jǐ mǎo gōng yuán nián sān yuè chū yī rì hé zhǎng jūn yǐ qí zhì wén miào qián, zài kuì zèng sòng cān wèi bāo, nǎi chū nán mén. yī lǐ, guò yǎn wǔ chǎng, dà dào dōng nán qù, nǎi yóu qí xī nán xún xī shān xíng. sì lǐ, xī shān nán jǐn, yǒu shuǐ zì xī xiá chū, jí fèng yǔ zhī liú yě, qí shuǐ pō dà. nán jí tiān mǎ shān héng jiā zhī, yǔ xī shān nán jǐn chù xiāng zhì ruò mén, shuǐ chū qí zhōng, dōng zhù cí bì hú nán pō chéng jiān, dǐ liàn chéng ér nán rù pǔ tuó kōng. lù xún xī shān nán jǐn chù sù shuǐ ér rù, wǔ lǐ, běi yá hū shí fēng bì lì, sǒng shǒu xī gù jí cháo xī miàn, qí nèi wù shāo kāi, yǒu cūn dāng sǒng shǒu xià wù zhōng, shì míng shān guān. sǒng shǒu zhī shàng, yǒu shén yǔ jù shí diān, wàng zhī tū wù shén, gài jí xiàn hòu shān, zì sān tái fēn zhī nán xià, cǐ qí xī nán jǐn chù yě.
己卯（公元１６３９年）三月初一日何長君以騎至文廟前，再饋贈送餐為包，乃出南門。一里，過演武場，大道東南去，乃由岐西南循西山行。四里，西山南盡，有水自西峽出，即鳳羽之流也，其水頗大。南即天馬山橫夾之，與西山南盡處相峙若門，水出其中，東注茈ｚǐ碧湖南坡塍間，抵練城而南入普陀崆。路循西山南盡處溯水而入，五里，北崖忽石峰壁立，聳首西顧即朝西面，其內塢稍開，有村當聳首下塢中，是名山關。聳首之上，有神宇踞石巔，望之突兀甚，蓋即縣後山，自三台分支南下，此其西南盡處也。

qí nèi dà jí shāo xī qǔ, nán yǔ tiān mǎ jiā chéng dōng xī wù.
其內大脊稍西曲，南與天馬夾成東西塢。

xún xī běi yá jiān yòu sān lǐ yú, xī dǐ dà jí zhī xià, yú shì zhé ér nán, yī lǐ, dù jiàn, dōng xún dōng shān nán xíng. yī lǐ, wèi mèn jiāng mén shào, yǒu shǒu shào zhě zài lù páng.
循溪北崖間又三里余，西抵大脊之下，於是折而南，一里，渡澗，東循東山南行。一里，為悶江門哨，有守哨者在路旁。

yòu nán èr lǐ, yǒu xiǎo shān dāng xiá ér jù, è shuǐ zhī kēng, fèng yǔ zhī shuǐ nán lái, tiě jiǎ chǎng zhī jiàn xī chū, hé ér dǎo dōng yá xià. lù nǎi yuán yá xí qí shàng, èr lǐ, chū è kēng zhī nán, cūn jū dāng pō dōng, ruò wǎn kǔn zā qí kǒu zhě.
又南二里，有小山當峽而踞，扼水之吭，鳳羽之水南來，鐵甲場之澗西出，合而搗東崖下。路乃緣崖襲其上，二里，出扼吭之南，村居當坡東，若綰ｗǎｎ綑紮其口者。

yóu shì cūn nán shān wù dà kāi, xī wèi fèng yǔ, dōng wèi qǐ shǐ hòu shān, jiā chéng nán běi dà wù, qí shì shén kāi. sān liú guàn qí zhōng, nán zì shàng sì, běi dǐ yú cǐ, yuē èr shí lǐ, jiē liáng tián jiē chéng, wǎn gǔ chéng cūn. qū xiá tōng yōu rù, líng gāo jìn shuǐ gāo dì jiā shuǐ jū, gǔ zhī zhū chén cūn táo huā yuán, liáo luò yǐ jǐn, ér yóu liú cǐ yī ào, yì dà qí shì yě. xún dōng shān ér nán, wèi xīn shēng yì, gòng wǔ lǐ, zhé ér xī dù wù zhōng.
由是村南山塢大開，西為鳳羽，東為啟始後山，夾成南北大塢，其勢甚開。三流貫其中，南自上駟，北抵於此，約二十里，皆良田接塍，綰谷成村。曲峽通幽入，靈皋ｇāｏ近水高地夾水居，古之朱陳村、桃花源，寥落已盡，而猶留此一奧，亦大奇事也。循東山而南，為新生邑，共五里，折而西度塢中。

jié wù wǔ lǐ, dǐ xī shān fèng yǔ zhī xià, shì wèi shě shàng pán, gǔ zhī fèng yǔ xiàn yě.
截塢五里，抵西山鳳羽之下，是為舍上盤，古之鳳羽縣也。

jīn yǒu xún sī, yī liú yī tǔ, tǔ yǐn xìng.
今有巡司，一流一土，土尹姓。

míng zhōng, gē mào tíng, wèi lǚ huī shǐ mèng xióng zhī xù. lǚ mèng xióng xiān chí shǐ dǎo wèi jū tíng, ér yǐn yǐ bǔ jī wǎng hòu shān, qí nèi rén chū fàn dài kè, shén fēng. bó mù yǐn fǎn, gèng jù zhuó, shè gǔ chuī yān. shì yè dà yǔ, dài xiǎo ér xuě mǎn xī shān.
名忠，哥懋亭，為呂輝使夢熊之婿。呂夢熊先馳使導為居停，而尹以捕緝往後山，其內人出飯待客，甚豐。薄暮尹返，更具酌，設鼓吹焉。是夜大雨，迨曉而雪滿西山。

chū èr rì chén cān hòu, yǐn jù shù qí, yāo yú yóu xī shān. gài xī shān jí fèng yǔ zhī dōng chuí yě, tiáo gāng shù shí zhī, jù dōng xiàng wān yán ér xià, běi wèi tǔ zhǔ píng, nán wèi bái wáng zhài.
初二日晨餐後，尹具數騎，邀余游西山。蓋西山即鳳羽之東垂也，條岡數十支，俱東向蜿蜒而下，北為土主坪，南為白王寨。

shì rì fàn yú bái wáng zhài běi zhī dì shì sì zhōng.
是日飯於白王寨北支帝釋寺中。

qí zhī lián dié sān sì, ér jù wú sēng jū, yán yì yǐ bì kòu qù yě. cóng tǔ zhǔ miào gèng xī shàng shí wǔ lǐ, jí guān píng, wèi fèng yǔ jué dǐng. qí nán bái wáng miào hòu, qí shān gèng gāo, wàng zhī xuě guāng ái ái jié bái ér bù jí dēng.
其支連疊三寺，而俱無僧居，言亦以避寇去也。從土主廟更西上十五里，即關坪，為鳳羽絕頂。其南白王廟後，其山更高，望之雪光皚皚áｉ潔白而不及登。

fèng yǔ, yī míng niǎo diào shān, měi suì jiǔ yuè, niǎo qiān wàn wèi qún, lái jí píng jiān, jiē cǐ dì suǒ wú zhě. tǔ rén jǔ huǒ, niǎo zhé tóu zhī.
鳳羽，一名鳥吊山，每歲九月，鳥千萬為群，來集坪間，皆此地所無者。土人舉火，鳥輒投之。

chū sān rì yǐn bèi qí, mìng sì rén dǎo yóu qīng yuán dòng, chén cān hòu jí xíng.
初三日尹備騎，命四人導遊清源洞，晨餐後即行。

xún xī shān nán xíng wǔ lǐ, guò yī cūn, yǒu shān héng gèn wù nán, dà wù zhì shì nán jǐn ér fēn wèi èr xiá, xī xiá lù yóu mǎ zi shào tōng yàng bì, yǒu yī shuǐ chū qí zhōng dōng xiá lù yóu huā diān shào chū hóng guī shān, yǒu èr shuǐ chū qí zhōng, qí shān gài nán zì mǎ zi shào fēn zhī běi tū zhě. yóu qí běi lù èr lǐ, dōng jiàng ér shè wù, guò shàng sì cūn, dù sān jiàn, sān lǐ, dōng dǐ yī cūn, fù shàng pō xún dōng shān nán xíng.
循西山南行五里，過一村，有山橫亘塢南，大塢至是南盡而分為二峽，西峽路由馬子哨通漾濞，有一水出其中；東峽路由花甸哨出洪珪山，有二水出其中，其山蓋南自馬子哨分支北突者。由其北麓二里，東降而涉塢，過上駟村，渡三澗，三里，東抵一村，復上坡循東山南行。

yī lǐ yú, dù dōng jiàn zhī xī, nǎi nán niè pō gāng, zé dōng zhī là píng chǎng shān qí chǎng chū kuàng, shān zhī dōng jí dèng chuān zhōu. yǔ xī zhī héng gèn shān yòu jiā chéng xiǎo wù. nán xíng lǐ yú, nǎi zhé ér dōng yú yī ào, gòng yī lǐ, dōng xiàng xià, hū jiàn yī shuǐ zì hè dǐ chū, jí dōng jiàn zhī shàng liú, chū zì dòng xià zhě yě. jí xià hè dǐ, dǔ qí shuǐ zì nán xué chū, yǒng ér běi liú chéng xī.
一里余，渡東澗之西，乃南躡坡岡，則東之蠟坪廠山其廠出礦，山之東即鄧川州。與西之橫亘山又夾成小塢。南行里余，乃折而東逾一坳，共一里，東向下，忽見一水自壑底出，即東澗之上流，出自洞下者也。亟下壑底，睹其水自南穴出，涌而北流成溪。

qí shàng yá jiān yī xué, dà jǐn èr sān chǐ, yì běi xiàng, shàng shū qīng yuán dòng sān zì, wèi dèng chuān jìn shēn yáng nán jīn bǐ. shuǐ bù cóng shàng dòng chū. yóu dòng kǒu xià jiàng ér rù, yì bù jiàn shuǐ.
其上崖間一穴，大僅二三尺，亦北向，上書「清源洞」三字，為鄧川縉紳楊南金筆。水不從上洞出。由洞口下降而入，亦不見水。

huò yuē: xíng shù lǐ hòu, nǎi wén shuǐ shēng. qí rù chù bī zè shēn zhuì, qià rú chá líng zhī hòu dòng.
或曰：行數里後，乃聞水聲。其入處逼仄深墜，恰如茶陵之後洞。

dǎo zhě èr, yī rén fù sōng míng zhú jìn sōng yóu zhì chéng de huǒ bǎ yī kuāng, yī rén rán tóng rán sōng míng wèi jù yǐ rù.
導者二，一人負松明竹浸松油製成的火把一筐，一人然同「燃」松明為炬以入。

nán rù shù zhàng, lù fēn wèi èr, xià chuān zhě wèi xué, shàng jī zhě wèi lóu. lóu zhī shàng fù fēn èr xué. chuān yòu xué ér jìn, qí xià shén xuē, xiàn xiá pō shēn, jí xià chuān suǒ rù zhī xiá yě, yǐ bì xuē lù zǔ, bù dé dá. nǎi fǎn chuān zuǒ xué ér jìn, qí nèi qū zhé pián jiā, gāo bù jí zhàng, kuò yì rú zhī, ér zhōng duō zhí shù zhī zhù, huò lián zhī pōu yíng, huò zhōng pán páng cóng, fēn hé jiān cuò, pī xì tòu kuǎn zhōng kōng zhī yì, pō jué líng yì, dàn shí zhì shén yíng bái, ér wèi sōng jù suǒ xūn, jiē hēi ruò yān méi, zhuó shǒu jí nì bù kě tuō.
南入數丈，路分為二，下穿者為穴，上躋者為樓。樓之上復分二穴。穿右穴而進，其下甚削，陷峽頗深，即下穿所入之峽也，以壁削路阻，不得達。乃返穿左穴而進，其內曲折駢夾，高不及丈，闊亦如之，而中多直豎之柱，或連枝剖楹，或中盤旁叢，分合間錯，披隙透窾ｋｕǎｎ中空之意，頗覺靈異，但石質甚瑩白，而為松炬所薰，皆黑若煙煤，着手即膩不可脫。

gài qí dòng jì bù gāo kuàng, yān wù mò sàn, ér tǔ rén yòu guàn yòng sōng míng, biàn yú yǔ lóu, ér yì zēng qí méi nì. gài xiān shì yǒu shí zhě wèi yú yuē: shì dòng xū suì shǒu jí yóu wèi miào, guò èr yuè zhé wèi yān suǒ hēi. yú wèn qí gù, yuē: dòng nèi jīng nián, rén mò zhī rù, yān zhī jiù rǎn zhě, jì jiàn tuì ér bái, rǔ jí zhōng rǔ shí zhī xīn shēng zhě, yì jiàn chuí ér zhǎng, gù yī dāng xīn suì, rén jìng yóu zhī, guāng jǐng shén yì. cóng cǐ zhì èr yuè, yóu zhě yǐ duō, xīn shēng zhī rǔ, jì bèi cǎi zhé, zài rǎn zhī gòu, yù yì xūn zhēng, dàn néng diǎn rǎn yī fú, wú fù lǐng qí guāng huá yǐ. yú bù yǐ qí yán wèi rán. zhì shì ér zhī dòng yǐ dī gù, qí rǔ yì cǎi, suì zhé qǔ wú yú, qí yān yì rǎn, suì xūn zhēng yǒu jī, qí yán chéng bù wū yě. tòu zhù xì nán rù, jiàn yǒu shuǐ zhù zhù dǐ pán zhōng. qí pán jiē shí dǐ huí huán, dà rú pén àng, pō shì yuè xī dòng zhōng xiān tián zhī lèi, dàn bù néng rú qí duō yě. yuē jìn bàn lǐ, yòu zhuì xué xī xià, qí shēn sì wǔ chǐ, fù jiā ér nán běi, xià píng shàng còu, gāo yǔ kuò yì bù jí zhàng, nán rù sān zhàng ér zhǐ, běi rù shí yú zhàng, yì jiǒng suō xiá zhǎi duǎn xiǎo bù néng jìn. nǎi fù chū, shēng zhuì xué zhī shàng, xún qí nán xì, gèng pī ài yǐ rù. rù shù zhàng, dòng jiàn dī, rǔ zhù jiàn bī, fǔ xī tòu xì, pú fú yù nán. fù fǎn ér chū, yóu lóu xià kēng nèi pī xì dōng zhuǎn, yòu rù shù shí zhàng, qí nèi gāo kuò yǔ nán rù zhě tóng, ér rǔ zhù bù néng bǐ shèng. jì qióng, nǎi xī cóng xià kēng tòu xué chū. yóu kēng yǎng tiào, qí shàng shāo jué kōng tóng, jí rù shí yóu lóu shàng fǔ kàn chù. jì xià xué chū, jiàn jiàn tiān guāng, nǎi shēng yá chū kǒu, mǎn shēn jiē rǎn zī hēi sè méng gòu yǐ. nǎi xià zhuó zú shuǐ xué zhī kǒu, jù shí ér huàn xǐ.
蓋其洞既不高曠，煙霧莫散，而土人又慣用松明，便於傴僂，而益增其煤膩。蓋先是有識者謂余曰：「是洞須歲首即游為妙，過二月輒為煙所黑。」余問其故，曰：「洞內經年，人莫之入，煙之舊染者，既漸退而白，乳即鐘乳石之新生者，亦漸垂而長，故一當新歲，人竟游之，光景甚異。從此至二月，游者已多，新生之乳，既被采折，再染之垢，愈益薰蒸，但能點染衣服，無復領其光華矣。」余不以其言為然。至是而知洞以低故，其乳易采，遂折取無餘，其煙易染，遂薰蒸有積，其言誠不誣也。透柱隙南入，漸有水貯柱底盤中。其盤皆石底迴環，大如盆盎，頗似粵西洞中仙田之類，但不能如其多也。約進半里，又墜穴西下，其深四五尺，復夾而南北，下平上湊，高與闊亦不及丈，南入三丈而止，北入十餘丈，亦窘縮狹窄短小不能進。乃復出，升墜穴之上，尋其南隙，更披隘以入。入數丈，洞漸低，乳柱漸逼，俯膝透隙，匍匐愈難。復返而出，由樓下坑內批隙東轉，又入數十丈，其內高闊與南入者同，而乳柱不能比勝。既窮，乃西從下坑透穴出。由坑仰眺，其上稍覺崆峒，即入時由樓上俯瞰處。既下穴出，漸見天光，乃升崖出口，滿身皆染淄ｚī黑色蒙垢矣。乃下濯足水穴之口，踞石而浣洗。

shuǐ cóng luàn xué zhōng gǔ gǔ chū, suì chéng dà xī běi qù, qīng lěng chè gǔ.
水從亂穴中汩汩出，遂成大溪北去，清冷澈骨。

suǒ liú èr rén, chuī huáng liáng yú dòng wài zhě yì shú. yǐ suǒ xié jiǔ pú ròu shí pǐn, jī jù liǎng jiǎo zhāng kāi ér zuò dàn dòng qián, yǎng jiàn tiān guāng rú xǐ, sì shān rú chéng, shén qiè yōu xìng.
所留二人，炊黃粱於洞外者亦熟。以所攜酒脯肉食品，箕踞兩腳張開而坐啖洞前，仰見天光如洗，四山如城，甚愜幽興。

fàn hòu, réng yú xī ào, shāo nán zūn huā diān lù, suì héng shè zhōng xī, xī shàng héng gèn shān zhī dōng bǎn.
飯後，仍逾西坳，稍南遵花甸路，遂橫涉中溪，西上橫亘山之東坂。

yán shān zhì lǒng, wǔ lǐ xià, chū shàng sì cūn zhī xī, réng xún xī shān běi xíng. yī lǐ, guò yī cūn, suì yóu xiǎo jìng zūn xī shān lǒng bàn sōu tī sōu xún tiāo xuǎn yōu ào, shàng xià gāng bǎn shí yú lǐ, dǐ mù, hái sù yú yǐn zhái.
沿山陟隴，五里下，出上駟村之西，仍循西山北行。一里，過一村，遂由小徑遵西山隴半搜剔搜尋挑選幽奧，上下岡坂十餘里，抵暮，還宿於尹宅。

chū sì rì yǐn bèi shù qí, xún xī shān ér běi. sān lǐ, pán xī shān dōng chū zhī zuǐ. yòu běi bàn lǐ, hū jiàn shān lù yǒu shù shù chēng kōng, chū mǎ zú xià, qí xià shuǐ shēng cóng cóng chū shù jiān, zé quán xué zì shān dǐ dōng tòu xì ér chū yě. yòu běi bàn lǐ, yǒu kēng zì běi shān xiàn zhuì chéng xiá, shè zhī. shāo dōng, yòu pán yī zuǐ, yòu sān lǐ ér zhì bō dà yì, yǐ xī shān ér jù lú, yì cǐ jiān dà jù luò yě.
初四日尹備數騎，循西山而北。三里，盤西山東出之嘴。又北半里，忽見山麓有數樹撐空，出馬足下，其下水聲淙淙出樹間，則泉穴自山底東透隙而出也。又北半里，有坑自北山陷墜成峽，涉之。稍東，又盤一嘴，又三里而至波大邑，倚西山而聚廬，亦此間大聚落也。

yóu cūn běi zhuì kēng ér xià, héng shè yī jiàn, yòu běi shàng yú gāng, sān lǐ ér xià, shì wèi tiě jiǎ chǎng, yǒu xī zì xī shān dōng zhù, cūn lú jiā zhī. qián mèn jiāng mén nán dāng xiá è shuǐ, xiǎo shān yòu dōng jù, wèi cǐ zhōng shuǐ kǒu, nán běi huán shān liǎng zhī, fù jiāo yú qián, yòu ruò bié chéng yī dòng tiān zhě. guò xī, shàng běi shān. běi shān zì xī shān héng tuō ér lái, wèi tiě jiǎ chǎng lóng shā, shí fèng yǔ dì sān chóng shā yě, dōng shù xī liú, zuì wèi jǐn gù, qí xī nán zhī lù jí tiě jiǎ, dōng běi zhī lù jí mèn jiāng mén, fèng yǔ yī chuān, quán yǐ cǐ wèi suǒ yào yān.
由村北墜坑而下，橫涉一澗，又北上逾岡，三里而下，是為鐵甲場，有溪自西山東注，村廬夾之。前悶江門南當峽扼水，小山又東踞，為此中水口，南北環山兩支，復交於前，又若別成一洞天者。過溪，上北山。北山自西山橫拖而來，為鐵甲場龍砂，實鳳羽第三重砂也，東束溪流，最為緊固，其西南之麓即鐵甲，東北之麓即悶江門，鳳羽一川，全以此為鎖鑰焉。

qí dēng qí shàng.
騎登其上。

hái fàn yú tiě jiǎ chǎng jū mín jiā. zhì èr zūn yú jià shàng, xià wēi yǐ huǒ, chā téng yú zhōng ér dì xī zhī, lǚ tiān ér wèi bù jiǎn cǐ chù jí miáo shù gōu téng yǐn jiǔ fǎ. qí cūn máng jí cūn mín, máng zuò hàn zi jiǎng guàn zǒu miǎn diān, jiē duō yí huò, yǐ hái ér chá jí ér chá, yòu chēng hēi ér chá, qīng rè huà tán, shēng jīn zhǐ kě diǎn shuǐ xiǎng kè, chá sè ruò yān zhī ér wú wèi.
還飯於鐵甲場居民家。置二樽於架上，下煨以火，插藤於中而遞吸之，屢添而味不減此處即描述鈎藤飲酒法。其村氓即村民，氓作漢子講慣走緬甸，皆多彝貨，以孩兒茶即兒茶，又稱黑兒茶，清熱化痰，生津止渴點水饗客，茶色若胭脂而無味。

xià wǔ, réng cóng bō dà yì pán quán xué shān zuǐ, fù xī shàng tàn qí yè zhōng xiǎo yuán shān.
下午，仍從波大邑盤泉穴山嘴，復西上探其腋中小圓山。

fēng yǔ dà zhì, zhān rú ér fǎn.
風雨大至，沾濡而返。

chū wǔ rì chén qǐ yù bié, yǐn jūn yǐ shì rì qīng míng, liú yàn yú yíng shān mù dì, jí tǔ zhǔ miào běi xīn yíng yě.
初五日晨起欲別，尹君以是日清明，留宴於塋ｙíｎｇ山墓地，即土主廟北新塋也。

zuò miào qián guān jì sǎo zhě fēn fēn, shē zhě xié yī zhū, jiù yíng jiān huǒ kàng zhī ér jì pín zhě xié yī jī, jiù yíng jiān diào shā zhī, yì pēng yǐ jì.
坐廟前觀祭掃者紛紛，奢者攜一豬，就塋間火炕之而祭；貧者攜一雞，就塋間吊殺之，亦烹以祭。

huí yì xiān yíng zì jǐ zǔ xiān zhī mù, yǐ sān wéi chūn lù zhǐ zì jǐ zhǎng nián zài wài, yǐ yǒu sān nián wèi qù jì sǎo liǎo bù jué wǔ rán bēi āi chóu chàng! jí fǎn ér wò.
回憶先塋自己祖先之墓，已三違春露指自己長年在外，已有三年未去祭掃了不覺憮然悲哀惆悵！亟返而臥。

chū liù rì yú yù bié, ér yǐn jūn wèi qián yāo qí yuè lǚ mèng xióng, qī jīn rì zhì, bì zài zàn tíng. shì cūn yǒu zhū shēng xǔ xìng zhě, yāo dēng fèng yǔ nán gāo lǐng, suí zhī.
初六日余欲別，而尹君謂前邀其岳呂夢熊，期今日至，必再暫停。適村有諸生許姓者，邀登鳳羽南高嶺，隨之。

xià wǔ fǎn ér lǚ jūn guǒ zhì, xiāng jiàn shén huān.
下午返而呂君果至，相見甚歡。

chū qī rì yǐn jūn réng bèi qí, tóng mèng xióng zài wèi qīng yuán dòng zhī yóu. xiān cóng bái mǐ cūn jié chuān ér dōng, wǔ lǐ, zūn dōng shān nán xíng.
初七日尹君仍備騎，同夢熊再為清源洞之游。先從白米村截川而東，五里，遵東山南行。

shān lù yǒu qí lóng jǐng dì miào, miào běi yǒu quán yī xué, zì yá xià yǒng chū, yá shí qiàn lěi, jù mù pán jiū dà shù pán gēn cuò jié, qīng quán shù qí xià, gǔ téng luò qí shàng, jìng shén qīng yōu. tǔ rén zhī gēng zhě, jiàn shù qí zhì, yǐ wèi zhuī bǔ zhě, jù shì sì yì chēng lěi sì, yī zhǒng yuán shǐ fān gōng jù ér qū shān zǒu xiǎn, hū zhī fǎn. xià wǔ, yú kǔ suǒ bié, lǚ jūn dài wèi yǐn liú shén dǔ. shì rì yàn zhāng shì liǎng gōng zǐ. kè qù, yóu yǔ lǚ jūn xǐ zhǎn gèng zhuó, chén lè wèi hú wǔ, yuē jǐn jí gǔ.
山麓有騎龍景帝廟，廟北有泉一穴，自崖下湧出，崖石嵌磊，巨木盤糾大樹盤根錯節，清泉漱其下，古藤絡其上，境甚清幽。土人之耕者，見數騎至，以為追捕者，俱釋耜ｓì亦稱耒耜，一種原始翻工具而趨山走險，呼之返。下午，余苦索別，呂君代為尹留甚篤。是日宴張氏兩公子。客去，猶與呂君洗盞更酌，陳樂為胡舞，曰緊急鼓。

chū bā rì tóng mèng xióng zǎo fàn hòu bié yǐn jūn. sān shí wǔ lǐ, dǐ làng qióng nán mén. mèng xióng bié qù, qī zhōng xún wù yú chéng dà lǐ de bié chēng. yú rù wén miào, mìng gù pū jiè chuī yú hù míng sì, ér hòu wǎng hòu hé lù ān. hé gōng dài yú bù zhì, jǐ xiān yī rì qū yú chéng yǐ. yú nǎi cù hé zhǎng jūn dìng fū, wèi míng rì xíng jì. hé zhǎng jūn liú zhuó shū guǎn, fù jí tāng quán wèi yù ér wò.
初八日同夢熊早飯後別尹君。三十五里，抵浪穹南門。夢熊別去，期中旬晤榆城大理的別稱。余入文廟，命顧仆借炊於護明寺，而後往候何六安。何公待余不至，己先一日趨榆城矣。余乃促何長君定夫，為明日行計。何長君留酌書館，復汲湯泉為浴而臥。

chū jiǔ rì zǎo fàn yú hé chù.
初九日早飯於何處。

bǐ xíng, yīn yún sì hé, dà yǒu yǔ yì, hé zhǎng jūn cì jūn réng yǐ hé jiàn yú nán jiāo. nán xíng sān lǐ, zé fèng yǔ xī zì xī ér dōng zhù, jià mù qiáo dù zhī, yòu nán lǐ yú, dǐ tiān mǎ shān lù, nǎi xún ér dōng xíng, fēng yǔ jiàn zhì. dōng lǐ yú, yǒu xiǎo fù jù xiá kǒu zhī běi, yuē liàn chéng, zhì fú tú jí fó tǎ yú shàng, wèi xiàn xué zhī àn. cǐ xiàn pǔ tuó kōng shuǐ kǒu, jì jí bī shù, ér yòu tiān shēng cǐ yī fù, zhōng xuán yǐ suǒ yào xiāng dāng yú kòng zhì zhī jī guān zhī. cí bì hú ěr yuán hǎi jí guān yīn shān zhī shuǐ chū yú fù dōng, fèng yǔ shān zhī shuǐ chū yú fù xī, jù hé yú fù nán, shì wèi sān jiāng kǒu. yóu qí xī wàng zhī ér xíng, yòu èr lǐ, jiāng nán rù xiá, xiān yǒu mù qiáo kuà qí shàng liú, dù qiáo ér dōng, yīng shān pù zhī lù zì dōng běi yú héng shān lái huì, suì nán rù xiá kǒu.
比行，陰雲四合，大有雨意，何長君、次君仍以盒餞於南郊。南行三里，則鳳羽溪自西而東注，架木橋度之，又南里余，抵天馬山麓，乃循而東行，風雨漸至。東里余，有小阜踞峽口之北，曰練城，置浮屠即佛塔於上，為縣學之案。此縣普陀崆水口，既極逼束，而又天生此一阜，中懸以鎖鑰相當於控制之機關之。茈碧湖、洱源海及觀音山之水出於阜東，鳳羽山之水出於阜西，俱合於阜南，是為三江口。由其西望之而行，又二里，將南入峽，先有木橋跨其上流，度橋而東，應山鋪之路自東北逾橫山來會，遂南入峽口。

shì xiá dōng shān jí líng yīng shān xī xià zhī zhī, xī shān jí tiān mǎ shān dōng jǐn zhī chù, liǎng shān bī còu, jí liú dǎo qí zhōng, wèi làng qióng zhū shuǐ suǒ yóu chū. lù cóng qiáo dōng, jí suí liú nán rù xiá kǒu.
是峽東山即靈應山西下之支，西山即天馬山東盡之處，兩山逼湊，急流搗其中，為浪穹諸水所由出。路從橋東，即隨流南入峽口。

yǒu shù jiā dāng xiá ér jū, shì wèi xún jiǎn sī.
有數家當峽而居，是為巡檢司。

shí fēng yǔ jiāo héng, shǎo bì yú kuà qiáo lóu shàng.
時風雨交橫，少避於跨橋樓上。

lóu pǐ bù néng bì, hán shén.
樓圮不能蔽，寒甚。

nán wàng xiá zhōng, fēng zhèn rú wǔ běi tiào líng yún zhū fēng, chū méi shǎn shuò. zuò jiǔ zhī, yǔ bù zhǐ, nǎi qiáng dān fū xíng. chū cóng dōng yá nán xiàng xíng pǔ tuó kōng zhōng, yī lǐ, xiá zhuǎn ér xī qǔ, lù yì xī suí zhī.
南望峽中，風陣如舞；北眺凌雲諸峰，出沒閃爍。坐久之，雨不止，乃強擔夫行。初從東崖南向行普陀崆中，一里，峽轉而西曲，路亦西隨之。

yī lǐ, fù zhuǎn ér nán, yī lǐ, yǒu yī jiā yǐ dōng yá ér jū. àn jùn zhì, yǒu lóng mǎ dòng zài xiá zhōng, yí jí qí chù, ér yǔ shén bù jí wèn. yòu nán, jiāng liú dǎo kōng zhōng yù zhòu, kōng zhōng shí sǒng tū ér jī tuān, huò wèi héng kǎn yǐ è zhī, huò wèi jiā mén yǐ shù zhī, huò wèi jǔ yǔ, huò wèi jiàn jǐ, huò wèi xī xiàng, huò wèi zhì niǎo, bǎi tài yǐ jí qí bó jié zhī shì ér shuǐ zhōng bù wèi suǒ zǔ, huò kuà ér chū zhī, huò chuān ér guò zhī, huò xié ér yíng zhī, bǎi zhuàng yǐ jǐn chāo yuè zhī guān. shí fèi liú qīng zú xià, dà yǔ zhù tóu shàng, liǎng yá jiā shēn, yī xiàn tòu yè, zhuǎn jué shén wáng wáng tóng wàng, shén wáng jí jīng shén wàng shèng. èr lǐ, gù xī yá zhī dǐ, yǒu xiǎo xué dāng wēi yá xià, dōng xiàng yǔ bō liú tūn tǔ, xīn yǐ wèi yì.
一里，復轉而南，一里，有一家倚東崖而居。按《郡志》，有龍馬洞在峽中，疑即其處，而雨甚不及問。又南，江流搗崆中愈驟，崆中石聳突而激湍，或為橫檻以扼之，或為夾門以束之，或為齟齬，或為劍戟，或為犀象，或為鷙鳥，百態以極其搏截之勢；而水終不為所阻，或跨而出之，或穿而過之，或挾而瀠之，百狀以盡超越之觀。時沸流傾足下，大雨注頭上，兩崖夾身，一線透腋，轉覺神王王同「旺」，神王即精神旺盛。二里，顧西崖之底，有小穴當危崖下，東向與波流吞吐，心以為異。

guò ér wèn rè shuǐ dòng hé zài, shǐ zhī jí cǐ xué yě. xiān shì, tǔ rén yán pǔ tuó kōng zhōng yǒu rè shuǐ dòng, mén shén ài ér zhōng pō kuān, qí shuǐ zì dòng dǐ yǒng chū rú fèi tāng shāo kāi de shuǐ.
過而問熱水洞何在，始知即此穴也。先是，土人言普陀崆中有熱水洞，門甚隘而中頗寬，其水自洞底湧出如沸湯燒開的水。

rén rù dòng mén, wèi rè qì suǒ zhēng, wú bù jiā hàn, yǒu jí zhě zhé yù.
人入洞門，為熱氣所蒸，無不浹汗，有疾者輒愈。

jiǔ qì tái zhǐ kě zhǔ luǎn, ér cǐ kě mí ròu. yú shí hán shén, rán xué zài kōng dǐ shén shēn, qiě yǐ guò, bù jí xià yě.
九炁台止可煮卵，而此可糜肉。余時寒甚，然穴在崆底甚深，且已過，不及下也。

yòu nán yī lǐ, xiá nǎi jǐn, qián sàn wèi wù, shuǐ nǎi chū kōng, ér lù nǎi xià pō.
又南一里，峽乃盡，前散為塢，水乃出崆，而路乃下坡。

bàn lǐ dǐ wù, shì wèi xià shān kǒu. gài kōng dōng zhī shān, jí líng yīng nán chuí, zhì shì nán jǐn, yú mài xùn ér dōng, nǎi nán yǎn wèi xī shān wān zhī jí kōng xī zhī shān, nán zì dèng chuān xī nì liú ér shàng zhōng kāi wèi nán běi dà wù, ér mí jū qū jiāng guàn qí zhōng yān. xiá kǒu zhī nán, yǒu cūn dāng wù, shì wèi dèng chuān zhōu jìng, yú shì jiāng liǎng àn chuí yáng jiā dī.
半里抵塢，是為下山口。蓋崆東之山，即靈應南垂，至是南盡，余脈遜而東，乃南衍為西山灣之脊；崆西之山，南自鄧川西逆流而上；中開為南北大塢，而彌苴佉ｊūｑū江貫其中焉。峽口之南，有村當塢，是為鄧川州境，於是江兩岸垂楊夾堤。

lù cóng dōng àn xíng, liù lǐ yú ér dǐ zhōng suǒ. shí yī yǐ shī tòu, fēng yǔ bù zhǐ, nǎi mì nì lǚ, fèi tāng wèi fàn. rù kòu liú táo shí. míng yī jīn, fù yǐ xiāng jiàn wèi zhuō zhōu shǒu, zú yú rèn. qián sù qí lái fèng zhuāng zhě. liú jūn chū jiǔ wèi hán, suì sù qí qián lóu. chū yáng tài shǐ èr shí sì qì gē xiāng shì, shū fǎ dài zhào wú xìng, ér yǒu mèi yì róu mèi piāo yì zhī zhì.
路從東岸行，六里余而抵中所。時衣已濕透，風雨不止，乃覓逆旅，沸湯為飯。入叩劉陶石。名一金，父以鄉薦為涿州守，卒於任。前宿其來鳳莊者。劉君出酒慰寒，遂宿其前樓。出楊太史《二十四氣歌》相示，書法帶趙吳興，而有媚逸柔媚飄逸之致。