shí liù rì　 dōng lǐng wù nèi jū rén duàn xìng, yǐn nán xíng yī lǐ, dēng dōng lǐng, jí cóng lǐng shàng xī xíng. lǐng tóu duō xuán wō chéng tán, rú fǔ zhī yǎng, fǔ dǐ jù yǒu xué zhí xià wèi jǐng, huò shēn huò qiǎn, huò bù jiàn qí dǐ, shì wèi jiǔ shí jiǔ jǐng. shǐ zhī shì shān xià jiē shí gǔ líng lóng, shàng tòu yī qiào, zhé shuǐ dǎo chéng jǐng. qiào zhī zhí zhě, gù xià zhuì wú dǐ qiào zhī qū zhě, gù shēn qiǎn suí zhī. jǐng suī kū ér wú shuǐ, rán yī shān ér suí chù jiē shì, yì yī qí yě. yòu xī yī lǐ, wàng jiàn xī nán gǔ zhōng, sì shān huán rào, xuán chéng yī dà wō, yì rú yǎng fǔ, fǔ zhī dǐ yǒu jiàn, jiàn zhī dōng xī jiē qín rén dòng yě. yóu guàn mǎng zhōng zhí xià èr lǐ, zhì qí chù. qí jiàn yóu xī dòng chū, yóu dōng dòng rù, jiàn héng jiè wō zhī zhōng, dōng xī zhǎng bàn lǐ, zhōng liú xiān dǎo rù yī xué, xuán tòu xué zhōng dōng chū, jí zì shí xiá zhōng xíng. qí xiá nán běi jiē shí yá bì lì, jiā chéng héng cáo shuǐ yóu cáo zhōng dǐ dōng dòng, nán xiàng dǎo rù dòng kǒu. dòng yǒu liǎng mén, běi xiàng, shuǐ xiān fēn rù xiǎo mén, tòu xiá xià qīng, rén bù néng cóng. shāo dōng ér nán rù dà mén zhě, cóng zhòng shí zhōng màn liú. qí shì jiào píng dì dòng nèi shuǐ huì chéng tán, shēn jìn dòng zhī liǎng yá, páng wú yú xì kě rù. xún yá zé lù duàn, shè shuǐ zé dǐ shēn, xī wú fú chá xiǎo mù pái kě mì zhī jī piàn shí. wéi xiǎo mén zhī shuǐ, rù xiá hòu yì páng tōng dà dòng, qí liú kě jiē lì q　 l shuǐ qiǎn chù tí qǐ yī kù shuǐ shēn chù chuān zhuó yī kù ér shè shuǐ ér rù. qí qiào wǎn zhuǎn ér pī tòu, qí qiào zhōng rú xuān léng bié qǐ lìng kāi yī mén, fǎn zhǔ dǎo rù zhī shì, yì shén qí yě. xī dòng dòng mén dōng qióng, jiào dōng dòng zhī gāo jùn shǎo shā shuǐ yóu dòng hòu dōng xiàng chū, shuǐ yì jiào qiǎn kě jiē. rù dòng wǔ liù zhàng, shàng qiàn wéi dǐng, sì wéi fēi shí jià kōng, liǎng zhòng rú guǐ xuán gé, dé èr zhàng tī ér dù qí shàng. qí xià zài rù, shuǐ yì chéng tán, shēn yǔ dōng dòng bìng, bù néng rù yǐ. shì rì dǎo zhě xiān zhì dōng dòng, yǐ shuǐ shēn nán rù ér fǎn, bù zhī suǒ wèi xī dòng yě. fǎn wǔ lǐ, fàn yú dǎo zhě jiā, rì yǐ wǔ yǐ. qí zhǎng xún zhī dòng shuǐ shēn, yuē: wù yǐ! cǐ rù shuǐ dòng, fēi shuǐ suǒ cóng chū zhě. fù dǎo yǔ xíng, shǐ dǐ xī dòng. yú xìng jiān shōu zhī shèng, qǐ dàn hài pà wǎng fù zhī fán. jì chū xī dòng guò dōng dòng, gòng yī lǐ, yú lǐng dōng wàng, jiàn dōng dòng shuǐ suǒ chū chù fù yī lǐ, nán dǐ wù xià, qí shuǐ dōng xiàng yǒng chū shān lù, yì rú huáng yú zhī chū shí xià yě. tǔ rén huán shí wèi bēi, yōng tián sāi wèi jù tán yǐ qiào shān chéng. cóng qí dōng, shuǐ nán liú chū gǔ, lù běi shàng yú lǐng, gòng èr lǐ shǐ dá dōng lǐng zhī shàng, cǐ yóu zhōu rén wù zhī dà dào yě. dēng lǐng, xún jiù lù yī lǐ, fǎn sù dǎo zhě jiā.
十六日　東嶺塢內居人段姓，引南行一里，登東嶺，即從嶺上西行。嶺頭多漩窩成潭，如釜之仰，釜底俱有穴直下為井，或深或淺，或不見其底，是為九十九井。始知是山下皆石骨玲瓏，上透一竅，輒水搗成井。竅之直者，故下墜無底；竅之曲者，故深淺隨之。井雖枯而無水，然一山而隨處皆是，亦一奇也。又西一里，望見西南谷中，四山環繞，漩成一大窩，亦如仰釜，釜之底有澗，澗之東西皆秦人洞也。由灌莽中直下二里，至其處。其澗由西洞出，由東洞入，澗橫界窩之中，東西長半里，中流先搗入一穴，旋透穴中東出，即自石峽中行。其峽南北皆石崖壁立，夾成橫槽；水由槽中抵東洞，南向搗入洞口。洞有兩門，北向，水先分入小門，透峽下傾，人不能從。稍東而南入大門者，從眾石中漫流。其勢較平；第洞內水匯成潭，深浸洞之兩崖，旁無餘隙可入。循崖則路斷，涉水則底深，惜無浮槎小木排可覓支磯片石。惟小門之水，入峽後亦旁通大洞，其流可揭厲qì　lǐ水淺處提起衣褲、水深處穿着衣褲而涉水而入。其竅宛轉而披透，其竅中如軒楞別啟另開一門，返矚搗入之勢，亦甚奇也。西洞洞門東穹，較東洞之高峻少殺；水由洞後東向出，水亦較淺可揭。入洞五六丈，上嵌圍頂，四圍飛石駕空，兩重如庋懸閣，得二丈梯而度其上。其下再入，水亦成潭，深與東洞並，不能入矣。是日導者先至東洞，以水深難入而返，不知所謂西洞也。返五里，飯於導者家，日已午矣。其長詢知洞水深，曰：「誤矣！此入水洞，非水所從出者。」復導予行，始抵西洞。余幸兼收之勝，豈憚害怕往復之煩。既出西洞過東洞，共一里，逾嶺東望，見東洞水所出處；復一里，南抵塢下，其水東向湧出山麓，亦如黃雩之出石下也。土人環石為陂，壅填塞為巨潭以翹山塍。從其東，水南流出谷，路北上逾嶺，共二里始達東嶺之上，此由州人塢之大道也。登嶺，循舊路一里，返宿導者家。

shí qī rì　 chén cān hòu, réng yóu xīn ān běi xià lóng tóu lǐng, gòng wǔ lǐ, yóu jiù lù zhì luò sī tán xià. xiān shì, yú àn zhì yǒu qín rén sān dòng, ér shàng dòng wéi shí mén bù kě rù zhī wén, yú jì yǐ wù dǎo jiān dé liǎng dòng, wú cóng mì suǒ wèi shàng dòng zhě. tǔ rén yuē: luò sī tán běi yǒu shàng qīng tán, qí mén shén ài, shuǐ yóu zhōng chū, rén bù néng rù, rù jí yǒu qí shèng. cǐ dòng yǔ má yè dòng jù shén lóng zhé zh fú cáng chù, fēi wéi nán rù, yì bù gǎn rù yě. yú wén zhī, yì xǐ shén. jì guò luò sī tán, bù dù jiàn, jí bàng xī lù xià. gài dù jiàn wèi dōng lù, yún yáng zhī xī yě, zǎo hé gù dào bù dù jiàn wèi xī lù, dà lǐng hóng bì zhī dōng yě, chū bǎ qī dào. běi bàn lǐ, yù qiáo zhě, yǐn zhì shàng qīng tán. qí dòng jí zài lù zhī xià jiàn zhī shàng, mén dōng xiàng, jiā rú hé zhǎng. shuǐ yóu dòng chū, yǒu èr pài tōng mài, zhī liú: zì dòng hòu zhě, huì ér bù liú yóu dòng zuǒ zhě, nǎi dòng nán páng dòu, qí chū shén jí. jì yú dòng zuǒ jí liú, jí dāng fú shuǐ ér rù. dǎo zhě zhǐ gōng jù ruò huǒ, wú kěn wèi qián qū zhě. yú nǎi jiě yī fú shuǐ, shé xíng yǐ jìn. shí xì jì dī ér fù ài, qiě shuǐ méi qí dà bàn, bì shēn fú shuǐ zhōng, shǒu qíng huǒ jù, píng chū shuǐ shàng, nǎi dé rù. xī rù èr zhàng, xì shǐ gāo liè zhàng yú, nán běi héng liè zhě yì sān zhàng yú, rán jù wú rù chù. wéi zhí xī yī dòu, kuò chǐ wǔ, gāo èr chǐ, ér shuǐ méi qí zhōng zhě yì chǐ wǔ, xì zhī yú shuǐ miàn zhě, wǔ cùn ér yǐ. jì pú fú shuǐ zhōng, bì kǒu bí jù rú shuǐ, qiě yǐ jù tàn zhī, tiē xì dǐng ér rù, yóu bàn wèi shuǐ zì. shí gù pū shǒu yī wài dòng, ruò qiú shuǐ rù, shuí wèi dì jù zhě? shēn kě yóu shuǐ, jù qǐ néng yóu shuǐ yé? kuàng qín rén dòng shuǐ, yú yì céng méi xī jìn fú, jù wēn rán bù jué qí hán, ér cǐ dòng shuǐ hán, yǔ xī jiàn wú yì. ér dòng dāng fēng kǒu, sōu sōu mí shén. fēng yǔ shuǐ jiāo bī, ér huǒ fù wèi zǔ, suì shě zhī chū. chū dòng, pī yī yóu jué zhōu shēn qǐ sù, nǎi ruò huǒ dòng mén. jiǔ zhī, fù xún xī lù suí shuǐ běi xíng, yǐ zài zǎo xiàng lǐng zhī xī yǐ.
十七日　晨餐後，仍由新庵北下龍頭嶺，共五里，由舊路至絡絲潭下。先是，余按《志》有「秦人三洞，而上洞惟石門不可入」之文，余既以誤導兼得兩洞，無從覓所謂上洞者。土人曰：「絡絲潭北有上清潭，其門甚隘，水由中出，人不能入，入即有奇勝。此洞與麻葉洞俱神龍蟄zhé伏藏處，非惟難入，亦不敢入也。」余聞之，益喜甚。既過絡絲潭，不渡澗，即傍西麓下。〔蓋渡澗為東麓，雲陽之西也，棗核故道；不渡澗為西麓，大嶺、洪碧之東也，出把七道。北〕半里，遇樵者，引至上清潭。其洞即在路之下、澗之上，門東向，夾如合掌。水由洞出，有二派通「脈」，支流：自洞後者，匯而不流；由洞左者，〔乃洞南旁竇，〕其出甚急。既逾洞左急流，即當伏水而入。導者止供炬爇火，無肯為前驅者。余乃解衣伏水，蛇行以進。石隙既低而復隘，且水沒其大半，必身伏水中，手擎火炬，平出水上，乃得入。西入二丈，隙始高裂丈余，南北橫裂者亦三丈余，然俱無入處。惟直西一竇，闊尺五，高二尺，而水沒其中者亦尺五，隙之餘水面者，五寸而已。計匍匐水中，必口鼻俱濡水，且以炬探之，貼隙頂而入，猶半為水漬。時顧仆守衣外洞，若泅水入，誰為遞炬者？身可由水，炬豈能由水耶？況秦人洞水，余亦曾沒膝浸服，俱溫然不覺其寒，而此洞水寒，與溪澗無異。而洞當風口，颼颼彌甚。風與水交逼，而火復為阻，遂舍之出。出洞，披衣猶覺周身起粟，乃爇火洞門。久之，復循西麓隨水北行，已在棗橡嶺之西矣。

qù shàng qīng sān lǐ, dé má yè dòng. dòng zài má yè wān, xī wèi dà lǐng, nán wèi hóng bì, dōng wèi yún yáng zǎo hé zhī zhī, běi zé zǎo hé xī chuí. dà lǐng dōng zhuǎn, shù jiàn xià liú, jiā zhì rú mén, ér dāng mén yī fēng, sǒng shí wù tū, wèi jiāng jūn lǐng jiàn dǎo qí xī, ér zǎo hé zhī zhī, xī zhì cǐ jǐn. jiàn xī yǒu shí yá nán xiàng, huán rú zhǎn chì, dōng kàn jiàn zhōng, ér dà lǐng zhī zhī, yì dōng zhì cǐ jǐn. huí yá zhī xià, yì kāi yī xì, qiǎn bù néng rù. yá qián yǒu xiǎo xī, zì xī ér dōng, jīng yá qián rù yú dà jiàn. xún xiǎo xī zhì yá zhī xī xié luàn shí jiān, shuǐ qióng yú xià, qiào qǐ yú shàng, jí má yè dòng yě. dòng kǒu nán xiàng, dà jǐn rú dòu, zài shí xì zhōng zhuǎn zhé shù jí ér xià. chū mì jù qiàn dǎo, yì jù yǐ jù yīng, ér wú gǎn dǎo zhě. yuē: cǐ zhōng yǒu shén lóng. huò yuē: cǐ zhōng yǒu jīng guài. fēi yǒu fǎ shù zhě, bù néng shè fú. zuì hòu yǐ zhòng zī mì yī rén, jiāng tuō yī rù, wèn yú nǎi rú zhě, fēi yǔ shì, fù jīng ér chū yuē: yǔ yǐ wèi dà shī, gù yù suí rù ruò dú shū rén, yú qǐ néng yǐ shēn xùn yé? yú nǎi guò qián cūn, jì xíng lǐ yú qí jiā, yǔ gù pū gè chí shù jù rù. shí cūn mín zhī suí zhì dòng kǒu shù shí rén, qiáo zhě yāo lián, gēng zhě hé chú, fù zhī chuī zhě tíng biāo cu n shāo huǒ, zhī zhě tóu zhù, tóng zǐ zhī mù zhě, xíng rén zhī fù zài zhě, jiē zhǒng ér zhì, jiē mò néng cóng. yú liǎng rén nǎi yǐ zú xiān rù, lì jí zhuǎn dòu, dì jù ér xià, shù zhuǎn zhì dòng dǐ. dòng shāo kuān, kě yǐ cè shēn jiǎo shǒu, nǎi shǐ yǐ jù qián xiàng. qí dōng xī liè xì, jù wú rù chù, zhí běi yǒu xué, dī jǐn yī chǐ, kuò yì rú zhī, rán qí xià shén zào ér píng. nǎi xiān yǐ jù rù, hòu shé fú yǐ jìn, bèi mó yāo tiē, yǐ shēn hòu sǒng, nǎi dù cǐ nèi dòng zhī dì yī guān. qí nèi liè xì jì gāo, dōng xī yì héng gèn, rán yì wú rù chù. yòu dù dì èr guān, qí ài yǔ dī yǔ qián yī zhé, jìn fǎ yì rú zhī. jì rù, nèi céng yì héng liè, qí xī nán liè zhě bù shèn shēn. qí dōng běi liè zhě, shàng yī shí ào, hū yòu zòng liè ér qǐ, shàng qióng xià xiá, gāo bù jiàn dǐng, zhì cǐ shí huàn yì xíng, fū lǐ shí biǎo yǔ shí zhì dùn huàn, piàn qiào jù líng. qí xī běi zhī xiá, jiàn rù jiàn shù, nèi jiā yī fèng, bù néng róng jù. zhuǎn cóng dōng nán zhī xiá, réng xià yī ào, qí dǐ shā shí píng pù, rú jiàn dǐ jié liū, dì gān zào wú shuǐ, bù tè miǎn jiē lì, qiě miǎn zhān wū yě. xiá zhī dōng nán jǐn chù, luàn shí hōng jià, ruò lóu tái céng dié, yóu qí xì jiē kě pān jī ér shàng. qí shàng shí dòu yī lǚ, zhí tòu dòng dǐng, guāng yóu xì zhōng xià shè, ruò míng xīng gōu yuè, kě wàng ér bù kě zhāi yě. céng shí zhī xià, jiàn dǐ nán tōng, fù shí dī yā, gāo jǐn chǐ xǔ cǐ bì qián tōng dòng wài, jiàn suǒ cóng rù zhě, dì bù zhī xī hé yǐ yǒng liú, jīn hé yǐ kū dòng yě, bù kě jiě yǐ. yóu céng shí xià běi xún jiàn dǐ rù, qí ài shén dī, yǔ wài èr guān xiāng sì. shāo cóng qí xī pān shàng yī shí xì, běi zhuǎn ér dōng, ruò dù ān lì jiào. liǎng bì shí zhì shí sè, guāng yíng yù dī, chuí zhù dào lián, wén ruò lòu diāo, xíng yù fēi wǔ. dōng xià yī jí, fù zhí rùn dǐ, yǐ zhuǎn rù ài guān zhī nèi yǐ. yú shì pì chéng yī xiàng tōng nòng, xiǎo xiàng zhī yì, kuò yǒu èr zhàng, gāo yǒu zhàng wǔ, fù shí píng rú bù wò, jiàn dǐ tǎn ruò zhōu xíng. běi chí bàn lǐ, xià yǒu yī shí, guǐ chū rú tà chuáng léng biān yún zhěng qí shàng zé lián huā xià chuí, lián luò chéng wéi, jié chéng bǎo gài, sì wéi chuí màn, dà yǔ tà bìng, zhōng yuán tòu pán kōng, shàng qióng wèi dǐng qí hòu xī bì, yù zhù yuán shù, huò dà huò xiǎo, bù yī qí xíng, ér sè jiē yíng bái, wén jiē kè lòu: cǐ xiàng zhōng dì yī qí yě. yòu zhí běi bàn lǐ, dòng fēn shàng xià liǎng céng, jiàn dǐ yóu dōng běi qù, shàng dòng yóu xī běi dēng. shí yú suǒ jī huǒ jù yǐ qù qí qī, kǒng guī tú mò biàn, nǎi yóu qián dào shù zhuǎn ér chuān èr ài guān, dǐ tòu guāng chù, jù qià jǐn yǐ. chuān qiào ér chū, huǎng ruò tuō tāi yì shì. dòng wài shǒu shì zhě, yòu zēng shù shí rén, jiàn yú bèi jiē dǐng é yǐ shǒu jiā é zuò jìng lǐ zhuàng chēng yì, yǐ wèi dà fǎ shù rén. qiě yún: qián jiǔ hòu yǐ wèi bì duò yì wěn, gù yú bèi yù rù bù gǎn, yù qù bù néng. xiǎng ān rán wú yàng, fēi shén líng shè fú, ān néng dé cǐ! yú gè xiè zhī, yuē: wú shǒu wú cháng, wú tàn wú shèng ěr, fán zhū jūn jiǔ zhù, hé yǐ zhì zhī! rán qí dòng dàn rù chù duō ài, qí zhōng jié jìng gān zào, yú suǒ jiàn dòng, jù mò néng jí, bù zhī tǔ rén hé yǐ wèi rù nǎi ěr! nǎi qǔ xíng náng yú qián cūn, cóng jiāng jūn lǐng chū, suí jiàn běi xíng shí yú lǐ, dǐ dà dào. qí chù dōng xiàng bǎ qī shàng qī lǐ, xī xiàng hái má zhǐ sān lǐ, yú chū yù cóng bǎ qī fù zhōu xī xíng, zhì shì fǎn sù liú nì shàng, jì fēi suǒ yù, yòu kǒng bǎ qī yī shí wú zhōu, tiān sè yǐ jì, suì cóng lù lù xī xiàng hái má. shí rì yǐ xià chōng, shàng wèi fàn, suǒ jiǔ shì zhōng. yòu xī shí lǐ, sù yú huáng shí pù, qù chá líng xī yǐ sì shí lǐ yǐ. shì wǎn bì tiān rú xǐ, yuè bái shuāng qī, yì lǚ zhōng yì jìng, jìng yǐ xíng juàn ér wò.
去上清三里，得麻葉洞。洞在麻葉灣，西為大嶺，南為洪碧，東為雲陽、棗核之支，北則棗核西垂。大嶺東轉，束澗下流，夾峙如門，而當門一峰，聳石屼突，為將軍嶺；澗搗其西，而棗核之支，西至此盡。澗西有石崖南向，環如展翅，東瞰澗中，而大嶺之支，亦東至此盡。回崖之下，亦開一隙，淺不能入。崖前有小溪，自西而東，經崖前入於大澗。循小溪至崖之西脅亂石間，水窮於下，竅啟於上，即麻葉洞也。洞口南向，大僅如斗，在石隙中轉折數級而下。初覓炬倩導，亦俱以炬應，而無敢導者。曰：「此中有神龍。」或曰：「此中有精怪。非有法術者，不能攝服。」最後以重資覓一人，將脫衣入，問余乃儒者，非羽士，復驚而出曰：「予以為大師，故欲隨入；若讀書人，余豈能以身殉耶？」余乃過前村，寄行李於其家，與顧仆各持束炬入。時村民之隨至洞口數十人，樵者腰鐮，耕者荷鋤，婦之炊者停爂cuàn燒火，織者投杼，童子之牧者，行人之負載者，接踵而至，皆莫能從。余兩人乃以足先入，歷級轉竇，遞炬而下，數轉至洞底。洞稍寬，可以測身矯首，乃始以炬前向。其東西裂隙，俱無入處，直北有穴，低僅一尺，闊亦如之，然其下甚燥而平。乃先以炬入，後蛇伏以進，背磨腰貼，以身後聳，乃度此內洞之〔第〕一關。其內裂隙既高，東西亦橫亘，然亦無入處。又度第二關，其隘與低與前一轍，進法亦如之。既入，內層亦橫裂，其西南裂者不甚深。其東北裂者，上一石坳，忽又縱裂而起，上穹下狹，高不見頂，至此石幻異形，膚理石表與石質頓換，片竅俱靈。其西北之峽，漸入漸束，內夾一縫，不能容炬。轉從東南之峽，仍下一坳，其底砂石平鋪，如澗底潔溜，第乾燥無水，不特免揭厲，且免沾污也。峽之東南盡處，亂石轟駕，若樓台層疊，由其隙皆可攀躋而上。其上石竇一縷，直透洞頂，光由隙中下射，若明星鈎月，可望而不可摘也。層石之下，澗底南通，覆石低壓，高僅尺許；此必前通洞外，澗所從入者，第不知昔何以涌流，今何以枯洞也，不可解矣。由層石下北循澗底入，其隘甚低，與外二關相似。稍從其西攀上一石隙，北轉而東，若度鞍歷嶠。兩壁石質石色，光瑩欲滴，垂柱倒蓮，紋若鏤雕，形欲飛舞。東下一級，復值潤底，已轉入隘關之內矣。於是辟成一衖通「弄」，小巷之意，闊有二丈，高有丈五，覆石平如布幄，澗底坦若周行。北馳半里，下有一石，庋出如榻床楞邊勻整；其上則蓮花下垂，連絡成幃，結成寶蓋，四圍垂幔，大與榻並，中圓透盤空，上穹為頂；其後西壁，玉柱圓豎，或大或小，不一其形，而色皆瑩白，紋皆刻鏤：此衖中第一奇也。又直北半里，洞分上下兩層，澗底由東北去，上洞由西北登。時余所齎火炬已去其七，恐歸途莫辨，乃由前道數轉而穿二隘關，抵透光處，炬恰盡矣。穿竅而出，恍若脫胎易世。洞外守視者，又增數十人，見余輩皆頂額以手加額作敬禮狀稱異，以為大法術人。且云：「前久候以為必墮異吻，故余輩欲入不敢，欲去不能。想安然無恙，非神靈攝服，安能得此！」余各謝之，曰：「吾守吾常，吾探吾勝耳，煩諸君久佇，何以致之！」然其洞但入處多隘，其中潔淨乾燥，余所見洞，俱莫能及，不知土人何以畏入乃爾！乃取行囊於前村，從將軍嶺出，隨澗北行十餘里，抵大道。其處東向把七尚七里，西向還麻止三里，余初欲從把七附舟西行，至是反溯流逆上，既非所欲，又恐把七一時無舟，天色已霽，遂從陸路西向還麻。時日已下舂，尚未飯，索酒市中。又西十里，宿於黃（石）鋪，去茶陵西已四十里矣。是晚碧天如洗，月白霜淒，亦旅中異境，竟以行倦而臥。

huáng shí fǔ zhī nán, jí dà lǐng běi zhì zhī fēng, qí shí lín xún chā kōng, xī nán yī fēng yóu shén, míng wǔ fèng lóu, qù shí lǐ ér jìn, jí ān rén dào. yú yǐ zǎo wò bù jí xún, míng rì dēng tú, zhī zhī yǐ wú jí yǐ.
黃石輔之南，即大嶺北峙之峰，其石嶙峋插空，西南一峰尤甚，名五鳳樓，〔去十里而近，即安仁道。〕余以早臥不及詢，明日登途，知之已無及矣。

huáng shí xī běi sān shí lǐ wèi gāo shǔ shān, yòu yǒu xiǎo shǔ shān, jù zài yōu xiàn dōng, yí jí sī kōng shān yě. èr shān zhī xī, gāo fēng jiàn fú. chá líng jiāng běi qǔ, jīng gāo shǔ nán lù ér xī, yōu shuǐ zài shān běi. shì shān jiè chá yōu liǎng jiāng yún.
〔黃石西北三十里為高暑山，又有小暑山，俱在攸縣東，疑即司空山也。二山之西，高峰漸伏。茶陵江北曲，經高暑南麓而西，攸水在山北。是山界茶、攸兩江雲。〕

shí bā rì　 chén cān hòu, zì huáng shí pù xī xíng, shuāng huā mǎn dì, xù rì chéng kōng. shí lǐ wèi yā táng pù, yòu shí lǐ, wèi zhū jī pù, zé yōu xiàn jiè yǐ. yòu xī běi shí lǐ, bān zhú pù. yòu xī běi shí lǐ, zhǎng chūn pù. yòu shí lǐ, běi dù dà jiāng, jí yōu xiàn zhī nán guān yǐ. xiàn chéng bīn jiāng běi àn, dōng xī liǎng mén, yǔ nán mén bìng liè yú jiāng cè. chá líng zhī jiāng běi qǔ xī huí, yōu shuǐ zì ān fú fēng hóu shān xī liú nán zhuǎn, jù jiā gāo shǔ shān ér xià, hé yú xiàn chéng dōng, yóu chéng nán xī qù. shì rì yí lù jì shén, zhì zhǎng chūn pù, yīn yún fù hé. dǐ chéng cái guò wǔ, hòu zhōu bù dé, suì sù xué mén qián. yì nán mén.
十八日　晨餐後，自黃石鋪西行，霜花滿地，旭日澄空。十里為丫塘鋪，又十里，為珠璣鋪，則攸縣界矣。又西北十里，斑竹鋪。又西北十里，長春鋪。又十里，北度大江，即攸縣之南關矣。縣城瀕江北岸，東西兩門，與南門並列於江側。茶陵之江北曲西回，攸水自安福封侯山西流南轉，俱夾高暑山而下，合於縣城東，由城南西去。是日一路霽甚，至長春鋪，陰雲複合。抵城才過午，候舟不得，遂宿學門前。亦南門。

shí jiǔ rì　 chén cān hòu, yīn mái bù sàn. yóu yōu xiàn xī mén zhuǎn běi, suì xī běi dēng zhì pō tuó. shí lǐ, shuǐ jiàn qiáo, yǒu xiǎo shuǐ zì běi ér nán. yuè qiáo ér xī, lián shàng èr lǐng, qí xī lǐng míng huáng shān. xià lǐng gòng wǔ lǐ, wèi huáng shān qiáo, yǒu shuǐ yì zì běi ér nán, qí shuǐ jiào dà yú shuǐ dòng, ér píng yáng yì dà kāi. xī xíng píng chóu sān lǐ, shàng niú tóu shān. yòu shān shàng xíng èr lǐ, yuē zhǎng gāng chōng, xià lǐng wèi qīng jiāng qiáo. qiáo dōng chì yá rú huí chì, jiàn cóng běi lái, dà yǔ huáng shān qiáo děng. qiáo xī kāi yáng, dà yì rú huáng shān qiáo, dàn sì wéi jiē shān, bù ruò huáng shān yáng nán běi yī wàng wú jì yě. yáng zhōng píng chóu, cūn luò xiāng wàng, míng mò tián. yòu wǔ lǐ, xī rù shān xiá, yǐ wèi héng shān xiàn jiè. jiè běi zhū shān jiē chū méi, yōu rén yòng méi bù yòng chái, xiāng rén zhēng shū rù shì, bù jué yú lù. rù shān, yán xiǎo xī xī shàng, lù fēn liǎng qí: xī běi nǎi rù shān xiàng héng xiǎo lù, xī nán nǎi wǎng tài píng děng fù zhōu lù. yú shì zūn xī nán, wǔ lǐ wèi hé yè táng. yuè pàn ér lǐng, wǔ lǐ zhì lóng wáng qiáo. qiáo xià shuǐ běi zì xiǎo yuán lǐng lái, nán xiàng ér qù, qí jū mín xiāo xìng, yì dà zú yě. běi wàng èr shí lǐ wài, xiǎo yuán lǐng zhī shàng, yǒu gāo shān píng liè, míng yuē dà lǐng shān, nǎi běi tōng xiāng tán dào. guò qiáo, xī miàn xíng sān lǐ, shàng zhǎng lǐng. yòu xī xià yī wù, sān lǐ, shàng yè gōng ào. yòu sì lǐ, xià tài píng sì lǐng, zé dà jiāng zài qí xià yǐ. gé jiāng jí wèi máng zhōu, qí dì zì yōu xiàn dōng sì shí wǔ lǐ. shì rì shàng zhǎng lǐng, rì shǎo kāi, zhōng yè yǔ shēng dī lì, dá míng ér zhǐ.
十九日　晨餐後，陰霾不散。由攸縣西門轉北，遂西北登陟陂陀。十里，水澗橋，有小水自北而南。越橋而西，連上二嶺，其西嶺名黃山。下嶺共五里，為黃山橋，有水亦自北而南，其水較大於水洞，而平洋亦大開。西行平疇三里，上牛頭山。又山上行二里，曰長岡沖，下嶺為清江橋。橋東赤崖如回翅，澗從北來，大與黃山橋等。橋西開洋，大亦如黃山橋，但四圍皆山，不若黃山洋南北一望無際也。洋中平疇，村落相望，名漠田。又五里，西入山峽，已為衡山縣界。界北諸山皆出煤，攸人用煤不用柴，鄉人爭輸入市，不絕於路。入山，沿小溪西上，路分兩歧：西北乃入山向衡小路，西南乃往太平等附舟路。於是遵西南，五里為荷葉塘。越盼兒嶺，五里至龍王橋。橋下水北自小源嶺來，南向而去，其居民蕭姓，亦大族也。北望二十里外，小源嶺之上，有高山屏列，名曰大嶺山，乃北通湘潭道。過橋，西面行三里，上長嶺。又西下一塢，三里，上葉公坳。又四里，下太平寺嶺，則大江在其下矣。隔江即為芒洲，其地自攸縣東四十五里。是日上長嶺，日少開，中夜雨聲滴瀝，達明而止。

èr shí rì　 xiān wǎn hòu zhōu tài píng sì yá shàng, jí sù pō zhōu jiān. zhōng yè jiàn dōng xī liǎng shān, huǒ guāng yíng yíng, rú xuán dēng bǎi chǐ lóu shàng, guāng yàn yìng kōng, yí yuè zhī shēng rì zhī zhuì zhě. jì ér zhī wèi yè shāo. jì wò, wén yǔ shēng dī lì, dá dàn nǎi zhǐ. shàng wǔ dé zhōu, suì shùn liú xī běi xiàng shān xiá xíng. èr shí wǔ lǐ, dà é tān. shí wǔ lǐ, guò xià bù, xià huí xiāng tān, xiǎn shén. guò cǐ shān shǐ kāi, jiāng nǎi xī xiàng. xíng èr shí wǔ lǐ, běi xià héng dào tān, yòu shí wǔ lǐ, mù sù yú yáng zi píng zhī mín shě.
二十日　先晚候舟太平寺涯上，即宿泊舟間。中夜見東西兩山，火光熒熒，如懸燈百尺樓上，光焰映空，疑月之升、日之墜者。既而知為夜燒。既臥，聞雨聲滴瀝，達旦乃止。上午得舟，遂順流西北向山峽行。二十五里，大鵝灘。十五里，過下埠，下回鄉灘，險甚。過此山始開，江乃西向。行二十五里，北下橫道灘，又十五里，暮宿於楊子坪之民舍。

èr shí yī rì　 sì gǔ, yuè míng, zhōu rén jí cù xià zhōu. èr shí lǐ, zhì léi jiā bù, chū xiāng jiāng, jī shǐ míng. yòu dōng běi shùn liú shí wǔ lǐ, dī héng shān xiàn. jiāng liú zài xiàn dōng chéng xià. zì nán mén rù, guò xiàn qián, chū xī mén. sān lǐ, yuè tóng mù lǐng, shǐ yǒu dà sōng lì lù cè. yòu èr lǐ, shí bēi qiáo, shǐ jiā lù yǒu sōng. yòu wǔ lǐ, guò jiǔ lóng quán, yǒu tóu jīn shí. yòu wǔ lǐ shī gū qiáo, shān lǒng shǐ kāi, shǐ jiàn zhù róng běi zhì, rán jiā lù zhī sōng, zhì shī gū qiáo ér jǐn yǐ. qiáo xià zhī shuǐ dōng nán qù. yòu wǔ lǐ rù shān, fù dé sōng. yòu wǔ lǐ, lù běi yǒu zi bào mǔ sōng. dà zhě èr bào. xiǎo zhě fēn liǎng qí. yòu èr lǐ, yuè fó zǐ ào, yòu èr lǐ, shàng fǔ tóu lǐng, yòu yī lǐ zé yuè shì yǐ. guò sī mǎ qiáo, rù yè yuè miào, chū fàn yú miào qián. wèn shuǐ lián dòng zài shān dōng běi yú, fēi dēng shān zhī dào shí cái xià wǔ, yóu jí dēng dǐng, mì yún wú yì, kǒng míng rì yīn jīng wèi bǔ. chóu chú jiǔ zhī, niàn jì shàng qǐ néng fù yū dào ér zhuǎn, suì dōng chū yuè shì, jí yóu lù tíng běi yī shān zhuǎn qí. chū, lù shén dà, nǎi xiāng tán rù yuè zhī dào yě. dōng běi sān lǐ, yǒu xiǎo xī zì yuè dōng gāo fēng lái, yù qiáo zhě yǐn rù xiǎo jìng. sān lǐ, shàng shān xiá, wàng jiàn shuǐ lián bù shí yá xià. èr lǐ, zào qí chù, nǎi pù zhī xiè yú yá jiān zhě, kě wèi zhī shuǐ lián, bù kě wèi zhī dòng yě. yá běi shí shàng dà shū zhū líng dà lì dòng tiān, bìng shuǐ lián dòng gāo shān liú shuǐ zhū zì, jiē sòng yuán rén suǒ shū, bù biàn qí rén kuǎn. yǐn zhě yòu yán, qí dōng jiǔ zhēn dòng, yì shān xiá jiān chū xiá zhī pù yě. xià shān yòu dōng běi èr lǐ, dēng shān xún xiá, yú yī ài, zhōng fēng huí shuǐ rào, yǐn zhě yǐ wèi jiǔ zhēn yǐ. yǒu fén shān zhě zhì. yuē: cǐ shòu níng gōng gù zhǐ, nǎi jiǔ zhēn xià liú. suǒ yún dòng zhě, nǎi shān huán chéng wù, yǔ cǐ wú yì yě, qí dì zài zǐ gài fēng zhī xià. yú shān ér běi shàng yǒu dòng, yì shān wù, jiàn jìn xiāng tán jìng. yǔ jiàn rì jiāng mù, suì chū shān, shí lǐ, sēng liáo yǐ jìn, hái sù miào.
二十一日　四鼓，月明，舟人即促下舟。二十里，至雷家埠，出湘江，雞始鳴。又東北順流十五里，低衡山縣。江流在縣東城下。自南門入，過縣前，出西門。三里，越桐木嶺，始有大松立路側。又二里，石陂橋，始夾路有松。又五里，過九龍泉，有頭巾石。又五里師姑橋，山隴始開，始見祝融北峙，然夾路之松，至師姑橋而盡矣。橋下之水東南去。又五里入山，復得松。又五里，路北有「子抱母松」。 大者二抱。小者分兩岐。又二里，越佛子坳，又二里，上俯頭嶺，又一里則岳市矣。過司馬橋，入謁岳廟，出飯於廟前。問水簾洞在山東北隅，非登山之道；時才下午，猶及登頂，密雲無翳，恐明日陰睛未卜。躊躇久之，念既上豈能復迂道而轉，遂東出岳市，即由路亭北依山轉岐。初，路甚大，乃湘潭入岳之道也。東北三里，有小溪自岳東高峰來，遇樵者引入小徑。三里，上山峽，望見水帘布石崖下。二里，造其處，乃瀑之瀉於崖間者，可謂之「水簾」，不可謂之「洞」也。崖北石上大書「朱陵大瀝洞天」，並「水簾洞」、「高山流水」諸字，皆宋、元人所書，不辨其人款。引者又言，其東九真洞，亦山峽間出峽之瀑也。下山又東北二里，登山循峽，逾一隘，中峰迴水繞，引者以為九真矣。有焚山者至。曰：「此壽寧宮故址，乃九真下流。所云洞者，乃山環成塢，與此無異也，其地在紫蓋峰之下。逾山而北尚有洞，亦山塢，〔漸近湘潭境。」予見日將暮，遂出山，十里，〕僧寮已近，還宿廟。