shí èr rì jué zōng jù qí qiè cān, hòu hé jūn tóng wèi qīng bì xī yóu. chū sì jí nán xiàng xíng, sān lǐ, guò xiǎo zhǐ fáng, yòu nán guò dà zhǐ fáng. qí dōng jí jùn chéng zhī xī mén, qí xī shān xià jí yǎn wǔ chǎng. yòu nán yī lǐ bàn, guò shí mǎ quán. quán yī fāng zài pō ào jiān, shuǐ cóng cǐ yì chū, féng yuán chéng wèi qí qīng liè bù jiǎn huì shān. zhòu wèi fāng chí, qí shàng yǒu fèi zhǐ, jiē qí yí yě.
十二日覺宗具騎挈餐，候何君同為清碧溪游。出寺即南向行，三里，過小紙房，又南過大紙房。其東即郡城之西門，其西山下即演武場。又南一里半，過石馬泉。泉一方在坡坳間，水從此溢出，馮元成謂其清洌不減慧山。甃為方池，其上有廢址，皆其遺也。

zhì yún: quán zhōng luò rì zhào jiàn yǒu shí mǎ, gù míng. yòu nán bàn lǐ, wèi yī tǎ sì, qián yǒu zhū gé cí bìng shū yuàn. yòu nán guò zhōng hé yù jú èr fēng. liù lǐ, dù yī xī, pō dà. yòu nán, yǒu fēng dōng huán ér xià. yòu èr lǐ, pán fēng gāng zhī nán, nǎi xī xiàng mì xiǎo jìng rù xiá. xiá zhōng xī wàng, zhòng fēng yǎn tóng yǎn yìng, zuì gāo yī fēng dāng qí hòu, yǒu xuě hén yī pài, dú gāo chuí rú pǐ liàn jiè qīng shān, yǒu xī cóng xiá zhōng dōng zhù, jí qīng bì zhī xià liú yě. cóng xī běi niè gāng xī shàng, èr lǐ, yǒu mǎ liè zài zuǒ gāng zhī shàng, wèi ruǎn shàng bīn zhī mù. cóng qí hòu xī èr lǐ, niè jùn líng yá.
《志》云：「泉中落日照見有石馬，故名。」又南半里，為一塔寺，前有諸葛祠並書院。又南過中和、玉局二峰。六里，渡一溪，頗大。又南，有峰東環而下。又二里，盤峰岡之南，乃西向覓小徑入峽。峽中西望，重峰罨同「掩」映，最高一峰當其後，有雪痕一派，獨高垂如匹練界青山，有溪從峽中東注，即清碧之下流也。從溪北躡岡西上，二里，有馬鬣在左岡之上，為阮尚賓之墓。從其後西二里，躡峻凌崖。

qí yá gāo qióng xī shàng, yǔ duì yá pián xiāng duì tū rú mén, shàng sǒng xià xuē, xī pò qí zhōng chū.
其崖高穹溪上，與對崖駢ｐｉáｎ相對突如門，上聳下削，溪破其中出。

cóng cǐ yǐ nèi, xī qiàn yú xià, yá jiā yú shàng, jù bī zè shēn yǎo. lù yuán yá duān, āi běi fēng xī rù, yī lǐ yú, mǎ bù kě xíng, nǎi lìng cóng zhě shǒu mǎ xī cè, gù pū yì zhǐ yān.
從此以內，溪嵌於下，崖夾於上，俱逼仄深窅。路緣崖端，挨北峰西入，一里余，馬不可行，乃令從者守馬溪側，顧仆亦止焉。

yú yǔ cháo ā fù zǐ tóng liǎng sēng sù xī rù. lǚ shè qí nán běi, yī lǐ, yǒu jù shí dūn jiàn páng, liǎng yá chán shí, jù duī xuē rú jiā.
余與巢阿父子同兩僧溯溪入。屢涉其南北，一里，有巨石蹲澗旁，兩崖巉石，俱堆削如夾。

xī tiào nèi mén shuāng sǒng, zhōng pī, jǐn rú yī xiàn, hòu fēng chuí xuě zhèng dāng qí zhōng, yǎn yìng céng dié, rú guà fú zhōng chuí, yōu yì shū shén. jué zōng zhé jiě kuāng zhuó jiǔ, fán sān quàn chóu. fù xī bàn lǐ, qí shuǐ dǎo xiá xiè shí jiān, shí sè guāng nì, wén lǐ càn rán, pō ráo yān yún zhī zhì. yú shì pán yá ér shàng, yī lǐ yú, běi fēng shāo kāi, dé gāo qióng zhī píng. yòu xī bàn lǐ, zì píng xī xià, fù yǔ jiàn yù. xún jiàn xī xiàng bàn lǐ, zhí bī jiā mén xià, zé shuǐ cóng mén zhōng tū yá xià zhuì, qí gāo zhàng yú, ér xià wèi chéng tán. tán guǎng èr zhàng yú, bō guāng yíng yìng, bù jué qí shēn, ér tū yá zhī cáo, wèi shuǐ suǒ gǔ, gāo suī zhàng yú, nì huá bù kě zhe zú. shí yú xiá xī xì zhī bù jué, jiàn èr sēng yǐ yú shàng yá, ér hé fù zǐ yù cóng jiàn běi shàng, yú dú zài tán shàng mì lù bù dé. suì niè fēng cáo, yǔ shuǐ zhēng dào, wèi shí huá zú, yǔ shuǐ jù xià, qīng zhù tán zhōng, shuǐ jí qí xiàng. jí yuè ér chū, jù shí jiǎo yī. pān běi yá, dēng qí shàng, xià kàn yú shī zú zhī cáo, suī gāo zhàng yú, qí shàng cáo dào, qū zhé rú xuē, nì huá yóu shén jí shàng yǒu chū céng, qí zhōng shēng jiàng, gèng wú kě jiē yě.
西眺內門雙聳，中劈，僅如一線，後峰垂雪正當其中，掩映層疊，如掛幅中垂，幽異殊甚。覺宗輒解筐酌酒，凡三勸酬。復西半里，其水搗峽瀉石間，石色光膩，文理燦然，頗饒煙雲之致。於是盤崖而上，一里余，北峰稍開，得高穹之坪。又西半里，自坪西下，復與澗遇。循澗西向半里，直逼夾門下，則水從門中突崖下墜，其高丈余，而下為澄潭。潭廣二丈余，波光瑩映，不覺其深，而突崖之槽，為水所汩，高雖丈余，膩滑不可着足。時余狎嬉戲之不覺，見二僧已逾上崖，而何父子欲從澗北上，余獨在潭上覓路不得。遂躡峰槽，與水爭道，為石滑足，與水俱下，傾注潭中，水及其項。亟躍而出，踞石絞衣。攀北崖，登其上，下瞰余失足之槽，雖高丈余，其上槽道，曲折如削，膩滑尤甚；即上有初層，其中升降，更無可階也。

zài yú xī yá, xià qù qí nèi yǒu tán, fāng guǎng gè èr zhàng yú, qí sè chún lǜ, yàng guāng fú dài, zhào yào yá gǔ, wǔ rì shè qí zhōng, jīn bì jiāo dàng, guāng guài de wèi zēng yǒu. tán sān miàn shí bì huán wō, nán běi èr miàn shí mén zhī bì, qí gāo cān tiān, hòu miàn jí xiá dǐ zhī shí, gāo yì èr sān zhàng ér jiǎo qiàn sǎng tū sǎng yīn yuán yì zhǐ rén de nǎo mén zi, cǐ jù de yì sī shì shí tóu xià bù xiāng qiàn, ér shàng bù què tū chū shēn zhāng, xià yǔ liǎng páng lián wèi yī shí, ruò pōu bàn àng, bìng wú xiān xì tòu shuǐ tán zhōng, ér tū sǎng zhī shàng, rú yán fù tán zhě, yì wú dī lì pāo yá xià zhuì ér shuǐ zì tán zhōng zhé dōng miàn ér yì, hōng dǎo cáo dào, rú lóng pò xiá. yú cóng yá duān fǔ ér jiàn zhī, jí pān yá xià zhuì, jù shí zuò tán shàng, bù tè yǐng kōng rén xīn, jué yī háo yī kǒng, wú bù yíng chè.
再逾西崖，下覷其內有潭，方廣各二丈余，其色純綠，漾光浮黛，照耀崖谷，午日射其中，金碧交盪，光怪得未曾有。潭三面石壁環窩，南北二面石門之壁，其高參天，後面即峽底之石，高亦二三丈；而腳嵌顙突顙音ｓāｎｇ原意指人的腦門子，此句的意思是石頭下部相嵌，而上部卻突出伸張，下與兩旁聯為一石，若剖半盎，並無纖隙透水潭中，而突顙之上，如檐覆潭者，亦無滴瀝拋崖下墜；而水自潭中輒東面而溢，轟倒槽道，如龍破峽。余從崖端俯而見之，亟攀崖下墜，踞石坐潭上，不特影空人心，覺一毫一孔，無不瑩徹。

jí jiě shī yī pù shí shàng, jiù liú zhuó zú, jiù rì pù bèi, lěng kān dí fán, nuǎn ruò xié kuàng sī mián, nuǎn huo dé xiàng guǒ zhe sī mián. hé jūn fù zǐ yì bǎi jì yuán pān yuán xiǎn zhì, xiāng jiào qí jué.
亟解濕衣曝石上，就流濯足，就日曝背，冷堪滌煩，暖若挾纊ｋｕàｎｇ絲棉，暖和得像裹着絲棉。何君父子亦百計援攀援險至，相叫奇絕。

jiǔ zhī, yá rì xī yìng, yī yì jiàn gàn, nǎi pī yī fù dēng yá duān, cóng qí shàng fù xī bī xiá mén, jí tán zuǒ huán yá zhī shàng. qí běi yǒu fù yá guǐ kōng, kě dāng tíng xiè zhī qì, qián yǒu dì rú zhǎng, píng zhòu ruò tái, kě xià kàn chéng tán, ér xiǎn bī bù néng quán jiàn. jì qián, yú yù cóng qí nèi zài qióng mén nèi èr tán, yǐ dēng xuán xuě zhī fēng. hé jūn bèi bù néng cóng, yì bù néng zǔ, dàn yún: yú bèi dāng chū dài yú xiū mǎ chù. yú suì zhuǎn běi yá zhōng chuí chù, xī xiàng zhí shàng. yī lǐ, dé dōng lái zhī dào, zì gāo qióng zhī píng lái, zūn zhī qū zhé xī shàng, shén jùn. yī lǐ yú, yú xiá mén běi dǐng, fù píng xíng ér xī bàn lǐ, qí nèi liǎng yá shí bì, fù gāo pián jiā qǐ, mén nèi shàng liú zhī jiàn, réng xià qiàn shēn dǐ. lù bàng běi yá, xuē bì wú hén, bù néng qián dù, nǎi yǐ shí tiáo yuán yá jià kōng, dù wèi zhàn dào zhě sì wǔ zhàng, shì míng yáng qiáo, yì yuē xiān qiáo. qiáo zhī xià, zhèng mén nèi zhī dì èr tán suǒ huì, wèi shí suǒ kuī bì, bù jí jiàn. dù qiáo běi, yǒu dié shí tiē bì jiān. shāo běi, dié shí fù běi duàn, nǎi chèn qí jí nán zhuì jiàn dǐ. dǐ yǒu xiǎo shuǐ, shé xíng kuài shí jiān, nǎi xī zì dì yī tán zhù dì èr tán zhě. shí dì èr tán yǐ guò ér bù zhī, zhǐ wàng jiàn zhōng xī qù, liǎng yá yòu pián duì rú mén, mén xià yòu liǎng jù shí jiā zhì, shàng yǒu shí píng fù rú wū ér sāi qí hòu, fù wū zhī xià, yòu shuǐ zhū qí zhōng, yì chéng bì yuān tíng shēn shuǐ tán, ér dà bù jí wài tán zhī bàn.
久之，崖日西映，衣亦漸干，乃披衣復登崖端，從其上復西逼峽門，即潭左環崖之上。其北有覆崖庋空，可當亭榭之憩，前有地如掌，平甃若台，可下瞰澄潭，而險逼不能全見。既前，余欲從其內再窮門內二潭，以登懸雪之峰。何君輩不能從，亦不能阻，但云：「余輩當出待於休馬處。」余遂轉北崖中垂處，西向直上。一里，得東來之道，自高穹之坪來，遵之曲折西上，甚峻。一里余，逾峽門北頂，復平行而西半里，其內兩崖石壁，復高駢夾起，門內上流之澗，仍下嵌深底。路傍北崖，削壁無痕，不能前度，乃以石條緣崖架空，度為棧道者四五丈，是名陽橋，亦曰仙橋。橋之下，正門內之第二潭所匯，為石所虧蔽，不及見。度橋北，有疊石貼壁間。稍北，疊石復北斷，乃趁其級南墜澗底。底有小水，蛇行塊石間，乃西自第一潭注第二潭者。時第二潭已過而不知，只望澗中西去，兩崖又駢對如門，門下又兩巨石夾峙，上有石平覆如屋而塞其後，覆屋之下，又水瀦其中，亦澄碧淵渟ｔíｎｇ深水潭，而大不及外潭之半。

qí hòu sāi bì zhī shàng, shuǐ cóng shàng jiàn chuí xià, qí shēng chán chán bù jué, ér qián cóng kuài shí jiān dōng zhù èr tán yǐ. yú jí yú xī shàng, suì cóng jiàn zhōng lì kuài shí ér shàng.
其後塞壁之上，水從上澗垂下，其聲潺潺不絕，而前從塊石間東注二潭矣。余急於西上，遂從澗中歷塊石而上。

jiàn zhōng yú shì wú xiān liú, rán kuài shí jīng chōng dí zhī yú, bù tè wú wū rǎn, ér gèng guāng nì, xiǎo zhě jiàn zhī, jù zhě pān zhī, gèng jù zhě zé zhuǎn jiā ér tī zhī. shàng zhǔ liǎng yá, wēi chù zhí jiā, mí jí xióng lì. jiàn shàng èr lǐ, jiàn shí gāo qióng, huá bù néng shàng, nǎi cóng běi yá zhuǎn zhì qìng zhōng. yá gēn yǒu xiǎo lù, wèi mì qìng suǒ yì, pī zhī ér xíng. yòu èr lǐ, wén rén shēng zài jué bì xià, nǎi qiáo zhě shí kū zhī yú cǐ, kǔn fù jiāng fǎn, jiàn yú, yán qián yǐ wú lù, bù fù kě yú. yú bù xìn, gèng cóng cóng huáng zhú lín zhōng pī dǒu ér xī shàng. qí chù zhú xíng jiàn dà, yì jiàn mì, lù duàn wú hén.
澗中於是無纖流，然塊石經沖滌之餘，不特無污染，而更光膩，小者踐之，巨者攀之，更巨者則轉夾而梯之。上矚兩崖，危矗直夾，彌極雄厲。漸上二里，磵石高穹，滑不能上，乃從北崖轉陟箐中。崖根有小路，為密箐所翳，披之而行。又二里，聞人聲在絕壁下，乃樵者拾枯枝於此，捆縛將返，見余，言前已無路，不復可逾。余不信，更從叢篁竹林中披陡而西上。其處竹形漸大，亦漸密，路斷無痕。

yú mǎng fèn lì pī kāi pì zhī yì zhī, qù jīn jiě fú, pān zhú wèi huán cū shéng.
余莽奮力披開闢之意之，去巾解服，攀竹為絙ｇēｎｇ粗繩。

fù yú lǐ yú, qí xià hè dǐ zhī jiàn, yòu huán zhuǎn ér běi, yǔ chuí xuě hòu fēng, yòu jiè wèi liǎng zhòng, wú cóng jìng shēng. wén qīng bì jiàn yǒu lù, kě yú hòu lǐng tōng yàng bì, qǐ shàng dāng cóng jiàn zhōng lì kuài yé?
復逾里余，其下壑底之澗，又環轉而北，與垂雪後峰，又界為兩重，無從竟升。聞清碧澗有路，可逾後嶺通漾濞，豈尚當從澗中歷塊耶？

shí yǐ xià wǔ, fù něi shén, nǎi jí xià zé fù chú zhī qiáo, yóu pú fú qìng zhōng.
時已下午，腹餒甚，乃亟下；則負芻之樵，猶匍匐箐中。

suì cóng jiù dào wǔ lǐ, guò dì yī tán, suí shuǐ ér qián, guān dì èr tán. qí tán dāng jiā mén bī shù zhī nèi, zuǒ yá jí yáng qiáo gāo héng yú shàng, nǎi cóng tán zuǒ pān dēng xì, shàng yáng qiáo, yú dōng lǐng ér xià. sì lǐ zhì gāo qióng zhī píng, wàng xī jiàn zhī tán, yǐ wú rén jī, jí dōng xià yán xī chū, sān lǐ zhì xiū mǎ chù. hé jūn bèi yǐ qù, dú liú gù pū shǒu fàn yú cǐ, suì chuài zhī dōng chū. sān lǐ bàn, guò ruǎn mù, cóng mù yòu xià dù jiàn, yóu jiàn nán dōng xiàng shàng lǐng. lù dāng nán yú gāo lǐng, nǎi wèi gǎn tōng jiān dào yú dōng yú qí yú zhī, sān lǐ, xià zhì dōng lù zhī bàn.
遂從舊道五里，過第一潭，隨水而前，觀第二潭。其潭當夾門逼束之內，左崖即陽橋高橫於上，乃從潭左攀蹬隙，上陽橋，逾東嶺而下。四里至高穹之坪，望西澗之潭，已無人跡，亟東下沿溪出，三里至休馬處。何君輩已去，獨留顧仆守飯於此，遂啜之東出。三里半，過阮墓，從墓右下渡澗，由澗南東向上嶺。路當南逾高嶺，乃為感通間道；余東逾其餘支，三里，下至東麓之半。

mù zhě zhǐ gǎn tōng dào, xū xī nán yú gāo jí nǎi dé, fù zhé ér xī nán shàng jī, wàng yá ér dēng, jìng wú lù kě xún yě.
牧者指感通道，須西南逾高脊乃得，復折而西南上躋，望崖而登，竟無路可循也。

èr lǐ, dēng lǐng tóu, nǎi xún lǐng nán xī xíng. sān lǐ, nǎi shāo xià, dù yī xiá, zhuǎn ér nán, sōng guì yì yī xíng róng shù mù yǎn yìng zhī zhuàng, guì:, shì yī zhǒng cháng lǜ qiáo mù, jìng yǔ zhǐ gāo kōng míng jìng gāo xià, shì wèi dàng shān, ér gǎn tōng sì zài qí zhōng yān.
二里，登嶺頭，乃循嶺南西行。三里，乃稍下，度一峽，轉而南，松檜翳依形容樹木掩映之狀，檜：ｇｕì，是一種常綠喬木，淨宇指高空明淨高下，是為宕山，而感通寺在其中焉。

gài sān tǎ gǎn tōng, gè yǒu sēng lú sān shí liù fáng, ér sān tǎ liè yú liǎng páng, zǒng yǐ sì qián shān mén wèi chū rù gǎn tōng suí yá zhú zhè lǐ wèi suí zhī yì lín, gè wèi yī yuàn, wú shān mén zǒng shè, ér zhèng diàn suǒ zài, yǔ zhū fáng děng, zhèng diàn zhī fāng zhàng yǒu dà yún táng, zhòng shí hé jūn bèi bù zhī zhǐ yú hé suǒ, fāng zhú fáng tàn wèn.
蓋三塔、感通，各有僧廬三十六房，而三塔列於兩旁，總以寺前山門為出入；感通隨崖逐這裡為隨之意林，各為一院，無山門總攝，而正殿所在，與諸房等，正殿之方丈有大雲堂，眾時何君輩不知止於何所，方逐房探問。

zhōng yī fáng yuē bān shān, nǎi yáng shēng yān xiě yùn lóu gù zhǐ, chū wén hé jūn yù zhǐ cǐ, guò qí mén, fāng jiàn jiào shè fǎ yú qián, zhī bì bù zài, jí bù wèn ér qù. hòu yǒu rén zhuī zhì, liú hái qí fáng. yú gào yǐ yù mì tóng háng zhě, qí rén yuē: yú zhī qí suǒ zhǐ, bì kuǎn zhāi ér hòu xíng. yú shì qí mào, sì céng bàn miàn bàn mò shēng, bàn shú xī, ér wàng cóng hé chù, dì shěn zhī, zhī wèi wáng gēng yú, nǎi wèi hóu zhī zǐ, wèi dà lǐ xiáng shēng xiáng xué xiào, xiáng shēng jí xué shēng, xiàng céng yú dà jué sì huì yú biàn zhōu shī chù zhě yě. jīn yǐ qí zǔ mǔ jì chén, suí qí fù lái xiū niān yú cǐ, jiàn yú guò, gù fù zǐ xiāng shěn zhī xī, ér wǎn liú yú fàn yān. fàn jiān, hé jūn yì lìng sēng lái zhāo. jì fàn ér mù, suì tóng zhāo zhě guò dà yún táng qián běi shàng, dé hé jūn suǒ zhǐ jìng shì, fù yǔ zhī xí dì ér yǐn. yè yuè bù rú qián rì zhī jiǎo.
中一房曰斑山，乃楊升閹寫韻樓故址，初聞何君欲止此，過其門，方建醮設法於前，知必不在，及不問而去。後有人追至，留還其房。余告以欲覓同行者，其人曰：「余知其所止，必款齋而後行。」余視其貌，似曾半面半陌生，半熟悉，而忘從何處，諦審之，知為王賡虞，乃衛侯之子，為大理庠生庠ｘｉáｎｇ學校，庠生即學生，向曾於大覺寺會於遍周師處者也。今以其祖母忌辰，隨其父來修蔫於此，見余過，故父子相諗ｓｈěｎ知悉，而挽留余飯焉。飯間，何君亦令僧來招。既飯而暮，遂同招者過大雲堂前北上，得何君所止靜室，復與之席地而飲。夜月不如前日之皎。

shí sān rì yǔ hé jūn tóng fù zhāi bié fáng, yīn biàn tàn zhū yuàn. shí shān juān huā shèng kāi, gè yuàn wú bù càn rán. zhōng tíng yuàn wài, qiáo sōng xiū zhú, jiān yǐ chá shù. shù jiē gāo sān sì zhàng, jué yǔ guì xiāng sì, shí fāng cǎi zhāi, wú bù jià tī shēng shù zhě. chá wèi pō jiā, chǎo ér fù pù, bù miǎn yǒu hēi. yǐ rù zhèng diàn, chū mén yì hóng chǎng. diàn qián yǒu shí tíng, zhōng lì wǒ tài zǔ gāo huáng dì jí míng tài zǔ zhū yuán zhāng cì sēng wú jí guī yún nán shī shí bā zhāng, qián hòu yǒu yù bá.
十三日與何君同赴齋別房，因遍探諸院。時山鵑花盛開，各院無不燦然。中庭院外，喬松修竹，間以茶樹。樹皆高三四丈，絕與桂相似，時方採摘，無不架梯升樹者。茶味頗佳，炒而復曝，不免黝黑。已入正殿，出門亦宏敞。殿前有石亭，中立我太祖高皇帝即明太祖朱元璋賜僧《無極歸雲南詩》十八章，前後有御跋。

cǐ sēng zì yún nán rù cháo, yǐ bái mǎ chá shù xiàn, gāo huáng dì lín xuān jiàn zhī, ér mǎ sī huā kāi, suì méng hòu juàn. hòu cóng dà jiāng hái gù tǔ, dì qīn sǎ tiān pā, yǐ jiāng xíng suǒ guò, gè fù yī shī sòng zhī, yòu lìng zhū hàn lín dà chén jiē zuò shī sòng guī. jīn chén hàn yuán yì zhǐ dì wáng gōng diàn, hòu zuò wèi dì wáng dài chēng, zhè lǐ dài zhǐ zhū yuán zhāng yǐ bù cún, ér shī bēi yóu dāng shí suǒ juān zhě.
此僧自雲南入朝，以白馬、茶樹獻，高皇帝臨軒見之，而馬嘶花開，遂蒙厚眷。後從大江還故土，帝親灑天葩，以江行所過，各賦一詩送之，又令諸翰林大臣皆作詩送歸。今宸翰原意指帝王宮殿，後作為帝王代稱，這裡代指朱元璋已不存，而詩碑猶當時所鐫者。

lǐ zhōng xī dà lǐ jùn zhì, yǐ kuí zhāng zhǐ huáng dì shǒu bǐ bù kě yǔ wén xiàn tóng jí, jìng bù zhī lù.
李中谿《大理郡志》，以奎章指皇帝手筆不可與文獻同輯，竟不之錄。

rán qí wén xiàn mén zhōng yì yǒu yù zhì wén, hé dú shī ér bù kě tóng jí yé?
然其文獻門中亦有御製文，何獨詩而不可同輯耶？

diàn dōng xiàng, dà yún táng zài qí běi.
殿東向，大雲堂在其北。

sēng wèi yuè míng shè zhāi.
僧為瀹茗設齋。

yǐ nǎi yóu sì hòu xī xiàng dēng lǐng, mì bō luó yán.
已乃由寺後西向登嶺，覓波羅岩。

sì hòu yǒu dēng shān dà dào èr yī zhí shàng xī běi, yóu qīng bì xī nán fēng shàng, shí wǔ lǐ ér zhì xiǎo fó guāng zhài, yí yǔ zuó qīng bì xī zhōng suǒ wàng xuě hén zhōng xuán chù xiāng jìn, jí hòu shān suǒ wèi bǐ jià shān zhī dōng fēng yǐ yī fēn qí xiàng xī nán, sù sì nán dì shí jiǔ jiàn zhī xiá, běi xíng liù lǐ ér zhì bō luó yán.
寺後有登山大道二；一直上西北，由清碧溪南峰上，十五里而至小佛光寨，疑與昨清碧溪中所望雪痕中懸處相近，即後山所謂筆架山之東峰矣；一分岐向西南，溯寺南第十九澗之峽，北行六里而至波羅岩。

bō luó yán zhě, xī yǒu zhào bō luó qī cǐ, zhāo xī lǐ fú, yìn èr zú jī yú fāng shí shàng, gù hòu rén jí yǐ bō luó míng. bō luó zhě, nǎi cǐ fāng yǒu jiā dào rén zhī chēng. qí shí jīn yí dà diàn zhōng wèi bài tái.
波羅岩者，昔有趙波羅棲此，朝夕禮佛，印二足跡於方石上，故後人即以「波羅」名。波羅者，乃此方有家道人之稱。其石今移大殿中為拜台。

shí yú yǔ hé jūn qiáo zǐ qí ér xíng.
時余與何君喬梓騎而行。

lí sì jí wú shù, qí shān tóng rán. yī lǐ, yóu qí xiàng xī nán dēng. sì lǐ, yú lǐng ér xī, qí lǐng yì nán yǔ duì shān jiā jiàn wèi mén zhě.
離寺即無樹，其山童然。一里，由岐向西南登。四里，逾嶺而西，其嶺亦南與對山夾澗為門者。

jiàn dǐ shuǐ xì, bù jí qīng bì, ér nèi xiá shāo kāi, yì xún běi shān xī rù. yòu yī lǐ, běi shān yǒu shí héng dié chéng yán, nán lín shēn hè. hè zhī xī nán, dà shān qián bào, rú píng chā tiān, ér jiān fēng chǐ chǐ liè qí shàng, yáo shù zhī, yì dé shí jiǔ, yòu cāng shān zhī jù tǐ ér wēi zhě. yán zhī xī, yǒu sēng gòu shì sān yíng, tíng qián dié shí míng jìng, yǐn shuǐ yī kān zhù yán shí xià, yì ráo yōu rén zhī zhì. sēng yuè míng zhì miàn wèi ěr yǐ dàn kè. jiǔ zhī nǎi bié.
澗底水細，不及清碧，而內峽稍開，亦循北山西入。又一里，北山有石橫疊成岩，南臨深壑。壑之西南，大山前抱，如屏插天，而尖峰齒齒列其上，遙數之，亦得十九，又蒼山之具體而微者。岩之西，有僧構室三楹，庭前疊石明淨，引水一龕貯岩石下，亦饒幽人之致。僧瀹茗炙面為餌以啖客。久之乃別。

cóng jiù lù liù lǐ, guò dà yún táng, shí jué zōng xiāng dài yú bān shān, nǎi fù rù ér guān xiě yùn lóu. lóu yǐ fēi gù wù, jīn shān mén yǒu yī lóu, chā kě yǐ cún jī. wèn shēng ān yí mò, shàng yǒu èr biǎn tōng piān, sì sēng kǒng sǔn bō, cáng ér bù jiē yě. sēng fù jù zhāi, qiáng tūn yī yú ér bié.
從舊路六里，過大雲堂，時覺宗相待於斑山，乃復入而觀寫韻樓。樓已非故物，今山門有一樓，差可以存跡。問升庵遺墨，尚有二扁通「篇」，寺僧恐損剝，藏而不揭也。僧復具齋，強吞一盂而別。

qí qián yǒu lóng nǚ shù.
其前有龍女樹。

shù cóng gēn fēn tǐng sān sì dà zhū, gè gāo sān sì zhàng, yè zhǎng èr cùn bàn, kuò bàn zhī, ér lǜ rùn yǒu guāng, huā bái, dà yú yù lán, yì mù lián zhī lèi ér yì qí míng. shí huā yì yǐ xiè, zhǐ cún shù duǒ zài shù miǎo jí shù shāo, ér gāo bù kě zhé, yú jǐn zhé qí kōng zhī yǐ xíng.
樹從根分挺三四大株，各高三四丈，葉長二寸半，闊半之，而綠潤有光，花白，大於玉蘭，亦木蓮之類而異其名。時花亦已謝，止存數朵在樹杪即樹梢，而高不可折，余僅折其空枝以行。

yú shì dōng xià pō, wǔ lǐ, dōng chū dà dào, yǒu èr xiǎo tǎ zhì ér jiā dào suǒ chū dà dào, jí lóng wěi guān dá jùn chéng zhě yě. qí nán yǒu xiǎo cūn yuē shàng mù, qù jùn shàng shí lǐ. nǎi zūn dào běi xíng, guò qī lǐ wǔ lǐ èr qiáo, ér rù dà lǐ jùn chéng nán mén.
於是東下坡，五里，東出大道，有二小塔峙而夾道；所出大道，即龍尾關達郡城者也。其南有小村曰上睦，去郡尚十里。乃遵道北行，過七里、五里二橋，而入大理郡城南門。

jīng dà jiē ér běi, guò gǔ lóu, yù lǚ mèng xióng shǐ zhě, zhī mèng xióng bù lái, ér nǎi láng tā de ér zi, nǎi jí tā yǐ zhì.
經大街而北，過鼓樓，遇呂夢熊使者，知夢熊不來，而乃郎他的兒子，乃即「他」已至。

yǐ mù bù jí wǎng.
以暮不及往。

nǎi chū běi mén, guò diào qiáo ér běi, zhé ér xī běi èr lǐ, rù dà kōng shān fáng ér sù.
乃出北門，過吊橋而北，折而西北二里，入大空山房而宿。

shí sì rì guān shí yú sì nán shí gōng jiā, hé jūn yǔ yú gè yǐ bǎi qián shì yī xiǎo fāng. hé jūn suǒ qǔ zhě, yǒu fēng luán diǎn zhuì zhī miào yú qǔ qí hēi bái míng biàn ér yǐ.
十四日觀石於寺南石工家，何君與余各以百錢市一小方。何君所取者，有峰巒點綴之妙；余取其黑白明辨而已。

yīn yǔ hé jūn biàn yóu sì diàn. shì sì zài dì shí fēng zhī xià, táng kāi yuán zhōng jiàn, míng chóng shèng. sì qián sān tǎ dǐng lì, ér zhōng tǎ zuì gāo, xíng fāng, lèi shí èr céng, gù jīn míng wèi sān tǎ. tǎ sì páng jiē gāo sōng cān tiān. qí xī yóu shān mén ér rù, yǒu zhōng lóu yǔ sān tǎ duì, shì jí xióng zhuàng ér sì bì yǐ tuí, yán wǎ bàn tuō, yǐ jí jí yǐ. lóu zhōng yǒu zhōng jí dà, jìng kě zhàng yú, ér hòu jí chǐ, wèi méng shì shí jí nán zhào tǒng zhì shí qī zhù, qí shēng wén kě bā shí lǐ. lóu hòu wèi zhèng diàn, diàn hòu luó liè zhū bēi, ér zhōng xī suǒ lēi huáng huá lǎo rén shū sì bēi jù zài yān. qí hòu wèi yǔ zhū guān yīn diàn, nǎi lì xiàng zhù tóng ér chéng zhě, gāo sān zhàng. zhù shí fēn sān jié wèi fàn, jiān yǐ xià xiān zhù jiù ér tóng yǐ wán, hū tiān yù tóng tiān shàng xià tóng yǔ rú zhū, zhòng gòng jū ér róng zhī, qià chéng qí shǒu, gù yǒu cǐ míng. qí zuǒ yòu huí láng zhū xiàng yì shén zhěng, ér láng qīng bù néng bì yān. zì hòu lì jí shàng, wèi jìng tǔ ān, jí fāng zhàng yě. qián diàn sān yíng, fó zuò hòu yǒu jù shí èr fāng, qiàn zhōng yíng jiān, gè fāng qī chǐ, hòu cùn xǔ. běi yī fāng wèi yuǎn shān kuò shuǐ zhī shì, qí bō liú yíng zhé, jí biàn huà zhī miào, yǒu bàn zhōu guǐ wěi yān tīng jiān. nán yī fāng wèi gāo fēng dié zhàng zhī guān, qí yīn yūn qiǎn shēn, gè zhēn jiē jìn shén huà. cǐ èr shí yǔ qīng zhēn sì bēi fū bēi xià shí zuò kū méi, wèi cāng shí zhī zuì gǔ zhě.
因與何君遍游寺殿。是寺在第十峰之下，唐開元中建，名崇聖。寺前三塔鼎立，而中塔最高，形方，累十二層，故今名為三塔。塔四旁皆高松參天。其西由山門而入，有鐘樓與三塔對，勢極雄壯；而四壁已頹，檐瓦半脫，已岌岌矣。樓中有鍾極大，徑可丈余，而厚及尺，為蒙氏時即南詔統治時期鑄，其聲聞可八十里。樓後為正殿，殿後羅列諸碑，而中谿所勒黃華老人書四碑俱在焉。其後為雨珠觀音殿，乃立像鑄銅而成者，高三丈。鑄時分三節為范，肩以下先鑄就而銅已完，忽天雨銅天上下銅雨如珠，眾共掬而熔之，恰成其首，故有此名。其左右迴廊諸像亦甚整，而廊傾不能蔽焉。自後歷級上，為淨土庵，即方丈也。前殿三楹，佛座後有巨石二方，嵌中楹間，各方七尺，厚寸許。北一方為遠山闊水之勢，其波流瀠折，極變化之妙，有半舟庋尾煙汀間。南一方為高峰疊障之觀，其氤氳淺深，各臻接近神化。此二石與清真寺碑趺ｆū碑下石座枯梅，為蒼石之最古者。

qīng zhēn sì zài nán mén nèi, èr mén yǒu bēi píng yī zuò, qí běi fū yǒu méi yī zhū, dào piē chuí fū jiān. shí sè àn dàn, ér zhī hén fēi bái, suī wú huā ér yǒu bǐ yì. xīn shí zhī miào, mò rú zhāng shùn níng suǒ jì dà kōng shān lóu jiān zhū shí, zhōng yǒu jí qí shén miào gèng yú yú jiù zhě. gù zhī zào wù zhī yù chū yù qí, cóng cǐ dān qīng yī jiā, jiē wèi sú bǐ, ér huà yuàn kě fèi yǐ. zhāng shí dà jìng èr chǐ, yuē wǔ shí kuài, kuài kuài jiē qí, jù jué miào zhe sè shān shuǐ, wēi fēng duàn hè, fēi pù suí yún, xuě yá yìng shuǐ, céng dié yuǎn jìn, bǐ bǐ líng yì, qù jiē néng huó, shuǐ rú yǒu shēng, bù tè wǔ sè càn rán ér yǐ.
清真寺在南門內，二門有碑屏一座，其北趺有梅一株，倒撇垂趺間。石色黯淡，而枝痕飛白，雖無花而有筆意。新石之妙，莫如張順寧所寄大空山樓間諸石，中有極其神妙更逾於舊者。故知造物之愈出愈奇，從此丹青一家，皆為俗筆，而畫苑可廢矣。張石大徑二尺，約五十塊，塊塊皆奇，俱絕妙著色山水，危峰斷壑，飛瀑隨雲，雪崖映水，層疊遠近，筆筆靈異，去皆能活，水如有聲，不特五色燦然而已。

qí hòu yòu yǒu zhèng diàn, tíng zhōng yǒu bái shān chá yī zhū, huā dà rú hóng chá, ér bàn cù rú zhī, huā shàng wèi jǐn yě. jìng tǔ ān zhī běi, yòu yǒu yī ān, qí diàn nèi wài tíng chú, jù yǐ cāng shí pù dì, fāng kuài dà rú fāng zhuān, cǐ yì jiù zhì yě ér qīng zhēn sì zé xīn zhì yǐ wèi lán bì zhī yòng yān. qí ān qián wèi yù huáng gé dào yuàn, ér lù yóu qián diàn dōng gǒng mén rù, gàn guān sān chóng, hòu nǎi wèi gé, ér jìng wú yī huáng guān jū shǒu, zhōng kōng hù pǐ, lìng rén chàng rán.
其後又有正殿，庭中有白山茶一株，花大如紅茶，而瓣簇如之，花尚未盡也。淨土庵之北，又有一庵，其殿內外庭除，俱以蒼石鋪地，方塊大如方磚，此亦舊制也；而清真寺則新制以為欄壁之用焉。其庵前為玉皇閣道院，而路由前殿東鞏門入，紺官三重，後乃為閣，而竟無一黃冠居守，中空戶圮，令人悵然。

shí wǔ rì shì rì wèi jiē zǐ zhī shǐ.
十五日是日為街子之始。

gài yú chéng yǒu guān yīn jiē zǐ zhī jù cǐ dì mín sú, sān yuè shí wǔ rì jì guān yīn, dì diǎn jí zài guān yīn jiē zǐ, jīn tōng chēng sān yuè jiē, hòu rén yǐ cǐ zhǒng yí shì yě jìn xíng jiāo yì huó dòng, shè yú chéng xī yǎn wǔ chǎng zhōng, qí lái shén jiǔ. zì cǐ rì shǐ, dǐ shí jiǔ rì ér sàn, shí sān xǐng wù wú bù zhì, diān zhōng zhū yí wù yì wú bù zhì, wén shù nián lái dào lù duō zǔ, yì jiǎn dà bàn yǐ.
蓋榆城有觀音街子之聚此地民俗，三月十五日祭觀音，地點即在觀音街子，今通稱三月街，後人以此種儀式也進行交易活動，設於城西演武場中，其來甚久。自此日始，抵十九日而散，十三省物無不至，滇中諸彝物亦無不至，聞數年來道路多阻，亦減大半矣。

chén cān hòu, hé jūn yǐ qí tóng yú cóng sì zuǒ dēng qí zǔ yíng.
晨餐後，何君以騎同餘從寺左登其祖塋。

guò sì dōng shí hù cūn, zhǐ yú huán dǔ shù shí wéi, ér rén hù jù liú xǐ yǐ jǐn, yǐ qǔ shí zhī yì kāi záo dà lǐ shí de láo yì, bù kān qí lèi yě.
過寺東石戶村，止余環堵數十圍，而人戶俱流徙已盡，以取石之役開鑿大理石的勞役，不堪其累也。

sì nán běi jù yǒu shí gōng shù shí jiā, jīn wéi nán hù shàng cún. qǔ shí zhī chù, yóu wú wèi sì ér shàng, nǎi diǎn cāng zhī dì bā fēng yě, záo qù shàng céng, nǎi dé jiā zhě. yòu xī shàng èr lǐ bàn, nǎi dēng qí yíng. mài zì fēng dǐng lián zhū xià zhuì, qián yǐ sān tǎ wèi àn, pō yǒu jié jù huán hù zhī shèng.
寺南北俱有石工數十家，今惟南戶尚存。取石之處，由無為寺而上，乃點蒼之第八峰也，鑿去上層，乃得佳者。又西上二里半，乃登其塋。脈自峰頂連珠下墜，前以三塔為案，頗有結聚環護之勝。

hái èr lǐ, zhì sì hòu, zhuǎn ér nán guò lǐ zhōng xī mù.
還二里，至寺後，轉而南過李中谿墓。

nǎi xià mǎ bài zhī.
乃下馬拜之。

zhōng xī wú zi, nián qī shí yú, zì yíng cǐ xué, bàng sì yǐ wèi guī yī zài sì páng zào mù, wèi de shì guī yī fú mén, ér shú zhī fú yǔ zhī yì wèi cāng sāng yē!
中谿無子，年七十餘，自營此穴，傍寺以為皈依在寺旁造墓，為的是皈依佛門，而孰知佛宇之亦為滄桑耶！

yóu xī shí hù cūn rù sì fàn.
由西石戶村入寺飯。

tóng cháo ā qū jiē zǐ, qiě yù rù chéng fǎng lǚ láng, ér zhōng tú yǔ sǎn dà zuò, jiē zǐ rén jù bēn hái, yú bèi yì suí zhī hái sì.
同巢阿趨街子，且欲入城訪呂郎，而中途雨霰大作，街子人俱奔還，余輩亦隨之還寺。

shí liù rì cháo ā tóng nǎi láng wǎng jiē zǐ, yú yóu xī mén rù kòu lǚ mèng xióng nǎi láng. xùn qí yù, dé yú guān dì miào qián, gài xī chéng nèi zhī nán yú yě, shí yǐ tóng liú táo shí wǎng jiē xiāng mǎ yǐ. yú nǎi réng yóu xī mén xī xiàng yī lǐ bàn, rù yǎn wǔ chǎng, jù jié péng wèi shì, huán cuò fēn yún. qí běi wèi mǎ chǎng, qiān qí jiāo jí, shù rén qí ér chí yú zhōng, gèng duì yǐ chān gāo xià yān. shí nán nǚ zá dá, jiāo bì bù biàn, nǎi biàn xíng chǎng shì. cháo ā mǎi wén yǐ fǎn, liú lǚ wù sè wú cóng, yù jué zōng, wèi yǐn yú shì, qiě mì miàn wèi fàn. guān chǎng zhōng zhū wù, duō yào, duō zhān bù jí tóng qì mù jù ér yǐ, wú zú guān zhě. shū nǎi wú xiāng suǒ kè cūn shú zhōng wù jí shí wén shù zhǒng, wú jiù shū yě. jì mù, fǎn sì zhōng.
十六日巢阿同乃郎往街子，余由西門入叩呂夢熊乃郎。訊其寓，得於關帝廟前，蓋西城內之南隅也，時已同劉陶石往街相馬矣。余乃仍由西門西向一里半，入演武場，俱結棚為市，環錯紛紜。其北為馬場，千騎交集，數人騎而馳於中，更隊以覘高下焉。時男女雜沓，交臂不辨，乃遍行場市。巢阿買文已返，劉、呂物色無從，遇覺宗，為飲於市，且覓面為飯。觀場中諸物，多藥，多氈布及銅器木具而已，無足觀者。書乃吾鄉所刻村塾中物及時文數種，無舊書也。既暮，返寺中。

shí qī rì cháo ā bié ér guī, yuē yú zì jīn téng dōng fǎn, réng tóng jǐn diǎn cāng zhī shèng, mù xià kǒng jiàn rè, xiān wèi xī xíng kě yě. sòng zhì sì qián, yú jí nán rù chéng.
十七日巢阿別而歸，約余自金騰東返，仍同盡點蒼之勝，目下恐漸熱，先為西行可也。送至寺前，余即南入城。

yù liú táo shí jí shā píng xú xiào lián, zhī lǚ láng yǐ xiān wǎng mǎ chǎng, suì yǔ tóng chū. yǐ yù lǚ, zhī mǎi mǎ wèi jiù. jì ér cí lǚ, guān yǒng chāng jiǎ rén bǎo shí hǔ pò jí cuì shēng shí zhū wù, yì wú jiā zhě. réng mì miàn wèi fàn. fàn hòu mì gù pū bù dé, nǎi fǎn sì, ér gù pū yǐ xiān zài yǐ.
遇劉陶石及沙坪徐孝廉，知呂郎已先往馬場，遂與同出。已遇呂，知買馬未就。既而辭呂，觀永昌賈人寶石、琥珀及翠生石諸物，亦無佳者。仍覓面為飯。飯後覓顧仆不得，乃返寺，而顧仆已先在矣。

shí bā rì yóu dōng mén rù chéng, dìng jīn, mǎi zhú xiāng, xiū jiù qiè xiāng zi. zài guò lǚ yù, kòu liú lǚ èr jūn. lǚ mìng qí pū wèi mì dān fū, yú nǎi fǎn.
十八日由東門入城，定巾，買竹箱，修舊篋箱子。再過呂寓，叩劉、呂二君。呂命其仆為覓擔夫，余乃返。

shí jiǔ rì zǎo guò lǚ yù, èr jūn liú yú fàn. tóng liú jūn wǎng kòu wáng gēng yú fù zǐ, gài wáng yì liú qī yě, jiā xī nán chéng yú nèi. qí qián jí qīng zhēn sì. sì mén dōng xiàng nán mén nèi dà jiē, sì nǎi jiào mén shā shì suǒ jiàn, jí suǒ wèi huí huí táng yě. diàn qián kǎn bì chuāng líng zhī xià, jù yǐ cāng shí dài bǎn, rú liè huà mǎn táng, jù xīn zhì, ér dú bù dé suǒ wèi gǔ méi zhī shí.
十九日早過呂寓，二君留余飯。同劉君往叩王賡虞父子，蓋王亦劉戚也，家西南城隅內。其前即清真寺。寺門東向南門內大街，寺乃教門沙氏所建，即所謂回回堂也。殿前檻陛窗欞之下，俱以蒼石代板，如列畫滿堂，俱新制，而獨不得所謂古梅之石。

hái sì, suǒ dìng fū lái suǒ jīn jiā tiān, yú bù xǔ.
還寺，所定夫來索金加添，余不許。

yǒu sì nèi sēng yù xíng, yú suǒ qí dìng qián, réng kèn diāo nán bù jí hái. lìng gù pū wǎng zhuī, dǐ mù fǎn, yuē: bǐ yǐ yuàn xíng yǐ.
有寺內僧欲行，余索其定錢，仍掯ｋěｎ刁難不即還。令顧仆往追，抵暮返，曰：「彼已願行矣。」