chū shí rì yǔ zhǐ ér yú hán yóu zài, sì shān xuě sè zhào rén. dài fàn ér dān fū yì qù àn zhōng zǒu diào, liú jūn nǎi lìng rén mì xiǎo zhōu yú jiāng àn zhī xī fù zhōng shān xià, lìng mì fū jiān xíng lǐ cóng lù xíng, yán xī shān xià yǒu hú kě yóu, yù yǔ yú tóng fàn chéng zhōu yě.
初十日雨止而余寒猶在，四山雪色照人。迨飯而擔夫逸去暗中走掉，劉君乃令人覓小舟於江岸之西覆鐘山下，另覓夫肩行李從陸行，言西山下有湖可游，欲與余同泛乘舟也。

gài zhōng suǒ dāng mí jū qū jiāng chū xiá zhī shǐ, qí dì píng wò, jū tún shén shèng, zhú dī dǎo jiāng, wèi zhōng liú suǒ dōng shān zhī xià, yǒu shuǐ zì jiāo shí dòng xià, yán dōng shān jīng lóng wáng miào qián, huì wèi dōng hú, liú wèi mèn dì jiāng jīn míng yǒng ān jiāng, shì wèi dōng liú suǒ xī shān zhī xià, yǒu shuǐ zì zhōng shān shí xué zhōng, dōng chū wèi lǜ yù chí, nán liú wèi luó shí jiāng jīn luó shí jiāng, shì wèi xī liú suǒ. gù qí dì yì yǒu sān jiāng zhī míng. rán liàn chéng zhī sān jiāng hé liú, cǐ suǒ zhī sān jiāng fēn liú, suī tóng nán xíng zhù ěr hǎi, ér wèi cháng xiāng rù yě.
蓋中所當彌苴佉江出峽之始，其地平沃，居屯甚盛，築堤導江，為中流所；東山之下，有水自焦石洞下，沿東山經龍王廟前，匯為東湖，流為悶地江今名永安江，是為東流所；西山之下，有水自鐘山石穴中，東出為綠玉池，南流為羅蒔江今羅時江，是為西流所。故其地亦有三江之名。然練城之三江合流，此所之三江分流，雖同南行注洱海，而未嘗相入也。

yú yǔ liú jūn xiān xī guò dà shí liáng, nǎi kuà mí jū qū jiāng shàng zhě. xī xíng chéng zhōng yī lǐ, yǒu qiáo kuà xiǎo xī shàng, jí luó shí jiāng yě. qiáo zhī běi, shuǐ táng liàn yàn shuǐ mǎn bō lián zhī zhuàng, qīng pú méng róng qiáo zhī nán, xī liú rú xiàn, shé xíng liǎng qí jiān. yīn jù qiáo dài zhōu, běi wàng méi huā cūn lǜ yù chí zài lǐ wài, ér gé pǔ lù shī, zhōu zhì biàn xíng, jìng bù jí běi tàn yě. cǐ dì míng zhōng suǒ, dōng shān zhī dōng, luó chuān zhī shàng, yì yǒu zhōng suǒ, nǎi jí cǐ dì zhī fēn tún yě, yú xī zì jī shān xī xià suǒ tuō sù chù. dà yuē cǐ dì zhèng dōng yǔ jī míng sì, xī yǔ fèng yǔ shě shàng pán xiāng duì, dàn gè jiān xiāng gé yī shān jǐ ěr. qiáo xī zhū shān jiē tǔ, ér qiào xuē shū shén, shí duō bēng pǐ. zhōng shān zhì qiáo xī běi, xī shǐ zhì qiáo zhèng xī, gài zhōng shān tū ér dōng, xī shǐ huán ér xī. xī shǐ zhī shàng, yǒu shuǐ yī wéi, huì jué dǐng jiān, dōng nán zhuì xiá ér xià, gāo qiè tǒng lǐng zhòng liú zhī zǔ, gù yǐ xī shǐ míng. xià zhōu, suí xī zūn qí dōng lù nán xíng. liǎng páng chéng dī yú xī, yōng tián sāi xiū zhú àn xíng shuǐ yú zhōng, qí liú suī xiǎo ér jí.
余與劉君先西過大石樑，乃跨彌苴佉江上者。西行塍中一里，有橋跨小溪上，即羅蒔江也。橋之北，水塘瀲灩ｌｉàｎｙàｎ水滿波連之狀，青蒲蒙茸；橋之南，溪流如線，蛇行兩畦間。因踞橋待舟，北望梅花村綠玉池在里外，而隔浦路濕，舟至便行，竟不及北探也。此地名中所，東山之東，羅川之上，亦有中所，乃即此地之分屯也，余昔自雞山西下所託宿處。大約此地正東與雞鳴寺，西與鳳羽舍上盤相對，但各間相隔一山脊耳。橋西諸山皆土，而峭削殊甚，時多崩圮。鐘山峙橋西北，溪始峙橋正西，蓋鐘山突而東，溪始環而西。溪始之上，有水一圍，匯絕頂間，東南墜峽而下，高挈ｑｉè統領眾流之祖，故以「溪始」名。下舟，隨溪遵其東麓南行。兩旁塍低於溪，壅ｙōｎｇ填塞修築岸行水於中，其流雖小而急。

cǐ chù xiǎo zhōu rú yè, zhǐ shòu sān rén. qí zhōng mí jū qū jiāng shì kě tōng dà zhōu, ér liú jí mò cóng. èr lǐ, zé liǎng àn jiàn píng, ér zǒu shā zhōng yōng, zhōu jiāo gē qiǎn bù qián. liú jūn yǔ yú nǎi dēng àn xíng lǒng, zhōu rén nǎi líng bō yè zhōu. wǔ lǐ, nǎi fù xià zhōu. shǎo qū ér xī, bàn lǐ, suì nán tǐng ér xià hú. hú zhōng líng pú fàn fàn, duō yǒu lián wú wèi qí, zhí liǔ wèi àn, ér jié lú yú zhōng zhě. tīng shuǐ biān píng dì gǎng xiāng jiān, qū zhé chéng qù, shēn chù zé kuàng rán zhǎn jìng, jiā chù zé yǎo rán yǎn huà cǎi sè zá chén de huà, xiāo xiāo fēng jǐng tiān chéng, wú jū wú shù yǒu jiāng nán fēng jǐng ér wài yǒu sì shān huán cuì, jué xī zǐ hú yòu fǎn chū qí xià yě. hú zhōng zhǔ tián shén wò, zhǒng suàn dà rú quán ér wèi yì, yīng sù huā lián chóu jiē lǒng yú dài liǔ jìng bō zhī jiān, jǐng qù shū shèng. sān lǐ hú jǐn, xī nán zhān dèng chuān zhōu zhì dāng shān yè qū jiān, jū lú bù shèn shèng ér wú chéng, qí yòu yǒu bēng xiá dào chōng zhī xī nián qiān yú dé yuán chéng, yǐ jiān yú shuǐ, fù hái gù chù. dà lù zài hú zhī dōng, mí jū qū jiāng xī àn, ruò yóu lù lù xíng, bù fù zhī cǐ zhōng yǒu hú, bìng hú zhōng yǒu cǐ jǐng yě.
此處小舟如葉，止受三人。其中彌苴佉江似可通大舟，而流急莫從。二里，則兩岸漸平，而走沙中壅，舟膠擱淺不前。劉君與余乃登岸行隴，舟人乃凌波曳舟。五里，乃復下舟。少曲而西，半里，遂南挺而下湖。湖中菱蒲泛泛，多有連蕪為畦，植柳為岸，而結廬於中者。汀水邊平地港相間，曲折成趣，深處則曠然展鏡，夾處則窅然罨ｙǎｎ畫彩色雜陳的畫，翛翛ｘｉāｏｘｉāｏ風景天成，無拘無束有江南風景；而外有四山環翠，覺西子湖又反出其下也。湖中渚田甚沃，種蒜大如拳而味異，罌粟花連疇接隴於黛柳鏡波之間，景趣殊勝。三里湖盡，西南瞻鄧川州治當山腋曲間，居廬不甚盛而無城，其右有崩峽倒沖之；昔年遷於德源城，以艱於水，復還故處。大路在湖之東，彌苴佉江西岸，若由陸路行，不復知此中有湖，並湖中有此景也。

yòu nán xíng gǎng jiān yī lǐ yú, yǒu lù zì dōng héng gèn yú xī shān, jí dá zhōu zhì zhī tōng dào yě.
又南行港間一里余，有路自東橫亘於西山，即達州治之通道也。

dī zhī xià, lián jià sān qiáo yǐ xiè shuǐ.
堤之下，連架三橋以泄水。

zhōu yóu dī běi dōng xíng, yī lǐ, chuān qiáo ér nán. yòu bàn lǐ, yǒu xiǎo qiáo yuē sān tiáo qiáo, jí běi cóng zhōng suǒ lái zhī dà dào yě.
舟由堤北東行，一里，穿橋而南。又半里，有小橋曰三條橋，即北從中所來之大道也。

shuǐ chuān qiáo dōng, lù dù qiáo nán, jù nán xiàng xíng. chū yuē gù pū yǐ xíng lǐ dài cǐ ér bù zài, liú jūn lín qí jú tóng jú jí bù ān zhī zhuàng. shí yǐ guò wǔ, fù něi, yú huī shǒu bié liú jūn, lìng sù fǎn. yú zūn dà dào nán xíng, shǐ jiàn lù dōng yǒu xiǎo shān héng gèn wù zhōng, ruò dāng mén zhī kǎn, jié wù ér chū zhě, shì wèi dé yuán chéng, gài gǔ jī yě.
水穿橋東，路度橋南，俱南向行。初約顧仆以行李待此而不在，劉君臨岐跼同跼蹐不安之狀。時已過午，腹餒，余揮手別劉君，令速返。余遵大道南行，始見路東有小山橫亘塢中，若當門之檻，截塢而出者，是為德源城，蓋古蹟也。

àn zhì, xī liù zhào wèi yī, nán zhào tíng wǔ zhào zhǎng wèi xīng huí huì, dèng shǎn zhào zhī qī quàn fū mò wǎng, yuē: cǐ zhà yě, bì yǒu biàn.
按《志》，昔六詔未一，南詔廷五詔長為星回會，鄧睒詔之妻勸夫莫往，曰：「此詐也，必有變。」

yǐ tiě huán yuē fū bì ér xíng. hòu wǔ zhào jù fén sǐ, yí shī mò biàn, dú dèng shǎn yǐ bì yuē rèn zhī hái. hòu yǒu yù qiáng qī zhī, fù yǐ jì yí zhī, dé zì jǐn, bù wèi suǒ wū. gù hòu rén yǐ dé yuán jīng zhī. shān héng wù zhōng bù shèn gāo, ér dōng xī liǎng duān, gè bù shǔ yú dà shān. shān zhī xī, yǔ wò niú xiāng jiā, zé luó shí jiāng yǔ dèng chuān yì lù cóng zhī shān zhī dōng, yǔ xī shān wān shān xiāng jiā, zé mí jū qū mèn dì èr jiāng cóng zhī. nán sān lǐ, cóng qí xī xiá bàng wò niú shān dōng tū zhī zuǐ xíng. wò niú shān zhě, dèng chuān dōng xià nán shā zhī bì yě, yī dà fēng, yī xiǎo fēng, xiāng shǔ ér xià, dà zhě míng wò niú, xiǎo zhě míng xiàng shān tǔ rén yǐ xiàng xiǎo ér niú dà, jīn jù hū wèi xiàng shān yún. còu xiá zhī jiān, yǒu shù shí jiā dāng dào, shì wèi dèng chuān yì. guò yì yī lǐ, shàng pán xī shān zhī zuǐ, shǐ zhuī jí pū dān.
以鐵環約夫臂而行。後五詔俱焚死，遺屍莫辨，獨鄧睒以臂約認之還。後有欲強妻之，復以計詒之，得自盡，不為所污。故後人以德源旌之。山橫塢中不甚高，而東西兩端，各不屬於大山。山之西，與臥牛相夾，則羅蒔江與鄧川驛路從之；山之東，與西山灣山相夾，則彌苴佉、悶地二江從之。南三里，從其西峽傍臥牛山東突之嘴行。臥牛山者，鄧川東下南砂之臂也，一大峰，一小峰，相屬而下，大者名臥牛，小者名象山；土人以象小而牛大，今俱呼為象山雲。湊峽之間，有數十家當道，是為鄧川驛。過驛一里，上盤西山之嘴，始追及仆擔。

suì nán wàng ěr hǎi zhí shàng guān ér běi, ér dé yuán héng gèn zhī nán, shàng yǒu píng chóu, nán jiē hǎi bīn. dé yuán shān zhī dōng, dà shān nán xià zhī jí, zhì shì yì dī fú dōng zhuǎn, ér zhí jiē hǎi dōng dà shān.
遂南望洱海直上關而北，而德源橫亘之南，尚有平疇，南接海濱。德源山之東，大山南下之脊，至是亦低伏東轉，而直接海東大山。

gài wàn lǐ zhī mài, zhì ěr hǎi zhī běi ér shǐ dī dù yún.
蓋萬里之脈，至洱海之北而始低渡雲。

yóu zuǐ nán réng yī xī shān nán xià, èr lǐ, xià dù yī xiá kǒu, qí xiá zì xī shān chū, héng shè zhī miàn nán shàng pō jiān. yòu èr lǐ, yǒu fāng dāng dào, yú pō nán xíng, shǐ yǔ ěr hǎi jìn. gòng wǔ lǐ, xī shān zhī pō, dōng xiàng ér tū hǎi zhōng, shì wèi lóng wáng miào.
由嘴南仍依西山南下，二里，下度一峽口，其峽自西山出，橫涉之面南上坡間。又二里，有坊當道，逾坡南行，始與洱海近。共五里，西山之坡，東向而突海中，是為龍王廟。

nán yá zhī xià, yǒu yóu yú dòng, xī shān yè zhōng, yǒu shí lǐ xiāng qí shù, jiē wèi cǐ zhōng qí shèng.
南崖之下，有油魚洞，西山腋中，有十里香奇樹，皆為此中奇勝。

ér nán zhān shā píng, qù pō yī lǐ ér yáo, jí lìng pū dān xiān mì yù jù cān, yú bìng tàn cǐ ér hòu zhōng shí. nǎi cóng dà lù dōng bàn lǐ, xià zhì hǎi yá. qí miào dōng lín dà hǎi, yǒu yú hù shù jiā jū miào zhōng, miào qián yī kēng xià zhuì, jià shí dù qí shàng rú qiáo.
而南瞻沙坪，去坡一里而遙，急令仆擔先覓寓具餐，余並探此而後中食。乃從大路東半里，下至海崖。其廟東臨大海，有漁戶數家居廟中，廟前一坑下墜，架石度其上如橋。

cóng shí nán zhuì kēng xià zhàng yú, qí kēng nán běi héng èr zhàng, dōng xī kuò bā chǐ, qí xià zài qiàn ér xià, zé shuǐ guàn xiá dǐ, xiǎo yú qiān wàn tóu, zá dá yú nèi.
從石南墜坑下丈余，其坑南北橫二丈，東西闊八尺，其下再嵌而下，則水貫峽底，小魚千萬頭，雜沓於內。

yú rén jiàn yú zhì, qǔ fàn yī zhǎng sā, zé qún cóng ér chuài jí yú ér yǎo chī zhī. gài qí xià yì yǒu xì xué qián tōng ěr hǎi, dàn wú dà yú, bù guò rú zhǐ zhě ěr. yóu yú dòng zài miào yá qū zhī jiān, shuǐ shí jiāo báo, yá nèi xùn xiàng nèi āo ér bào shuǐ, dōng xiàng rú jué, yá xià chā shuǐ zhōng, kōng tóng tòu lòu. měi nián bā yuè shí wǔ, yǒu xiǎo yú chū qí zhōng, dà yì rú zhǐ, ér zhōu shēn jù yóu, wèi cǐ zhōng dì yī wèi, guò shí yuè, fù wū yǒu yǐ. yá zhī hòu, shí sǒng piàn rú fú róng liè bàn, cóng qí xì xià kuī zhī, duō yǒu shuǐ shù qí dǐ, gài qí xià jiē qián tōng yě. shāo xī shàng, yǒu zhōng wā zhī yán dāng lù zuǒ, qí dōng yá shù gēn, yì yǒu shuǐ wài tōng, yǔ hǎi bō tóng wèi xiāo zhǎng yān.
漁人見余至，取飯一掌撒，則群從而嘬即魚兒咬吃之。蓋其下亦有細穴潛通洱海，但無大魚，不過如指者耳。油魚洞在廟崖曲之間，水石交薄，崖內遜向內凹而抱水，東向如玦，崖下插水中，崆峒透漏。每年八月十五，有小魚出其中，大亦如指，而周身俱油，為此中第一味，過十月，復烏有矣。崖之後，石聳片如芙蓉裂瓣，從其隙下窺之，多有水漱其底，蓋其下皆潛通也。稍西上，有中窪之岩當路左，其東崖漱根，亦有水外通，與海波同為消長焉。

cóng qí cè jiāo dà lù ér xī yú pō, bù dé lù, wàng suǒ wèi sān jiā cūn zhě, shàng gé yī qìng dà zhú lín jù xī xiá jiān. nǎi xī bàn lǐ, yuè pō ér xià, yòu xī bàn lǐ, shè qìng ér shàng, nǎi yán xī shān nán xiàng ér qū, yī lǐ, jiàn dé lù, zhuǎn rù xī yè, bàn lǐ, dǐ sān jiā cūn. wèn lǎo yù, zhǐ qí shù zài cūn hòu tián jiān. yòu bàn lǐ, zhì qí xià. qí shù gāo lín shēn àn, ér nán gàn bàn kōng, chù rán tǐng lì, dà bù jí shěng chéng tǔ zhǔ miào qí shù zhī bàn, ér yè yì chà xiǎo. qí huā huáng bái sè, dà rú lián, yì yǒu shí èr bàn, àn yuè ér rùn zēng yī bàn, yǔ shěng huì zhī shuō tóng dàn kāi shí xiāng wén yuǎn shén, tǔ rén wèi zhī shí lǐ xiāng, zé shěng zhōng suǒ wèi wén yě.
從其側交大路而西逾坡，不得路，望所謂三家村者，尚隔一箐ｑìｎｇ大竹林踞西峽間。乃西半里，越坡而下，又西半里，涉箐而上，乃沿西山南向而趨，一里，漸得路，轉入西腋，半里，抵三家村。問老嫗，指奇樹在村後田間。又半里，至其下。其樹高臨深岸，而南干半空，矗然挺立，大不及省城土主廟奇樹之半，而葉亦差小。其花黃白色，大如蓮，亦有十二瓣，按月而閏增一瓣，與省會之說同；但開時香聞遠甚，土人謂之「十里香」，則省中所未聞也。

yú chéng yǒu fēng huā xuě yuè sì dà jǐng, xià guān fēng, shàng guān huā, cāng shān xuě, ěr hǎi yuè. shàng guān yǐ cǐ huā zhe. àn zhì, yú chéng yì chǎn yǒu mù lián huā, ér bù zhù hé dì, rán tā chù yì bù wén, qǐ jí cǐ yé? huā zì zhēng yuè dǐ èr yuè zhōng nǎi xiè, shí yǐ wú yú bàn, bù néng wén xiāng jiàn sè, wéi fǔ qí běn biàn qí yè ér yǐ. nǎi cóng cūn nán xià pō, gòng dōng nán èr lǐ ér zhì shā píng, jù luò jiā qú.
榆城有風花雪月四大景，下關風，上關花，蒼山雪，洱海月。上關以此花著。按志，榆城異產有木蓮花，而不注何地，然他處亦不聞，豈即此耶？花自正月抵二月終乃謝，時已無餘瓣，不能聞香見色，惟撫其本辨其葉而已。乃從村南下坡，共東南二里而至沙坪，聚落夾衢。

rù dǐ shě, wǎn cān yǐ shú. ér liú jūn suǒ qiàn dān fū yǐ qù, nǎi bié qiàn wèi zǎo xíng jì.
入邸舍，晚餐已熟。而劉君所倩擔夫已去，乃別倩為早行計。

shí yī rì zǎo chuī, píng míng, fū zhì nǎi xíng. yóu shā píng ér nán, yī lǐ yú, xī shān zhī zhī, yòu héng tū ér dōng, shì wèi lóng shǒu guān, gài diǎn cāng shān běi jiè zhī dì yī fēng yě. fèng yǔ nán xíng, dù huā diān shào nán lǐng ér dōng běi zhuǎn zhě, wèi lóng wáng miào hòu zhū shān, yí lǐ cóng dèng chuān zhī wò niú xī shǐ, ér běi jǐn yú tiān mǎ, nán zhì zhě wèi diǎn cāng, ér dōng chuí běi gù, shí shǐ yú cǐ, suǒ yǐ wèi zhī yóu shǒu.
十一日早炊，平明，夫至乃行。由沙坪而南，一里余，西山之支，又橫突而東，是為龍首關，蓋點蒼山北界之第一峰也。鳳羽南行，度花甸哨南嶺而東北轉者，為龍王廟後諸山，迤邐從鄧川之臥牛溪始，而北盡於天馬，南峙者為點蒼，而東垂北顧，實始於此，所以謂之「尤首」。

yī tǒng zhì dào diǎn cāng shí jiǔ fēng cì dì, zì nán ér běi, zé shì fǎn yǐ lóng wěi wèi shǒu yě. dāng shān chuí hǎi cuò zhī wài, gǒng chéng dāng dào, wèi yú chéng běi mén suǒ yào, sú wèi zhī shàng guān, yǐ jù ěr hǎi shàng liú yě.
《一統志》到點蒼十九峰次第，自南而北，則是反以龍尾為首也。當山垂海錯之外，鞏城當道，為榆城北門鎖鑰，俗謂之上關，以據洱海上流也。

rù chéng běi mén, bàn lǐ chū nán mén, nǎi yī diǎn cāng dōng lù nán xíng. gāo tiào xī fēng, duō zhuì kēng ér xià, gài hòu rú liè píng, qián rú lián mèi, suǒ wèi shí jiǔ fēng zhě, jiē rú wǔ lǎo bǐ jiān, ér zhōng zhuì wèi kēng zhě yě.
入城北門，半里出南門，乃依點蒼東麓南行。高眺西峰，多墜坑而下，蓋後如列屏，前如連袂，所謂十九峰者，皆如五老比肩，而中墜為坑者也。

nán èr lǐ, guò dì èr xiá zhī nán, yǒu cūn dāng dà dào zhī yòu, yuē bō luó cūn.
南二里，過第二峽之南，有村當大道之右，曰波羅村。

qí xī shān lù yǒu jiá dié hú dié zhōng zhī yī lèi, jiá quán zhī yì, yú wén zhī yǐ jiǔ, zhì shì de tǔ rén xī zhǐ, nǎi lìng pū dān xiān qū sān tǎ sì, tóu hé cháo ā suǒ qī sēng shè, ér yú dú cóng cūn nán xī xiàng wàng shān lù ér chí.
其西山麓有蛺蝶蝴蝶中之一類，蛺ｊｉá泉之異，余聞之已久，至是得土人西指，乃令仆擔先趨三塔寺，投何巢阿所棲僧舍，而余獨從村南西向望山麓而馳。

bàn lǐ, yǒu liú quán cóng cóng, sù zhī yòu xī, bàn lǐ, dǐ shān lù. yǒu shù dà hé bào, yǐ yá ér sǒng lì, xià yǒu quán, dōng xiàng shù gēn qiào ér chū, qīng liè kě jiàn.
半里，有流泉淙淙，溯之又西，半里，抵山麓。有樹大合抱，倚崖而聳立，下有泉，東向漱根竅而出，清洌可鑑。

shāo dōng, qí xià yòu yǒu yī xiǎo shù, réng yǒu yī xiǎo quán, yì shù gēn ér chū. èr quán huì wèi fāng zhàng zhī zhǎo, jí suǒ sù zhī shàng liú yě. quán shàng dà shù, dāng sì yuè chū jí fā huā rú jiá dié, xū chì xǔ rán xíng tài shēng dòng, qí zhuàng kù xiāo, yǔ shēng dié zhēn zhèng de jiá dié wú yì.
稍東，其下又有一小樹，仍有一小泉，亦漱根而出。二泉匯為方丈之沼，即所溯之上流也。泉上大樹，當四月初即發花如蛺蝶，須翅栩然形態生動，其狀酷肖，與生蝶真正的蛺蝶無異。

yòu yǒu zhēn dié qiān wàn, lián xū gōu zú, zì shù diān dào xuán ér xià, jí yú quán miàn, bīn fēn luò yì, wǔ sè huàn rán.
又有真蝶千萬，連須鈎足，自樹巔倒懸而下，及於泉面，繽紛絡繹，五色煥然。

yóu rén jù cóng cǐ yuè, qún ér guān zhī, guò wǔ yuè nǎi yǐ. yú zài yuè xī sān lǐ chéng, lù cān róng jí wèi yú yán qí yì, zhì cǐ yòu yǐ shí zǎo wèi huā, xún tǔ rén, huò yán jiá dié jí qí huā suǒ biàn, huò yán yǐ huā xíng xiāng sì, gù yǐn lèi ér lái, wèi zhī shú shì. rán lóng shǒu nán běi xiāng jù bù chū shù lǐ, yǒu cǐ èr qí pā, yī hèn yú yǐ luò, yī hèn yú wèi ruǐ jí kāi huā, jiē bù guò yī yuè ér gè bù xiāng yù. nǎi zhé qí zhī tú qí yè ér hòu xíng.
遊人俱從此月，群而觀之，過五月乃已。余在粵西三里城，陸參戎即為余言其異，至此又以時早未花，詢土人，或言蛺蝶即其花所變，或言以花形相似，故引類而來，未知孰是。然龍首南北相距不出數里，有此二奇葩，一恨於已落，一恨於未蕊即開花，皆不過一月而各不相遇。乃折其枝、圖其葉而後行。

yǐ wàng jiàn shān běi dì èr xiá, qí kǒu duì bī rú mén, xiāng qù bù yuǎn, nǎi běi shàng niè zhī. shǐ wú lù, èr lǐ, jìn xiá nán, nǎi dé dōng lái zhī dào, yuán zhī xī xiàng shàng jī, qí pō shén jùn. lù yǒu qiáo zhě, wèn hé wǎng, yú yǐ xún shān duì. yī rén yuē: cǐ lù cóng xiá nán zhí shàng, nǎi qiáo dào, wú tā qí. nán xiá zhōng yǒu gǔ fó dòng shén yì, dàn xuán yá jué bì, kǒng bù néng xíng, wú yǐn zhě yì bù néng shí. yòu yī lǎo rén xīn rán yuē: jūn jì wàn lǐ ér lái, bù wèi xiǎn zǔ, yú hé nán qián dǎo. yú nǎi jiě zhǎng yī, bìng suǒ zhé jiá dié zhī, fù zhī xíng. gòng xī shàng zhě sān lǐ, nǎi zhé ér nán, yòu píng shàng zhě sān lǐ, fù xī xiàng xuán jī.
已望見山北第二峽，其口對逼如門，相去不遠，乃北上躡之。始無路，二里，近峽南，乃得東來之道，緣之西向上躋，其坡甚峻。路有樵者，問何往，余以尋山對。一人曰：「此路從峽南直上，乃樵道，無他奇。南峽中有古佛洞甚異，但懸崖絕壁，恐不能行，無引者亦不能識。」又一老人欣然曰：「君既萬里而來，不為險阻，余何難前導。」余乃解長衣，並所折蛺蝶枝，負之行。共西上者三里，乃折而南，又平上者三里，復西向懸躋。

yòu èr lǐ, jìng líng nán xiá zhī shàng, nǎi dì sān xiá yě.
又二里，竟凌南峽之上，乃第三峽也。

yú shì yuán xiá shàng xī xíng, shàng xià jiē wēi yá jué bì, jī xuě ái ái, dāng shí yá jiān, xù rì yìng zhī, guāng yàn duó rì. xià kàn nán fēng, yǔ yá yòu pián zhì chéng xiá, qí nèi zhuì hè shēn yǎo, qí wài dōng lín dà dào, yǒu jū lú dāng qí píng huō zhī kǒu, shén shèng. yǐ cǐ yá nán xià jù xuē shí, gù bì xiàng běi pō shàng, ér nán zhuǎn xī rù yě.
於是緣峽上西行，上下皆危崖絕壁，積雪皚皚，當石崖間，旭日映之，光艷奪日。下瞰南峰，與崖又駢峙成峽，其內墜壑深杳，其外東臨大道，有居廬當其平豁之口，甚盛。以此崖南下俱削石，故必向北坡上，而南轉西入也。

yòu xī shàng èr lǐ, yá shí yù jié yè gāo jùn, duì yá yì qióng huán pián rào, gài qián yóu xià yá xiāng duì, ér zhì cǐ zé shàng fēng jù huí hé yǐ.
又西上二里，崖石愈巀嶪ｊｉéｙè高峻，對崖亦穹環駢繞，蓋前猶下崖相對，而至此則上峰俱回合矣。

yòu shàng yī lǐ, pán yá jiàn běi, yī shí héng guǐ zú xià, ér shàng yá fēi qiān cì kōng, xià yá dào yǐng wú dǐ. dǎo zhě yán: shàng yá yè jiān, yǒu dòng yuē dà shuǐ, xià yá yè jiān, yǒu dòng yuē gǔ fó. ér sì dì jiē wú lù. dǎo zhě yuē: cǐ guǐ shí xī cóng shàng yá zhuì xià, héng yā xià dòng zhī shàng, lù wèi zhī sāi. suì yóu guǐ shí zhī xī, pān zhī zhí zhuì, qí xià guǒ yǒu mén nán xiàng, ér shàng bù néng jiàn yě. mén ruò liè xià, gāo ér bù kuò, zhōng fēn sān céng. xià céng zhuì ruò yuān gān kū jǐng, fǔ kuī yǎo hēi ér bù jiàn qí dǐ, xī céng zhì jí yǐ xià, gòu jǔ huǒ dēng ér rù shén shēn, jīn jí fèi dēng wú, bù néng xià yǐ.
又上一里，盤崖漸北，一石橫庋足下，而上崖飛騫刺空，下崖倒影無底。導者言：「上崖腋間，有洞曰大水，下崖腋間，有洞曰古佛。」而四睇皆無路。導者曰：「此庋石昔從上崖墜下，橫壓下洞之上，路為之塞。」遂由庋石之西，攀枝直墜，其下果有門南向，而上不能見也。門若裂罅，高而不闊，中分三層。下層墜若眢ｙｕāｎ乾枯井，俯窺杳黑而不見其底，昔曾置級以下，煹ｇòｕ舉火燈而入甚深，今級廢燈無，不能下矣。

zhōng céng fēn bàn pái líng, nèi shēn sān zhàng, shí rùn ér jié, dòng xiá ér lǎng, rú pī wéi jiàn xiè, zuò qí nèi, suí xiá yǐn tiào, zhèng yáo duì hǎi guāng ér dòng mén zhī shàng, yǒu zhōng chuí zhī shí, yǎn rú lóng shǒu dào xuán, bǎo luò sī xiàn zhōng guà. shàng céng zài zhōng dòng yòu yá zhī hòu, pán kōng shàng tòu, wàng pō yǎo tiǎo shēn yuǎn, ér zhōng dòng liǎng yá zhōng xuē, nèi wú cóng shàng.
中層分瓣排欞，內深三丈，石潤而潔，洞狹而朗，如披帷踐榭，坐其內，隨峽引眺，正遙對海光；而洞門之上，有中垂之石，儼如龍首倒懸，寶絡絲線中掛。上層在中洞右崖之後，盤空上透，望頗窈窕ｙǎｏｔｉǎｏ深遠，而中洞兩崖中削，內無從上。

qí qián mén jiā chù, liǎng yá zhōng còu, zuǒ yá qián xuē, shí hén rú hóu, shǎo qí duān, shǒu dà rú luǎn, kě jiàn hóu shǒu, fēi dù yòu yá, yǐ rù shàng dòng. dàn yòu yá yī cè, zuǒ yá suī zhōng xuán èr chǐ yú, shǒu wú tā yuán, ér hóu shǒu zhī zú, yì jǐn diǎn bàn zhǐ, yuè zhì shén nán, xī yǒu héng bǎn zhī dù, ér jīn wú cóng mì. yú wǎn zhuǎn jiǔ zhī, bù de dù ér xià. dǎo zhě yán: shù nián qián yī sēng qī cǐ yá jiān, duō zhì fú, gù yǐ gǔ fó míng, zì sēng qù fú yí, qí dié jí jià tī, yì fèi wú cún, jīn suì bù jué bì sāi. yú wèi bù bì sāi bù qí yě. nǎi fù shàng guǐ shí, cóng qí mén mén yá shàng. yá yì jìn xì chéng mén, mén yì nán xiàng, gāo ér bù kuò, yǔ xià dòng tóng, dàn wú qí céng dié zhī yì. zuǒ shí piàn xià chuí, jī zhī zuò zhōng qiāo shēng?
其前門夾處，兩崖中湊，左崖前削，石痕如猴，少ｗáｎ其端，首大如卵，可踐猴首，飛度右崖，以入上洞。但右崖欹側，左崖雖中懸二尺余，手無他援，而猴首之足，亦僅點半趾，躍陟甚難，昔有橫板之度，而今無從覓。余宛轉久之，不得度而下。導者言：「數年前一僧棲此崖間，多置佛，故以『古佛』名，自僧去佛移，其疊級架梯，亦廢無存，今遂不覺閉塞。」余謂不閉塞不奇也。乃復上庋石，從其門捫崖上。崖亦進隙成門，門亦南向，高而不闊，與下洞同，但無其層疊之異。左石片下垂，擊之作鐘敲聲？

běi xiàng rù sān zhàng, xiá qióng ér niè zhī shàng, yǒu wā dāng hòu bì zhī bàn, wài sǒng shí piàn, zhōng rú jī xì fěn jiù, yǐ shǒu mō zhī, nèi yuán ér dǐ píng, nǎi tiān chéng zhù quán zhī qì yě. qí shàng yǒu bái hén zì dòng dǐng xià chuí zhōng, rú yù lóng dào yǐng, nǎi dī shuǐ zhī hén jiù cè yǒu bái cí yī, nǎi xī rén zhì yǐ yǐn shuǐ zhě.
北向入三丈，峽窮而躡之上，有窪當後壁之半，外聳石片，中如齏ｊī細粉臼，以手摸之，內圓而底平，乃天成貯泉之器也。其上有白痕自洞頂下垂中，如玉龍倒影，乃滴水之痕臼側有白磁一，乃昔人置以飲水者。

guān wán jì jiǔ, nǎi fù xià guǐ shí. dǎo zhě nǎi qǔ qiáo hòu xiá qù, yú nǎi réng xún yá dōng xià.
觀玩既久，乃復下庋石。導者乃取樵後峽去，余乃仍循崖東下。

sān sī, dāng nán yá zhī kǒu, lù jiāng zhuǎn běi, jiàn qí cè yì yǒu xiǎo qí, dōng xiàng cǎo shí jiān, kě miǎn běi xíng zhī yū, nǎi suí zhī xià. qí xià shén jùn, lù lǚ duàn lǚ xù.
三思，當南崖之口，路將轉北，見其側亦有小岐，東向草石間，可免北行之迂，乃隨之下。其下甚峻，路屢斷屢續。

dōng xià sān lǐ, nǎi zhé ér nán, yòu píng xià sān lǐ, nǎi jí lù, dù dōng chū zhī jiàn.
東下三里，乃折而南，又平下三里，乃及麓，渡東出之澗。

jiàn nán yǒu jù shí gāo qióng, mù zhě duō jù qí shàng, jiàn yú zì běi yá xià, zhēng chān tiào zhī, bù zhī wèi hé xǔ rén yě. yòu nán yī lǐ bàn, jí zhōu chéng cūn hòu, nǎi dōng chū bàn lǐ, rù jiā lù zhī qú, zé lóng shǒu guān lái dà dào yě. shí fù yǐ něi, wèn qù yú chéng dào shàng liù shí lǐ, jí jié jué ér qū. yáo wàng ěr hǎi dōng wān, cāng shān xī liè, shí jiǔ fēng suī bǐ jiān lián mèi, ér dà shì yòu zhōng fēn liǎng zhòng. běi zhòng zì lóng shǒu ér nán zhì hóng guī, qí zhī dōng tuō ér chū, yòu cóng hóng guī hòu zài qǐ wèi nán zhòng, zì wú wèi ér nán zhì lóng wěi guān, qí zhī nǎi jǐn. hóng guī zhī hòu, jí yǒu xiá xī běi tōng huā diān hóng guī zhī qián, qí zhī dōng chū zhě wèi mǒu cūn, yòu dōng cuò ér zhí kàn ěr hǎi zhōng, wèi é bí zuǐ, jí luó shā shí yě.
澗南有巨石高穹，牧者多踞其上，見余自北崖下，爭覘眺之，不知為何許人也。又南一里半，及周城村後，乃東出半里，入夾路之衢，則龍首關來大道也。時腹已餒，問去榆城道尚六十里，亟竭蹶而趨。遙望洱海東灣，蒼山西列，十九峰雖比肩連袂，而大勢又中分兩重。北重自龍首而南至洪圭，其支東拖而出，又從洪圭後再起為南重，自無為而南至龍尾關，其支乃盡。洪圭之後，即有峽西北通花甸；洪圭之前，其支東出者為某村，又東錯而直瞰洱海中，為鵝鼻嘴，即羅剎石也。

bù tè shān cóng cǐ dié liǎng zhòng, ér hǎi yì jiè wèi liǎng zhòng yān. shí sān lǐ, guò mǒu cūn zhī xī, xī zhān yǒu lù dēng shān, wèi huā diān dào, dōng zhān mǒu cūn, jū lú shén fù. yòu nán yú dōng tuō zhī gāng, sì lǐ, guò èr pù, yòu shí wǔ lǐ ér guò tóu pù, yòu shí sān lǐ ér zhì sān tǎ sì. rù dà kōng shān fáng, zé hé cháo ā tóng qí yòu zǐ xiāng wàng yú mén. sēng jué zōng chū jiǔ wò jī ér hòu fàn. yè jiān cháo ā chū sì, pái huái tǎ xià, jù qiáo ér zuò, sōng yīn tǎ yǐng, yǐn xiàn yú xuě hén yuè sè zhī jiān, lìng rén shén sī qiǎo rán.
不特山從此疊兩重，而海亦界為兩重焉。十三里，過某村之西，西瞻有路登山，為花甸道，東瞻某村，居廬甚富。又南逾東拖之岡，四里，過二鋪，又十五里而過頭鋪，又十三里而至三塔寺。入大空山房，則何巢阿同其幼子相望於門。僧覺宗出酒沃飢而後飯。夜間巢阿出寺，徘徊塔下，踞橋而坐，松陰塔影，隱現於雪痕月色之間，令人神思悄然。