chū shí rì　 yǔ suī zhǐ ér nìng shén. zì wàn suì qiáo běi xíng shí lǐ, wèi xīn qiáo pù, yǒu lù zì dōng nán lái hé. xiǎng guì yáng xiàn zhī zhī dào yě. yòu běi shí lǐ wèi chēn zhōu zhī nán guān. chēn shuǐ dōng zì shān xiá, qū zhì chéng dōng nán yú, zhé ér běi jìng chéng zhī dōng guān wài, zé sū xiān qiáo héng gèn qí shàng. jiǔ dòng, shén hóng zhěng. zhì shì yǔ fù dà zuò, yú bù xiá rù chéng, gū fàn yú xī shàng sì zhōng, nǎi chí gài wèi sū xiān zhī yóu. suí chēn xī xī àn xíng, yī lǐ, dù sū xiān qiáo, suí chēn xī dōng àn xíng, dōng běi èr lǐ, xī zhé xī běi qù, nǎi yóu shuǐ jīng dōng shàng shān. rù shān jí yǒu qióng bēi, shū tiān xià dì shí bā fú dì. yóu cǐ bàn lǐ, jí wèi rǔ xiān gōng. cóng guì yīn mén, qīng liú jiè dào, yǒu sēng chéng zōng chū yíng kè. yú yǐ zú wà lín lí, kǒng wū gōng nèi, yù chéng shì xiān dēng shān dǐng, yǔ sēng wèi míng rì qī. sēng yǐ chá sǔn chū xiǎng, qiě yuē: bái lù dòng jí zài gōng hòu, kě xiān yī tàn. yú jí cóng zhī. yóu gōng zuǒ zhì gōng hòu, zé xīn shì sān yíng, yǎn mén wèi qǐ. jí pái tuī kāi mén yǐ rù, shí dòng zhèng dāng yíng hòu, yá gāo shù zhàng, wèi yíng yǎn, jù bù kě jiàn, dòng mén gāo zhàng liù, zhǐ cóng yíng shàng tòu guāng rù dòng ěr. dòng dōng xiàng, jiē qīng shí bèng liè, èr zhàng zhī nèi, jí chéng xiá ér rù, yǐ zhuǎn dōng xiàng, jiàn wā fú hēi ài, wú róng pú fú yǐ. chéng xiá chù qí xī shí yá dǎo chuí, bù jí dì zhě chǐ wǔ, yǒu qiàn liè tòu lòu zhī zhuàng. zhèng dé wǔ nián, xī yì qín tài bǎo jīn shí, yǐ xún fǔ zhēng gōng fú quán, lè shí yú shàng. yòu xī yǒu yī xì, cè shēn ér jìn, yǐ zhuǎn nán xià, chuān xué pú fú chū yán qián, zé míng dòu yě. fù cóng yíng nèi jìn dòng shǎo qì, réng zhì qián gōng bié chéng zōng, yóu gōng nèi yòu dēng lǐng, mào yǔ běi shàng yī lǐ, jí wèi zhōng guān. guān mén shén yǎ, zhōng yǒu shū shì, huā zhú xiāo xi o zì yóu zì zài rán, nǎi wáng shì zhě, yì yǐ zú wū wèi rù. yóu guān yòu dēng lǐng, mào yǔ dōng běi yī lǐ bàn, suì zào qí dǐng. yǒu dà lù yóu dōng xiàng yà rù jí yán shēn zhě, nǎi qián mén zhèng dào yǒu xiǎo lù běi shàng chén xiāng shí fēi shēng tíng, wèi diàn hòu lù. yú cóng xiǎo jìng shàng, dài shī yè sū xiān, sēng sú yè xiān zhě shù shí rén, xuān chù yú zhōng, yú xiàng huǒ zhì yī, zì shì qí shì, bù xiá tā wèn yě. chēn zhōu wèi jiǔ xiān èr fú zhī dì, ruò chéng wǔ dīng zhī luó gāng zài xī chéng wài, liú jiàn zhī liú xiān lǐng zài dōng chéng wài, fú zé wú liàng, zhì yǎn liào shī yě, jù bù jí sū xiān, gù bù xiá jí zhī.
初十日　雨雖止而濘甚。自萬歲橋北行十里，為新橋鋪，有路自東南來合。想桂陽縣之支道也。又北十里為郴州之南關。郴水東自山峽，曲至城東南隅，折而北徑城之東關外，則蘇仙橋橫亘其上。九洞，甚宏整。至是雨復大作，余不暇入城，姑飯於溪上肆中，乃持蓋為蘇仙之游。隨郴溪西岸行，一里，度蘇仙橋，隨郴溪東岸行，東北二里，溪折西北去，乃由水經東上山。入山即有穹碑，書「天下第十八福地」。由此半里，即為乳仙宮。叢桂蔭門，清流界道，有僧乘宗出迎客。余以足襪淋漓，恐污宮內，欲乘勢先登山頂，與僧為明日期。僧以茶筍出餉，且曰：「白鹿洞即在宮後，可先一探。」余急從之。由宮左至宮後，則新室三楹，掩門未啟。即排推開門以入，石洞正當楹後，崖高數丈，為楹掩，俱不可見，洞門高丈六，止從楹上透光入洞耳。洞東向，皆青石迸裂，二丈之內，即成峽而入，已轉東向，漸窪伏黑隘，無容匍伏矣。成峽處其西石崖倒垂，不及地者尺五，有嵌裂透漏之狀。正德五年，錫邑秦太保金時，以巡撫征龔福全，勒石於上。又西有一隙，側身而進，已轉南下，穿穴匍伏出岩前，則明竇也。復從楹內進洞少憩，仍至前宮別乘宗，由宮內右登嶺，冒雨北上一里，即為中觀。觀門甚雅，中有書室，花竹翛xiáo自由自在然，乃王氏者，亦以足污未入。由觀右登嶺，冒雨東北一里半，遂造其頂。有大路由東向迓入即延伸者，乃前門正道；有小路北上沉香石、飛升亭，為殿後路。余從小徑上，帶濕謁蘇仙，僧俗謁仙者數十人，喧處於中，余向火炙衣，自適其適，不暇他問也。郴州為九仙二佛之地，若成武丁之騾岡在西城外，劉僭之劉仙嶺在東城外，佛則無量，智儼廖師也，俱不及蘇仙，故不暇及之。

shí yī rì　 yǔ zhòng lǚ fàn hòu, nǎi dú yóu diàn wài xū táng. táng sān yíng, shàng yǒu shī biǎn huán liè, zhōng yǒu é, míng bù yǎ xún, bù xiá jì yě. qí táng zhǐ gāo, qián liè lóu huán zhī, zhèng yǔ zhī děng. lóu yì xuān chǎng, dàn wèi shī dān è bái, yǐ jiù yī liè, qí wài jí wèi qián mén, diàn hòu yǒu qǐn gōng yù huáng gé, qí xià jí fēi shēng tíng yǐ. shì zǎo wēi yǔ, zhì shì wēi yǔ yóu líng, réng chí gài xià shān. guò zhōng guān, rù yè xiān, mì sēng biàn rú, bù zài. rù wáng shì shū shì, zhé qiáng wēi yī zhī, xià zhì rǔ yuán gōng, gōng xiān àn jiān. chéng zōng réng liú chá diǎn, qiě yǐ xiān táo shí kuì yú, yú wú yǐ chóu, wéi quàn qí wèi wú yóu, jì tā rì bèi yún shuǐ yī gōng ěr. gōng zhōng yǒu tiān qǐ chū yì rén yuán zi xùn léi zhōu èr shǒu. bēi, yán sū xiān shì shén xiáng. yán xiān zhī mǔ biàn xiàn rén, biàn jí jīn yǒng xìng. yǒu huàn yú xī, yǒu tái chéng tuán rào zú zhě zài sì, gǎn ér chéng yùn, shēng xiān yú hàn huì dì wǔ nián jí gōng yuán qián 177 nián wǔ yuè shí wǔ. mǔ qì zhī hòu dòng zhōng, jí bái lù dòng. míng rì wǎng shì, zé bái hè fù zhī, bái lù rǔ zhī, yì ér shōu guī. zhǎng jiù xué, shī yù mìng míng ér bù zhī qí xìng, lìng chū guān suǒ yù, yù dān hé zhě yǐ cǎo guàn yú ér guò, suì yǐ sū wèi xìng, ér míng zhī yuē dān. cháng tóng zhū ér mù niú yáng, bù tū bù rǎo, yīn gè qún bì zhī, wú luàn qún zhě, zhū ér yòu chēng wèi niú shī. shì mǔ zhì xiào, mǔ bìng sī yú kuài ku i xì ròu, xiān xíng mì kuài, bù sù ér zhì. mǔ shí zhī xǐ, wèn suǒ cóng dé, yuē: biàn. biàn qù suǒ jū yuǎn, fēi liǎng rì bù néng fǎn, mǔ yǐ wèi qī. yuē: shì kuài shí jiù shì zài páng, qiě xún zhī mǔ yàng, bù rì qiě zhì, kě yàn. jiù zhì, mǔ shǐ yì zhī. hòu bái rì fèng shàng dì mìng, suí xiān guān shàng shēng yú wén dì sān nián qī yuè shí wǔ rì. mǔ yán: ér qù, wú hé yǐ yǎng? nǎi liú yī guì, fēng shí shén gù, yuē: fán suǒ xū, kòu guì kě dé. dì bì bù kě kāi. zhǐ tíng jiān jú jí jǐng yuē: cǐ zhōng jiāng dà yì, yǐ jú yè jí jǐng shuǐ yù zhī. hòu guǒ dà yàn. jùn rén yì líng yì zhī, yù kāi guì yī shì, mǔ cóng zhī, yǒu zhī hè chōng qù, cǐ hòu kòu guì bù líng yǐ. mǔ yú bǎi suì, jì zú, xiāng rén fǎng fú jiàn xiān zài lǐng āi hào bù yǐ. jùn shǒu zhāng miǎo wǎng sòng zàng, qiú yī jiàn xiān róng, wèi shì bàn miàn, guāng cǎi shè rén. yòu chuí kōng chū zhī shǒu, lǜ máo jù zhǎng, jiàn zhě dà yì. zì hòu líng yì shén duō, jù bù xiá lǎn. dì suǒ wèi chén xiāng shí zhě, yī shí tū shān tóu, yǔ chū yí qí wú wèi, ér juān zì shén gǔ, zì wài yǒu lǚ jī hén, zé xiān rén shàng shēng yí jī yě. suǒ wèi xiān táo shí zhě, shí xiǎo rú táo xíng, zài qiǎn tǔ zhōng, kě chú ér dé zhī, fēng dǐng jí rǔ xiān dòng jù yǒu, mó ér fú zhī, kě yǐ zhì yù xīn jí, yì jú jǐng zhī yí yì yě. chuán wén shén zhǎng, lüè shí yī èr, yǐ zhēng běn mò yún. hái guò sū xiān qiáo, cóng xī shàng mì biàn zhōu, zhōu guò wǔ shǐ fā, nǎi guò nán guān, rù zhōu qián, fù xī guò xíng tái qián, réng chū nán guān. gài nán guān wài yǒu shí zì kǒu, shì sì pō shèng, ér chéng zhōng shén liáo jì. chéng bù dà, ér qiáng yì bù shèn gāo. chēn zhī shuǐ zì dōng nán běi rào, qí shān zé zhé lǐng héng qí nán ér bù gāo, ér gāo zhě jiē fēi guò lóng zhī jí.
十一日　與眾旅飯後，乃獨游殿外虛堂。堂三楹，上有詩扁環列，中有額，名不雅馴，不暇記也。其堂址高，前列樓環之，正與之等。樓亦軒敞，但未施丹堊è白，已就欹裂，其外即為前門，殿後有寢宮玉皇閣，其下即飛升亭矣。是早微雨，至是微雨猶零，仍持蓋下山。過中觀，入謁仙，覓僧遍如，不在。入王氏書室，折薔薇一枝，下至乳源宮，供仙案間。乘宗仍留茶點，且以仙桃石饋余，余無以酬，惟勸其為吳游，冀他日備雲水一供耳。宮中有天啟初邑人袁子訓雷州二守。碑，言蘇仙事甚詳。言仙之母便縣人，便即今永興。有浣於溪，有苔成團繞足者再四，感而成孕，生仙於漢惠帝五年即公元前177年五月十五。母棄之後洞中，即白鹿洞。明日往視，則白鶴覆之，白鹿乳之，異而收歸。長就學，師欲命名而不知其姓，令出觀所遇，遇擔禾者以草貫魚而過，遂以蘇為姓，而名之曰耽。嘗同諸兒牧牛羊，不突不擾，因各群畀之，無亂群者，諸兒又稱為牛師。事母至孝，母病思魚膾kuài細肉，仙行覓膾，不宿而至。母食之喜，問所從得，曰：「便。」便去所居遠，非兩日不能返，母以為欺。曰：「市膾時舅氏在旁，且詢知母恙，不日且至，可驗。」舅至，母始異之。後白日奉上帝命，隨仙官上升於文帝三年七月十五日。母言：「兒去，吾何以養？」乃留一櫃，封識甚固，曰：「凡所需，扣櫃可得。第必不可開。」指庭間橘及井曰：「此中將大疫，以橘葉及井水愈之。」後果大驗。郡人益靈異之，欲開櫃一視，母從之，有隻鶴衝去，此後扣櫃不靈矣。母逾百歲，既卒，鄉人仿佛見仙在嶺哀號不已。郡守張邈往送葬，求一見仙容，為示半面，光彩射人。又垂空出只手，綠毛巨掌，見者大異。自後靈異甚多，俱不暇覽。第所謂「沉香石」者，一石突山頭，予初疑其無謂，而鐫字甚古，字外有履跡痕，則仙人上升遺蹟也。所謂「仙桃石」者，石小如桃形，在淺土中，可鋤而得之，峰頂及乳仙洞俱有，磨而服之，可已治癒心疾，亦橘井之遺意也。傳文甚長，略識一二，以征本末雲。還過蘇仙橋，從溪上覓便舟，舟過午始發，乃過南關，入州前，復西過行台前，仍出南關。蓋南關外有十字口，市肆頗盛，而城中甚寥寂。城不大，而牆亦不甚高。郴之水自東南北繞，其山則折嶺橫其南而不高，而高者皆非過龍之脊。

wǔ hòu, xià xiǎo zhōu, dōng běi yóu sū xiān qiáo xià, shùn liú xī běi qù, liù shí lǐ dá chēn kǒu. shí mù sè yǐ shàng, ér yǔ fù zhì, kǒng cǐ běi wǎn wú biàn zhōu, ér suǒ fù zhōu lián yè wǎng chéng kǒu, suì suí zhī xíng. chēn kǒu zé chēn jiāng zì dōng nán, lěi shuǐ zì zhèng dōng, èr shuǐ hé ér shì shǐ dà. lěi shuǐ chū guì yáng xiàn nán wǔ lǐ lěi shān xià, xī běi zhì xìng níng xiàn, shèng xiǎo zhōu yòu sān shí lǐ zhì jiāng dōng shì, shèng dà zhōu, yòu wǔ shí lǐ nǎi zhì cǐ. jiāng kǒu zhū fēng, jù shí yá pán lì, cùn tǔ wú lì jí fù zhuó. zhì chēng yǒu cáo wáng zhài, shān jí xiǎn jùn, mù bù jí dēng, yì wú lù dēng yě. zhōu rén yè gǔ zhào, sān shí lǐ, dǐ huáng ní pù, yǔ zhì ér pō. yú cóng péng dǐ kuī zhī, wài ruò qiáo mén, xīn yì, yīn qǐ shì, zé yī dà shí shì xià yě. kuān ruò shù jiān wū, xià huì wèi tán, wài fù ruò huán qiáo, sì zhōu jù pō qí nèi. yán wài yǔ shēng chán chán, sì gǔ nǎi zhǐ. yǔ zhǐ ér xíng, mèi shuǎng dá chéng kǒu yǐ. nǎi dēng yá.
午後，下小舟，東北由蘇仙橋下，順流西北去，六十里達郴口。時暮色已上，而雨復至，恐此北晚無便舟，而所附舟連夜往程口，遂隨之行。郴口則郴江自東南，耒水自正東，二水合而勢始大。〔耒水出桂陽縣南五里耒山下，西北至興寧縣，勝小舟；又三十里至江東市，勝大舟，又五十里乃至此。〕江口諸峰，俱石崖盤立，寸土無麗即附着。《志》稱有曹王寨，山極險峻，暮不及登，亦無路登也。舟人夜鼓棹，三十里，抵黃泥鋪，雨至而泊。余從篷底窺之，外若橋門，〔心異，〕因起視，則一大石室下也。寬若數間屋，下匯為潭，外覆若環橋，四舟俱泊其內。岩外雨聲潺潺，四鼓乃止。雨止而行，昧爽達程口矣。乃登涯。

shí èr rì　 chén chuī yú chéng kǒu sì zhōng. chéng kǒu zhě, zhì suǒ chēng chéng xiāng shuǐ yě, qí dì shǔ xìng níng, qí shuǐ fā yuán chá líng líng xiàn jiè. zhōu sù liú rù, jiē xìng níng xī jìng. shí wǔ lǐ wèi chēn jiāng, yòu jìn yǒu zhōng yuǎn shān, yòu míng zhōng yuán. wèi wú liàng fú xiàn shēng dì, tǔ rén kuā wèi míng shān. yòu jìn, zé xiǎo zhōu shàng kě sù liú sān rì chéng, yú gāo jiǎo lǐng zé chá líng dào yǐ. ruò xìng níng xiàn zhì, zé zì dōng jiāng shì ér shàng sān shí lǐ nǎi zhì yě. chéng xiāng shuǐ xī rù chēn jiāng, qí chù méi tàn dà zhōu lín cì, yǐ shuǐ qiǎn shàng bù néng fā. shàng wǔ, dé xiǎo méi chuán, suì fù zhī xíng. chéng kǒu xī běi, zhòng yán ruò pōu, jiā lì jiāng zhī liǎng yá, jù chún shí pán gèn, shū zuǒ shū yòu, sè jiān zhě hēi, huán zhuǎn yī rú wǔ yí. suǒ fù zhōu bì shèn ér wú chuī jù, yú lǎn shān shuǐ zhī shèng, guò wǔ bù jué qí něi jī è. yòu èr shí lǐ, guò yǒng xìng xiàn. xiàn zài jiāng běi, nán lín jiāng àn, yǐ àn wèi chéng, zhōu guò sù bù jí tíng. yǐ ér dé yī xiǎo zhōu, suì yì zhī, jiù chuī qí jiān. fàn bì, yǐ shí wǔ lǐ, wèi guān yīn yán. yán zài jiāng běi àn, xī nán xià kàn jiāng zhōng, yǒu shí yá téng kōng, shàng fù xià liè, zhí bīn jiāng liú. chū yǐ qí zú, dié gé liǎng céng, gé qián yǒu dòng lín liú, zhōng róng shù rén. yóu gé yòu xuán tī zhí shàng, niǎo kōng guà dōng d ng jí hóng, shàng jiē yá dǐng, tòu xì ér shàng, fù dǐng zhī xià, zhōng qiàn yī kān, guān shì yīn xiàng zài yān. yán xià jiāng xīn, yòu yǒu shí shī héng wò zhōng liú, áng shǒu xiàng yán, zhǒng zhǒng jué yì. xià zhōu yòu wǔ lǐ, yǒu dà xī zì nán lái zhù, shì wèi sēn kǒu. nǎi guì yáng zhōu lóng dù yǐ dōng zhū shuǐ, dōng hé bái bào shuǐ, zhì cǐ rù lěi jiāng. yòu běi wǔ lǐ, pō yú liǔ zhōu tān, jiè lín zhōu tuō lóu yǐ sù. shì wǎn sù pò zhǐ yuè liàng dú yíng, wèi sān yuè suǒ wú, ér jiāng liú shān sè, shù yǐng xū dēng, yuǎn jìn yìng hé, sū dōng pō chéng tiān sì yè jǐng bú shì guò yě. yǒng xìng yǐ běi, shān shǐ wú huí yá tū shí zhī guān, dì jiā jiāng wēi yí ěr.
十二日　晨炊於程口肆中。程口者，《志》所稱程鄉水也，其地屬興寧，其水發源茶陵、酃縣界。舟溯流入，皆興寧西境。十五里為郴江，又進有中遠山，又名鍾源。為無量佛現生地，土人夸為名山。又進，則小舟尚可溯流三日程，逾高腳嶺則茶陵道矣。若興寧縣治，則自東江市而上三十里乃至也。程鄉水西入郴江，其處煤炭大舟鱗次，以水淺尚不能發。上午，得小煤船，遂附之行。程口西北，重岩若剖，夾立江之兩涯，俱純石盤亘，倏左倏右，〔色間赭黑，〕環轉一如武夷。所附舟敝甚而無炊具，余攬山水之勝，過午不覺其餒飢餓。又二十里，過永興縣。縣在江北，南臨江岸，以岸為城，舟過速不及停。已而得一小舟，遂易之，就炊其間。飯畢，已十五里，為觀音岩。岩在江北岸，西南下瞰江中，有石崖騰空，上覆下裂，直濱江流。初倚其足，疊閣兩層，閣前有洞臨流，中容數人。由閣右懸梯直上，裊空掛蝀dōng即虹，上接崖頂，透隙而上，覆頂之下，中嵌一龕，觀世音像在焉。岩下江心，又有石獅橫臥中流，昂首向岩，種種絕異。下舟又五里，有大溪自南來注，是為森口。〔乃桂陽州龍渡以東諸水，東合白豹水，至此入耒江。〕又北五里，泊於柳州灘，借鄰舟拖樓以宿。是晚素魄指月亮獨瑩，為三月所無，而江流山色，樹影墟燈，遠近映合，蘇東坡承天寺夜景不是過也。永興以北，山始無回崖突石之觀，第夾江逶迤耳。

shí sān rì　 píng míng guò zhōu, xíng liù shí wǔ lǐ, guò shàng bǎo shì. yǒu shān zài jiāng zhī nán, lǐng shàng duō fān shā zhuǎn shí, shì wèi chū xī zhī suǒ. shān xià yǒu shì, jiān liàn chéng kuài, yǐ fā kè yān. qí dì yǐ shǔ lěi yáng, gài yǒng xìng lěi yáng liǎng yì zhī zhōng dào yě. yǐ guò jiāng zhī běi, dēng zhí diào yán. yán qián yǒu zhēn wǔ diàn guān yīn gé, dōng xiàng yíng jiāng. ér dòng mén kàn jiāng nán xiàng, dāng mén shí zhù zhōng chuí, jiè wèi èr mén, ruò lián huán rán. qí nèi kōng kuò píng zhěng. qí yòu yú liè yī qiào, lì dèng ér shàng, bié wèi suì yōu shēn shì. qí zuǒ yú yóu dà dòng shēn rù, shí qiào hū pán kōng ér qǐ, dōng bèng yī xì, xié tòu tiān guāng qí nèi yòu pán kōng ér qǐ, ruò wàn shí zhī zhōng, tòu dǐng zhí shàng, tiān guāng yī wéi, yuán ruò míng jìng, xià duò qí zhōng, yǎng ér wàng zhī, zhí shì jǐng dǐ guān tiān yě. shì rì fēng shuǐ jù lì, xià wǔ yòu jiǔ shí lǐ, dǐ lěi yáng xiàn nán guān. lěi shuǐ jīng lěi yáng chéng dōng zhí běi ér qù, qún shān zhì cǐ jǐn kāi, rào jiāng zhě wéi cán gāng duàn lǒng ér yǐ. lěi yáng suī yǒu chéng, ér jū shì huāng jì, yá xiè tuí lòu. yóu nán mén rù, jīng xiàn qián, zhì dōng mén dēng chéng, luò rì huāng chéng, wú kān jí mù. xià chéng, chū xiǎo dōng mén, xún chéng wài jiāng liú, nán zhì nán guān rù zhōu. shì yè, sè yóu jiǎo, jiǎ huǒ jiǎ chuán zhōng cāng sù yān.
十三日　平明過舟，行六十五里，過上堡市。有山在江之南，嶺上多翻砂轉石，是為出錫之所。山下有市，煎煉成塊，以發客焉。其地已屬耒陽，蓋永興、耒陽兩邑之中道也。已過江之北，登直釣岩。岩前有真武殿、觀音閣，東向迎江。而洞門瞰江南向，當門石柱中垂，界為二門，若連環然。其內空闊平整。其右隅裂一竅，歷磴而上，別為邃幽深室。其左隅由大洞深入，石竅忽盤空而起，東迸一隙，斜透天光；其內又盤空而起，若萬石之鐘，透頂直上，天光一圍，圓若明鏡，下墮其中，仰而望之，直是井底觀天也。是日風水俱利，下午又九十里，抵耒陽縣南關。耒水經耒陽城東直北而去，群山至此盡開，繞江者惟殘岡斷隴而已。耒陽雖有城，而居市荒寂，衙廨頹陋。由南門入，經縣前，至東門登城，落日荒城，無堪極目。下城，出小東門，循城外江流，南至南關入舟。是夜，色尤皎，假火賈舡中艙宿焉。

shí sì rì　 wǔ gǔ qǐ, chéng yuè guò xiǎo zhōu, shùn liú ér běi, chén cān shí yǐ zhì pái qián, xíng liù shí lǐ yǐ. xiǎo zhōu zài qián jí zhǐ yú xīn chéng shì, xīn chéng qù héng zhōu lù lù shàng bǎi lǐ, shuǐ lù shàng èr bǎi yú lǐ, shì yǒu méi zhōu cóng hòu zhì, suì yí rù qí zhōng ér chuī yān. yòu liù shí lǐ, wǔ zhì xīn chéng shì, zài jiāng zhī běi, huán dǔ shén shèng, yì cǐ zhōng dà shì yě, wèi lěi yáng héng yáng fēn jiè. shí nán fēng shén lì, zhōu guò xīn chéng bù pō, yú sī xǐ jù j tóng jù rì zhī lì shàng kě jiān chéng bǎi wǔ shí lǐ. yǐ ér zhòng zhōu jù zhǐ yá jiān, wèn zhī, zé qián wān fēng nì, kǒng yǒu jù làng, yù hòu fēng zhǐ ěr. shí yú shū mǐ jù jǐn, ér náng wú yī wén, měi gèng yī zhōu, zhé yù sù fǎn chí, wèi zhī mèn mèn. yǐ liú jūn suǒ huì yī fāng, jiù cūn fù yì mǐ sì tǒng. rì xià chōng, zhōu shǐ fā. chéng yuè suí liú liù shí lǐ, pō yú xiàng gōng tān, yǐ zhōng yè yǐ, gài suí liú ér bù zhào yě. àn, lěi yáng xiàn sì shí lǐ yǒu xiàng gōng shān, wèi zhū gé wǔ hòu zhù bīng dì, jīn yǐ zài xiàn xī běi, rù héng yáng jìng yǐ, tān yì yǐ xiàng gōng míng, qí yì wǔ hòu zhī yí fǒu yé? xīn chéng zhī xī, jiāng hū zhé ér nán liú, shí wǔ liù lǐ ér shǐ xī zhuǎn, gù shuǐ lù yū qū zài bèi yú lù yún.
十四日　五鼓起，乘月過小舟，順流而北，晨餐時已至排前，行六十里矣。小舟再前即止於新城市，新城去衡州陸路尚百里，水路尚二百餘里，適有煤舟從後至，遂移入其中而炊焉。又六十里，午至新城市，在江之北，闤堵甚盛，亦此中大市也，為耒陽、衡陽分界。時南風甚利，舟過新城不泊，余私喜冣jù同「聚」日之力尚可兼程百五十里。已而眾舟俱止涯間，問之，則前灣風逆，恐有巨浪，欲候風止耳。時余蔬米俱盡，而囊無一文，每更一舟，輒欲速反遲，為之悶悶。以劉君所惠一方，就村婦易米四筒。日下舂，舟始發。乘月隨流六十里，泊於相公灘，已中夜矣，蓋隨流而不棹也。按，耒陽縣四十里有相公山，為諸葛武侯駐兵地，今已在縣西北，入衡陽境矣，灘亦以相公名，其亦武侯之遺否耶？新城之西，江忽折而南流，十五、六里而始西轉，故水路迂曲再倍於陸雲。

shí wǔ rì　 mèi shuǎng xíng, xī fēng zhuǎn nì, yún yì yóu rán. shàng wǔ fǔ liù shí lǐ, léi yǔ dà zhì, zhōu pō bù xíng. jì wǔ, dài yǔ xíng liù shí lǐ, wèi qián jí dù, zhōu rén zhī jiā zài yān, fù zhǐ bù xíng. shí yǔ zhǐ, jiàn rì yǐng shàng gāo, wèn lù lù dǐ fǔ zhǐ sān shí lǐ, ér shuǐ bèi zhī, suì dù xī àn dēng lù ér xíng. pō tuó gāo xià, shā tǔ bù nìng. shí lǐ zhì dǒu lín fǔ, zé ní nào bù néng xíng yǐ, suì zhǐ sù.
十五日　昧爽行，西風轉逆，雲亦油然。上午甫六十里，雷雨大至，舟泊不行。既午，帶雨行六十里，為前吉渡，舟人之家在焉，復止不行。時雨止，見日影尚高，問陸路抵府止三十里，而水倍之，遂度西岸登陸而行。陂陀高下，沙土不濘。十里至陡林輔，則泥淖不能行矣，遂止宿。

chēn dōng mén wài jiāng bīn yǒu shí zǎn sǒng, sòng zhāng shùn mín míng wèi wā zūn. zhì wā zūn zhī jī bù jiàn yú dào, ér dé zhī yú cǐ, liáo yǐ dài kě. chéng dōng shān xià yǒu quán, fāng yuán shí yú lǐ, qí páng shí bì qiào lì, quán shēn mò cè, shì wèi gǔ mǔ quán. yǒng zhōu zhī gǔ mǔ tán bù chēng dà guān, suì bìng cǐ fèi shí, rán gǔ mǔ shí zài yú cǐ, ér liǔ zhōu gū jiè míng yǒng zhōu wā zūn shí zài yú dào, ér shùn mín gū nǐ xiàng yú cǐ ěr. quán zhōu yǒu gǔ mǔ tán, yì zi hòu suǒ mìng.
郴東門外江濱有石攢聳，宋張舜民銘為窊樽。至窊樽之跡不見於道，而得之於此，聊以代渴。城東山下有泉，方圓十餘里，其旁石壁峭立，泉深莫測，是為鈷鉧泉。永州之鈷鉧潭不稱大觀，遂並此廢食，然鈷鉧實在於此，而柳州姑借名永州；窊樽實在於道，而舜民姑擬象於此耳。全州有鈷鉧潭，亦子厚所命。

yǒng zhōu sān xī: wú xī wèi yuán cì shān suǒ jū, zài qí yáng. yú xī wèi liǔ zi hòu suǒ zhé biǎn jū dì, zài yǒng. lián xī wèi zhōu yuán gōng suǒ shēng, zài dào zhōu. ér wú xī zuì shèng. lǔ gōng zhī mó yá, qiān gǔ bù xiǔ shí jìng zhī xuán zhào, yī sī mò dùn yǐn nì. yǒu cǐ èr qí, shuí néng dǐng zú!
永州三溪：浯溪為元次山所居，在祁陽。愚溪為柳子厚所謫貶居地，在永。濂溪為周元公所生，在道州。而浯溪最勝。魯公之磨崖，千古不朽；石鏡之懸照，一絲莫遁隱匿。有此二奇，誰能鼎足！

chēn zhī xìng níng yǒu líng lù l ng　 l quán chéng xiāng shuǐ, jiē yǐ jiǔ míng, yī yì ér yǒu cǐ èr shuǐ shàn míng qiān gǔ. jìn wǔ dì jiàn líng jiǔ yú tài miào. wú dōu fù: fēi qīng shāng ér zhuó líng lù. chéng shuǐ gān měi chū měi jiǔ, liú xiāng yún: chéng xiāng yǒu qiān rì jiǔ, yǐn zhī zhì jiā ér zuì, xī cháng zhì guān yùn yú shān xià, míng yuē chéng jiǔ, tóng líng lù jiǔ xiàn yān. jīn jiǔ pǐn shū liè, ér èr quán zhī shuǐ, yì mò shàng yān.
郴之興寧有醽醁líng　lù泉、程鄉水，皆以酒名，一邑而有此二水擅名千古。晉武帝薦醽酒於太廟。《吳都賦》：「飛輕觴而酌醽醁」。程水甘美出美酒，劉香云：「程鄉有千日酒，飲之至家而醉，昔嘗置官醞於山下，名曰程酒，同醽醁酒獻焉。」今酒品殊劣，而二泉之水，亦莫尚焉。

wú xī zhī wú yǒu sān, yú xī zhī yú yǒu bā, lián xī zhī lián yǒu èr. yǒu sān yǔ bā zhě, jiē běn dì zhī shān chuān tíng dǎo yě. lián zé yī qí suǒ shēng zài dào zhōu, yī qí suǒ yù zài jiǔ jiāng, xiāng qù èr qiān lǐ yǐ.
浯溪之「吾」有三，愚溪之「愚」有八，濂溪之「濂」有二。有三與八者，皆本地之山川亭島也。「濂」則一其所生在道州，一其所寓在九江，相去二千里矣。

yuán cì shān tí cháo yáng yán shī: cháo yáng yán xià xiāng shuǐ shēn, cháo yáng dòng kǒu hán quán qīng. qí yán zài yǒng zhōu nán xiāo shuǐ shàng, qí shí shàng wèi hé yú xiāng. cì shān shēn lǚ qí shàng, qǐ bù zhī zhī, ér yī shí chèn bǐ suí yì xià bǐ, qiān gǔ suì wú zhèng zhī zhě, bù jǐ lìng xiāo xiāng yì wèi yé?
元次山題朝陽岩詩：「朝陽岩下湘水深，朝陽洞口寒泉清。」其岩在永州南瀟水上，其時尚未合於湘。次山身履其上，豈不知之，而一時趁筆隨意下筆，千古遂無正之者，不幾令瀟、湘易位耶？