shí liù rì dōng lǐng wù nèi jū rén duàn xìng, yǐn nán xíng yī lǐ, dēng dōng lǐng, jí cóng lǐng shàng xī xíng. lǐng tóu duō xuán wō chéng tán, rú fǔ zhī yǎng, fǔ dǐ jù yǒu xué zhí xià wèi jǐng, huò shēn huò qiǎn, huò bú jiàn qí dǐ, shì wèi jiǔ shí jiǔ jǐng. shǐ zhī shì shān xià jiē shí gǔ líng lóng, shàng tòu yī qiào, zhé shuǐ dǎo chéng jǐng. qiào zhī zhí zhě, gù xià zhuì wú dǐ qiào zhī qū zhě, gù shēn qiǎn suí zhī. jǐng suī kū ér wú shuǐ, rán yī shān ér suí chù jiē shì, yì yī qí yě. yòu xī yī lǐ, wàng jiàn xī nán gǔ zhōng, sì shān huán rào, xuán chéng yī dà wō, yì rú yǎng fǔ, fǔ zhī dǐ yǒu jiàn, jiàn zhī dōng xī jiē qín rén dòng yě. yóu guàn mǎng zhōng zhí xià èr lǐ, zhì qí chù. qí jiàn yóu xī dòng chū, yóu dōng dòng rù, jiàn héng jiè wō zhī zhōng, dōng xī zhǎng bàn lǐ, zhōng liú xiān dǎo rù yī xué, xuán tòu xué zhōng dōng chū, jí zì shí xiá zhōng xíng. qí xiá nán běi jiē shí yá bì lì, jiā chéng héng cáo shuǐ yóu cáo zhōng dǐ dōng dòng, nán xiàng dǎo rù dòng kǒu. dòng yǒu liǎng mén, běi xiàng, shuǐ xiān fēn rù xiǎo mén, tòu xiá xià qīng, rén bù néng cóng. shāo dōng ér nán rù dà mén zhě, cóng zhòng shí zhōng màn liú. qí shì jiào píng dì dòng nèi shuǐ huì chéng tán, shēn jìn dòng zhī liǎng yá, páng wú yú xì kě rù. xún yá zé lù duàn, shè shuǐ zé dǐ shēn, xī wú fú chá xiǎo mù pái kě mì zhī jī piàn shí. wéi xiǎo mén zhī shuǐ, rù xiá hòu yì páng tōng dà dòng, qí liú kě jiē lì q l shuǐ qiǎn chù tí qǐ yī kù shuǐ shēn chù chuān zhuó yī kù ér shè shuǐ ér rù. qí qiào wǎn zhuǎn ér pī tòu, qí qiào zhōng rú xuān léng bié qǐ lìng kāi yī mén, fǎn zhǔ dǎo rù zhī shì, yì shén qí yě. xī dòng dòng mén dōng qióng, jiào dōng dòng zhī gāo jùn shǎo shā shuǐ yóu dòng hòu dōng xiàng chū, shuǐ yì jiào qiǎn kě jiē. rù dòng wǔ liù zhàng, shàng qiàn wéi dǐng, sì wéi fēi shí jià kōng, liǎng chóng rú guǐ xuán gé, dé èr zhàng tī ér dù qí shàng. qí xià zài rù, shuǐ yì chéng tán, shēn yǔ dōng dòng bìng, bù néng rù yǐ. shì rì dǎo zhě xiān zhì dōng dòng, yǐ shuǐ shēn nán rù ér fǎn, bù zhī suǒ wèi xī dòng yě. fǎn wǔ lǐ, fàn yú dǎo zhě jiā, rì yǐ wǔ yǐ. qí zhǎng xún zhī dòng shuǐ shēn, yuē:" wù yǐ! cǐ rù shuǐ dòng, fēi shuǐ suǒ cóng chū zhě." fù dǎo yǔ xíng, shǐ dǐ xī dòng. yú xìng jiān shōu zhī shèng, qǐ dàn hài pà wǎng fù zhī fán. jì chū xī dòng guò dōng dòng, gòng yī lǐ, yú lǐng dōng wàng, jiàn dōng dòng shuǐ suǒ chū chù fù yī lǐ, nán dǐ wù xià, qí shuǐ dōng xiàng yǒng chū shān lù, yì rú huáng yú zhī chū shí xià yě. tǔ rén huán shí wèi bēi, yōng tián sāi wèi jù tán yǐ qiào shān chéng. cóng qí dōng, shuǐ nán liú chū gǔ, lù běi shàng yú lǐng, gòng èr lǐ shǐ dá dōng lǐng zhī shàng, cǐ yóu zhōu rén wù zhī dà dào yě. dēng lǐng, xún jiù lù yī lǐ, fǎn sù dǎo zhě jiā.
十六日 东岭坞内居人段姓,引南行一里,登东岭,即从岭上西行。岭头多漩窝成潭,如釜之仰,釜底俱有穴直下为井,或深或浅,或不见其底,是为九十九井。始知是山下皆石骨玲珑,上透一窍,辄水捣成井。窍之直者,故下坠无底;窍之曲者,故深浅随之。井虽枯而无水,然一山而随处皆是,亦一奇也。又西一里,望见西南谷中,四山环绕,漩成一大窝,亦如仰釜,釜之底有涧,涧之东西皆秦人洞也。由灌莽中直下二里,至其处。其涧由西洞出,由东洞入,涧横界窝之中,东西长半里,中流先捣入一穴,旋透穴中东出,即自石峡中行。其峡南北皆石崖壁立,夹成横槽;水由槽中抵东洞,南向捣入洞口。洞有两门,北向,水先分入小门,透峡下倾,人不能从。稍东而南入大门者,从众石中漫流。其势较平;第洞内水汇成潭,深浸洞之两崖,旁无余隙可入。循崖则路断,涉水则底深,惜无浮槎小木排可觅支矶片石。惟小门之水,入峡后亦旁通大洞,其流可揭厉qì lǐ水浅处提起衣裤、水深处穿着衣裤而涉水而入。其窍宛转而披透,其窍中如轩楞别启另开一门,返瞩捣入之势,亦甚奇也。西洞洞门东穹,较东洞之高峻少杀;水由洞后东向出,水亦较浅可揭。入洞五六丈,上嵌围顶,四围飞石驾空,两重如庋悬阁,得二丈梯而度其上。其下再入,水亦成潭,深与东洞并,不能入矣。是日导者先至东洞,以水深难入而返,不知所谓西洞也。返五里,饭于导者家,日已午矣。其长询知洞水深,曰:“误矣!此入水洞,非水所从出者。”复导予行,始抵西洞。余幸兼收之胜,岂惮害怕往复之烦。既出西洞过东洞,共一里,逾岭东望,见东洞水所出处;复一里,南抵坞下,其水东向涌出山麓,亦如黄雩之出石下也。土人环石为陂,壅填塞为巨潭以翘山塍。从其东,水南流出谷,路北上逾岭,共二里始达东岭之上,此由州人坞之大道也。登岭,循旧路一里,返宿导者家。
shí qī rì chén cān hòu, réng yóu xīn ān běi xià lóng tóu lǐng, gòng wǔ lǐ, yóu jiù lù zhì luò sī tán xià. xiān shì, yú àn zhì yǒu" qín rén sān dòng, ér shàng dòng wéi shí mén bù kě rù" zhī wén, yú jì yǐ wù dǎo jiān dé liǎng dòng, wú cóng mì suǒ wèi shàng dòng zhě. tǔ rén yuē:" luò sī tán běi yǒu shàng qīng tán, qí mén shén ài, shuǐ yóu zhōng chū, rén bù néng rù, rù jí yǒu qí shèng. cǐ dòng yǔ má yè dòng jù shén lóng zhé zh fú cáng chù, fēi wéi nán rù, yì bù gǎn rù yě." yú wén zhī, yì xǐ shén. jì guò luò sī tán, bù dù jiàn, jí bàng xī lù xià. gài dù jiàn wèi dōng lù, yún yáng zhī xī yě, zǎo hé gù dào bù dù jiàn wèi xī lù, dà lǐng hóng bì zhī dōng yě, chū bǎ qī dào. běi bàn lǐ, yù qiáo zhě, yǐn zhì shàng qīng tán. qí dòng jí zài lù zhī xià jiàn zhī shàng, mén dōng xiàng, jiā rú hé zhǎng. shuǐ yóu dòng chū, yǒu èr pài tōng" mài", zhī liú: zì dòng hòu zhě, huì ér bù liú yóu dòng zuǒ zhě, nǎi dòng nán páng dòu, qí chū shén jí. jì yú dòng zuǒ jí liú, jí dāng fú shuǐ ér rù. dǎo zhě zhǐ gōng jù ruò huǒ, wú kěn wèi qián qū zhě. yú nǎi jiě yī fú shuǐ, shé xíng yǐ jìn. shí xì jì dī ér fù ài, qiě shuǐ méi qí dà bàn, bì shēn fú shuǐ zhōng, shǒu qíng huǒ jù, píng chū shuǐ shàng, nǎi dé rù. xī rù èr zhàng, xì shǐ gāo liè zhàng yú, nán běi héng liè zhě yì sān zhàng yú, rán jù wú rù chù. wéi zhí xī yī dòu, kuò chǐ wǔ, gāo èr chǐ, ér shuǐ méi qí zhōng zhě yì chǐ wǔ, xì zhī yú shuǐ miàn zhě, wǔ cùn ér yǐ. jì pú fú shuǐ zhōng, bì kǒu bí jù rú shuǐ, qiě yǐ jù tàn zhī, tiē xì dǐng ér rù, yóu bàn wèi shuǐ zì. shí gù pū shǒu yī wài dòng, ruò qiú shuǐ rù, shuí wèi dì jù zhě? shēn kě yóu shuǐ, jù qǐ néng yóu shuǐ yé? kuàng qín rén dòng shuǐ, yú yì céng méi xī jìn fú, jù wēn rán bù jué qí hán, ér cǐ dòng shuǐ hán, yǔ xī jiàn wú yì. ér dòng dāng fēng kǒu, sōu sōu mí shén. fēng yǔ shuǐ jiāo bī, ér huǒ fù wèi zǔ, suì shě zhī chū. chū dòng, pī yī yóu jué zhōu shēn qǐ sù, nǎi ruò huǒ dòng mén. jiǔ zhī, fù xún xī lù suí shuǐ běi xíng, yǐ zài zǎo xiàng lǐng zhī xī yǐ.
十七日 晨餐后,仍由新庵北下龙头岭,共五里,由旧路至络丝潭下。先是,余按《志》有“秦人三洞,而上洞惟石门不可入”之文,余既以误导兼得两洞,无从觅所谓上洞者。土人曰:“络丝潭北有上清潭,其门甚隘,水由中出,人不能入,入即有奇胜。此洞与麻叶洞俱神龙蛰zhé伏藏处,非惟难入,亦不敢入也。”余闻之,益喜甚。既过络丝潭,不渡涧,即傍西麓下。〔盖渡涧为东麓,云阳之西也,枣核故道;不渡涧为西麓,大岭、洪碧之东也,出把七道。北〕半里,遇樵者,引至上清潭。其洞即在路之下、涧之上,门东向,夹如合掌。水由洞出,有二派通“脉”,支流:自洞后者,汇而不流;由洞左者,〔乃洞南旁窦,〕其出甚急。既逾洞左急流,即当伏水而入。导者止供炬爇火,无肯为前驱者。余乃解衣伏水,蛇行以进。石隙既低而复隘,且水没其大半,必身伏水中,手擎火炬,平出水上,乃得入。西入二丈,隙始高裂丈余,南北横裂者亦三丈余,然俱无入处。惟直西一窦,阔尺五,高二尺,而水没其中者亦尺五,隙之余水面者,五寸而已。计匍匐水中,必口鼻俱濡水,且以炬探之,贴隙顶而入,犹半为水渍。时顾仆守衣外洞,若泅水入,谁为递炬者?身可由水,炬岂能由水耶?况秦人洞水,余亦曾没膝浸服,俱温然不觉其寒,而此洞水寒,与溪涧无异。而洞当风口,飕飕弥甚。风与水交逼,而火复为阻,遂舍之出。出洞,披衣犹觉周身起粟,乃爇火洞门。久之,复循西麓随水北行,已在枣橡岭之西矣。
qù shàng qīng sān lǐ, dé má yè dòng. dòng zài má yè wān, xī wèi dà lǐng, nán wèi hóng bì, dōng wèi yún yáng zǎo hé zhī zhī, běi zé zǎo hé xī chuí. dà lǐng dōng zhuǎn, shù jiàn xià liú, jiā zhì rú mén, ér dāng mén yī fēng, sǒng shí wù tū, wèi jiāng jūn lǐng jiàn dǎo qí xī, ér zǎo hé zhī zhī, xī zhì cǐ jǐn. jiàn xī yǒu shí yá nán xiàng, huán rú zhǎn chì, dōng kàn jiàn zhōng, ér dà lǐng zhī zhī, yì dōng zhì cǐ jǐn. huí yá zhī xià, yì kāi yī xì, qiǎn bù néng rù. yá qián yǒu xiǎo xī, zì xī ér dōng, jīng yá qián rù yú dà jiàn. xún xiǎo xī zhì yá zhī xī xié luàn shí jiān, shuǐ qióng yú xià, qiào qǐ yú shàng, jí má yè dòng yě. dòng kǒu nán xiàng, dà jǐn rú dòu, zài shí xì zhōng zhuǎn zhé shù jí ér xià. chū mì jù qiàn dǎo, yì jù yǐ jù yīng, ér wú gǎn dǎo zhě. yuē:" cǐ zhōng yǒu shén lóng." huò yuē:" cǐ zhōng yǒu jīng guài. fēi yǒu fǎ shù zhě, bù néng shè fú." zuì hòu yǐ zhòng zī mì yī rén, jiāng tuō yī rù, wèn yú nǎi rú zhě, fēi yǔ shì, fù jīng ér chū yuē:" yǔ yǐ wéi dà shī, gù yù suí rù ruò dú shū rén, yú qǐ néng yǐ shēn xùn yé?" yú nǎi guò qián cūn, jì xíng lǐ yú qí jiā, yǔ gù pū gè chí shù jù rù. shí cūn mín zhī suí zhì dòng kǒu shù shí rén, qiáo zhě yāo lián, gēng zhě hé chú, fù zhī chuī zhě tíng biāo cu n shāo huǒ, zhī zhě tóu zhù, tóng zǐ zhī mù zhě, xíng rén zhī fù zài zhě, jiē zhǒng ér zhì, jiē mò néng cóng. yú liǎng rén nǎi yǐ zú xiān rù, lì jí zhuǎn dòu, dì jù ér xià, shù zhuǎn zhì dòng dǐ. dòng shāo kuān, kě yǐ cè shēn jiǎo shǒu, nǎi shǐ yǐ jù qián xiàng. qí dōng xī liè xì, jù wú rù chù, zhí běi yǒu xué, dī jǐn yī chǐ, kuò yì rú zhī, rán qí xià shén zào ér píng. nǎi xiān yǐ jù rù, hòu shé fú yǐ jìn, bèi mó yāo tiē, yǐ shēn hòu sǒng, nǎi dù cǐ nèi dòng zhī dì yī guān. qí nèi liè xì jì gāo, dōng xī yì héng gèn, rán yì wú rù chù. yòu dù dì èr guān, qí ài yǔ dī yǔ qián yī zhé, jìn fǎ yì rú zhī. jì rù, nèi céng yì héng liè, qí xī nán liè zhě bù shèn shēn. qí dōng běi liè zhě, shàng yī shí ào, hū yòu zòng liè ér qǐ, shàng qióng xià xiá, gāo bú jiàn dǐng, zhì cǐ shí huàn yì xíng, fū lǐ shí biǎo yǔ shí zhì dùn huàn, piàn qiào jù líng. qí xī běi zhī xiá, jiàn rù jiàn shù, nèi jiā yī fèng, bù néng róng jù. zhuǎn cóng dōng nán zhī xiá, réng xià yī ào, qí dǐ shā shí píng pù, rú jiàn dǐ jié liū, dì gān zào wú shuǐ, bù tè miǎn jiē lì, qiě miǎn zhān wū yě. xiá zhī dōng nán jǐn chù, luàn shí hōng jià, ruò lóu tái céng dié, yóu qí xì jiē kě pān jī ér shàng. qí shàng shí dòu yī lǚ, zhí tòu dòng dǐng, guāng yóu xì zhōng xià shè, ruò míng xīng gōu yuè, kě wàng ér bù kě zhāi yě. céng shí zhī xià, jiàn dǐ nán tōng, fù shí dī yā, gāo jǐn chǐ xǔ cǐ bì qián tōng dòng wài, jiàn suǒ cóng rù zhě, dì bù zhī xī hé yǐ yǒng liú, jīn hé yǐ kū dòng yě, bù kě jiě yǐ. yóu céng shí xià běi xún jiàn dǐ rù, qí ài shén dī, yǔ wài èr guān xiāng sì. shāo cóng qí xī pān shàng yī shí xì, běi zhuǎn ér dōng, ruò dù ān lì jiào. liǎng bì shí zhì shí sè, guāng yíng yù dī, chuí zhù dào lián, wén ruò lòu diāo, xíng yù fēi wǔ. dōng xià yī jí, fù zhí rùn dǐ, yǐ zhuǎn rù ài guān zhī nèi yǐ. yú shì pì chéng yī xiàng tōng" nòng", xiǎo xiàng zhī yì, kuò yǒu èr zhàng, gāo yǒu zhàng wǔ, fù shí píng rú bù wò, jiàn dǐ tǎn ruò zhōu xíng. běi chí bàn lǐ, xià yǒu yī shí, guǐ chū rú tà chuáng léng biān yún zhěng qí shàng zé lián huā xià chuí, lián luò chéng wéi, jié chéng bǎo gài, sì wéi chuí màn, dà yǔ tà bìng, zhōng yuán tòu pán kōng, shàng qióng wèi dǐng qí hòu xī bì, yù zhù yuán shù, huò dà huò xiǎo, bù yī qí xíng, ér sè jiē yíng bái, wén jiē kè lòu: cǐ xiàng zhōng dì yī qí yě. yòu zhí běi bàn lǐ, dòng fēn shàng xià liǎng céng, jiàn dǐ yóu dōng běi qù, shàng dòng yóu xī běi dēng. shí yú suǒ jī huǒ jù yǐ qù qí qī, kǒng guī tú mò biàn, nǎi yóu qián dào shù zhuǎn ér chuān èr ài guān, dǐ tòu guāng chù, jù qià jǐn yǐ. chuān qiào ér chū, huǎng ruò tuō tāi yì shì. dòng wài shǒu shì zhě, yòu zēng shù shí rén, jiàn yú bèi jiē dǐng é yǐ shǒu jiā é zuò jìng lǐ zhuàng chēng yì, yǐ wéi dà fǎ shù rén. qiě yún:" qián jiǔ hòu yǐ wéi bì duò yì wěn, gù yú bèi yù rù bù gǎn, yù qù bù néng. xiǎng ān rán wú yàng, fēi shén líng shè fú, ān néng dé cǐ!" yú gè xiè zhī, yuē:" wú shǒu wú cháng, wú tàn wú shèng ěr, fán zhū jūn jiǔ zhù, hé yǐ zhì zhī!" rán qí dòng dàn rù chù duō ài, qí zhōng jié jìng gān zào, yú suǒ jiàn dòng, jù mò néng jí, bù zhī tǔ rén hé yǐ wèi rù nǎi ěr! nǎi qǔ xíng náng yú qián cūn, cóng jiāng jūn lǐng chū, suí jiàn běi xíng shí yú lǐ, dǐ dà dào. qí chù dōng xiàng bǎ qī shàng qī lǐ, xī xiàng hái má zhǐ sān lǐ, yú chū yù cóng bǎ qī fù zhōu xī xíng, zhì shì fǎn sù liú nì shàng, jì fēi suǒ yù, yòu kǒng bǎ qī yī shí wú zhōu, tiān sè yǐ jì, suì cóng lù lù xī xiàng hái má. shí rì yǐ xià chōng, shàng wèi fàn, suǒ jiǔ shì zhōng. yòu xī shí lǐ, sù yú huáng shí pù, qù chá líng xī yǐ sì shí lǐ yǐ. shì wǎn bì tiān rú xǐ, yuè bái shuāng qī, yì lǚ zhōng yì jìng, jìng yǐ xíng juàn ér wò.
去上清三里,得麻叶洞。洞在麻叶湾,西为大岭,南为洪碧,东为云阳、枣核之支,北则枣核西垂。大岭东转,束涧下流,夹峙如门,而当门一峰,耸石屼突,为将军岭;涧捣其西,而枣核之支,西至此尽。涧西有石崖南向,环如展翅,东瞰涧中,而大岭之支,亦东至此尽。回崖之下,亦开一隙,浅不能入。崖前有小溪,自西而东,经崖前入于大涧。循小溪至崖之西胁乱石间,水穷于下,窍启于上,即麻叶洞也。洞口南向,大仅如斗,在石隙中转折数级而下。初觅炬倩导,亦俱以炬应,而无敢导者。曰:“此中有神龙。”或曰:“此中有精怪。非有法术者,不能摄服。”最后以重资觅一人,将脱衣入,问余乃儒者,非羽士,复惊而出曰:“予以为大师,故欲随入;若读书人,余岂能以身殉耶?”余乃过前村,寄行李于其家,与顾仆各持束炬入。时村民之随至洞口数十人,樵者腰镰,耕者荷锄,妇之炊者停爂cuàn烧火,织者投杼,童子之牧者,行人之负载者,接踵而至,皆莫能从。余两人乃以足先入,历级转窦,递炬而下,数转至洞底。洞稍宽,可以测身矫首,乃始以炬前向。其东西裂隙,俱无入处,直北有穴,低仅一尺,阔亦如之,然其下甚燥而平。乃先以炬入,后蛇伏以进,背磨腰贴,以身后耸,乃度此内洞之〔第〕一关。其内裂隙既高,东西亦横亘,然亦无入处。又度第二关,其隘与低与前一辙,进法亦如之。既入,内层亦横裂,其西南裂者不甚深。其东北裂者,上一石坳,忽又纵裂而起,上穹下狭,高不见顶,至此石幻异形,肤理石表与石质顿换,片窍俱灵。其西北之峡,渐入渐束,内夹一缝,不能容炬。转从东南之峡,仍下一坳,其底砂石平铺,如涧底洁溜,第干燥无水,不特免揭厉,且免沾污也。峡之东南尽处,乱石轰驾,若楼台层叠,由其隙皆可攀跻而上。其上石窦一缕,直透洞顶,光由隙中下射,若明星钩月,可望而不可摘也。层石之下,涧底南通,覆石低压,高仅尺许;此必前通洞外,涧所从入者,第不知昔何以涌流,今何以枯洞也,不可解矣。由层石下北循涧底入,其隘甚低,与外二关相似。稍从其西攀上一石隙,北转而东,若度鞍历峤。两壁石质石色,光莹欲滴,垂柱倒莲,纹若镂雕,形欲飞舞。东下一级,复值润底,已转入隘关之内矣。于是辟成一衖通“弄”,小巷之意,阔有二丈,高有丈五,覆石平如布幄,涧底坦若周行。北驰半里,下有一石,庋出如榻床楞边匀整;其上则莲花下垂,连络成帏,结成宝盖,四围垂幔,大与榻并,中圆透盘空,上穹为顶;其后西壁,玉柱圆竖,或大或小,不一其形,而色皆莹白,纹皆刻镂:此衖中第一奇也。又直北半里,洞分上下两层,涧底由东北去,上洞由西北登。时余所赍火炬已去其七,恐归途莫辨,乃由前道数转而穿二隘关,抵透光处,炬恰尽矣。穿窍而出,恍若脱胎易世。洞外守视者,又增数十人,见余辈皆顶额以手加额作敬礼状称异,以为大法术人。且云:“前久候以为必堕异吻,故余辈欲入不敢,欲去不能。想安然无恙,非神灵摄服,安能得此!”余各谢之,曰:“吾守吾常,吾探吾胜耳,烦诸君久伫,何以致之!”然其洞但入处多隘,其中洁净干燥,余所见洞,俱莫能及,不知土人何以畏入乃尔!乃取行囊于前村,从将军岭出,随涧北行十余里,抵大道。其处东向把七尚七里,西向还麻止三里,余初欲从把七附舟西行,至是反溯流逆上,既非所欲,又恐把七一时无舟,天色已霁,遂从陆路西向还麻。时日已下舂,尚未饭,索酒市中。又西十里,宿于黄(石)铺,去茶陵西已四十里矣。是晚碧天如洗,月白霜凄,亦旅中异境,竟以行倦而卧。
huáng shí fǔ zhī nán, jí dà lǐng běi zhì zhī fēng, qí shí lín xún chā kōng, xī nán yī fēng yóu shén, míng wǔ fèng lóu, qù shí lǐ ér jìn, jí ān rén dào. yú yǐ zǎo wò bù jí xún, míng rì dēng tú, zhī zhī yǐ wú jí yǐ.
黄石辅之南,即大岭北峙之峰,其石嶙峋插空,西南一峰尤甚,名五凤楼,〔去十里而近,即安仁道。〕余以早卧不及询,明日登途,知之已无及矣。
huáng shí xī běi sān shí lǐ wèi gāo shǔ shān, yòu yǒu xiǎo shǔ shān, jù zài yōu xiàn dōng, yí jí sī kōng shān yě. èr shān zhī xī, gāo fēng jiàn fú. chá líng jiāng běi qǔ, jīng gāo shǔ nán lù ér xī, yōu shuǐ zài shān běi. shì shān jiè chá yōu liǎng jiāng yún.
〔黄石西北三十里为高暑山,又有小暑山,俱在攸县东,疑即司空山也。二山之西,高峰渐伏。茶陵江北曲,经高暑南麓而西,攸水在山北。是山界茶、攸两江云。〕
shí bā rì chén cān hòu, zì huáng shí pù xī xíng, shuāng huā mǎn dì, xù rì chéng kōng. shí lǐ wèi yā táng pù, yòu shí lǐ, wèi zhū jī pù, zé yōu xiàn jiè yǐ. yòu xī běi shí lǐ, bān zhú pù. yòu xī běi shí lǐ, cháng chūn pù. yòu shí lǐ, běi dù dà jiāng, jí yōu xiàn zhī nán guān yǐ. xiàn chéng bīn jiāng běi àn, dōng xī liǎng mén, yǔ nán mén bìng liè yú jiāng cè. chá líng zhī jiāng běi qǔ xī huí, yōu shuǐ zì ān fú fēng hóu shān xī liú nán zhuǎn, jù jiā gāo shǔ shān ér xià, hé yú xiàn chéng dōng, yóu chéng nán xī qù. shì rì yí lù jì shén, zhì cháng chūn pù, yīn yún fù hé. dǐ chéng cái guò wǔ, hòu zhōu bù dé, suì sù xué mén qián. yì nán mén.
十八日 晨餐后,自黄石铺西行,霜花满地,旭日澄空。十里为丫塘铺,又十里,为珠玑铺,则攸县界矣。又西北十里,斑竹铺。又西北十里,长春铺。又十里,北度大江,即攸县之南关矣。县城濒江北岸,东西两门,与南门并列于江侧。茶陵之江北曲西回,攸水自安福封侯山西流南转,俱夹高暑山而下,合于县城东,由城南西去。是日一路霁甚,至长春铺,阴云复合。抵城才过午,候舟不得,遂宿学门前。亦南门。
shí jiǔ rì chén cān hòu, yīn mái bù sàn. yóu yōu xiàn xī mén zhuǎn běi, suì xī běi dēng zhì pō tuó. shí lǐ, shuǐ jiàn qiáo, yǒu xiǎo shuǐ zì běi ér nán. yuè qiáo ér xī, lián shàng èr lǐng, qí xī lǐng míng huáng shān. xià lǐng gòng wǔ lǐ, wèi huáng shān qiáo, yǒu shuǐ yì zì běi ér nán, qí shuǐ jiào dà yú shuǐ dòng, ér píng yáng yì dà kāi. xī xíng píng chóu sān lǐ, shàng niú tóu shān. yòu shān shàng xíng èr lǐ, yuē zhǎng gāng chōng, xià lǐng wèi qīng jiāng qiáo. qiáo dōng chì yá rú huí chì, jiàn cóng běi lái, dà yǔ huáng shān qiáo děng. qiáo xī kāi yáng, dà yì rú huáng shān qiáo, dàn sì wéi jiē shān, bù ruò huáng shān yáng nán běi yī wàng wú jì yě. yáng zhōng píng chóu, cūn luò xiāng wàng, míng mò tián. yòu wǔ lǐ, xī rù shān xiá, yǐ wèi héng shān xiàn jiè. jiè běi zhū shān jiē chū méi, yōu rén yòng méi bù yòng chái, xiāng rén zhēng shū rù shì, bù jué yú lù. rù shān, yán xiǎo xī xī shàng, lù fēn liǎng qí: xī běi nǎi rù shān xiàng héng xiǎo lù, xī nán nǎi wǎng tài píng děng fù zhōu lù. yú shì zūn xī nán, wǔ lǐ wèi hé yè táng. yuè pàn ér lǐng, wǔ lǐ zhì lóng wáng qiáo. qiáo xià shuǐ běi zì xiǎo yuán lǐng lái, nán xiàng ér qù, qí jū mín xiāo xìng, yì dà zú yě. běi wàng èr shí lǐ wài, xiǎo yuán lǐng zhī shàng, yǒu gāo shān píng liè, míng yuē dà lǐng shān, nǎi běi tōng xiāng tán dào. guò qiáo, xī miàn xíng sān lǐ, shàng cháng lǐng. yòu xī xià yī wù, sān lǐ, shàng yè gōng ào. yòu sì lǐ, xià tài píng sì lǐng, zé dà jiāng zài qí xià yǐ. gé jiāng jí wéi máng zhōu, qí dì zì yōu xiàn dōng sì shí wǔ lǐ. shì rì shàng cháng lǐng, rì shǎo kāi, zhōng yè yǔ shēng dī lì, dá míng ér zhǐ.
十九日 晨餐后,阴霾不散。由攸县西门转北,遂西北登陟陂陀。十里,水涧桥,有小水自北而南。越桥而西,连上二岭,其西岭名黄山。下岭共五里,为黄山桥,有水亦自北而南,其水较大于水洞,而平洋亦大开。西行平畴三里,上牛头山。又山上行二里,曰长冈冲,下岭为清江桥。桥东赤崖如回翅,涧从北来,大与黄山桥等。桥西开洋,大亦如黄山桥,但四围皆山,不若黄山洋南北一望无际也。洋中平畴,村落相望,名漠田。又五里,西入山峡,已为衡山县界。界北诸山皆出煤,攸人用煤不用柴,乡人争输入市,不绝于路。入山,沿小溪西上,路分两歧:西北乃入山向衡小路,西南乃往太平等附舟路。于是遵西南,五里为荷叶塘。越盼儿岭,五里至龙王桥。桥下水北自小源岭来,南向而去,其居民萧姓,亦大族也。北望二十里外,小源岭之上,有高山屏列,名曰大岭山,乃北通湘潭道。过桥,西面行三里,上长岭。又西下一坞,三里,上叶公坳。又四里,下太平寺岭,则大江在其下矣。隔江即为芒洲,其地自攸县东四十五里。是日上长岭,日少开,中夜雨声滴沥,达明而止。
èr shí rì xiān wǎn hòu zhōu tài píng sì yá shàng, jí sù pō zhōu jiān. zhōng yè jiàn dōng xī liǎng shān, huǒ guāng yíng yíng, rú xuán dēng bǎi chǐ lóu shàng, guāng yàn yìng kōng, yí yuè zhī shēng rì zhī zhuì zhě. jì ér zhī wèi yè shāo. jì wò, wén yǔ shēng dī lì, dá dàn nǎi zhǐ. shàng wǔ dé zhōu, suì shùn liú xī běi xiàng shān xiá xíng. èr shí wǔ lǐ, dà é tān. shí wǔ lǐ, guò xià bù, xià huí xiāng tān, xiǎn shén. guò cǐ shān shǐ kāi, jiāng nǎi xī xiàng. xíng èr shí wǔ lǐ, běi xià héng dào tān, yòu shí wǔ lǐ, mù sù yú yáng zǐ píng zhī mín shě.
二十日 先晚候舟太平寺涯上,即宿泊舟间。中夜见东西两山,火光荧荧,如悬灯百尺楼上,光焰映空,疑月之升、日之坠者。既而知为夜烧。既卧,闻雨声滴沥,达旦乃止。上午得舟,遂顺流西北向山峡行。二十五里,大鹅滩。十五里,过下埠,下回乡滩,险甚。过此山始开,江乃西向。行二十五里,北下横道滩,又十五里,暮宿于杨子坪之民舍。
èr shí yī rì sì gǔ, yuè míng, zhōu rén jí cù xià zhōu. èr shí lǐ, zhì léi jiā bù, chū xiāng jiāng, jī shǐ míng. yòu dōng běi shùn liú shí wǔ lǐ, dī héng shān xiàn. jiāng liú zài xiàn dōng chéng xià. zì nán mén rù, guò xiàn qián, chū xī mén. sān lǐ, yuè tóng mù lǐng, shǐ yǒu dà sōng lì lù cè. yòu èr lǐ, shí bēi qiáo, shǐ jiā lù yǒu sōng. yòu wǔ lǐ, guò jiǔ lóng quán, yǒu tóu jīn shí. yòu wǔ lǐ shī gū qiáo, shān lǒng shǐ kāi, shǐ jiàn zhù róng běi zhì, rán jiā lù zhī sōng, zhì shī gū qiáo ér jǐn yǐ. qiáo xià zhī shuǐ dōng nán qù. yòu wǔ lǐ rù shān, fù dé sōng. yòu wǔ lǐ, lù běi yǒu" zi bào mǔ sōng". dà zhě èr bào. xiǎo zhě fēn liǎng qí. yòu èr lǐ, yuè fó zǐ ào, yòu èr lǐ, shàng fǔ tóu lǐng, yòu yī lǐ zé yuè shì yǐ. guò sī mǎ qiáo, rù yè yuè miào, chū fàn yú miào qián. wèn shuǐ lián dòng zài shān dōng běi yú, fēi dēng shān zhī dào shí cái xià wǔ, yóu jí dēng dǐng, mì yún wú yì, kǒng míng rì yīn jīng wèi bǔ. chóu chú jiǔ zhī, niàn jì shàng qǐ néng fù yū dào ér zhuǎn, suì dōng chū yuè shì, jí yóu lù tíng běi yī shān zhuǎn qí. chū, lù shén dà, nǎi xiāng tán rù yuè zhī dào yě. dōng běi sān lǐ, yǒu xiǎo xī zì yuè dōng gāo fēng lái, yù qiáo zhě yǐn rù xiǎo jìng. sān lǐ, shàng shān xiá, wàng jiàn shuǐ lián bù shí yá xià. èr lǐ, zào qí chù, nǎi pù zhī xiè yú yá jiān zhě, kě wèi zhī" shuǐ lián", bù kě wèi zhī" dòng" yě. yá běi shí shàng dà shū" zhū líng dà lì dòng tiān", bìng" shuǐ lián dòng"" gāo shān liú shuǐ" zhū zì, jiē sòng yuán rén suǒ shū, bù biàn qí rén kuǎn. yǐn zhě yòu yán, qí dōng jiǔ zhēn dòng, yì shān xiá jiān chū xiá zhī pù yě. xià shān yòu dōng běi èr lǐ, dēng shān xún xiá, yú yī ài, zhōng fēng huí shuǐ rào, yǐn zhě yǐ wéi jiǔ zhēn yǐ. yǒu fén shān zhě zhì. yuē:" cǐ shòu níng gōng gù zhǐ, nǎi jiǔ zhēn xià liú. suǒ yún dòng zhě, nǎi shān huán chéng wù, yǔ cǐ wú yì yě, qí dì zài zǐ gài fēng zhī xià. yú shān ér běi shàng yǒu dòng, yì shān wù, jiàn jìn xiāng tán jìng." yǔ jiàn rì jiāng mù, suì chū shān, shí lǐ, sēng liáo yǐ jìn, hái sù miào.
二十一日 四鼓,月明,舟人即促下舟。二十里,至雷家埠,出湘江,鸡始鸣。又东北顺流十五里,低衡山县。江流在县东城下。自南门入,过县前,出西门。三里,越桐木岭,始有大松立路侧。又二里,石陂桥,始夹路有松。又五里,过九龙泉,有头巾石。又五里师姑桥,山陇始开,始见祝融北峙,然夹路之松,至师姑桥而尽矣。桥下之水东南去。又五里入山,复得松。又五里,路北有“子抱母松”。 大者二抱。小者分两岐。又二里,越佛子坳,又二里,上俯头岭,又一里则岳市矣。过司马桥,入谒岳庙,出饭于庙前。问水帘洞在山东北隅,非登山之道;时才下午,犹及登顶,密云无翳,恐明日阴睛未卜。踌躇久之,念既上岂能复迂道而转,遂东出岳市,即由路亭北依山转岐。初,路甚大,乃湘潭入岳之道也。东北三里,有小溪自岳东高峰来,遇樵者引入小径。三里,上山峡,望见水帘布石崖下。二里,造其处,乃瀑之泻于崖间者,可谓之“水帘”,不可谓之“洞”也。崖北石上大书“朱陵大沥洞天”,并“水帘洞”、“高山流水”诸字,皆宋、元人所书,不辨其人款。引者又言,其东九真洞,亦山峡间出峡之瀑也。下山又东北二里,登山循峡,逾一隘,中峰回水绕,引者以为九真矣。有焚山者至。曰:“此寿宁宫故址,乃九真下流。所云洞者,乃山环成坞,与此无异也,其地在紫盖峰之下。逾山而北尚有洞,亦山坞,〔渐近湘潭境。”予见日将暮,遂出山,十里,〕僧寮已近,还宿庙。