shí liù rì píng míng, chuī fàn ér xíng, zūn nán jiē chū, qī lǐ zhì luó yóu yì.
十六日平明，炊飯而行，遵南街出，七里至羅尤邑。

yú yǐ wèi jiāng bīn hú ér xíng, ér dà dào jù xī nán xún pō, jìng bù jiàn bō guāng zhǔ yǐng.
余以為將濱湖而行，而大道俱西南循坡，竟不見波光渚影。

tú zhōng lǚ zhì gāng yuè jiàn, jiē zì xī xiàng dōng, ér gāng jiàn jù bù jù, jiē yǒu cūn lú. bā lǐ, yī jù luò pō shèng.
途中屢陟岡越澗，皆自西向東，而岡澗俱不巨，皆有村廬。八里，一聚落頗盛。

yǐ qí nán yòu yī lǐ, dà lù jiāng dōng zhuǎn ér qū hǎi mén qiáo, yǒu qí xī nán rù, nǎi shí bǎo shān dào yě, cóng cǐ shǐ yǔ dà dào bié.
以其南又一里，大路將東轉而趨海門橋，有岐西南入，乃石寶山道也，從此始與大道別。

nán zhān yìn hè shān, jiān sǒng ér dāng hú zhī nán, wèi yī chuān zhī nán píng. qí mài zì hú dōng nán xià fú, ér xī dù fù sǒng, gù yú chéng dà dào, guò hǎi mén qiáo rào hú nán ér dōng, yóu qí dōng fú chù nán yú ér chū guān yīn shān hú liú suǒ zhù, yóu hǎi mén qiáo rào shān běi ér xī, yóu qí xī jǐn chù nán dǎo ér xià shā xī. shí bǎo shān yòu zài yìn hè xī nán, dōng gé cǐ xī nán xià, yòu xī gé tuó qiáng jiāng běi liú, gù qí lù shǐ cóng cǐ xī běi xiá rù, yòu cóng tuó qiáng jiāng dōng xiá dù, rán hòu jí shí bǎo zhī lù yān. yóu qí lù xún xī pō nán xià, yī lǐ, dù yī xiá, cóng xiá nán shàng, zhuǎn ér xī xíng, èr lǐ yú, yǐ yáo wàng shí bǎo shān jiān qióng xī dà fēng zhī nán yǐ.
南瞻印鶴山，尖聳而當湖之南，為一川之南屏。其脈自湖東南下伏，而西度復聳，故榆城大道，過海門橋繞湖南而東，由其東伏處南逾而出觀音山；湖流所注，由海門橋繞山北而西，由其西盡處南搗而下沙溪。石寶山又在印鶴西南，東隔此溪南下，又西隔駝強江北流，故其路始從此溪北峽入，又從駝強江東峽渡，然後及石寶之麓焉。由岐路循西坡南下，一里，度一峽，從峽南上，轉而西行，二里余，已遙望石寶山尖穹西大峰之南矣。

yú shì fù xī nán xià yī lǐ, shè jiàn, nǎi nán xiàng shēng céng gāng, xiá zhōng qū zhé sān lǐ, shǐ nán yú qí jí. nán xià èr lǐ, yǒu shuǐ zì xī nán xiá lái, zhì cǐ zhé ér dōng qù, shì wèi tuó qiáng jiāng, yǒu dà shí liáng nán kuà zhī, qiáo nán huán chéng lián qiān. nán zhì zhī, bàn lǐ, yǒu cūn lú yǐ nán pō xià, pō shèng, shì wèi tuó qiáng cūn. cóng cūn nán fù suí qìng nán shàng, yī lǐ yú, dēng lǐng jí. cóng jí shàng xī wàng, lǎo jūn shān xuě sè zhēng róng, zài zhòng fēng jiā jiàn zhī xī, shǐ zhī shí bǎo zhī mài, yóu cóng jīn huá nán xià, ér jǐn yú tuó qiáng běi zhuǎn zhī chù ruò lǎo jūn zhī mài, zé nán cóng héng lǐng ér jǐn yú hēi huì lán cāng zhī jiāo yǐ. píng xíng jí shàng yī lǐ yú, shāo nán xià, dù xiá ào, bàn lǐ, dōng wàng hǎi mén qiáo zhī xī, yǐ pò xiá qiàn dǐ ér nán, yǒu lù suí qìng zhí xià ér jiù zhī, cǐ shā xī dào yě yǒu qí nán shàng pán xī fēng zhī nán, cǐ shí bǎo dào. nǎi nán shàng pán fēng, yī lǐ yú, líng fēng zhī nán, suì xī zhuǎn ér fàn.
於是復西南下一里，涉澗，乃南向升層岡，峽中曲折三里，始南逾其脊。南下二里，有水自西南峽來，至此折而東去，是為駝強江，有大石樑南跨之，橋南環塍連阡。南陟之，半里，有村廬倚南坡下，頗盛，是為駝強村。從村南復隨箐南上，一里余，登嶺脊。從脊上西望，老君山雪色崢嶸，在重峰夾澗之西，始知石寶之脈，猶從金華南下，而盡於駝強北轉之處；若老君之脈，則南從橫嶺而盡於黑會、瀾滄之交矣。平行脊上一里余，稍南下，度峽坳，半里，東望海門橋之溪，已破峽嵌底而南，有路隨箐直下而就之，此沙溪道也；有岐南上盤西峰之南，此石寶道。乃南上盤峰，一里余，凌峰之南，遂西轉而飯。

cóng lǐng tóu xī xiàng xíng èr lǐ, shāo xià ér yú jí xī, suí zhī nán zhuǎn xī xiàng, yī lǐ, yòu xī nán yú qí běi tū zhī yá, shǐ píng wàng shí bǎo zhī jiān, yǔ xī fēng bìng zhì, ér bái tǎ gāo xuán qí jiān.
從嶺頭西向行二里，稍下而逾脊西，隨之南轉西向，一里，又西南逾其北突之崖，始平望石寶之尖，與西峰並峙，而白塔高懸其間。

nán yī lǐ, suì zhuì hè zhí xià, yī lǐ, dǐ yá lù, zé tuó qiáng jiāng zì nán ér běi, bēn liú shí xiá zhōng, ér liǎng yá dōng xī jiā zhì, chán shí fēi qiān, gǔ mù pán sǒng, xuán téng mì qìng, méng bì shān gǔ, zhǐ jué lǜ yún shàng mù, ér yǎng bù jiàn tiān rì, yù lóng xià chí, ér páng bù lù jīn yá. gài xī jí shí bǎo zhī lù, dōng nǎi běi rào zhī fēng, pián jiā zhǐ róng yī shuǐ, ér xià qiàn shàng bī, jí yōu yì zhī shì. xún dōng yá nán xíng sān lǐ, jiā bì shāo kāi, yǒu shí liáng xī dù, lì liáng shàng sì tiào, shàng bù jiàn sì tuō hé chù. liáng nán liǎng yá, sù shuǐ ér shàng, yǐ wú xiān jìng, ér qiáo dōng yǒu lù, nán yú dōng fēng, zé shā xī zhī dào yě. dù qiáo xī bàn lǐ, xī bì shāo kāi, zhōng zhuì yī kēng, shén jùn, yǒu jù gé dāng qí kǒu, yǐ qīng pǐ bù bì fēng yǔ, ér kēng zhōng yì wú rù lù, wéi yǎng jiàn qí shàng, pán yá céng dié, yún huí zhàng yōng, rú fú róng shí èr lóu, lìng rén mù xuàn xīn hài. lù xún kēng yòu pán yá dèng qū zhé shàng, yī lǐ yú ér rù shí bǎo sì shān mén.
南一里，遂墜壑直下，一里，抵崖麓，則駝強江自南而北，奔流石峽中，而兩崖東西夾峙，巉石飛騫，古木盤聳，懸藤密箐，蒙蔽山谷，只覺綠雲上幕，而仰不見天日，玉龍下馳，而旁不露津涯。蓋西即石寶之麓，東乃北繞之峰，駢夾止容一水，而下嵌上逼，極幽異之勢。循東崖南行三里，夾壁稍開，有石樑西度，立樑上四眺，尚不見寺托何處。梁南兩崖，溯水而上，已無纖徑，而橋東有路，南逾東峰，則沙溪之道也。度橋西半里，西壁稍開，中墜一坑，甚峻，有巨閣當其口，已傾圮不蔽風雨，而坑中亦無入路，惟仰見其上，盤崖層疊，雲回幛擁，如芙蓉十二樓，令人目眩心駭。路循坑右盤崖磴曲折上，一里余而入石寶寺山門。

mén diàn sān sì céng, jù dōng xiàng, huāng luò bù zhěng, sēng dào yì jì liáo rán shí jiē diàn zhǐ, gù zì xióng yě.
門殿三四層，俱東向，荒落不整，僧道亦寂寥；然石階殿址，固自雄也。

yú tíng xíng lǐ yú hòu diàn zhī yòu, yī lǎo sēng qī qí hòu, chū bù yán nà yíng jiē, yú bù gù, jí cóng diàn běi pán zuǒ yè, qióng běi yán èr chóng, fù xià, cóng diàn nán pán yòu yè qióng běi yán yī zhòng, zài xià, zé lǎo sēng yǐ chuī huáng liáng xiāng dài. shí yǐ xià wǔ, fù cóng yòu yè shàng yù huáng gé, qióng tǎ dǐng, jì mù shǐ xià. gài hòu diàn zhèng qiàn yá jiǎo, qí céng gèn zhī yá, chóng chóng shàng pán, ér lù gè cóng liǎng páng yè jiān, fēn dào héng pī ér rù, qí qián jì xuán xuē, bù néng zhí shàng, ér shàng yì zhōng duàn, bù néng jiāo tōng, gù diàn hòu dì yī céng fēn qiàn sān qiào, běi qiào èr chóng, lù cóng běi yè zhuǎn, nán qiào yī zhòng, lù cóng nán yè zhuǎn, jù huí lín diàn shàng, ér zhōng jiān bù tōng. qí shàng yòu huán wèi dì èr céng, diàn hòu yǎng zhān bù jiàn yě. lù yòu cóng yù huáng gé běi zhuǎn, jí píng lín dì yī céng zhī shàng, cóng tū yá běi zhì, niè běi zhī xī shàng sān lǐ yú, líng hòu fēng zhī dǐng.
余停行李於後殿之右，一老僧棲其後，初不延納迎接，余不顧，即從殿北盤左腋，窮北岩二重，復下，從殿南盤右腋窮北岩一重，再下，則老僧已炊黃粱相待。時已下午，復從右腋上玉皇閣，窮塔頂，既暮始下。蓋後殿正嵌崖腳，其層亘之崖，重重上盤，而路各從兩旁腋間，分道橫披而入，其前既懸削，不能直上，而上亦中斷，不能交通，故殿後第一層分嵌三竅，北竅二重，路從北腋轉，南竅一重，路從南腋轉，俱回臨殿上，而中間不通。其上又環為第二層，殿後仰瞻不見也。路又從玉皇閣北轉，即憑臨第一層之上，從突崖北陟，躡北支西上三里余，凌後峰之頂。

dǐng pō píng, xī bàn lǐ, yǒu bái tǎ dāng píng jiān, yòu zhōng wā wèi tǔ táng zhě èr ér wú shuǐ. wā zhī nán, jiē shí pō wài tū, píng guǐ rú táng yàn, ér shí miàn yǒu wén rú lóng lín, yǒu xiǎo wā qiàn qí shàng, jiē qiǎn ér yǒu shuǐ. qí dǐng jí xī bìng dà fēng, qí fēng héng liè shàng sǒng, xī yōng rú píng, yù niè qí shàng, lù jué rì mù ér zhǐ.
頂頗平，西半里，有白塔當坪間，又中窪為土塘者二而無水。窪之南，皆石坡外突，平庋如塘堰，而石面有紋如龍鱗，有小窪嵌其上，皆淺而有水。其頂即西並大峰，其峰橫列上聳，西擁如屏，欲躡其上，路絕日暮而止。

sēng yán qí shàng yǒu tiān chéng shí xiàng, bìng bù jié shí chí, yú suǒ dǔ pō bù yī, yì shǎo jiù diāo kè, bù biàn shú wèi tiān chéng yě.
僧言其上有天成石像，並不竭石池，余所睹頗不一，亦少就雕刻，不辨孰為天成也。

shí qī rì yóu shí bǎo fàn ér xià shān. èr lǐ, dù qiáo dōng shàng, jí zhuǎn dōng nán, èr lǐ, dōng yú qí jí, nǎi zhuǎn ér nán xíng. jiàn xià, zhuǎn ér xī nán, sān lǐ, yòu zhuǎn ér dōng, yī lǐ, xún shān nán zhuǎn. qí dì mǎ yīng shèng kāi, shí yú xiǎo duǒ cù chéng yī cóng, yīn hóng duó mù, yǔ shān chá tóng yàn. èr lǐ, guò yī nán dù zhī jí, lǐ yú, yuè lǐng ér nán, shǐ wàng jiàn shā xī zhī wù, pì yú dōng lù.
十七日由石寶飯而下山。二里，度橋東上，即轉東南，二里，東逾其脊，乃轉而南行。漸下，轉而西南，三里，又轉而東，一里，循山南轉。其地馬纓盛開，十餘小朵簇成一叢，殷紅奪目，與山茶同艷。二里，過一南度之脊，里余，越嶺而南，始望見沙溪之塢，辟於東麓。

suǒ zhì zhī fēng, yǔ dōng jiè dà shān xiāng chí ér nán, zhōng jiā dà wù, ér jiàn chuān hú zhī liú, hé tuó qiáng jiāng chū xiá guàn yú chuān zhōng, suǒ wèi shā xī yě.
所陟之峰，與東界大山相持而南，中夾大塢，而劍川湖之流，合駝強江出峽貫於川中，所謂沙溪也。

qí wù dōng xī kuò wǔ liù lǐ, nán běi bù xià wǔ shí lǐ, suǒ chū mǐ gǔ shén shèng.
其塢東西闊五六里，南北不下五十里，所出米谷甚盛。

jiàn chuān zhōu jiē lái qǔ zú yān. cóng lǐng nán xíng yòu èr lǐ, fēng tóu shí hū yǒng qǐ, rú shī rú xiàng, gāo zhě chéng yá, bēi ǎi xiǎo zhě wèi jí, chuān mén dǎo bàn, jué qí yǒu yì, ér bù zhī qí jí zhōng shān yě.
劍川州皆來取足焉。從嶺南行又二里，峰頭石忽湧起，如獅如象，高者成崖，卑矮小者為級，穿門蹈瓣，覺其有異，而不知其即鐘山也。

qù ér hòu zhī zhī, yù zài fǎn guān, yǐ wú jí yǐ.
去而後知之，欲再返觀，已無及矣。

yòu yī lǐ, suì dōng nán xià, sān lǐ jí qí lù.
又一里，遂東南下，三里及其麓。

cóng tián chéng jiān dōng nán xíng, èr lǐ, dé yī dà cūn, yuē shā tuǐ. yù yī sēng, jí shí bǎo shān zhī zhǔ sēng yě, yù liú yú hái guān zhōng shān, qiě yán: cóng cǐ xī sì shí lǐ, guò jué shí píng, jí tōng yáng cūn lán zhōu, yóu lán zhōu chū wǔ yán jǐng, jìng cóng yún lóng zhōu dǐ yǒng chāng, shén biàn. yú jiāng cóng zhī, yǐ làng qióng hé cháo ā wèi wù, qiě yù yī guān dà lǐ, gèng wén cǐ dì dōng qù jí guān yīn shān, wèi hè qìng dà lǐ tōng dào, ruò shě cǐ ér xī, jí duō wèi liǎo zhī yuàn.
從田塍間東南行，二里，得一大村，曰沙腿。遇一僧，即石寶山之主僧也，欲留余還觀鐘山，且言：「從此西四十里，過蕨食坪，即通楊村、蘭州，由蘭州出五鹽井，徑從雲龍州抵永昌，甚便。」余將從之，以浪穹何巢阿未晤，且欲一觀大理，更聞此地東去即觀音山，為鶴慶、大理通道，若舍此而西，即多未了之願。

nǎi bié sēng dōng nán xíng chéng jiān, sān lǐ zhì sì tún, cūn lú shén shèng, shā xī zhī shuǐ liú qí dōng, yǒu mù liáng dōng xī jià qí shàng, shén zhǎng. dù qiáo, yòu dōng nán wàng xiá pō ér qū, èr lǐ, yóu xiá niè pō dōng xiàng shàng zhě wǔ lǐ, dé yī pō dǐng, jù ér fàn. yòu dōng yī lǐ yú, jiàn lù yòu yǒu xiá xī zhuì rú huà qiàn rú dāo huà kè chū de gōu qiàn, qí nán yǒu yá běi xiàng, yī dòng yì běi xiàng pì mén, jiān yú zhuì xiá, wéi gé yá tiào wàng, bù jí pān yě.
乃別僧東南行塍間，三里至四屯，村廬甚盛，沙溪之水流其東，有木樑東西駕其上，甚長。度橋，又東南望峽坡而趨，二里，由峽躡坡東向上者五里，得一坡頂，踞而飯。又東一里余，見路右有峽西墜如劃塹如刀劃刻出的溝塹，其南有崖北向，一洞亦北向辟門，艱於墜峽，惟隔崖眺望，不及攀也。

yòu dōng lǐ yú, dǐ dōng jí zhī xià, yǒu jiàn zì běi lái, xiǎo shuǐ liú qí zhōng, nán zhù xī zhuì xiá jiān. dà lù shè jiàn ér dōng yú jí, yǐ nǎi zhī qí wèi sān yíng dào, rú yù qū guān yīn shān, dāng sù jiàn ér běi rù wù. yú nǎi fù fǎn jiàn xī, běi xiàng sù zhī rù, xíng jiā zhōng, jìng shèn wēi, liǎng páng shí shù jiàn hé. èr lǐ chū jiā, nǎi dōng běi niè pō ér shàng, pō jiān wàn sōng sēn liè, mǎ yīng huā yìng rì shāo lín, ér bù wén rén shēng.
又東里余，抵東脊之下，有澗自北來，小水流其中，南注西墜峽間。大路涉澗而東逾脊，已乃知其為三營道，如欲趨觀音山，當溯澗而北入塢。余乃復返澗西，北向溯之入，行夾中，徑甚微，兩旁石樹漸合。二里出夾，乃東北躡坡而上，坡間萬松森列，馬纓花映日燒林，而不聞人聲。

wǔ lǐ, zhuǎn ér dōng, yòu shàng wǔ lǐ, shǐ niè qí jí. jí nán běi jù fēng, zhōng fǎn wā ér chéng ào, chuān ào yī lǐ, shǐ dōng běi xiàng ér xià. wàng jiàn dōng jiè, yáo shān píng liè, shàng gàn yún hàn, ér qí xià zhī chēng lǒng pán, yóu bù jiàn xià pì zhī wù yě.
五里，轉而東，又上五里，始躡其脊。脊南北俱峰，中反窪而成坳，穿坳一里，始東北向而下。望見東界，遙山屏列，上干雲漢，而其下支撐隴盤，猶不見下辟之塢也。

zhuì xiá ér xià èr lǐ, yòu jiàn dōng lù hǎi zǐ yī wéi, shuǐ guāng rú dài, fú yìng shān gǔ, rán qí jìng wú sāi, dì wàng zhī dōng xià. yòu èr lǐ, shǐ yǒu lù zì běi dǐng ér xià, suí zhī dōng běi jiàng, yòu wǔ lǐ yú, shǐ jí shān lù. lù zhī dōng, píng hè nèi huán, xiǎo shān wài rào, zì xī dà shān běi lù fēn zhī, huí huán dōng bào, yòu zhuǎn ér xī, jiā yú nán lù, sì zhōu rú chéng, zhōng pì rú guī, běi bàn yǎn wèi píng chóu, nán bàn zhū wèi hǎi zǐ.
墜峽而下二里，又見東麓海子一圍，水光如黛，浮映山谷，然其徑蕪塞，第望之東下。又二里，始有路自北頂而下，隨之東北降，又五里余，始及山麓。麓之東，平壑內環，小山外繞，自西大山北麓分支，迴環東抱，又轉而西，夾於南麓，四周如城，中辟如規，北半衍為平疇，南半瀦為海子。

hǎi zǐ zhī shuǐ, fǎn xī nán bī dà shān zhī lù, pò xiá zhuì qù, qí zhōng gài lìng yì tiān yě.
海子之水，反西南逼大山之麓，破峽墜去，其中蓋另一天也。

dāng hè zhī zhōng, yǒu jū lú pián jí, shì wèi luó mù shào. qí běi gāng fēng, rú fù yǐ píng fēng dú yōng yú hòu, ér qián yǒu lú shì yǐ qí yáng, shì wèi lǐ shì zhī jū. lǐ míng mǒu, yǐ jìn shì rèn lì bù láng.
當壑之中，有居廬駢集，是為羅木哨。其北岡峰，如負扆ｙǐ屏風獨擁於後，而前有廬室倚其陽，是為李氏之居。李名某，以進士任吏部郎。

jīn qí jiā jū.
今其家居。

dì líng rén jié, xìn yǒu zhēng líng yàn zāi.
地靈人傑，信有徵靈驗哉。

dōng xíng chéng chóu jiān èr lǐ, guò luó mù shào cūn. yòu dōng yī lǐ yú, yǒu dà dào zì xī běi xiàng dōng nán jiāo guò zhī. yòu dōng bàn lǐ, dǐ dōng gāng xià, xún zhī ér běi, bàn lǐ, nǎi dōng xiàng yú ào ér shàng, yòu bàn lǐ nǎi xià, jí qí dōng lù, shù jiā bīn dōng xī ér jū. qí xī zì sān chà lù jiàn xiá fā yuán, jīng guān yīn shān guò cǐ, ér xī nán rào chū dòng bí, hé làng qióng hǎi zǐ jí fèng yǔ mèn jiāng, ér tóng rù pǔ tuó kōng, nán jīng zhōng suǒ xià ěr hǎi zhě yě. qí shí jiāng mù, dān zhě yù zhǐ, wèn cūn rén bù dé, nǎi wù cóng cūn nán dù xiǎo qiáo, yóu xī dōng dà dào běi xíng.
東行塍疇間二里，過羅木哨村。又東一里余，有大道自西北向東南交過之。又東半里，抵東岡下，循之而北，半里，乃東向逾坳而上，又半里乃下，及其東麓，數家瀕東溪而居。其溪自三岔路澗峽發源，經觀音山過此，而西南繞出洞鼻，合浪穹海子及鳳羽悶江，而同入普陀崆，南經中所下洱海者也。其時將暮，擔者欲止，問村人不得，乃誤從村南度小橋，由溪東大道北行。

èr lǐ, dé guān yīn pù cūn, yǐ rì mù yǐ, suì sù.
二里，得觀音鋪村，已日暮矣，遂宿。

shí bā rì mèi shuǎng cù fàn, ér dān fū táo yǐ. jiǔ zhī, diàn rén hòu suǒ yú zī wèi sòng làng qióng.
十八日昧爽促飯，而擔夫逃矣。久之，店人厚索余貲ｚī為送浪穹。

suì nán xíng èr lǐ, guò yī shí qiáo, xún dōng shān zhī lù ér nán, qī lǐ, zhì niú jiē zǐ. xún shān nán qù, wèi sān yíng dà dào yóu qí xī nán, guò rè shuǐ táng, xíng wù zhōng, wèi làng qióng jiān dào. gài cǐ dì yǐ wèi làng qióng hè qìng quǎn yá cuò rǎng yǐ. yú shì xī nán cóng zhī pō xià, yī lǐ, guò rè shuǐ táng, yǒu jū lú rào zhī. yú nán xíng chéng jiān, qí wù kuò rán dà kāi.
遂南行二里，過一石橋，循東山之麓而南，七里，至牛街子。循山南去，為三營大道；由岐西南，過熱水塘，行塢中，為浪穹間道。蓋此地已為浪穹、鶴慶犬牙錯壤矣。於是西南從支坡下，一里，過熱水塘，有居廬繞之。余南行塍間，其塢擴然大開。

xī nán bā lǐ, yǒu xiǎo xī zì dōng ér xī zhù.
西南八里，有小溪自東而西注。

yuè xī yòu nán, dōng tiào sān yíng, jū lú shén shèng, yǐ dōng shān zhī lù, qí fēng gèng chóng xī wàng xī liú, bī xī shān zhī lù, qí chóu gèng wò guò cǐ zhōng héng zhī xī, yǐ quán wèi làng qióng jìng yǐ.
越溪又南，東眺三營，居廬甚盛，倚東山之麓，其峰更崇；西望溪流，逼西山之麓，其疇更沃；過此中橫之溪，已全為浪穹境矣。

sān yíng yì làng qióng jìng nèi, yú shǐ cóng jī shān wén qí míng, yǐ wèi shān yīn yě, ér hé yǐ dāng shān zhī nán?
三營亦浪穹境內，余始從雞山聞其名，以為山陰也，而何以當山之南？

zhì shì ér zhī mù xī píng zài dìng fó guāng zhài, yǐ qí dì xiǎn yào, tè lì sān yíng yǐ kòng è zhī. tǔ rén hū yíng wèi yīn, suì bù miǎn yǔ huì jī zhī lín xiàn tóng yī chēng wèi mò biàn yǐ.
至是而知沐西平再定佛光寨，以其地險要，特立三營以控扼之。土人呼營為「陰」，遂不免與會稽之鄰縣同一稱謂莫辨矣。

yòu nán shí lǐ, zé dà xī zì xī ér dōng xiàng qū. yóu qí xī, yǒu mù qiáo nán běi kuà zhī, qiáo zuǒ yòu jù yǒu cūn lú. nán dù zhī, xíng xī zhī xī sān lǐ, xī fù zì dōng ér xī xiàng qū. yòu dù qiáo ér xíng xī zhī dōng sān lǐ, yú shì qí xī xī bī xī shān nán tū zhī zuǐ, lù dōng nán zhì lǒng ér xíng. sì lǐ, zé dà xī yòu zì xī ér dōng xiàng qū, yǒu shí liáng nán kuà zhī, ér liáng yǐ zhōng pǐ, zhì zhī pō wēi.
又南十里，則大溪自西而東向曲。由其西，有木橋南北跨之，橋左右俱有村廬。南度之，行溪之西三里，溪復自東而西向曲。又度橋而行溪之東三里，於是其溪西逼西山南突之嘴，路東南陟隴而行。四里，則大溪又自西而東向曲，有石樑南跨之，而梁已中圮，陟之頗危。

liáng zhī nán, jū lú yì shèng, yǒu guān dì miào dōng nán xiàng, shì wèi dà tún. tún zhī xī, yī shān běi zì xī dà shān fēn zhī nán tū, qí dōng nán yòu yǒu yī shān, nán zì dōng dà shān fēn zhī běi tū, ruò chí héng zhī zhēn, dōng xī jiāo duì, ér zhōng bù jiē. dà xī zhī shuǐ běi dǎo chū dòng bí zhī dōng chuí, yòu qū ér nán huán dōng héng shān zhī xī lù, ruò suō zhī chuān qí xì zhě. liǎng shān jì fēn xuán wù zhōng, wù yì ruò jiè ér wèi èr.
梁之南，居廬亦盛，有關帝廟東南向，是為大屯。屯之西，一山北自西大山分支南突，其東南又有一山，南自東大山分支北突，若持衡之針，東西交對，而中不接。大溪之水北搗出洞鼻之東垂，又曲而南環東橫山之西麓，若梭之穿其隙者。兩山既分懸塢中，塢亦若界而為二。

yú shì yòu xī nán xíng chéng jiān, sān lǐ, zhuǎn ér xī, sān lǐ, guò yī xiǎo shí liáng, qí xī zé píng hú hào rán, běi jiē hǎi zǐ, nán yìng shān guāng, ér xī fú zhì dié, yǒu dī jiè qí zhōng, zhí xī ér dá yú chéng. nǎi zūn dī xī xíng, jí shì míng shèng sū dī, suī wú liù qiáo huā liǔ, ér sì shān huán cuì, zhōng fù nòng zhū, yòu xī zǐ zhī suǒ bù néng jí yě.
於是又西南行塍間，三里，轉而西，三里，過一小石樑，其西則平湖浩然，北接海子，南映山光，而西浮雉堞，有堤界其中，直西而達於城。乃遵堤西行，極似明聖蘇堤，雖無六橋花柳，而四山環翠，中阜弄珠，又西子之所不能及也。

hú zhōng yú fǎng fàn fàn, rōng cǎo xīn pú, diǎn qióng fēi cuì, yǒu bù jǐn cāng máng wú biān liàn yàn shuǐ shì hào dà, shuǐ bō liú dòng zhī jí, hú míng cí bì, yǒu yǐ yě. xī èr lǐ, hú zhōng yǒu fù zhōng xuán, bǎi jiā jū qí shàng. nán yǒu yī tū shí, gāo liù chǐ, dà sān zhàng, qí xíng rú guī.
湖中魚舫泛泛，茸草新蒲，點瓊飛翠，有不盡蒼茫、無邊瀲灩水勢浩大，水波流動之急，湖名「茈碧」，有以也。西二里，湖中有阜中懸，百家居其上。南有一突石，高六尺，大三丈，其形如龜。

běi yǒu yī huí gāng, gāo sì chǐ, zhǎng shí yú zhàng, dōng tū ér áng qí shǒu, zé shé shí yě. guī yǔ shé jiāo pán yú yī fù zhī jiān, sì páng fèi quán téng yì zhě jiǔ xué, ér guī zhī kǒu xiàng dōng nán, shé zhī kǒu xiàng dōng běi, jiē zhāng wěn tǔ fèi, jiāo liú huán yì yú zhòng hú zhī nèi.
北有一回岡，高四尺，長十餘丈，東突而昂其首，則蛇石也。龜與蛇交盤於一阜之間，四旁沸泉騰溢者九穴，而龜之口向東南，蛇之口向東北，皆張吻吐沸，交流環溢於重湖之內。

guī zhī shàng jiàn xuán wǔ gé, yǐ jiǔ xué huán qí xià, jīn míng jiǔ qì tái.
龜之上建玄武閣，以九穴環其下，今名九炁ｑì台。

yú xún guī zhī nán, jiàn qí è zhōng fèi shuǐ, qí shàng chún fù chū, wèi rén jī quē, qí shuǐ rè bù kě yǐ zhuó. yǒu sēng jiàn yú yuǎn zhì, suì liú fàn, qiě jí fū pū yān. qí běi shé gāng zhī xià, yì xīn jiàn yī ān, yú yǐ rù chéng jí, bù xiá biàn lì.
余循龜之南，見其齶中沸水，其上唇覆出，為人擊缺，其水熱不可以濯。有僧見余遠至，遂留飯，且及夫仆焉。其北蛇岡之下，亦新建一庵，余以入城急，不暇遍歷。

yóu tái xī fù xíng dī jiān, yī lǐ, dù yī píng qiáo, yòu èr lǐ, rù làng qióng dōng mén. yī lǐ, dǐ xī shān zhī xià, nǎi nán zhuǎn rù hù míng sì, qì xíng lǐ yú fāng zhàng.
由台西復行堤間，一里，度一平橋，又二里，入浪穹東門。一里，抵西山之下，乃南轉入護明寺，憩行李於方丈。

sì dōng xiàng, qí diàn yǐ jiǔ chǎng, sēng fāng xiū shì zhī. sì zhī nán wèi wén chāng gé, yòu nán wèi wén miào, jiē dōng xiàng, ér wēn quán jí yáng yì yú qí běi. jì qì xíng lǐ, shí fǔ guò wǔ, rù kòu hé gōng cháo ā, yī jiàn jí bǎ bì rù lín, xīn rán hèn wǎn, suì liú zhuó jí gèng tiān hēi hòu dǎ gēng, réng mìng qí zhǎng jūn sòng zhì sì sù yān, hé míng míng fèng, yǐ jīng kuí chū shòu sì chuān pí xiàn lìng, shēng zhè jiāng yán yùn pàn guān. cháng yǔ méi gōng dào yú sù lǚ, yù hòu jiàn bù dé. qí yǔ chén mù shū shī, yǒu sǐ kuì wáng zǐ zhī, shēng kuì xú xiá kè zhī jù, yú xīn kuì zhī, yì bù néng wàng. hòu gōng zhuǎn lù ān zhōu zhī zhōu, yú jí xī yóu chū mén. zhì diān shěng, dé shì jí, ér lù ān yǐ yì rén ér zhì xùn dōng lái zhě, yòu zhī lù ān yǐ wèi liú kòu suǒ pò, xīn yì chōng chōng. zhì jìn níng, huì jiào yù zhào jūn, wèi lù liáng rén, chū zì háng zhōu zhuǎn rèn zhì jìn níng, wèn zhī, zhī qí wèi háng zhōu gù jiāo yě, yán lái shí cóng gé jiāng wèn xùn, zhī gōng yǐ dīng jiān xiān guī. hòu wù jī zú dà jué sì yī sēng, nǎi jūn zhī qī, shǐ zhī guǒ guī, yǐ yōu lí rèn, jí chéng pò, dǐ jiā yì wèi jiǔ yě.
寺東向，其殿已久敞，僧方修飾之。寺之南為文昌閣，又南為文廟，皆東向，而溫泉即洋溢於其北。既憩行李，時甫過午，入叩何公巢阿，一見即把臂入林，欣然恨晚，遂留酌及更天黑後打更，仍命其長君送至寺宿焉，何名鳴鳳，以經魁初授四川郫縣令，升浙江鹽運判官。嘗與眉公道余素履，欲候見不得。其與陳木叔詩，有「死愧王紫芝，生愧徐霞客」之句，余心愧之，亦不能忘。後公轉六安州知州，余即西遊出門。至滇省，得仕籍，而六安已易人而治；訊東來者，又知六安已為流寇所破，心益忡忡。至晉寧，會教諭趙君，為陸涼人，初自杭州轉任至晉寧，問之，知其為杭州故交也，言來時從隔江問訊，知公已丁艱先歸。後晤雞足大覺寺一僧，乃君之戚，始知果歸，以憂離任，即城破，抵家亦未久也。

shí jiǔ rì hé jūn fù jù cān yú jiā, xié xíng lǐ rù wén miào xī wǔ, nǎi qí yīn liú jūn páo shí dú shū chù yě. shàng wǔ, hé jūn jù zhōu dōng guān wài, lā yú tóng zhū láng sì rén dēng zhōu. zhōu xiǎo jǐn róng sì rén, liǎng zhōu shòu bā rén, suì fàn hú ér běi. zhōu bù yòng jí, yǐ zhú gāo cì shuǐ ér yǐ. dù hú dōng běi sān lǐ, hú xīn jiàn yú shě liǎng sān jiā, yǒu duàn gěng chuí yáng huán zhī, hé jūn jiāng jiù qí chù, jié lóu zhuì tíng, wǎn nà hú shān zhī shèng, mìng yú yù tí lián é, yú wěi wěi jí dá yīng. tiào lǎn jiǔ zhī, réng fàn zhōu xī běi, èr lǐ, suì yóu hú ér rù hǎi zǐ. nán hú běi hǎi, xíng rú hú lú, ér zhōng shù rú hú lú zhī jǐng yān. hú dà ér qiǎn, hǎi xiǎo ér shēn, hú míng cí bì, hǎi míng ěr yuán. dōng wèi chū dòng bí, xī wèi tuán tóu cūn, běi wèi lóng wáng miào, sān miàn shān huán chéng wō, ér hǎi zǐ zhōng yì, nán chū ér wèi hú.
十九日何君復具餐於家，攜行李入文廟西廡，乃其姻劉君匏石讀書處也。上午，何君具舟東關外，拉余同諸郎四人登舟。舟小僅容四人，兩舟受八人，遂泛湖而北。舟不用楫，以竹篙刺水而已。渡湖東北三里，湖心見漁舍兩三家，有斷埂垂楊環之，何君將就其處，結樓綴亭，綰納湖山之勝，命余豫題聯額，余唯唯即答應。眺覽久之，仍泛舟西北，二里，遂由湖而入海子。南湖北海，形如葫蘆，而中束如葫蘆之頸焉。湖大而淺，海小而深，湖名茈碧，海名洱源。東為出洞鼻，西為剸頭村，北為龍王廟，三面山環成窩，而海子中溢，南出而為湖。

hǎi zǐ zhōng yāng, dǐ shēn shù zhàng, shuǐ sè chéng yíng, yǒu liú lí guāng, xué cóng shuǐ dǐ pēn qǐ, rú guàn zhū lián bì, jié wèi zhù wéi, shàng yuè shuǐ miàn zhě chǐ xǔ, cóng páng yáo qù shuǐ zhōng zhī yǐng, qiān huā fāng ruǐ, pēn chéng zhū shù, lì lì fēn míng, sī sī bù luàn, suǒ wèi líng hǎi yào zhū yě.
海子中央，底深數丈，水色澄瑩，有琉璃光，穴從水底噴起，如貫珠聯璧，結為柱幃，上躍水面者尺許，從旁遙覷水中之影，千花方蕊，噴成珠樹，粒粒分明，絲絲不亂，所謂「靈海耀珠」也。

shān hǎi jīng wèi ěr yuán chū bà gǔ shān, jí cǐ.
《山海經》謂洱源出罷谷山，即此。

yáng tài shǐ yǒu fàn hú qióng ěr yuán yí bēi méi shān jiān, hé jūn jìn gòu dé zhī, jiāng wèi lì tíng yǐ zhì qí shèng yān.
楊太史有《泛湖窮洱源》遺碑沒山間，何君近購得之，將為立亭以志其勝焉。

cóng hǎi zǐ xī nán yá dēng lù, xī xíng tián jiān, rù yī ān, jí hù míng sì zhī xià yuàn yě. hé jūn zhī qī, yǐ jù cān ān zhōng, wèi zhī zuì bǎo. xià wǔ, réng xià zhōu fàn hú, xī nán èr lǐ, zài rù xiǎo gǎng, hé jūn wèi yīn jiā lā qù, liǎng yòu láng liú shì, lìng liǎng zhǎng jūn tóng yú hái, wǎn cān ér sù wén miào xī wǔ.
從海子西南涯登陸，西行田間，入一庵，即護明寺之下院也。何君之戚，已具餐庵中，為之醉飽。下午，仍下舟泛湖，西南二里，再入小港，何君為姻家拉去，兩幼郎留侍，令兩長君同餘還，晚餐而宿文廟西廡。

èr shí rì hé jūn wèi guī, liǎng zhǎng jūn qīng chén hòu fàn, nǎi xié hé bào qín, jìng dī ér dōng, zài wèi jiǔ qì tái zhī yóu. nǐ yù yú chí, ér yù chí wú fù shì, shì rì yǐ jiē zǐ, yù zhě zá dá, nǎi yǐ. suì yóu xīn ān jū shé kǒu wēn quán, qì nòng jiǔ zhī, réng zhì jiǔ qì tái, fǔ qín mìng zhuó. hé zhǎng jūn bù tè wén zhāng shàn zǎo, ér sī zhú lè qì de zǒng chēng jù jīng. jiù guī kǒu quán yuè jī luǎn wèi cān, wèi shèng yú tāng zhǔ zhě. yǐ ér sì sēng gèng chū hé zuǒ shāng, xià wǔ nǎi fǎn. xī fēng shén jí, hé zhǎng jūn bào qín xiàng fēng ér xíng, yǐ fēng yùn xián, qí shēng líng líng zhǐ shēng yīn qīng yuè, shān shuǐ zhī diào, gèng chū zì rán yě.
二十日何君未歸，兩長君清晨候飯，乃攜盒抱琴，竟堤而東，再為九炁台之游。擬浴於池，而浴池無覆室，是日以街子，浴者雜沓，乃已。遂由新庵掬蛇口溫泉，憩弄久之，仍至九炁台，撫琴命酌。何長君不特文章擅藻，而絲竹樂器的總稱俱精。就龜口泉瀹雞卵為餐，味勝於湯煮者。已而寺僧更出盒佐觴，下午乃返。西風甚急，何長君抱琴向風而行，以風韻弦，其聲泠泠ｌíｎｇ指聲音清越，山水之調，更出自然也。

èr shí yī rì hé jūn guī, fàn yú yú qián lóu, yǐ qí jí shì yú, zhōng yǒu wèi yú yǒng zhě. yú yì zuò èr shī yǐ chóu zhī.
二十一日何君歸，飯余於前樓，以其集示余，中有為余詠者。余亦作二詩以酬之。

èr shí èr rì hé jūn tè shè yàn yàn yú. yú yǐ xiǎo jí yù zàn wò, kěn cí bù huò tóng yì, qiáng qǐ fù zhuó. hé jūn chū suǒ cáng shān gǔ zhēn jī yáng shēng ān shǒu juàn shì yú.
二十二日何君特設宴宴余。余以小疾欲暫臥，懇辭不獲同意，強起赴酌。何君出所藏山谷真跡、楊升庵手卷示余。

èr shí sān rì hé zhǎng jūn lián qí tóng wèi fó guāng zhài zhī yóu.
二十三日何長君聯騎同為佛光寨之游。

fó guāng zhài zhě, làng qióng dōng shān zhī zuì gāo xiǎn chù. dōng shān běi zì guān yīn shān nán xià, yī qióng ér wèi sān yíng hòu shān, zài qióng ér wèi fó guāng zhài, sān qióng ér wèi líng yīng shān, qí shì jiē chóng xióng rú píng, lián zhàng tiān bàn, yáo wàng suī zhī lǒng, qí zhōng shí duō bēng yá dié bì, bù yì pān jī, gù fó guāng zhài sù chēng tiān xiǎn.
佛光寨者，浪穹東山之最高險處。東山北自觀音山南下，一穹而為三營後山，再穹而為佛光寨，三穹而為靈應山，其勢皆崇雄如屏，連障天半，遙望雖支隴，其中實多崩崖疊壁，不易攀躋，故佛光寨夙稱天險。

míng shèng zhì wèi wèi mèng huò shǒu zhài, rán zài yú dèng chuān, ér bù zài yú làng qióng, wù yǐ.
《名勝志》謂為孟獲首寨，然載於鄧川，而不載於浪穹，誤矣。

guó chū jì píng diān xī, yǒu pǔ yán dǔ zhě, fù jù cǐ yǐ pàn, jiǔ zhēng bù xià, shù nián ér hòu kè zhī. jīn yǐ qí dì jiàn líng guāng sì. cóng sì hòu ér shàng, yǒu yī nǚ guān zuì xiǎn, yán yī nǚ dāng guān, mò zhī néng yuè yě.
國初既平滇西，有普顏篤者，復據此以叛，久征不下，數年而後克之。今以其地建靈光寺。從寺後而上，有一女關最險，言一女當關，莫之能越也。

yán dǔ jù zhài, yǐ zhū nǚ zǐ fēn shǒu fēng tóu, yáo wàng shān xià, wú suǒ bù jiàn.
顏篤據寨，以諸女子分守峰頭，遙望山下，無所不見。

cóng guān ér shàng, jí tōng hòu shān zhī dào, běi chū qī píng, nán xià běi yá zhě yě. yú wén qí shèng, gù yǔ zhǎng jūn xiān jí zhī. réng cóng jiǔ qì tái, gòng shí lǐ, guò dà tún shí liáng. qí liáng yǐ zhé ér chóng jiàn, héng mù qiáo yǐ dù. suì cóng dōng běi xíng wǔ lǐ, zhuǎn ér dōng, cóng jìng lù yòu sān lǐ, zhí dǐ dōng shān xià, nǎi yán shān dōng běi shàng, yòu èr lǐ ér jí líng guāng sì. sì mén dōng xiàng, xià lín yáo chuān, qí qián pō suī jùn ér shí bù duō, wéi sì qián yī shí, gāo tū rú wū. qián lóu hòu diàn, liǎng wǔ wèi chuī wò zhī suǒ, nǎi hé jūn zhī bó mǒu fǔ bié jià suǒ jiàn, jīn qiě jiù pǐ yǐ. yú zhì, xiān yǒu sān kè zài, jiē lǚ xìng, yī shǎo ér má yī zhě, wèi lǚ huī shǐ zi, qí èr zhǎng zhě, jí qí shū yě. jù cān xiāng xiǎng, wèi yú yán yī nǚ guān zhī shèng, yù jí dēng zhī, zhū jūn wèi rì wǎn bù jí. dài xià wǔ, zhū lǚ bié qù, hé zhǎng jūn yì wǎng sān yíng qī jiā, yú dú liú sì zhōng, wèi míng chén biàn lì zhī jì. zhū lǚ liú shū guǒ yú sēng, lìng gōng yú, qiě dǎo yú yóu.
從關而上，即通後山之道，北出七坪，南下北牙者也。余聞其勝，故與長君先及之。仍從九炁台，共十里，過大屯石樑。其梁已折而重建，橫木橋以度。遂從東北行五里，轉而東，從徑路又三里，直抵東山下，乃沿山東北上，又二里而及靈光寺。寺門東向，下臨遙川，其前坡雖峻而石不多，惟寺前一石，高突如屋。前樓後殿，兩廡為炊臥之所，乃何君之伯某府別駕所建，今且就圮矣。余至，先有三客在，皆呂姓，一少而麻衣者，為呂揮使子，其二長者，即其叔也。具餐相餉，為余言一女關之勝，欲即登之，諸君謂日晚不及。迨下午，諸呂別去，何長君亦往三營戚家，余獨留寺中，為明晨遍歷之計。諸呂留蔬果於僧，令供余，且導余游。

èr shí sì rì chén qǐ suǒ fàn, jí tóng sì sēng cóng sì hòu jī wēi pō ér shàng.
二十四日晨起索飯，即同寺僧從寺後躋危坡而上。

èr lǐ yú, yǒu qí: běi pán rù xiá zhě, xiàng zhài zhǐ dào yě lì jí zhí shàng ér nán yuè fēng tóu zhě, xiàng yī nǚ guān dào yě. yú cóng qí shàng zhě, yī lǐ yú, líng pō zhī jí, suí zhī nán zhuǎn, fǔ kàn jí dōng pán jiā zhōng, yǒu yí zhǐ wéi qiáng, jí pǔ yán dǔ zhī jiù zhài yě, fǎn zài qí xià yǐ. nán yī lǐ, fēng tóu shǐ yǒu shí lěi lěi. cóng qí xià dōng zhuǎn, nán tū wēi yá, běi lín zhài dǐ, xiàn jìng héng yāo.
二里余，有岐：北盤入峽者，向寨址道也；歷級直上而南越峰頭者，向一女關道也。余從其上者，一里余，凌坡之脊，隨之南轉，俯瞰脊東盤夾中，有遺址圍牆，即普顏篤之舊寨也，反在其下矣。南一里，峰頭始有石累累。從其下東轉，南突危崖，北臨寨底，線徑橫腰。

xià quē
（下缺）

èr shí wǔ rì zhì yuè zhōng jù quē
（二十五日至月終俱缺）