èr shí sì rì jiē gǔ wèi jué, táng jūn lìng rén zhì, yán zǎo qǐ guān tiān sè, jiàn yīn yún niàng yǔ, fēng hán xí rén, qǐ zài chí yī rì, hòu shāo jì nǎi xíng. yú xiè zhī yuē: xíng bù róng chí, suī yǔ bù wèi zǔ yě, jí qǐ, fēng yǔ qī qí, lìng rén yǒu àn rán hún xiāo yì. lìng páo rén sù zuò fàn, yú chū bié táng dà lái. shí yú yù cóng hǎi kǒu ān níng fǎn shěng, wán shěng xī nán yú zhū shèng, cóng xī běi fù mín guān táng láng chuān xià liú, ér qǔ dào wǔ dìng, yǐ wǎng jī zú, nǎi yǐ xíng lǐ zhī zhòng zhě, tuō dà lái lìng rén lìng jī wǎng shěng, ér yú dé qīng jù xī xíng yān. fāng dǐ dà lái zhái, bào jìn níng gōng yǐ zhì xià dào, jí tóng dà lái jí huáng shì kūn yù hái dào zhōng. jìn níng gōng fù jù zhuó yú dào, mò mǎ yú mén. shí tiān sè fù lǎng, suì jǔ dà gōng jiǔ qì, dēng qí jiù dào.
二十四日街鼓未絕，唐君令人至，言早起觀天色，見陰雲釀雨，風寒襲人，乞再遲一日，候稍霽乃行。余謝之曰：「行不容遲，雖雨不為阻也，」及起，風雨淒其，令人有黯然魂消意。令庖人速作飯，余出別唐大來。時余欲從海口、安寧返省，完省西南隅諸勝，從西北富民觀螳螂川下流，而取道武定，以往雞足，乃以行李之重者，托大來令人另齎往省，而余得輕具西行焉。方抵大來宅，報晉寧公已至下道，亟同大來及黃氏昆玉還道中。晉寧公復具酌於道，秣馬於門。時天色復朗，遂舉大觥ｇòｎｇ酒器，登騎就道。

cóng xī mén sān lǐ, dù sì tòng qiáo.
從西門三里，度四通橋。

cóng dà dào zhí xī xíng, bàn lǐ, shàng pō, cóng qí xī xiá zhuǎn ér xī nán shàng, yī lǐ bàn, zhí niè wàng hè lǐng xī ào. yòu xī xià shè yī jiàn, shāo běi, jí bīn diān chí zhī yá. gòng wǔ lǐ, xún nán shān běi lù ér xī, yǒu shí sǒng qǐ fēng tóu, běi xiàng zhǐ diān chí, yǒu cāo gē jiè zhòu zhī zhuàng, shì wèi shí jiāng jūn, yì shí fēng zhī tè wèi chán qiào zhě. qí xī yǒu miào běi xiàng, shì wèi shí yú miào. qí xī nán yòu yǒu shān xī tū qǐ, yà yú jiāng jūn zhě, jí shí yú shān yě. yòu xī èr lǐ, hǎi shuǐ zhōng shí tū cóng cóng, shì wèi niú liàn shí. yá shàng cūn yǔ xiāng, jù yǐ niú liàn míng.
從大道直西行，半里，上坡，從其西峽轉而西南上，一里半，直躡望鶴嶺西坳。又西下涉一澗，稍北，即瀕滇池之涯。共五里，循南山北麓而西，有石聳起峰頭，北向指滇池，有操戈介冑之狀，是為石將軍，亦石峰之特為巉峭者。其西有廟北向，是為石魚廟。其西南又有山西突起，亞於將軍者，即石魚山也。又西二里，海水中石突叢叢，是為牛戀石。涯上村與鄉，俱以牛戀名。

wèi xī yǒu zhòng niú yǐn yú hǎi zǐ, liàn ér bù qù, suì chéng shí yún.
謂昔有眾牛飲於海子，戀而不去，遂成石雲。

yú shì yòu xún xiá ér nán, èr lǐ, yú píng pō nán xià, yǒu shuǐ yī táng, zhí jìn nán shān zhī zú, shì wèi sān jiān táng. táng nán shān luán gāo liè, táng běi dù jí píng yǎn, jí zhī běi, jí diān chí niú liàn. táng shuǐ bù běi xiè ér dōng pò shān yè, shǐ zhī wàng hè zhī mài zì xī lái, bù zì nán lái yě. cóng táng běi xī xiàng sù wù rù, qí wù zì xī ér dōng, jí táng shuǐ zhī shàng liú yě. sān lǐ, wù xī jǐn chù, yǒu sān fēng pái liè qí nán: zuì gāo zhě jí nán shān zhī zài qǐ zhě yě qí zhōng yī fēng, zé zì nán fēng zhī xī rào xiá ér běi, zhì wèi zhōng fēng yān běi fēng zé bīn diān chí, ér dōng dù wèi shí jiāng jūn wàng hè shān zhī mài yǐ.
於是又循峽而南，二里，逾平坡南下，有水一塘，直浸南山之足，是為三尖塘。塘南山巒高列，塘北度脊平衍，脊之北，即滇池牛戀。塘水不北泄而東破山腋，始知望鶴之脈自西來，不自南來也。從塘北西向溯塢入，其塢自西而東，即塘水之上流也。三里，塢西盡處，有三峰排列其南：最高者即南山之再起者也；其中一峰，則自南峰之西繞峽而北，峙為中峰焉；北峰則瀕滇池，而東度為石將軍、望鶴山之脈矣。

zhōng fēng zhī dōng, yǒu cūn luò dāng wù, shì wèi sān jiān cūn, jìn níng cūn luò zhǐ cǐ. xī yán zhōng fēng ér shàng, yī lǐ, yǔ nán fēng duì xiá zhī zhōng, fù zǔ shuǐ wèi táng, bù néng rú dōng táng zhī dà, ér dì zé gāo yǐ. yòu píng shàng ér xī, yī lǐ, yú zhōng fēng zhī jí. cóng jí shàng xī nán zhí xíng, wèi xīn xìng dào yú jí xī běi xià, jí bīn chí nán yá, shì wèi kūn yáng dào ér jìn níng kūn yáng yǐ shì jí wèi jiè yān. yú shì kūn yáng xīn jiù zhōu zhì, jù zài yī wàng. zhí xià bàn lǐ, yán diān chí nán shān lǒng bàn xī xíng, èr lǐ yú, yǒu cūn zài běi yá zhī xià, diān chí zhī shuǐ huán qí qián, shì yuē chì dòng lǐ, yì chí bīn jù luò zhī dà zhě, ér tián zé bù néng chéng hè yān.
中峰之東，有村落當塢，是為三尖村，晉寧村落止此。西沿中峰而上，一里，與南峰對峽之中，復阻水為塘，不能如東塘之大，而地則高矣。又平上而西，一里，逾中峰之脊。從脊上西南直行，為新興道；逾脊西北下，即濱池南涯，是為昆陽道；而晉寧、昆陽以是脊為界焉。於是昆陽新舊州治，俱在一望。直下半里，沿滇池南山隴半西行，二里余，有村在北崖之下，滇池之水環其前，是曰赤峒里，亦池濱聚落之大者，而田則不能成壑焉。

yòu xī yóu cūn hòu yú lǐng nán shàng, jí xī xià, sān lǐ, yǒu cūn yǐ nán shān běi lù. pán qí zuǐ ér xī, yú shì xī xiá zhōng kāi, zì nán ér běi, yǔ xī jiè shān duì jiā chéng wù. qí jí nán zì xīn xìng jiè fēn zhī běi xià, xī yī zhī zhí zǒu ér wèi xīn jiù zhōu zhì, ér běi jǐn yú jiù zhài cūn dōng yī zhī jí chì dòng lǐ zhī hòu shān, bīn chí ér zhǐ. dōng jiè duǎn, xī jiè zhǎng, zhōng kāi píng wù wèi tián, yī xiǎo shuǐ guàn qí zhōng, yì zì nán ér běi rù diān chí, jí zhì suǒ chēng qú làn chuān yě.
又西由村後逾嶺南上，即西下，三里，有村倚南山北麓。盤其嘴而西，於是西峽中開，自南而北，與西界山對夾成塢。其脊南自新興界分支北下，西一支直走而為新舊州治，而北盡於舊寨村；東一支即赤峒里之後山，濱池而止。東界短，西界長，中開平塢為田，一小水貫其中，亦自南而北入滇池，即《志》所稱渠濫川也。

àn suí shū, shǐ wàn suì wèi xíng jūn zǒng guǎn, zì qīng líng chuān zhì qú làn chuān, pò sān shí yú bù, dāng jí zhǐ cǐ. yóu dōng zuǐ jié wù ér xī, zhèng yǔ xīn chéng xiāng duì, ér dà dào bì zhé ér nán, pán dōng jiè zhī zuǐ yǐ rù, sān lǐ shǐ xī shè wù. jìng wù sān lǐ, yòu suí xī jiè zhī lù běi chū, yī lǐ bàn, shì wèi kūn yáng xīn chéng, yòu běi yī lǐ bàn, wèi kūn yáng jiù chéng, yú shì dāng diān chí xī nán zhuǎn zhé chù yǐ. jiù chéng yǒu jiē qú huán dǔ ér wú chéng guō, xīn chéng yǒu lóu lǔ zhì dié ér wú mín lú, nǎi sān sì nián qián, jiù zhì jīng kòu, gù bo zhú xīn yì, ér shì shě yóu réng jiù guàn yě. jiù zhì jiē zì nán ér běi, xī yǐ shān pō, dōng kàn hú sì. zhì yǐ rì xī zè rì piān xī, jí fàn yú shì. cǐ zhōu yǒu tiān jiǔ quán pǔ zhào sì, yǐ wú qí bù jí tíng jī, suì běi xíng.
按《隋書》，史萬歲為行軍總管，自蜻蛉川至渠濫川，破三十餘部，當即指此。由東嘴截塢而西，正與新城相對，而大道必折而南，盤東界之嘴以入，三里始西涉塢。徑塢三里，又隨西界之麓北出，一里半，是為昆陽新城，又北一里半，為昆陽舊城，於是當滇池西南轉折處矣。舊城有街衢闤堵而無城郭，新城有樓櫓雉堞而無民廬，乃三四年前，舊治經寇，故卜築新邑，而市舍猶仍舊貫也。舊治街自南而北，西倚山坡，東瞰湖涘。至已日西昃日偏西，亟飯於市。此州有天酒泉、普照寺，以無奇不及停屐，遂北行。

sì lǐ, shāo shàng, yú yī dōng tū zhī ào. qí shān zì xī jiè héng tū ér chū, dōng xuán diān hǎi zhōng. lù yú qí ào zhōng běi xià, qí běi diān hǎi fù qiàn wù xī rù. qí tū chū zhī fēng, yuǎn tiào ruò zhōng fú shuǐ miàn, ér qí xī shí lián zhuì yú xī jiè zhě yě. nǎi xī zhuǎn shè yī wù, gòng sì lǐ, yòu běi xiàng xún diān chí xī yá shān lù xíng. wǔ lǐ, yòu yǒu xiǎo fēng bàng lù dōng tū, nán běi jiē hú shān huán bào zhī, shù shí jiā yǐ fēng ér jū, shì wèi jiù zhài cūn. yóu cūn běi guò yī wù, qí wù shǐ zì xī ér dōng wù běi yǒu shān yī pài, yì zì xī ér dōng, zhí kàn diān hǎi zhōng. běi èr lǐ, dǐ shān xià. zhí niè shān běi shàng, yī lǐ yú, cóng bēng yá shǐ zhuǎn dōng xiàng shān bàn xíng. yòu lǐ yú, cóng dōng lǐng pán ér běi, qí lǐng nán běi dōng sān miàn, jù xuán diān hǎi zhōng, zhèng dōng yǔ luó cáng gé hú xiāng duì. cǐ dì yǎo pì gé jué, xíng zhě wèi wèi tú yān. lǐng běi yòu yǒu shān yī zhī, cóng shuǐ yá zhī běi, yì zì xī ér dōng, zhí kàn diān hǎi zhōng, yǔ cǐ lǐng nán běi yáo duì chéng xiá, diān hǎi qū nà qí zhōng, wài ruò huán wō, zhōng pián shù hù, shì wèi hǎi kǒu nán lǐng. běi xià zhī chù, jùn xuē shū shén, yú lǜ rì mù, qū mǎ zhí xià. èr lǐ, fù xún wù xī rù, èr lǐ, xī yú yī ào. shān ào xī xià, shān wù huán kāi, zhōng wèi píng chóu, diān chí zhī liú, chū hǎi jiù xiá, zhōng guàn chéng hé, shì wèi táng láng chuān yān. èr lǐ, yǒu cūn bàng wù zhōng nán shān xià, guò zhī. xíng píng chóu jiān, xī běi sì lǐ, zhí dǐ chuān shàng. yǒu jù luò chéng qú jiē dào, bīn chuān zhī nán, shì yuē chá bù dūn, jí suǒ wèi hǎi kǒu jiē yě, yǒu gōng guǎn zhèng yān, jiān chá yù shǐ àn lín, bì gōng yì qí dì, wèi yī shěng shuǐ lì suǒ xì ěr. xiān shì táng jìn níng wèi yú, hǎi kǒu wú sù chù, kě wǎng chái chǎng mò tǔ guān yán sì zhōng sù gài táng yǐ hòu dài xún, cháng sù qí jiā yě. yú wèn qí chù shàng xiāng qù liù qī lǐ, ér rì sè yǐ mù, qiě suǒ wèi hǎi mén lóng wáng miào zhě, yǐ fǎn zài qí dōng èr lǐ, yòu wén ruǎn yù wān yán, yǒu shí chéng zhī shèng, yì zài sī dì, jiāng liú fǎng yān, suì bù fù qián, mì nì lǚ tóu sù.
四里，稍上，逾一東突之坳。其山自西界橫突而出，東懸滇海中。路逾其坳中北下，其北滇海復嵌塢西入。其突出之峰，遠眺若中浮水面，而其西實連綴於西界者也。乃西轉涉一塢，共四里，又北向循滇池西崖山麓行。五里，又有小峰傍麓東突，南北皆湖山環抱之，數十家倚峰而居，是為舊寨村。由村北過一塢，其塢始自西而東；塢北有山一派，亦自西而東，直瞰滇海中。北二里，抵山下。直躡山北上，一里余，從崩崖始轉東向山半行。又里余，從東嶺盤而北，其嶺南北東三面，俱懸滇海中，正東與羅藏隔湖相對。此地杳僻隔絕，行者為畏途焉。嶺北又有山一支，從水涯之北，亦自西而東，直瞰滇海中，與此嶺南北遙對成峽，滇海驅納其中，外若環窩，中駢束戶，是為海口南嶺。北下之處，峻削殊甚，余慮日暮，驅馬直下。二里，復循塢西入，二里，西逾一坳。山坳西下，山塢環開，中為平疇，滇池之流，出海就峽，中貫成河，是為螳螂川焉。二里，有村傍塢中南山下，過之。行平疇間，西北四里，直抵川上。有聚落成衢街道，濱川之南，是曰茶埠墩，即所謂海口街也，有公館正焉，監察御史案臨，必躬詣其地，為一省水利所系耳。先是唐晉寧謂余，海口無宿處，可往柴廠莫土官鹽肆中宿；蓋唐以候代巡，常宿其家也。余問其處尚相去六七里，而日色已暮，且所謂海門龍王廟者，已反在其東二里，又聞阮玉灣言，有石城之勝，亦在斯地，將留訪焉，遂不復前，覓逆旅投宿。

èr shí wǔ rì lìng èr qí fǎn jìn níng. yú fàn ér niè juē cǎo xié běi dǐ chuān shàng, wàng chuān běi shí yá chù kōng, chuān liú zhí niè qí xià. wèn suǒ wèi shí chéng zhě, tǔ rén jiē mò zhī zhī, wéi dōng zhǐ lóng wáng táng zài yíng yíng yī shuǐ jiān. nǎi sù chuān nán àn, dōng xiàng cóng zhī. èr lǐ, nán àn shān yì tū ér lín chuān, shuǐ fǎn shě běi ér bī nán, nán àn bēng qiàn pán dá, ér běi yá zé kāi rào ér shòu mín shě yān, shì wèi hǎi mén cūn. yǔ nán yá xiāng gé yī shuǐ, bù bàn lǐ, zhōng yǒu zhōu fú qí kēng jiān, dōng xiàng diān hǎi, jí tūn tǔ zhī shì zhì qí shàng zhě, wèi lóng wáng táng. shí dù zhōu zài cūn běi àn, hū zhī mò yīng. yú pān nán àn shuǐ kū, yǔ shuǐ shí xiāng wèi róng yǔ, wàng qí shēn zhī suǒ rú yě. jiǔ zhī, běi yá cūn rén yǐ zhōu zhì, suì dù dēng lóng wáng táng. táng dāng chuān liú zhī zhōng, dōng lín hǎi miàn, shí yǒu sài jì sì shén zhě fú zhōu ér zhì, ér zhōng wú miào zhù hòu yǒu zhòng lóu, zé ruǎn xiáng wú suǒ gòu yě. miào zhōng bēi pō duō, jiē huà zhì yǐ hòu, fǔ àn xiāng dù shuǐ lì kāi jùn tóng jùn, shū tōng hǎi kǒu miǎn yú fàn làn, yǐ chéng bīn hǎi zhū liáng tián zhě, gù xún fāng zhě yǐ cǐ wèi shǒu wù yún.
二十五日令二騎返晉寧。余飯而躡屩ｊｕē草鞋北抵川上，望川北石崖矗空，川流直齧其下。問所謂石城者，土人皆莫之知，惟東指龍王堂在盈盈一水間。乃溯川南岸，東向從之。二里，南岸山亦突而臨川，水反舍北而逼南，南岸崩嵌盤沓，而北崖則開繞而受民舍焉，是為海門村。與南崖相隔一水，不半里，中有洲浮其吭間，東向滇海，極吞吐之勢；峙其上者，為龍王堂。時渡舟在村北岸，呼之莫應。余攀南岸水窟，與水石相為容與，忘其身之所如也。久之，北崖村人以舟至，遂渡登龍王堂。堂當川流之中，東臨海面，時有賽祭祀神者浮舟而至，而中無廟祝；後有重樓，則阮祥吾所構也。廟中碑頗多，皆化、治以後，撫按相度水利、開濬ｊùｎｎ同「浚」，疏通海口免於泛濫，以成瀕海諸良田者，故巡方者以此為首務雲。

chū miào dù běi àn, jū lú pō jí. qí běi xiàng suǒ yǐ zhī shān yǒu èr chóng. dì yī zhòng héng tū ér xī, duō shí, ér xī chuí zuì gāo, jí chù xuē ér bīn yú chuān zhī běi àn zhě dì èr chóng héng tū ér dōng, duō tǔ, ér dōng rào zuì yuǎn, jí cuò chū ér jǐn wèi chí zhī běi wéi zhě. èr chóng céng dié yú cūn hòu, gài běi zì guān yīn shān pán bó ér jǐn yú cǐ. cūn máng jù ruǎn shì zhuāng diàn. yú xiàng xún ruǎn yù wān xīn zhì shí chéng zhī shèng, tǔ rén mò jiě, wèi ruǎn shì yǒu fén zài dōng àn, wù zhǐ zhì cǐ, cūn rén shǐ yǒu yán shí chéng zài lǐ rén cūn. qí cūn nǎi luó luó zhài, zhèng yǔ chá bù dūn duì, cóng cǐ yǒu xiǎo jìng, xiàng shān hòu xiá zhōng xī xíng, sān lǐ kě zhì. yú nǎi bù dōng xiàng ruǎn fén, ér xī mì lǐ rén yān. jí yóu cūn hòu běi yú dì yī zhòng shí fēng zhī jí, běi xiàng xià, lù páng duō cuò lì zhī shí, běi yì kāi wù, ér zhōng wú xì liú. yī lǐ, suí wù xī zhuǎn, yǐ zài chuān běi àn chù xuē shí fēng zhī hòu gài fēng nán shù bī chuān liú, gù qǔ dào yú fēng běi ěr.
出廟渡北岸，居廬頗集。其北向所倚之山有二重。第一重橫突而西，多石，而西垂最高，即矗削而瀕於川之北岸者；第二重橫突而東，多土，而東繞最遠，即錯出而盡為池之北圩者。二重層疊於村後，蓋北自觀音山盤礴而盡於此。村氓俱阮氏莊佃。余向詢阮玉灣新置石城之勝，土人莫解，謂阮氏有墳在東岸，誤指至此，村人始有言石城在里仁村。其村乃儸儸寨，正與茶埠墩對，從此有小徑，向山後峽中西行，三里可至。余乃不東向阮墳，而西覓里仁焉。即由村後北逾第一重石峰之脊，北向下，路旁多錯立之石，北亦開塢，而中無細流。一里，隨塢西轉，已在川北岸矗削石峰之後；蓋峰南漱逼川流，故取道於峰北耳。

qí nèi táo shù wàn zhū, bèi lǒng lián hè, xiǎng qí zhēng xiá huàn cǎi shí, lìng rén xiào wǔ líng tiān tāi wèi jué huǒ xiǎo huǒ bǎ. cǐ jù yì jí táo shù fán shèng, táo huā kāi fàng zhī shí, wǔ líng rén xún mì dào de táo huā yuán yǔ zhī xiāng bǐ tài wēi bù zú dào le yǐ. xī yī lǐ, guò táo lín, zé xī wù dà kāi, shǐ jiàn tián chóu jiāo chéng, xī liú huò huò, cūn luò xī xuán běi shān zhī xià, zhī qí jí wèi lǐ rén cūn yǐ.
其內桃樹萬株，被隴連壑，想其蒸霞煥彩時，令人笑武陵、天台為爝火ｊｕé小火把。此句意即桃樹繁盛，桃花開放之時，武陵人尋覓到的桃花源與之相比太微不足道了矣。西一里，過桃林，則西塢大開，始見田疇交塍，溪流霍霍，村落西懸北山之下，知其即為里仁村矣。

gài qí wù zhèng nán chù lì shí shān, xī jǐn yú cǐ, wù bīn yú chuān, yì yǒu yī cūn lín zhī, shì wèi hǎi kǒu cūn, yǔ chá bù dūn gé chuān xiāng duì, yǒu dù zhōu yān.
蓋其塢正南矗立石山，西盡於此，塢瀕於川，亦有一村臨之，是為海口村，與茶埠墩隔川相對，有渡舟焉。

qí wù zhī dōng běi yú pō, wù zhī xī běi xún xiá, jiē yǒu lù, fán liù shí lǐ ér dǐ shěng huì. ér lǐ rén cūn dāng wù zhōng běi shān xià, bàn lǐ dǐ cūn zhī dōng, jiàn liú quán jiāo dào, shān yá jiān shù mù cóng yīn, shàng yǒu shén yǔ, gài lóng quán chū qí xià yě, dōng wù yǐ wú quán, gù jiē chéng hàn dì xī wù yǐ yǒu quán, gù guǎng pì liáng chóu. yóu cūn xī pán shān ér běi, xī wù shén shēn, qí wù zì běi xiá ér chū, zhí nán ér dǐ hǎi kǒu cūn yān. cūn xī suǒ xún zhī shān, qí shàng duō dūn tū zhī shí, xià duō kōng tóng zhī yá, yǒu yī qiào èr mén xī xiàng ér chū zhě. yú jué qí yì, xún zhī tǔ rén, shí chéng shàng zài wù xī lǐng shàng, qí xià yì yǒu lóng quán, kě zūn zhī ér shàng.
其塢之東北逾坡，塢之西北循峽，皆有路，凡六十里而抵省會。而里仁村當塢中北山下，半里抵村之東，見流泉交道，山崖間樹木叢蔭，上有神宇，蓋龍泉出其下也，東塢以無泉，故皆成旱地；西塢以有泉，故廣辟良疇。由村西盤山而北，西塢甚深，其塢自北峽而出，直南而抵海口村焉。村西所循之山，其上多蹲突之石，下多崆峒之崖，有一竅二門西向而出者。余覺其異，詢之土人，石城尚在塢西嶺上，其下亦有龍泉，可遵之而上。

gòng běi bàn lǐ, nǎi xī xià jié wù ér dù, yǒu yī xī yì zì běi ér nán, zhōng gān wú liú. shè xī xī shàng, gòng bàn lǐ, wén shuǐ shēng guó guó shuǐ liú shēng, zé lóng quán yì xī shān shù gēn xià, zhū wèi xiǎo tán, fēn xiè dōng nán qù. yóu tán xī shàng lǐng, bàn lǐ, zé lǐng tóu fēng shí yǒng qǐ, yǒu ruò zhuō zhuī zhě, yǒu ruò jiā mén zhě, yǒu ruò zhī qíng ér wèi tái, yǒu ruò yún wò ér chéng guō zhě.
共北半里，乃西下截塢而度，有一溪亦自北而南，中乾無流。涉溪西上，共半里，聞水聲虢虢ｇｕó水流聲，則龍泉溢西山樹根下，瀦為小潭，分瀉東南去。由潭西上嶺，半里，則嶺頭峰石湧起，有若卓錐者，有若夾門者，有若芝擎而為台，有若雲臥而成郭者。

yú shì xún shí zhī xì, pán pō ér shàng, zhuì hè ér xià.
於是循石之隙，盤坡而上，墜壑而下。

qí dǐng zhōng wā, shí jiē huán chéng wài guō, dōng miàn zhě cuán wán sēn tòu, xī miàn zhě qióng fù bì lì, nán xiàng zé yú zhī yú jí ér xià zhě, běi miàn zé yǒu shí kū qū zhé, ruò lí ruò hé jiān, yī shí zhuì kōng dāng guān, xià fù chéng mén, ér chū rù yóu zhī, wéi hè zhī zhōng, dǐ píng ér wú shuǐ, kě yǐ jié lú, shì suǒ wèi shí chéng yě. tòu běi mén ér chū, qí shí gèng fēn zhī cù è shí jiē qīng zhì hēi zhāng huā wén, lián lì léng xuē, yǔ tā shān jiǒng yì. yǒu mù tóng èr rén, yǐn yú xún yá dōng zhuǎn, fù rù yī shí duì zhōng, yòu dé wéi yá yī qū, wéi dōng miàn shòu kè rú mén, qí zhōng yǒu fū zuò zhī kān, jià bǎn zhī chuáng, jiē tiān chéng zhě. chū mén shāo nán, huí gù mén cè, yǒu dòng yá rán, jí zhuǎn shēn pī zhī. qí dòng tòu kōng ér rù, fù chū yú wéi yá zhī nèi, shǐ jué yóu mén rù, bù ruò yóu dòng rù gèng qí yě. jì wéi yá zhī hòu, jí yóu shí chéng zhōng wàng suǒ wèi dōng miàn cuán wán chù yǐ. chū dòng, yǎng tiào dòng shàng shí fēng céng dá, gāo sǒng wú bǐ, fù yǒu yī lǎo luó luó pī shòu pí qián lái, yǐn yú xiāng yǔ pān jī.
其頂中窪，石皆環成外郭，東面者巑岏森透，西面者穹覆壁立，南向則余之逾脊而下者，北面則有石窟曲折，若離若合間，一石墜空當關，下覆成門，而出入由之，圍壑之中，底平而無水，可以結廬，是所謂石城也。透北門而出，其石更分枝簇萼、石皆青質黑章花紋，廉利棱削，與他山迥異。有牧童二人，引余循崖東轉，復入一石隊中，又得圍崖一區，惟東面受客如門，其中有趺座之龕，架板之床，皆天成者。出門稍南，回顧門側，有洞岈然，亟轉身披之。其峒透空而入，復出於圍崖之內，始覺由門入，不若由洞入更奇也。計圍崖之後，即由石城中望所謂東面巑岏處矣。出洞，仰眺洞上石峰層沓，高聳無比，復有一老儸儸披獸皮前來，引余相與攀躋。

qí shàng rú zhòng tái cuò lì, huán zhōng wā ér zhì qí dōng, dōng tiào hǎi mén, míng jìng yàng kōng, xī fǔ wā dǐ, cuì bàn kě shù, ér gé yá xī fēng qióng fù zhī shàng, zǎn yōng yóu gāo. nǎi xià fēng, fù dù nán jí, zhuǎn zào xī fēng, zé qióng fù shàng yá, fù yǒu hòu céng fēn liè, qí zhōng kāi xiá, dōng zhuì wēi kēng ér xià, qí hòu zé tǔ shān gāo yōng, fù yǐ yú shàng, sǒng lì zhī shí, huò shàng fù píng bǎn, huò zhōng pōu xié líng. yá xié yǒu èr xiǎo xué rú bí kǒng, qún fēng chū rù qí zhōng, mì zì lín lí qí xià, nǎi yá fēng suǒ cháo yě. liǎng mù tóng yán: sān yuè qián tǔ rén yǐ huǒ xūn fēng ér qǔ mì, fēng yǐ jiǔ qù, jīn nǎi fù chéng cháo yǐ. tóng zǐ jìng yǐ cǎo sāi kǒng, fēng zhé wēng wēng rán zuò tóng gǔ shēng. píng lǎn jiǔ zhī, nǎi xún zhuì kēng zhī běi, dōng xiàng xuán yá ér xià.
其上如眾台錯立，環中窪而峙其東，東眺海門，明鏡漾空，西俯窪底，翠瓣可數，而隔崖西峰穹覆之上，攢擁尤高。乃下峰，復度南脊，轉造西峰，則穹覆上崖，復有後層分列，其中開峽，東墜危坑而下，其後則土山高擁，負扆於上，聳立之石，或上覆平板，或中剖斜欞。崖脅有二小穴如鼻孔，群蜂出入其中，蜜漬淋漓其下，乃崖蜂所巢也。兩牧童言：「三月前土人以火熏蜂而取蜜，蜂已久去，今乃復成巢矣。」童子競以草塞孔，蜂輒嗡嗡然作銅鼓聲。憑覽久之，乃循墜坑之北，東向懸崖而下。

jīng dōng shí mén zhī wài, yóu lìng rén yī bù yī huí shǒu yě.
經東石門之外，猶令人一步一回首也。

xiān shì cóng lǐ rén cūn wàng cǐ shān, fēng dǐng sǒng shí yī cóng, bù jí jìn níng jiāng jūn fēng zhī wěi jié, jí dǐ qí chù ér hé pì qū zhé, céng dá líng lóng, huàn huà mò cè, zhōng xiù dú yì, xìn hū líng jìng zhī bù kě yǐ wài xiàng qiú yě.
先是從里仁村望此山，峰頂聳石一叢，不及晉寧將軍峰之偉傑，及抵其處而闔辟曲折，層沓玲瓏，幻化莫測，鍾秀獨異，信乎靈境之不可以外象求也。

gài shì fēng xī yǐ dà shān, cǐ qí yī zhī dōng cuàn, fēng dǐng zhōng ào, shí gǔ nèi lù, bù bǐ tā shān zhī yǐ biǎo bào jiàn qí zhě dì qí shàng wú fēi liú hán yíng zhī bō, zhōng xiān jiǎn jí tī yá zhī dào, bù miǎn wèi tù hú suǒ kū ěr. lǎo luó luó yán: cǐ shí xì tǔ zuì yí chá, chá wèi jiǒng chū tā chù.
蓋是峰西倚大山，此其一支東竄，峰頂中坳，石骨內露，不比他山之以表暴見奇者；第其上無飛流涵瑩之波，中鮮剪棘梯崖之道，不免為兔狐所窟耳。老儸儸言：「此石隙土最宜茶，茶味迥出他處。

jīn wù shì yǐ mǎi dé zhī, jiāng zào ān jié lú, zhāo jìng lǚ yǐ kāi shèng rǎng. qǐ jūn jí qí rén yé? yú bù yīng qù.
今阢氏已買得之，將造庵結廬，招淨侶以開勝壤。豈君即其人耶？「余不應去。

xìn hū mǎi shān ér jū, wú guò cǐ zhě.
信乎買山而居，無過此者。

xià shān, réng guò wù dōng, yī lǐ, jīng lǐ rén cūn. dōng nán yī lǐ, dǐ táng láng chuān zhī běi, xī wàng hǎi kǒu, yǒu dù kě wǎng chá bù, ér dōng tiào bīn chuān, shí yá sǒng xuē.
下山，仍過塢東，一里，經里仁村。東南一里，抵螳螂川之北，西望海口，有渡可往茶埠，而東眺瀕川，石崖聳削。

xiān cóng chá bù gé chuān běi wàng, yú cuán wán qiàn tū zhōng, jiàn bái yuán yī fāng, ruò yǒu xīn máo jià qí shàng zhě jīn suī yá shí yǎn yìng, bù lù qí yǐng, ér shuǐ shí jiāo cuò, gāo shēn qiàn kōng, qí zhōng dāng yǒu qí shèng, suì dōng xiàng cóng zhī. dǐ yá xià, yá gēn chā shuǐ, luàn shí yíng huí, suì pān jī shuǐ shí jiān. yán yá nán zài dōng, hū jiàn shí shàng yǒu hén, niè yá zhí shàng, shì shén jùn, guà shí xuán yá zhī jī, jù dào yǐng shuǐ zhōng. fāng xià jiàn wèi qí, yòu hū wén qìng hāi ké sòu shēng luò tóu shàng, suī yǎng wàng bù kě jiàn, zhī xīn máo suǒ jiàn bù yuǎn yǐ.
先從茶埠隔川北望，於巑岏嵌突中，見白垣一方，若有新茅架其上者；今雖崖石掩映，不露其影，而水石交錯，高深嵌空，其中當有奇勝，遂東向從之。抵崖下，崖根插水，亂石瀠洄，遂攀躋水石間。沿崖南再東，忽見石上有痕，躡崖直上，勢甚峻，掛石懸崖之跡，俱倒影水中。方下見為奇，又忽聞謦咳ｑǐｎｇ咳嗽聲落頭上，雖仰望不可見，知新茅所建不遠矣。

zài chuān xià fù zhī shí, zé bái yuán zhèng zài qí shàng.
再穿下覆之石，則白垣正在其上。

yī dào zhě fāng záo yá tián lù, yíng yú rén zuò máo zhōng. qí máo jǐn yú fāng zhàng, míng chuāng jìng bì, zhōng wú gōng xiàng, yì wú biāo jù, gài chū luò chéng ér yóu wèi qī xī qí jiān zhě. dào rén wú xìng, jí xī cūn hǎi kǒu rén, xiàng yǐ jiǎ yóu yú wài, jīn guī ér jié jìng yú cǐ, kě wèi dé suǒ tuō yǐ.
一道者方鑿崖填路，迎餘人坐茅中。其茅僅逾方丈，明窗淨壁，中無供像，亦無爂具，蓋初落成而猶未棲息其間者。道人吳姓，即西村海口人，向以賈游於外，今歸而結淨於此，可謂得所託矣。

zuò máo zhōng, shàng xià zuǒ yòu, jiē wēi yá zhuì yǐng, ér chéng chuān yàng bì yú qián, yuǎn fēng huán cuì yú wài gé chuān chá bù, cūn lú liáo rào, yān shù dī huā, ruò xiàn yǐng jìng zhōng ér chuān zhōng fú fǎng jiǎ fān, yú zēng jí zēng wǎng dù tǐng, chū méi bō wén jiān, zhào yǐng yuè fú lán, lǔ shēng yáo bàn bì, huǎng rán rú zuò huà píng zhī shàng yě.
坐茅中，上下左右，皆危崖綴影，而澄川漾碧於前，遠峰環翠於外；隔川茶埠，村廬繚繞，煙樹堤花，若獻影鏡中；而川中鳧舫賈帆，魚罾ｚēｎｇ即罾網渡艇，出沒波紋間，棹影躍浮嵐，櫓聲搖半壁，恍然如坐畫屏之上也。

jì xià, réng xī bàn lǐ, wèn dù yú hǎi kǒu cūn. nán dù chá bù jiē, rù fàn yú zhǔ jiā, yǐ guò wǔ yǐ. chá bù yǒu zhōu, suí liú shí lǐ, wǎng chái chǎng zài yán dù diān chí.
既下，仍西半里，問渡於海口村。南度茶埠街，入飯於主家，已過午矣。茶埠有舟，隨流十里，往柴廠載鹽渡滇池。

yú bù néng dài, suì cóng cūn xī zūn chuān dī ér xíng. qí dī zì chá bù xī dá píng dìng, suí chuān nán yá ér zhú zhī.
余不能待，遂從村西遵川堤而行。其堤自茶埠西達平定，隨川南涯而築之。

gài chuān shuǐ běi yī běi àn dà shān ér xī, qí nán àn shān shì céng dié, zhōng duō xiǎo wù, gù zhú dī zhàng chuān. dī zhī nán, lǚ yǒu xiǎo shuǐ zì nán xiá chū, yì suí dī xià zhù. cóng dī shàng xī xíng, chuān xíng jiàn xiá, chuān liú jiàn xùn. qī lǐ, yǒu cūn lú yǐ dī, běi xià lín chuān, dī jiān yǒu tíng yǒu bēi, jí suǒ wèi chái chǎng yě àn jiù bēi wèi zhī hàn chǎng, mò tǔ guān yán sì zài yān. zhì cǐ chuān xùn shí duō, jiàn bù róng zhōu, chuān jiàn suí shān xī běi zhuǎn yǐ, dī suí zhī. yòu xī běi qī lǐ, shuǐ běi xiàng bī shān rù xiá, lù xī xiàng dù wù dēng pō. yòu èr lǐ, shù jiā jù pō shàng, yuē píng dìng shào. shí rì sè shàng gāo, yǐ tǔ rén yán qián tú wú sù diàn, suì zhǐ.
蓋川水北依北岸大山而西，其南岸山勢層疊，中多小塢，故築堤障川。堤之南，屢有小水自南峽出，亦隨堤下注。從堤上西行，川形漸狹，川流漸迅。七里，有村廬倚堤，北下臨川，堤間有亭有碑，即所謂柴廠也；按舊碑謂之漢廠，莫土官鹽肆在焉。至此川迅石多，漸不容舟，川漸隨山西北轉矣，堤隨之。又西北七里，水北向逼山入峽，路西向度塢登坡。又二里，數家踞坡上，曰平定哨。時日色尚高，以土人言前途無宿店，遂止。