qiǎn, táo wáng xiāng jì. ruò cǐ zhě, chén cū yán zhī, bù kě shèng shǔ. jí zhī zhèng lìng fēng huà, jiàn yǐ bì yě."
睿宗景云初,又造金仙、玉真二观,补阙辛替否上书极谏,不从。二年,监察御史韩琬陈时政上疏曰:“臣窃闻永淳之初,尹元贞任岐州雍县令,界内妇人修路,御史弹免之。顷年妇人役,修平道路,盖其常也。调露之际,刘宪任怀州河内县尉,父思立在京身亡,选人有通索阙者,於时选司以名教所不容,顷者以为见讥后人矣。顷年国家和市,所由以刻剥为公,虽以和市为名,而实抑夺其价,殊不知民足官孰与不足矣。往年两京及天下州县,学生、佐史、里正、坊正每一员阙,先拟者辄十人;顷年差人以充,犹致亡逸。往年选司从容安闲,而以礼数见待;顷年选司无复曩时接引,但如仇敌估道尔。往年效官交替者,必储蓄什物以待之;顷年替人,必諠竞为隙,互执省符,纷然不已。往年召募之徒,人百其勇,争以自效;顷年差点勒遣,逃亡相继。若此者,臣粗言之,不可胜数。即知政令风化,渐已弊也。”
kāi yuán sì nián, shān dōng zhū zhōu dà huáng. zǐ wēi lìng yáo chóng zòu yán:" chén wén máo shī yún' bǐng bǐ máo zéi, yǐ fù yán huǒ.' yòu hàn guāng wǔ zhào yuē:' miǎn shùn shí zhèng, quàn dū nóng sāng, qù bǐ míng yù, yǐ jí máo zéi.' cǐ bìng chú huáng zhī yì yě. yòu huáng jì jiě fēi, yè bì tóu huǒ, chén qǐng qiè lēi suǒ zài yè zhōng shè huǒ, huǒ biān jué dà kēng, qiě fén qiě yì, chú zhī kě jǐn." nǎi qiǎn shǐ fēn dào qū chú yì mái, cháo chén duō yán bù kě. xuán zōng yǐ wèn chóng, chóng duì yuē:" cháng rén zhí wén, bù shí tōng biàn. fán shì yǒu wéi jīng ér hé dào zhě, yì yǒu fǎn dào ér shì quán zhě. wèi shí shān dōng yǒu huáng shāng jià, yuán xiǎo rěn bù chú, suì shǐ miáo jià zǒng jǐn, rén zhì xiāng shí. hòu qín shí yǒu huáng, hé jià jí mù cǎo jù jǐn, niú mǎ zhì xiāng dàn máo wěi. jīn shān dōng huáng chóng, suǒ zài chōng mǎn, tǎng bù jiù qí shōu huò, bǎi xìng qǐ miǎn liú lí, shì shǔ ān wēi, bù kě jiāo zhù. zòng shǐ chú zhī bù jìn, yóu shèng yǎng yǐ chéng zāi. ruò qū zhú bù dé, chén zài shēn guān jué, bìng qǐng xuē chú." xuán zōng xǔ zhī. huáng mén jiān lú huái shèn wèi chóng yuē:" huáng shì tiān zāi, qǐ kě zhì yǐ rén shì. wài yì jí jí, xián yǐ wéi shā chóng tài duō, yǒu shāng hé qi, yóu kě tíng bà." chóng yuē:" chǔ wáng tūn zhì, jué jí yòng chōu. shū áo duàn shé, qí fú nǎi jiàng. zhào xuān zi zhì xián yě, hèn yòng qí quǎn. kǒng xuān fù jiāng shèng yě, bù ài qí yáng. jiē zhì zài ān rén, sī bù shī lǐ. jīn jì jiù rén shā chóng, tiān dào gù yīng zhù shùn. ruò yīn cǐ zhì huò, chóng qǐng yǐ shēn dāng zhī." huái shèn gèng bù néng dá. chóng lìng mái yì zhī, lěi yuè fāng jǐn. qí hòu jiàn fēng shú.
开元四年,山东诸州大蝗。紫微令姚崇奏言:“臣闻毛诗云‘秉彼蟊贼,以付炎火。’又汉光武诏曰:'勉顺时政,劝督农桑,去彼螟蜮,以及蟊贼。'此并除蝗之义也。又蝗既解飞,夜必投火,臣请切勒所在夜中设火,火边掘大坑,且焚且瘗,除之可尽。”乃遣使分道驱除瘗埋,朝臣多言不可。玄宗以问崇,崇对曰:“常人执文,不识通变。凡事有违经而合道者,亦有反道而適权者。魏时山东有蝗伤稼,缘小忍不除,遂使苗稼总尽,人至相食。后秦时有蝗,禾稼及木草俱尽,牛马至相啖毛尾。今山东蝗虫,所在充满,傥不救其收获,百姓岂免流离,事属安危,不可胶柱。纵使除之不尽,犹胜养以成灾。若驱逐不得,臣在身官爵,并请削除。”玄宗许之。黄门监卢怀慎谓崇曰:“蝗是天灾,岂可制以人事。外议籍籍,咸以为杀虫太多,有伤和气,犹可停罢。”崇曰:”楚王吞蛭,厥疾用瘳。叔敖断蛇,其福乃降。赵宣子至贤也,恨用其犬。孔宣父将圣也,不爱其羊。皆志在安人,思不失礼。今既救人杀虫,天道固应助顺。若因此致祸,崇请以身当之。”怀慎更不能答。崇令埋瘗之,累月方尽。其后渐丰熟。
bā nián, tiān xià hù kǒu táo wáng, sè yì wěi làn, cháo tíng shēn yǐ wéi huàn.
八年,天下户口逃亡,色役伪滥,朝廷深以为患。
jiǔ nián zhēng yuè, jiān chá yù shǐ yǔ wén róng chén pián yí, zòu qǐng jiǎn chá wěi làn jiān táo hù jí jí wài shèng tián. yú shì lìng róng chōng shǐ tuī jù, huò wěi xūn jí zhū sè yì shén zhòng, tè jiā cháo sàn dài fū, zài qiān bīng bù yuán wài jiān shì yù shǐ. róng suì zòu zhì quàn nóng pàn guān, cháng ān wèi péi kuān děng èr shí jiǔ rén, bìng shè yù shǐ fēn wǎng tiān xià. mù róng xún wáng bīng zhāng jūn sòng xī yù sòng xún wéi qià xuē kǎn qiáo mèng sōng wáng yòu xú chǔ bì xú è péi kuān cuī xī yì biān chōng jì bān jǐng qiàn guō tíng qiàn yuán jiāng mào liú rì zhèng wáng dào yú rú qīng wáng zhōng yì hé qiān lǐ liáng xūn lú yí kù dí lǚ wēn jiǎ jìn lǐ dēng shèng yì děng, jiē zhī míng shì. pàn guān dé rén, yú cǐ wèi shèng, qí hòu duō zhì xiǎn zhì. suǒ zài jiǎn zé tián chóu, zhāo xié hù kǒu. qí xīn fù kè hù, zé miǎn qí liù nián fù diào, dàn qīng shuì rù guān. yáng dí xiàn wèi huáng fǔ jǐng zuǒ shí yí yáng xiàng rú bìng shàng shū, shèng chén fán rǎo bù biàn. kuān děng jiē dāng shí cái yàn, shǐ hái, dé hù bā shí yú wàn, tián yì chēng shì. jǐng suì biǎn wèi qú zhōu yíng chuān wèi. róng bài yù shǐ zhōng chéng.
九年正月,监察御史宇文融陈便宜,奏请检察伪滥兼逃户及籍外賸田。於是令融充使推句,获伪勋及诸色役甚众,特加朝散大夫,再迁兵部员外兼侍御史。融遂奏置劝农判官,长安尉裴宽等二十九人,并摄御史分往天下。(慕容珣、王冰、张均、宋希玉、宋询、韦洽、薛偘、乔梦松、王诱、徐楚璧、徐锷、裴宽、崔希逸、边冲寂、班景倩、郭廷倩、元将茂、刘日正、王焘、于孺卿、王忠翼、何千里、梁勋、卢怡、库狄履温、贾晋、李登、盛廙等,皆知名士。判官得人,於此为盛,其后多至显秩。)所在检责田畴,招携户口。其新附客户,则免其六年赋调,但轻税入官。阳翟县尉皇甫憬、左拾遗杨相如并上疏,盛陈烦扰不便。宽等皆当时才彦,使还,得户八十馀万,田亦称是。憬遂贬为衢州盈川尉。融拜御史中丞。
róng yòu shàng yán:" tiān xià suǒ jiǎn zé kè hù, chú liǎng zhōu jì huì guī běn guàn yǐ wài, biàn lìng suǒ zài biān fù. nián xiàn xiàng mǎn, xū zhǔn jū rén, gèng hé suǒ yǒu yōu jīn, jí cǐ bèi jiǎo xìng, ruò zhēng kè shuì, jí mù jī wèi kān. qiè liào tiān xià zhū zhōu, bù kě yī lì chǔ zhì, qiě qǐng cóng kuān xiāng yǒu shèng tián zhōu zuò fǎ. qiè jì yǒu shèng tián zhě jiǎn sān sì shí zhōu, qǔ qí shèng tián, tōng róng zhī gěi. qí shèng dì zhě sān fēn qǐng qǔ qí yī fēn yǐ xià. qí fú hù, qǐng rèn qí qīn qī xiāng lǐ xiāng jiù, měi shí hù yǐ shàng, gòng zuò yī fāng. měi hù gěi wǔ mǔ chōng zhái, bìng wèi zào yī liǎng kǒu shì yǔ, kāi xiàng mò, lì lǘ wǔ, zhǒng sāng zǎo, zhù yuán shū, shǐ huǎn jí xiāng zhù, qīn lín bù shī. dīng bié liàng gěi wǔ shí mǔ yǐ shàng wèi sī tián, rèn qí zì yíng zhǒng. lǜ shí dīng yú jìn fāng gèng gòng gěi yī qǐng, yǐ wéi gōng tián, gòng lìng yíng zhǒng. měi dīng yī yuè yì gōng sān rì, jì shí dīng yī nián gòng dé sān bǎi liù shí rì. yíng gōng tián yī qǐng, bù chì dé zhī, jì píng shōu yī nián bù jiǎn bǎi shí, biàn nà suí jìn zhōu xiàn. chú yì gōng sān shí liù rì wài, gèng wú zū shuì. jì shì yíng tián hù, qiě miǎn zhēng xíng, ān dǔ yǒu yú, bì bù liú sàn. guān sī měi dīng nà shōu shí shí, qí sù gèng bù bié zhī yòng, měi zhì bù shú nián, dòu bié èr shí jià, rán hòu zhī yòng. jì yī dīng nián hái chū liǎng dīng yǐ shàng, yì yǔ zhèng kè bù shū. zé guān shōu qí yì, bù wéi jīn zòng, rén huǎn qí shuì, yòu dé ān shū, cāng lǐn rì yīn, jiǔ cháng wèi biàn. qí xiá xiāng wú shèng dì kè duō zhě, suī cǐ fǎ wèi gāi, zhǔn shì xǔ yí zhǎi jiù kuān, bù bì yào xū liú zhù. ruò kuān xiāng ān zhì dé suǒ, rén jiē yuè mù, zé sān liǎng nián hòu, jiē kě gǎi tú, qì dì jǐn zuò gōng tián, xiá xiāng zǒng yí kuān chù, cāng chǔ jì yì, shuǐ hàn wú yōu yǐ."
融又上言:“天下所检责客户,除两州计会归本贯以外,便令所在编附。年限向满,须准居人,更合所有优矜,即此辈徼幸,若徵课税,即目击未堪。窃料天下诸州,不可一例处置,且请从宽乡有賸田州作法。窃计有賸田者减三四十州,取其賸田,通融支给。其賸地者三分请取其一分以下。其浮户,请任其亲戚乡里相就,每十户以上,共作一坊。每户给五亩充宅,并为造一两口室宇,开巷陌,立闾伍,种桑枣,筑园蔬,使缓急相助,亲邻不失。丁别量给五十亩以上为私田,任其自营种。率十丁於近坊更共给一顷,以为公田,共令营种。每丁一月役功三日,计十丁一年共得三百六十日。营公田一顷,不啻得之,计平收一年不减百石,便纳随近州县。除役功三十六日外,更无租税。既是营田户,且免征行,安堵有馀,必不流散。官司每丁纳收十石,其粟更不别支用,每至不熟年,斗别二十价,然后支用。计一丁年还出两丁以上,亦与正课不殊。则官收其役,不为矜纵,人缓其税,又得安舒,仓廪日殷,久长为便。其狭乡无賸地客多者,虽此法未该,准式许移窄就宽,不必要须留住。若宽乡安置得所,人皆悦慕,则三两年后,皆可改图,弃地尽作公田,狭乡总移宽处,仓储既益,水旱无忧矣。”
zhì shí sān nián fēng tài shān, mǐ dòu zhì shí sān wén, qīng qí gǔ dòu zhì wǔ wén. zì hòu tiān xià wú guì wù, liǎng jīng mǐ dòu bù zhì èr shí wén, miàn sān shí èr wén, juàn yī pǐ èr bǎi yī shí èr wén. dōng zhì sòng biàn, xī zhì qí zhōu, jiā lù liè diàn sì dài kè, jiǔ zhuàn fēng yì. měi diàn jiē yǒu lǘ lìn kè chéng, shū hū shù shí lǐ, wèi zhī yì lǘ. nán yì jīng xiāng, běi zhì tài yuán fàn yáng, xī zhì shǔ chuān liáng fǔ, jiē yǒu diàn sì, yǐ gōng shāng lǚ. yuǎn shì shù qiān lǐ, bù chí cùn rèn. èr shí nián, hù qī bǎi bā shí liù wàn yī qiān èr bǎi sān shí liù, kǒu sì qiān wǔ bǎi sì shí sān wàn yī qiān èr bǎi liù shí wǔ.
至十三年封泰山,米斗至十三文,青、齐穀斗至五文。自后天下无贵物,两京米斗不至二十文,面三十二文,绢一疋二百一十二文。东至宋、汴,西至岐州,夹路列店肆待客,酒馔丰溢。每店皆有驴赁客乘,倏忽数十里,谓之驿驴。南诣荆、襄,北至太原、范阳,西至蜀川、凉府,皆有店肆,以供商旅。远適数千里,不持寸刃。二十年,户七百八十六万一千二百三十六,口四千五百四十三万一千二百六十五。
tiān bǎo yuán nián, hù bā bǎi sān shí sì wàn bā qiān sān bǎi jiǔ shí wǔ, kǒu sì qiān wǔ bǎi sān shí yī wàn yī qiān èr bǎi qī shí èr. zì shí sān zài yǐ hòu, ān lù shān wèi fàn yáng jié dù, duō yǒu jìn fèng, tuó mǎ shēng kǒu, bù kuàng xún yuè, jùn xiàn gōng shú shí jiǔ ròu cǎo liào. yáng guó zhōng rèn yòng zhī hòu, jí yǔ mán wáng gé luó fèng jié xìn, zhēng guān fǔ hé nán jīng zhào rén tǎo zhī, qù zhě wàn bù yī quán, lián jiā fù yì, jùn xiàn gōng shí. yú shì dāng lù diàn sì duō cáng bì, yǐ jù náo luàn, lǘ mǎ chē niú, xī bèi lǔ duó, bù chóu qí zhí, shù nián xián, yīn jiàn jiǎn hào.
天宝元年,户八百三十四万八千三百九十五,口四千五百三十一万一千二百七十二。自十三载以后,安禄山为范阳节度,多有进奉,驼马生口,不旷旬月,郡县供熟食酒肉草料。杨国忠任用之后,即与蛮王閤罗凤结衅,徵关辅、河南、京兆人讨之,去者万不一全,连枷赴役,郡县供食。於是当路店肆多藏闭,以惧挠乱,驴马车牛,悉被虏夺,不酬其直,数年閒,因渐减耗。
shí sān zài, jīng chéng qiū lín, mǐ jià téng guì, guān chū tài cāng mǐ, fēn wéi shí chǎng chū tiào. qí suǒ zài chuān gǔ fàn yì, jīng chéng fāng shì qiáng yǔ bēng huài xiàng jǐn. dōng jīng chán luò yòu yì, dī huài, piāo sǔn shí jiǔ fāng jū rén yì wū. èr shí rì, qiǎn jīng chéng zhū fāng rén jiā, yú mén qián zuò ní rén, zhǎng sān chǐ, zuǒ shǒu zhǐ tiān, yòu shǒu zhǐ dì, shí yuè fāng jì.
十三载,京城秋霖,米价腾贵,官出太仓米,分为十场出粜。其所在川谷泛溢,京城坊市墙宇崩坏向尽。东京瀍洛又溢,隄坏,飘损十九坊居人邑屋。二十日,遣京城诸坊人家,於门前作泥人,长三尺,左手指天,右手指地,十月方霁。
shí sì zài, guǎn hù zǒng bā bǎi jiǔ shí yī wàn sì qiān qī bǎi jiǔ, yīng bù kè hù sān bǎi wǔ shí liù wàn wǔ qiān wǔ bǎi yī, yīng kè hù wǔ bǎi sān shí sì wàn jiǔ qiān èr bǎi bā shí. guǎn kǒu zǒng wǔ qiān èr bǎi jiǔ shí yī wàn jiǔ qiān sān bǎi jiǔ, bù kè kǒu sì qiān sì bǎi qī shí wàn jiǔ bǎi bā shí bā, kè kǒu bā bǎi èr shí wàn bā qiān sān bǎi èr shí yī. cǐ guó jiā zhī jí shèng yě. àn hòu hàn zì jiàn wǔ chū zhì huán dì yǒng shòu sān nián, fán bǎi sān shí nián, yǒu hù qiān liù shí qī wàn. àn zì zhōu wǔ dì jiàn dé liù nián píng qí, zhì suí wén dì kāi huáng jiǔ nián miè chén, fán shí sì nián, rán hòu chē shū hùn yī, jiǎ bīng fāng xī. zhì dà yè èr nián, fán shí bā nián, yǒu hù bā bǎi jiǔ shí wàn. wǒ guó jiā zì wǔ dé chū zhì tiān bǎo mò, fán bǎi sān shí bā nián, kě yǐ bǐ chóng hàn shì, ér rén hù cái bǐ yú suí shì, gài yǒu sī bù yǐ jīng guó yù yuǎn wèi yì, fǎ lìng bù xíng, suǒ zài yǐn lòu zhī shén yě. sù zōng qián yuán sān nián, jiàn dào zhàng bǎi liù shí jiǔ zhōu, yīng guǎn hù zǒng bǎi jiǔ shí sān wàn sān qiān yī bǎi sān shí sì. bù kè hù zǒng bǎi yī shí qī wàn sì qiān wǔ bǎi jiǔ shí èr, kè hù qī shí wǔ wàn bā qiān wǔ bǎi bā shí èr. guǎn kǒu zǒng qiān liù bǎi jiǔ shí jiǔ wàn sān bǎi bā shí liù, bù kè kǒu qiān sì bǎi liù shí yī wàn jiǔ qiān wǔ bǎi bā shí qī, kè kǒu èr bǎi sān shí qī wàn qī bǎi jiǔ shí jiǔ. zì tiān bǎo shí sì nián zhì qián yuán sān nián, sǔn hù zǒng wǔ bǎi jiǔ shí bā wàn èr qiān wǔ bǎi bā shí sì, bù kè hù sǔn èr bǎi sān shí jiǔ wàn yī qiān jiǔ bǎi jiǔ, kè hù sǔn sān bǎi wǔ shí jiǔ wàn liù bǎi qī shí wǔ sǔn kǒu zǒng sān qiān wǔ bǎi jiǔ shí èr wàn bā qiān qī bǎi èr shí sān, bù kè kǒu sǔn sān qiān qī shí yī wàn sān bǎi yī, kè kǒu sǔn wǔ bǎi èr shí yī wàn bā qiān sì bǎi sān shí èr. hù zhì dà lì zhōng, wéi yǒu bǎi sān shí wàn hù. jiàn zhōng chū, mìng chù zhì shǐ wǎng zhū dào àn bǐ hù kǒu, yuē dōu dé tǔ hù bǎi bā shí yú wàn, kè hù bǎi sān shí yú wàn.
十四载,管户总八百九十一万四千七百九,(应不课户三百五十六万五千五百一,应课户五百三十四万九千二百八十。)管口总五千二百九十一万九千三百九,(不课口四千四百七十万九百八十八,课口八百二十万八千三百二十一。)此国家之极盛也。(按后汉自建武初至桓帝永寿三年,凡百三十年,有户千六十七万。按自周武帝建德六年平齐,至隋文帝开皇九年灭陈,凡十四年,然后车书混一,甲兵方息。至大业二年,凡十八年,有户八百九十万。我国家自武德初至天宝末,凡百三十八年,可以比崇汉室,而人户才比於隋氏,盖有司不以经国驭远为意,法令不行,所在隐漏之甚也。肃宗乾元三年,见到帐百六十九州,应管户总百九十三万三千一百三十四。不课户总百一十七万四千五百九十二,课户七十五万八千五百八十二。管口总千六百九十九万三百八十六,不课口千四百六十一万九千五百八十七,课口二百三十七万七百九十九。自天宝十四年至乾元三年,损户总五百九十八万二千五百八十四,不课户损二百三十九万一千九百九,课户损三百五十九万六百七十五;损口总三千五百九十二万八千七百二十三,不课口损三千七十一万三百一,课口损五百二十一万八千四百三十二。户至大历中,唯有百三十万户。建中初,命黜陟使往诸道按比户口,约都得土户百八十馀万,客户百三十馀万。)
dīng zhōng hàn jìn sòng běi qí suí dà táng
丁中(汉 晋 宋 北齐 隋 大唐)
hàn xiào jǐng èr nián, lìng tiān xià nán zǐ nián èr shí ér shǐ fù. fù yīn fù. fù, zhe yě. zhù míng jí, gěi gōng jiā yáo yì.
汉孝景二年,令天下男子年二十而始傅。(傅音附。傅,著也。著名籍,给公家徭役。)
jìn wǔ dì píng wú hòu, yǒu sī zòu, nán nǚ nián shí liù yǐ shàng zhì liù shí wèi zhèng dīng shí wǔ yǐ xià zhì shí sān liù shí yī yǐ shàng zhì liù shí wǔ wèi cì dīng shí èr yǐ xià liù shí liù yǐ shàng wèi lǎo xiǎo, bù shì.
晋武帝平吴后,有司奏,男女年十六以上至六十为正丁;十五以下至十三、六十一以上至六十五为次丁;十二以下六十六以上为老、小,不事。
sòng wén dì yuán jiā zhōng, wáng hóng shàng yán:" jiù zhì, rén nián shí sān bàn yì, shí liù quán yì, dāng yǐ shí sān yǐ shàng néng zì yíng sī jí gōng, gù yǐ chōng yì. kǎo zhī jiàn shì, yóu huò wèi jǐn, tǐ yǒu jiàng ruò, bù jiē chēng nián. xún lì xù yǐn, kě wú shén huàn, yōng yú shǒu zǎi, bì yǒu qín jù, kuàng zhí kē zhèng, qǐ kě chēng yán. zhì lìng táo cuàn qiú miǎn, tāi yùn bù yù, nǎi bì zuì xiàn, shí yì yóu zī. jīn huáng huà wéi xīn, sì fāng wú shì, yì míng zhī yí, yīng cún xiāo xī. shí wǔ zhì shí liù, yí wèi bàn dīng, shí qī wèi quán dīng." dì cóng zhī.
宋文帝元嘉中,王弘上言:“旧制,人年十三半役,十六全役,当以十三以上能自营私及公,故以充役。考之见事,犹或未尽,体有彊弱,不皆称年。循吏恤隐,可无甚患,庸愚守宰,必有勤剧,况值苛政,岂可称言。至令逃窜求免,胎孕不育,乃避罪宪,实亦由兹。今皇化惟新,四方无事,役名之宜,应存消息。十五至十六,宜为半丁,十七为全丁。”帝从之。
běi qí wǔ chéng hé qīng sān nián, nǎi lìng nán zǐ shí bā yǐ shàng liù shí wǔ yǐ xià wèi dīng, shí liù yǐ shàng shí qī yǐ xià wèi zhōng, liù shí liù yǐ shàng wèi lǎo, shí wǔ yǐ xià wèi xiǎo.
北齐武成河清三年,乃令男子十八以上六十五以下为丁,十六以上十七以下为中,六十六以上为老,十五以下为小。
suí wén dì bān xīn lìng, nán nǚ sān suì yǐ xià wèi huáng, shí suì yǐ xià wèi xiǎo, shí qī yǐ xià wèi zhōng. shí bā yǐ shàng wèi dīng, yǐ cóng kè yì. liù shí wèi lǎo, nǎi miǎn. kāi huáng sān nián, nǎi lìng rén yǐ èr shí yī chéng dīng. yáng dì jí wèi, hù kǒu yì duō, nán zǐ yǐ èr shí èr chéng dīng. gāo jiǒng zòu yǐ rén xián kè shuì, suī yǒu dìng fēn, nián cháng zhēng nà, chú zhù héng duō, zhǎng lì sì qíng, wén zhàng chū mò, jì wú dìng bù, nán yǐ tuī xiào. nǎi wèi shū jí zhī yàng, qǐng biàn xià zhū zhōu, měi nián zhēng yuè wǔ rì, xiàn lìng xún rén, gè suí jìn wǔ dǎng sān dǎng gòng wèi yī tuán, yī yàng dìng hù shàng xià. dì cóng zhī, zì shì jiān wú suǒ róng yǐ.
隋文帝颁新令,男女三岁以下为黄,十岁以下为小,十七以下为中。十八以上为丁,以从课役。六十为老,乃免。开皇三年,乃令人以二十一成丁。炀帝即位,户口益多,男子以二十二成丁。高颎奏以人閒课税,虽有定分,年常徵纳,除注恒多,长吏肆情,文帐出没,既无定簿,难以推校。乃为输籍之样,请遍下诸州,每年正月五日,县令巡人,各随近五党三党共为一团,依样定户上下。帝从之,自是奸无所容矣。
dà táng wǔ dé qī nián dìng lìng, nán nǚ shǐ shēng wèi huáng, sì suì wèi xiǎo, shí liù wèi zhōng, èr shí yī wèi dīng, liù shí wèi lǎo.
大唐武德七年定令,男女始生为黄,四岁为小,十六为中,二十一为丁,六十为老。
shén lóng yuán nián, wéi huáng hòu qiú mèi yú rén, shàng biǎo, qǐng tiān xià bǎi xìng nián èr shí èr chéng dīng, wǔ shí bā miǎn yì, zhì cóng zhī. wéi shù rén zhū hòu, fù jiù.
神龙元年,韦皇后求媚於人,上表,请天下百姓年二十二成丁,五十八免役,制从之。韦庶人诛后,复旧。
xuán zōng tiān bǎo sān zài shí èr yuè zhì, zì jīn yǐ hòu, bǎi xìng yí yǐ shí bā yǐ shàng wèi zhōng nán, èr shí sān yǐ shàng chéng dīng.
玄宗天宝三载十二月制,自今以后,百姓宜以十八以上为中男,二十三以上成丁。
àn kāi yuán èr shí wǔ nián hù lìng yún:" zhū hù zhǔ jiē yǐ jiā zhǎng wèi zhī. hù nèi yǒu kè kǒu zhě wèi kè hù, wú kè kǒu zhě wèi bù kè hù. zhū shì liú nèi jiǔ pǐn yǐ shàng guān jí nán nián èr shí yǐ shàng lǎo nán fèi jí qī qiè bù qǔ kè nǚ nú bì, jiē wèi bù kè hù. wú fū zhě wèi guǎ qī qiè. yú zhǔn jiù lìng. zhū nián bā shí jí dǔ jí, gěi shì dīng yī rén, jiǔ shí èr rén, bǎi suì sān rén, jiē xiān jǐn zǐ sūn, cì qǔ jìn qīn, jiē xiān qīng sè. wú jìn qīn wài qǔ bái dīng zhě, rén qǔ jiā nèi zhōng nán zhě, bìng tīng. zhū yǐ zǐ sūn jì jué yīng xī hù zhě, fēi nián shí bā yǐ shàng bù dé xī, jí suǒ jì chù yǒu mǔ zài, suī xiǎo yì tīng xī chū. zhū hù yù xī chū kǒu wèi hù jí shǒu fù kǒu wèi hù zhě, fēi chéng dīng jiē bù hé xī. yīng fèn zhě bù yòng cǐ lìng. zhū hù jì nián jiāng rù dīng lǎo jí yīng zhēng miǎn kè yì jí gěi shì zhě, jiē xiàn lìng mào xíng zhuàng yǐ wéi dìng bù. yí dìng yǐ hòu, bù xū gèng mào, ruò yǒu jiān qī zhě, tīng suí shì mào dìng, yǐ fù yú shí."
按开元二十五年户令云:“诸户主皆以家长为之。户内有课口者为课户,无课口者为不课户。诸视流内九品以上官及男年二十以上、老男、废疾、妻妾、部曲、客女、奴婢,皆为不课户。无夫者为寡妻妾。馀准旧令。诸年八十及笃疾,给侍丁一人,九十二人,百岁三人,皆先尽子孙,次取近亲,皆先轻色。无近亲外取白丁者,人取家内中男者,并听。诸以子孙继绝应析户者,非年十八以上不得析,即所继处有母在,虽小亦听析出。诸户欲析出口为户及首附口为户者,非成丁皆不合析。应分者不用此令。诸户计年将入丁、老、疾应徵免课役及给侍者,皆县令貌形状以为定簿。一定以后,不须更貌,若有奸欺者,听随事貌定,以附於实。”
jiǔ zài zhì:" tiān xià suī sān zài dìng hù, měi zài yì yǒu tuán mào, zì jīn yǐ hòu, jì qí zhuǎn nián hé rù zhōng nán chéng dīng wǔ shí jiǔ zhě, rèn tuì tuán mào." guǎng dé yuán nián zhì, tiān xià" bǎi xìng èr shí wǔ chéng dīng, wǔ shí wǔ rù lǎo."
九载制:“天下虽三载定户,每载亦有团貌,自今以后,计其转年合入中男、成丁、五十九者,任退团貌。”(广德元年制,天下”百姓二十五成丁,五十五入老。”)
lùn yuē:" xī xián yún:' cāng lǐn shí zhī lǐ jié, yī shí zú zhī róng rǔ.' fū zǐ shì wèi, rǎn zi pū. yuē:' měi zāi shù yǐ. jì shù yǐ, yòu hé jiā yān?' yuē:' fù zhī. jì fù yǐ, yòu hé jiā yān?' yuē:' jiào zhī.' gù zhī guó zú zé zhèng kāng, jiā zú zé jiào cóng, fǎn shì ér lǐ zhě, wèi zhī yǒu yě. fū jiā zú bù zài yú táo shuì, guó zú bù zài yú zhòng liǎn. ruò táo shuì zé bù tǔ zhù ér rén pín, zhòng liǎn zé duō yǎng yíng ér guó pín, bù qí rán yǐ. guǎn zǐ yuē:" yǐ zhèng hù jí, wèi zhī yǎng yíng." yíng zhě, dà jiǎ xù jiā yě. zhèng shù zhī hù jì bì qí fù yì, zé zhì fú làng, yǐ dà jiǎ xù jiā zhī suǒ yì shǔ, zì shōu qí lì yě. sān wáng yǐ qián, jǐng tián dìng fù. qín gé zhōu zhì, hàn yīn qín fǎ. wèi jìn yǐ jiàng, míng shù suī fán, yì yǒu liáng guī, bù jiù shí bì. xī dōng jìn zhī zhái jiāng nán yě, mù róng fú yáo, dié jū zhōng tǔ, rén wú dìng běn, shāng lǐ wèi shēn, suì yǒu gēng xū tǔ duàn zhī lìng. cái fēng sú fù, shí yóu yú zī. qí hòu fǎ zhì fèi chí, jiù bì fù qǐ, yì xī zhī jì, zhòng jǔ ér xíng, yǐ rán zhī xiào, zhe zài qián zhì. suí shòu zhōu chán, dé hù sān bǎi liù shí wàn. kāi huáng jiǔ nián píng chén, yòu shōu hù wǔ shí wàn. jì yú dà yè èr nián, gān gē bù yòng, wéi shí bā zài, yǒu hù bā bǎi jiǔ shí wàn yǐ. zì píng chén hòu, yòu jiā sì bǎi bā shí yú wàn. qí shí chéng xī wèi sāng luàn, zhōu qí fēn jù, bào jūn màn lì, fù zhòng yì qín, rén bù kān mìng, duō yī háo shì, jìn wǎng huī wěn, jiān wěi yóu zī. gāo jiǒng dǔ liú rǒng zhī bìng, jiàn shū jí zhī fǎ. yú shì dìng qí míng, qīng qí shù, shǐ rén zhī wèi fú kè, bèi jiàng jiā shōu tài bàn zhī fù, wèi biān méng fèng gōng shàng, méng qīng jiǎn zhī zhēng. fú kè, wèi bì gōng shuì yī qiáng háo zuò diàn jiā yě. xī hàn wén sān nián, chú rén tián zū, xún yuè lùn yuē:" gǔ zhě shén yī ér shuì, tiān xià zhī zhōng zhèng. hàn jiā huò bǎi ér shuì yī, kě wèi zhì qīng yǐ, ér háo qiáng zhàn tián yú duō, fú kè shū dà bàn zhī fù. gōng jiā zhī huì, yōu yú sān dài, háo qiáng zhī bào, kù yú wáng qín, shì huì bù xià tōng, wēi fú fēn yú háo rén yě. bù zhèng qí běn, shì zú yǐ zī fù qiáng yǐ." gāo jiǒng shè qīng shuì zhī fǎ, fú kè xī zì guī yú biān hù, suí dài zhī shèng, shí yóu yú sī. xiān fū qí xìn, hòu xíng qí lìng, zhēng shù huái huì, jiān wú suǒ róng. suí shì zī chǔ biàn yú tiān xià, rén sú kāng fù, jiǒng zhī lì yān. gōng guī xiāo gé, dào yà yī lǚ, jìn dài yǐ lái wèi zhī yǒu yě. suí shì xī jīng tài cāng, dōng jīng hán jiā cāng luò kǒu cāng, huá zhōu yǒng fēng cāng, shǎn zhōu tài yuán cāng, chǔ mǐ sù duō zhě qiān wàn dàn, shǎo zhě bù jiǎn shù bǎi wàn dàn. tiān xià yì cāng yòu jiē chōng mǎn. jīng dū jí bīng zhōu kù bù bó gè shù qiān wàn, ér xī lài xūn yōng, bìng chū fēng hòu, yì wèi jìn yǐ jiàng zhī wèi yǒu. guó jiā zhēn guān zhōng yǒu hù sān bǎi wàn, zhì tiān bǎo mò bǎi sān shí yú nián, cái rú suí shì zhī shù. shèng táng zhī shèng, mài yú xī hàn, yuē jì tiān xià biān hù hé yú yuán shǐ zhī jiān, ér míng jí suǒ shǎo sān bǎi yú wàn. zì zhēn guān yǐ hòu, jiā wǔ bǎi jiǔ shí wàn, qí shí tiān xià hù dōu yǒu bā bǎi jiǔ shí yú wàn yě. hàn wǔ dú bīng, rén hù jiǎn bàn, mò nián zhuī huǐ, fāng xī zhēng fá. qí hòu zhì píng dì yuán shǐ èr nián, jīng qī shí yú zài, yǒu hù qiān èr bǎi èr shí yú wàn. dà táng bǎi sān shí yú nián zhōng, suī shí qǐ bīng róng, dōu bù zhì jiǎn hào, ér fú làng rì zhòng, bǎn tú bù shōu. ruò bǐ liáng hàn shí, shí hé yǒu jiā shù, yuē jì tiān xià rén hù shǎo yóu kě yǒu qiān sān sì bǎi wàn yǐ. zhí yǐ xuǎn xián shòu rèn, duō zài yì wén, cái yǔ zhí guāi, fǎ yīn shì bì. huī xún míng zé shí zhī yì, quē kǎo yán xún shì zhī dào. chóng zhì zhī suǒ zhì, měi jià zhī suǒ guī, bù wú qīng bó zhī cáo, fú huá zhī wǔ. xí chéng diǎn, qīn bù lǐng, wèi zhī qiǎn sú wù gēn běn, qù zhī yè, mù yǐ yū kuò. fēng liú xiāng shàng, bēn jìng xiāng qū, zhí shì wěi yú qún xū, huò huì xíng yú gōng fǔ, ér zhì cǐ yě. zì jiàn zhōng chū, tiān xià biān méng bǎi sān shí wàn, lài fēn mìng chù zhì, zhòng wèi àn bǐ, shōu rù gōng shuì, zēng bèi ér yú. zhū dào jiā chū bǎi bā shí wàn, gòng dé sān bǎi yī shí wàn. suì lìng fù yǒu cháng guī, rén zhī dìng zhì, tān mào zhī lì, mò de shēng jiān, jiǎo huá zhī méng, jiē bèi qí jí, chéng shì shí zhī lìng diǎn, zhěng bì zhī liáng tú. jiù zhì, bǎi xìng gōng gōng shàng, jì dīng dìng yōng diào jí zū, qí shuì hù suī jiān chū wáng gōng yǐ xià, bǐ zhī èr sān shí fēn wéi yī ěr. zì bīng xìng yǐ hòu, jīng fèi bù chōng, yú shì zhēng liǎn duō míng, qiě wú héng shù, tān lì héng zì, yīn yuán wèi jiān, fǎ lìng mò de jiǎn zhì, zhēng shù bù zhī gào sù. qí dīng jiǎo huá zhě, jí duō guī bì, huò jiǎ míng rù shì, huò tuō jī wèi sēng, huò zhàn mù jūn wǔ, huò yī bèi háo zú, jiān zhū sè yì, wàn duān juān chú. dùn liè zhě jí bèi zhēng shū, kùn jié rì shén. jiàn zhōng xīn lìng, bìng rù liǎng shuì, héng é jì lì, jiā yì mò yóu, fú làng xī shōu, guī bì wú suǒ. ér shǐ chén zhì zhì gè shū, huò yǒu qīng zhòng wèi yī, réng shǔ duō gù, bīng gé jiàn xìng, fú rǒng zhī bèi, jīn zé zhòng yǐ. zhēng shū zhī shù, yì yǐ quē yǐ. jiù é jì zài, jiàn rén jiàn jiān, xiáng jīn rì zhī yí, zhuó jìn suí gù shì, bǎn tú kě zēng qí bèi, zhēng shàn zì jiǎn qí bàn. fù jì jūn yī, rén zhī shuì qīng, miǎn liú lí zhī huàn, yì nóng sāng zhī yè, ān rén jì yòng, mò guò yú sī yǐ. jì zhū dào bù zhàng suǒ shōu, kě yǒu èr bǎi wǔ shí yú wàn hù. àn lì dài hù kǒu, duō bù guò wǔ, shǎo bù jiǎn sān, yuē jì tiān xià, chú yǒu bīng mǎ duō chù shí yán, shì zhī jiàn zài zhī shù. ruò cǎi jìn suí jiù diǎn zhì zhì, kě dé wǔ bǎi wàn yǐ. yǐ wǔ bǎi wàn hù gòng chū èr bǎi wǔ shí wàn hù shuì, zì rán gè jiǎn bàn shù. gǔ zhī wèi lǐ yě, zài yú zhōu zhī rén shù, nǎi jūn qí shì yì, zé shù gōng yǐ xìng, guó fù jiā zú, jiào cóng huà bèi, fēng qí sú hé. fū rán, gù zāi lì bù shēng, bèi luàn bù qǐ. suǒ yǐ zhōu guān yǒu bǐ lǘ zú dǎng zhōu xiāng xiàn suì zhī zhì, wéi chí qí zhèng, gāng jì qí rén. mèng dōng sī tú xiàn mín shù yú wáng, wáng bài ér shòu zhī, qí jìng zhī shǒu zhī rú cǐ zhī zhòng yě. jí lǐ dào guāi fāng, bǎn tú tuō lòu, rén rú niǎo shòu, fēi zǒu mò zhì, jiā yǐ zhī fá, guó yǐ zhī pín, jiān rǒng jiàn xìng, qīng fù bù wù. sī zhèng zhī dà zhě yuǎn zhě, jiāng qiú lǐ píng zhī dào, fēi wú qí běn yú?"
论曰:“昔贤云:‘仓廪实知礼节,衣食足知荣辱。’夫子適卫,冉子仆。曰:‘美哉庶矣。既庶矣,又何加焉?’曰:‘富之。既富矣,又何加焉?’曰:‘教之。’故知国足则政康,家足则教从,反是而理者,未之有也。夫家足不在於逃税,国足不在於重敛。若逃税则不土著而人贫,重敛则多养赢而国贫,不其然矣。(管子曰:“以正户籍,谓之养赢。”赢者,大贾蓄家也。正数之户既避其赋役,则至浮浪,以大贾蓄家之所役属,自收其利也。)三王以前,井田定赋。秦革周制,汉因秦法。魏晋以降,名数虽繁,亦有良规,不救时弊。昔东晋之宅江南也,慕容、苻、姚,迭居中土,人无定本,伤理为深,遂有庚戌土断之令。财丰俗阜,实由於兹。其后法制废弛,旧弊复起,义熙之际,重举而行,已然之效,著在前志。隋受周禅,得户三百六十万。开皇九年平陈,又收户五十万。洎於大业二年,干戈不用,惟十八载,有户八百九十万矣。(自平陈后,又加四百八十馀万。)其时承西魏丧乱,周齐分据,暴君慢吏,赋重役勤,人不堪命,多依豪室,禁网隳紊,奸伪尤滋。高颎睹流冗之病,建输籍之法。於是定其名,轻其数,使人知为浮客,被彊家收太半之赋,为编甿奉公上,蒙轻减之征。(浮客,谓避公税、依强豪作佃家也。昔汉文三年,除人田租,荀悦论曰:”古者什一而税,天下之中正。汉家或百而税一,可谓至轻矣,而豪强占田逾多,浮客输大半之赋。公家之惠,优於三代,豪强之暴,酷於亡秦,是惠不下通,威福分於豪人也。不正其本,適足以资富强矣。”高颎设轻税之法,浮客悉自归於编户,隋代之盛,实由於斯。)先敷其信,后行其令,烝庶怀惠,奸无所容。隋氏资储遍於天下,人俗康阜,颎之力焉。功规萧、葛,道亚伊、吕,近代以来未之有也。(隋氏西京太仓,东京含嘉仓、洛口仓,华州永丰仓,陕州太原仓,储米粟多者千万石,少者不减数百万石。天下义仓又皆充满。京都及并州库布帛各数千万,而锡赉勋庸,并出丰厚,亦魏晋以降之未有。)国家贞观中有户三百万,至天宝末百三十馀年,才如隋氏之数。圣唐之盛,迈於西汉,约计天下编户合逾元始之间,而名籍所少三百馀万。(自贞观以后,加五百九十万,其时天下户都有八百九十馀万也。汉武黩兵,人户减半,末年追悔,方息征伐。其后至平帝元始二年,经七十馀载,有户千二百二十馀万。大唐百三十馀年中,虽时起兵戎,都不至减耗,而浮浪日众,版图不收。若比量汉时,实合有加数,约计天下人户少犹可有千三四百万矣。)直以选贤授任,多在艺文,才与职乖,法因事弊。隳循名责实之义,阙考言询事之道。崇秩之所至,美价之所归,不无轻薄之曹,浮华之伍。习程典,亲簿领,谓之浅俗;务根本,去枝叶,目以迂阔。风流相尚,奔竞相驱,职事委於群胥,货贿行於公府,而至此也。自建中初,天下编甿百三十万,赖分命黜陟,重为案比,收入公税,增倍而馀。(诸道加出百八十万,共得三百一十万。)遂令赋有常规,人知定制,贪冒之吏,莫得生奸,狡猾之甿,皆被其籍,诚適时之令典,拯弊之良图。(旧制,百姓供公上,计丁定庸调及租,其税户虽兼出王公以下,比之二三十分唯一耳。自兵兴以后,经费不充,於是徵敛多名,且无恒数,贪吏横恣,因缘为奸,法令莫得检制,烝庶不知告诉。其丁狡猾者,即多规避,或假名入仕,或讬迹为僧,或占募军伍,或依倍豪族,兼诸色役,万端蠲除。钝劣者即被徵输,困竭日甚。建中新令,并入两税,恒额既立,加益莫由,浮浪悉收,规避无所。)而使臣制置各殊,或有轻重未一,仍属多故,兵革荐兴,浮冗之辈,今则众矣。徵输之数,亦以阙矣。旧额既在,见人渐艰,详今日之宜,酌晋隋故事,版图可增其倍,征缮自减其半。赋既均一,人知税轻,免流离之患,益农桑之业,安人济用,莫过於斯矣。(计诸道簿帐所收,可有二百五十馀万户。按历代户口,多不过五,少不减三,约计天下,除有兵马多处食盐,是知见在之数。若采晋、隋旧典制置,可得五百万矣。以五百万户共出二百五十万户税,自然各减半数。)古之为理也,在於周知人数,乃均其事役,则庶功以兴,国富家足,教从化被,风齐俗和。夫然,故灾沴不生,悖乱不起。所以周官有比、闾、族、党、州、乡、县、遂之制,维持其政,纲纪其人。孟冬司徒献民数於王,王拜而受之,其敬之守之如此之重也。及理道乖方,版图脱漏,人如鸟兽,飞走莫制,家以之乏,国以之贫,奸冗渐兴,倾覆不悟。斯政之大者远者,将求理平之道,非无其本欤?”