èr shí liù rì jī zài míng, fàn ér chū diàn, jí běi xiàng xún xī shān xíng. sān lǐ, shǔ sè jiàn qǐ. jiàn yǒu qí zì xī nán lái zhě, yǒu qí zì dōng běi lái zhě, ér zhōng dào zé zhí běi yú ào. gài xī jiè lǎo shān zhì cǐ dù mài ér dōng, tè qǐ yī fēng, dāng guān zhōng tū, zhàng è chuān liú, dōng qū ér pán zhī, liú wèi suǒ è, shāo dōng xùn zhī, suì pò xiá běi xī xiàng, zhuì jí zhēng qū, suǒ wèi shí lóng bà yě. cǐ shān míng wèi jiǔ zǐ shān, shí hǎi kǒu xià liú dāng guān zhī jiàn, píng dìng shào zài qí nán, dà yíng zhuāng zài qí dōng, shí lóng bà zài qí běi.
二十六日雞再鳴，飯而出店，即北向循西山行。三里，曙色漸啟。見有岐自西南來者，有岐自東北來者，而中道則直北逾坳。蓋西界老山至此度脈而東，特起一峰，當關中突，障扼川流，東曲而盤之，流為所扼，稍東遜之，遂破峽北西向，墜級爭趨，所謂石龍壩也。此山名為九子山，實海口下流當關之鍵，平定哨在其南，大營莊在其東，石龍壩在其北。

shān bù shèn gāo dà, yuán fù tè lì, zhèng dāng shuǐ kǒu, gù zì wèi xióng ěr.
山不甚高大，圓阜特立，正當水口，故自為雄耳。

shān diān yǒu shí jiǔ méi, qí gāo yú yú rén, pián lì fēng tóu, tǔ rén wèi jiàn jiǔ zǐ mǔ miào, yǐ shí wèi jiǔ zǐ, gù yǐ shān wèi jiǔ zǐ mǔ yě. yú shí xīn zhī zhèng dào zài zhōng, yí dōng běi zhī qí wèi biàn dào, qiě kě yī kàn chuān liú, suì cóng zhī. yī lǐ dǐ dà yíng zhuāng, zé chuān liú hōng hōng zài xià, zhōu bù néng cóng shuǐ, lù bù néng cóng xiá, bì réng hái dà lù, yú ào nǎi dé yú shì fǎn zhé, cóng fēng xī yú lǐng běi xià. gòng èr lǐ, yǒu xiǎo shuǐ zì xī nán xiá lái, dù zhī. fù xī shàng yú pō, zé pō běi xiá zhōng, táng chuān zhī shuǐ, zì jiǔ zǐ mǔ shān zhī dōng pò xiá běi chū, zhuǎn ér xī, rào shān běi ér zhuì xiá, xiá zhōng shí yòu héng qū ér céng ài zhī, shuǐ héng chōng zhí dǎo, huò kuà shí zhī dǐng, huò cuàn shí zhī xié, yǒng guò yī céng, fù téng yuè yī céng, bàn lǐ zhī jiān, lián zhuì wǔ liù jí, cǐ shí lóng bà yě. cǐ shuǐ zhī bù néng tōng zhōu, jiē yǐ cǐ shí wèi gěng. xī zhì shuǐ zhě duō fán fén shāo shí záo jí, bù néng chéng gōng, tǔ rén yán záo ér zhé zhǎng, wèi bì rán yě.
山巔有石九枚，其高逾於人，駢立峰頭，土人為建九子母廟，以石為九子，故以山為九子母也。余時心知正道在中，疑東北之岐為便道，且可一瞰川流，遂從之。一里抵大營莊，則川流轟轟在下，舟不能從水，陸不能從峽，必仍還大路，逾坳乃得；於是返轍，從峰西逾嶺北下。共二里，有小水自西南峽來，渡之。復西上逾坡，則坡北峽中，螳川之水，自九子母山之東破峽北出，轉而西，繞山北而墜峽，峽中石又橫岨而層閡之，水橫衝直搗，或跨石之頂，或竄石之脅，涌過一層，復騰躍一層，半里之間，連墜五六級，此石龍壩也。此水之不能通舟，皆以此石為梗。昔治水者多燔ｆáｎ焚燒石鑿級，不能成功，土人言鑿而輒長，未必然也。

shí jí jì jǐn, xiá yì běi zhuǎn. lù cóng xiá xī shān shàng, suí zhī běi xíng. xià kàn jí jǐn chù, xiá zhōng yǒu shuǐ yī fāng, dú qīng zhū, tǔ rén zhǐ wèi qīng yú táng, yán táng zhōng qīng yú dà qiě duō. àn zhì, kūn yáng píng dìng xiāng xiǎo shān xià yǒu sān dòng, quán chū huì ér wèi tán, zhōng yǒu qīng yú bái yú, sú hū suí lóng yú, qǐ jí cǐ yé? běi èr lǐ, xiá shāo kāi, yǒu cūn zài qí xià, wèi qīng yú táng cūn. běi èr lǐ, xī běi niè yī lǐng, cǐ lǐng zuì gāo, shǐ dōng jiàn guān yīn shān yǔ luó hàn sì bì jī shān, liǎng fēng dōng zhì. yòu běi jiàn yáo shān yī zhòng, héng gèn zhòng shān zhī běi, xī jǐn chù tè sǒng yī fēng zuì gāo, wèi bǐ jià shān qí xī yòu lìng qǐ yī fēng, yǔ zhī pián lì, zé lǎo lóng zhī lóng shān yě dōng jǐn chù fēn zhì shuāng xiù, yì zuì gāo, wèi jìn ěr shān, qí nán ào shāo fú ér huō, zé dà dào zhī bì jī guān yě. liǎng zuì gāo zhī jiān, yǒu jiān fēng dú ruì, tòu yǐng yú héng jí zhī nán, shì wèi lóng mǎ shān, qí xià zé shā hé zhī shuǐ suǒ zì lái yě. wéi xī xiàng zhū shān shāo fú ér huō, dà dào zhī wǎng yí xī zhě cóng zhī, ér lǎo jí fǎn zì fú chù nán dù.
石級既盡，峽亦北轉。路從峽西山上，隨之北行。下瞰級盡處，峽中有水一方，獨清瀦，土人指為青魚塘，言塘中青魚大且多。按《志》，昆陽平定鄉小山下有三洞，泉出匯而為潭，中有青魚白魚，俗呼隨龍魚，豈即此耶？北二里，峽稍開，有村在其下，為青魚塘村。北二里，西北躡一嶺，此嶺最高，始東見觀音山與羅漢寺碧雞山，兩峰東峙。又北見遙山一重，橫亘眾山之北，西盡處特聳一峰最高，為筆架山；其西又另起一峰，與之駢立，則老龍之龍山也；東盡處分峙雙岫，亦最高，為進耳山，其南坳稍伏而豁，則大道之碧雞關也。兩最高之間，有尖峰獨銳，透穎於橫脊之南，是為龍馬山，其下則沙河之水所自來也。惟西向諸山稍伏而豁，大道之往迤西者從之，而老脊反自伏處南度。

lǎo lóng zhī jí, xī běi zì lì jiāng hè qìng dōng, nán xià zhì chǔ xióng fǔ nán, yòu dōng běi zhì lù fēng luó cì běi jìng, yòu dōng zhì ān níng zhōu xī běi jìng, dōng tū wèi lóng shān suì nán cóng ān níng zhōu zhī xī, yòu nán dù sān pō xiàn zhī dōng, yòu nán xiàng rào kūn yáng zhōu zhī xī nán, nǎi zhé ér dōng jīng xīn xìng zhōu běi, wèi tiě lú guān yòu dōng jīng jiāng chuān xiàn běi, wèi guān suǒ lǐng.
老龍之脊，西北自麗江、鶴慶東，南下至楚雄府南，又東北至祿豐、羅次北境，又東至安寧州西北境，東突為龍山；遂南從安寧州之西，又南度三泊縣之東，又南向繞昆陽州之西南，乃折而東經新興州北，為鐵爐關；又東經江川縣北，為關索嶺。

yòu dōng zhì wèi qū sǎng diān shān, nǎi zhé ér dōng běi, wèi luó cáng shān, zé diān chí fǔ xiān hú zhī jiè jí yě.
又東峙為屈顙巔山，乃折而東北，為羅藏山，則滇池、撫仙湖之界脊也。

shǐ xī yī lǐ, yú qí diān. yòu xī běi xià yī lǐ, zé táng chuān zhī shuǐ, zì lǐng zhī běi lù huán ér xī, yòu zhuǎn ér nán. lǐng xī yǒu cūn, bīn chuān ér jū, zhì dù chuān shàng, shì yuē wǔ qù hé, kūn yáng xī jiè zhǐ cǐ, guò dù jí wèi ān níng zhōu jiè. wǔ qù zhī hé, rào cūn nán qǔ, fù zhuǎn xī xiá qù lù dù hé jí xī běi shàng pō. lián yuè tǔ lǒng èr chóng, gòng wǔ lǐ, běi xià, yǒu shuǐ yī táng zài dōng wù zhōng. yòu běi èr lǐ, yǒu shuǐ yī táng zài xī wù zhōng. yòu běi yī lǐ bàn, yǒu cūn zài lù dōng. yòu běi yī lǐ bàn, pō nǎi běi jǐn, pō běi shǐ kāi dōng xī dà wù. nǎi xià pō xī xiàng xíng wù zhōng, èr lǐ, yǒu shuǐ dōng běi zì běi jiè héng gèn zhōng jiān fēng xià lái, shì wèi shā hé. qí liú pō dà, shí liáng dōng xī kuà zhī.
始西一里，逾其巔。又西北下一里，則螳川之水，自嶺之北麓環而西，又轉而南。嶺西有村，瀕川而居，置渡川上，是曰武趣河，昆陽西界止此，過渡即為安寧州界。武趣之河，繞村南曲，復轉西峽去；路渡河即西北上坡。連越土壠二重，共五里，北下，有水一塘在東塢中。又北二里，有水一塘在西塢中。又北一里半，有村在路東。又北一里半，坡乃北盡，坡北始開東西大塢。乃下坡西向行塢中，二里，有水東北自北界橫亘中尖峰下來，是為沙河。其流頗大，石樑東西跨之。

hé cóng liáng xià nán qù, táng chuān zhī shuǐ, zì wǔ qù xī xiá zhuǎn ér běi lái, èr shuǐ hé yú liáng nán, bàn lǐ, suì xī běi zhì ān níng zhōu chéng zhī nán, yú shì běi xiàng jīng chéng dōng ér běi xià yān. guò shā hé qiáo, yòu xī běi yī lǐ, zé shěng zhōng dà dào zì dōng běi lái, táng dà chuān zì chéng nán lái, jù huì yú chéng dōng, yǒu jù shí liáng dōng xī kuà chuān shàng, shì shén xióng zhuàng.
河從梁下南去，螳川之水，自武趣西峽轉而北來，二水合於梁南，半里，遂西北至安寧州城之南，於是北向經城東而北下焉。過沙河橋，又西北一里，則省中大道自東北來，螳大川自城南來，俱會於城東，有巨石樑東西跨川上，勢甚雄壯。

guò liáng jí wèi ān níng chéng.
過梁即為安寧城。

rù qí dōng mén, huán huì pō jí, nǎi gū yǐn yú shì, wèi wēn quán yù jì. yǐn bì, hū fēng yǔ jiāo zhì. shǐ chí sǎn cóng nán jiē xī xíng, yǐ ér zhī dào lù biǎo dà dào, nǎi fǎn ér zhì dōng mén nèi, cóng dōng jiē běi xíng. bàn lǐ, guò zhōu qián, cóng qí dōng fù zhuǎn běi bàn lǐ, yǒu miào mén dōng xiàng, é yuē líng quán, yú yǐ wèi sān cháo shèng shuǐ yě, rù zhī. yǒu jù jǐng zài mén zuǒ, qí shàng lèi mù héng jià wèi liáng, lán shàng zhì lù lú yǐ jí qǔ shuǐ, nǎi yán jǐng yě.
入其東門，闤闠頗集，乃沽飲於市，為溫泉浴計。飲畢，忽風雨交至。始持傘從南街西行，已而知道祿裱大道，乃返而至東門內，從東街北行。半里，過州前，從其東復轉北半里，有廟門東向，額曰「靈泉」，余以為三潮聖水也，入之。有巨井在門左，其上累木橫架為梁，欄上置轆轤以汲取水，乃鹽井也。

qí shuǐ xián kǔ ér hún zhuó shū shén, yǒu jiān zhě, yī rì liǎng jí ér jiān yān.
其水咸苦而渾濁殊甚，有監者，一日兩汲而煎焉。

ān níng yī zhōu, měi rì yè jiān yán qiān wǔ bǎi jīn. chéng nèi yán jǐng sì, chéng wài yán jǐng èr shí sì. měi jǐng dà zhě jiān liù shí jīn, xiǎo zhě jiān sì shí jīn, jiē yǐ tǒng dān jí ér jiān yú jiā.
安寧一州，每日夜煎鹽千五百斤。城內鹽井四，城外鹽井二十四。每井大者煎六十斤，小者煎四十斤，皆以桶擔汲而煎於家。

yòu xī zhuǎn guò chéng huáng miào ér běi, bàn lǐ, chū běi mén. fēng yǔ qī qī, lù wú xíng rén, yú xìng bù wèi zhǐ, mào yǔ zhí qián.
又西轉過城隍廟而北，半里，出北門。風雨淒淒，路無行人，餘興不為止，冒雨直前。

suí táng chuān xī àn ér běi, sān lǐ bàn, yǒu cūn zài xī shān lù, qí hòu miào yǔ dōng xiàng lín zhī, yú bù rù. yòu běi èr lǐ bàn, dà lù pán shān xī běi zhuǎn yǒu qí xià pō, suí chuān zhí běi xíng. yú nǎi xià cóng qí, yī lǐ bàn, yǒu zhōu zǐ yǐ zhōu dù, shàng chuān dōng àn, yǔ nǎi zhǐ. fù xún dōng lù ér běi, dǐ běi lǐng xià, chuān wèi lǐng è, xī xiàng pán hè qù, lù nǎi běi xiàng zhì lǐng.
隨螳川西岸而北，三里半，有村在西山麓，其後廟宇東向臨之，余不入。又北二里半，大路盤山西北轉；有岐下坡，隨川直北行。余乃下從岐，一里半，有舟子艤舟渡，上川東岸，雨乃止。復循東麓而北，抵北嶺下，川為嶺扼，西向盤壑去，路乃北向陟嶺。

lǐng pō jùn, yī lǐ yú lǐng běi, yòu yī lǐ, xià qí běi wù, yǒu xiǎo shuǐ zì dōng běi lái, xī zhù yú chuān, héng mù qiáo dù zhī. gòng yī lǐ, yòu xī běi shàng pō, yǒu cūn dāng pō zhī běi, lù cóng qí cè, yī lǐ, yú pō ér běi. zài xià zài shàng, gòng sān lǐ, xī kàn táng chuān zhī liú, yǐ zài yá xià. yá duān yǒu tíng, hū cóng zú dǐ yǒng qǐ, fǔ kàn ér yì zhī. jí shě lù xī xiàng xià, rù tíng zhōng, jiàn tíng hòu shí gǔ piàn piàn, rú qīng fú róng yǒng chū. qí cǐ fù yǒu yī tíng, xià nǎi jià mù ér chéng zhě. kàn qí xià, zé zhōng kōng rú jǐng, yǒu xuán jí zài jǐng zhōng, kě yǐ wǎn zhuǎn xià zhuì. yú shí xīn zhī wēn quán dào shàng dāng cóng shàng běi xíng, ér cǐ qí bù kě shī, suì cóng jí zhuì jǐng xià. qí jí huò záo shí huò qiàn mù, huò lèi tī, gòng sān zhuǎn, měi zhuǎn yuē èr shí jí, gòng liù shí jí ér zhì jǐng dǐ. jǐng kǒng zhōng jǐn wéi sì chǐ, qí shēn xià chuí jí dǐ yuē sì wǔ zhàng. jǐng dǐ píng tà, páng liè duō mén, xī xiàng lín táng chuān zhě wèi zhèng mén, nán xiàng zhě wèi páng mén.
嶺頗峻，一里逾嶺北，又一里，下其北塢，有小水自東北來，西注於川，橫木橋度之。共一里，又西北上坡，有村當坡之北，路從其側，一里，逾坡而北。再下再上，共三里，西瞰螳川之流，已在崖下。崖端有亭，忽從足底湧起，俯瞰而異之。亟舍路西向下，入亭中，見亭後石骨片片，如青芙蓉湧出。其此復有一亭，下乃架木而成者。瞰其下，則中空如井，有懸級在井中，可以宛轉下墜。余時心知溫泉道尚當從上北行，而此奇不可失，遂從級墜井下。其級或鑿石、或嵌木，或累梯，共三轉，每轉約二十級，共六十級而至井底。井孔中僅圍四尺，其深下垂及底約四五丈。井底平拓，旁裂多門，西向臨螳川者為正門，南向者為旁門。

páng mén yǒu píng xié zhàng, píng jiān liè qiào sì wǔ, ruò chuāng líng hù yǒu, jiāo tòu dié yìn, tǔ rén yīn hào zhī yuē qī qiào tōng tiān.
旁門有屏斜障，屏間裂竅四五，若窗欞戶牖，交透疊印，土人因號之曰「七竅通天」。

qī qiào zhě, wèi qí xià zhī duō mén: tōng tiān zhě, wèi qí shàng zhī dú guàn yě. páng mén zhī nán, yá bì chán xuē, píng liè chuān shàng qí xià dòng mén, lìng pì pián kāi, fán sān sì chù, jiē bù shèn shēn tòu, rán chuān shù yú qián, yá píng yú shàng, ér dòng mén lěi lěi, yì zhù běi dòng zhī shèng. zài nán, yá shí zhuǎn tū chù, yǒu yī jù shí xià zhuì yá cè, yíng liú jiè dào, yǒu tí qí wèi xǐng shí zhě, wèi lěng rán bǐ.
「七竅」者，謂其下之多門：「通天」者，謂其上之獨貫也。旁門之南，崖壁巉削，屏列川上；其下洞門，另闢駢開，凡三四處，皆不甚深透，然川漱於前，崖屏於上，而洞門累累，益助北洞之勝。再南，崖石轉突處，有一巨石下墜崖側，迎流界道，有題其為「醒石」者，為冷然筆。

lěng rán, xué dào yáng shī kǒng hào. yáng xì guì zhōu rén. shí běi wēi yá zhī shàng, yǒu dà shū xū míng dòng sān dà zì zhě, gāo bù néng zhǔ qí wèi hé rén bǐ. qí shàng nán yá, yǒu shí héng xié zuò chuí shǒu zhuàng, qí xià yì yǒu dòng xī xiàng, pō dà ér zhōng tà, rán wú qiàn kōng tòu lòu zhī miào.
冷然，學道楊師孔號。楊系貴州人。石北危崖之上，有大書「虛明洞」三大字者，高不能矚其為何人筆。其上南崖，有石橫斜作垂手狀，其下亦有洞西向，頗大而中拓，然無嵌空透漏之妙。

xū míng èr zì, fēi cǐ dòng bù zú yǐ dāng zhī.
「虛明」二字，非此洞不足以當之。

xū míng dà shū zhī xià, yòu yǒu kè tīng quán èr zì zhě, zì shén gǔ zhuō, wèi yàn quán bǐ.
「虛明」大書之下，又有刻「聽泉」二字者，字甚古拙，為燕泉筆。

yàn quán, dōu xiàn hé mèng chūn hào. hé, chēn zhōu rén, yòu zì xù wèi wú yì rén. yòu qí cè, yǒu cǐ chù bù kě bù yǐn, wèi shēng ān bǐ, shēng ān, yáng tài shǐ shèn hào. ér kè bù jiā, bù ruò zhōng dòng. mén yòu yǒu cǐ chù bù kě bù zuì, wèi lěng rán bǐ, kè fǎ jīng miào, suì jué hòu lái zhě jū shàng. yòu tīng quán èr zì shàng, kè xǐng shí shī yī jué, biāo yuē jiāng sī ruì, ér xǐng shí shàng yì kè zhī, biāo yuē pǔ míng. pǔ míng bù zhī hé rén, yī shī èr biāo, qǐ pǔ míng jí jiāng zhī zì yé?
燕泉，都憲何孟春號。何，郴州人，又自敘為吾邑人。又其側，有「此處不可不飲」，為升庵筆，升庵，楊太史慎號。而刻不佳，不若中洞。門右有「此處不可不醉」，為冷然筆，刻法精妙，遂覺後來者居上。又「聽泉」二字上，刻醒石詩一絕，標曰「姜思睿」，而醒石上亦刻之，標曰「譜明」。譜明不知何人，一詩二標，豈譜明即姜之字耶？

cǐ chù quán shí yōu qiàn, dòng hè líng lóng, zhēn kǎo pán xián zhě yǐn jū shēn gǔ zhī shèng dì, xī wú yī rén qī zhǐ.
此處泉石幽倩，洞壑玲瓏，真考槃賢者隱居深谷之勝地，惜無一人棲止。

dà dòng zhī zuǒ, qióng yá nán jǐn, fù yǒu yī dòng, jiàn yān zì zhōng chū, jí rù zhī. qí dòng xiá ér shēn, dòng mén yī zhù zhōng xuán, jiè wèi èr qiào, yǒu luó luó qiú fā chì shēn, zhī cǎo lǚ yú zhōng, yān jí qí suǒ chuī yě. dòng nán yá jǐn, jí qián nán lái zhī wù, xià ér zài shàng chù yě.
大洞之左，穹崖南盡，復有一洞，見煙自中出，亟入之。其洞狹而深，洞門一柱中懸，界為二竅，有儸儸囚發赤身，織草履於中，煙即其所炊也。洞南崖盡，即前南來之塢，下而再上處也。

shí gù pū liú dài běi dòng, yú fù xún yá yán tiào ér běi. běi dòng zhī yòu, yá fù běi jǐn, suì niè pō dōng shàng, réng chū yá duān nán lái dà dào. bàn lǐ, yǒu ān dāng lù zuǒ, xià kàn xī yá xià, lú shě pián jí, jí wēn quán zài shì yǐ. ān běi yòu yǒu yī tíng, gāo zhuì dōng fēng zhī bàn, qí é yuē lěng rán. dāng wēn quán zhī shàng, biāo yǐ yù fēng zhī míng, yáng jūn kě wèi lěng nuǎn zì zhī yǐ. yóu tíng qián niè shí xī xià, shí gǔ léng lì. yú ài qí shí, pān zhī xià zhuì, zé wēn chí zài yān. chí huì yú shí yá xià, dōng yǐ yá shí, xī qù táng chuān shù shí bù.
時顧仆留待北洞，余復循崖沿眺而北。北洞之右，崖復北盡，遂躡坡東上，仍出崖端南來大道。半里，有庵當路左，下瞰西崖下，廬舍駢集，即溫泉在是矣。庵北又有一亭，高綴東峰之半，其額曰「冷然」。當溫泉之上，標以御風之名，楊君可謂冷暖自知矣。由亭前躡石西下，石骨棱厲。余愛其石，攀之下墜，則溫池在焉。池匯於石崖下，東倚崖石，西去螳川數十步。

chí zhī nán, yǒu shì sān yíng, běi lín chí shàng.
池之南，有室三楹，北臨池上。

chí fēn nèi wài, wài gù qīng yíng, nèi gèng chéng chè, ér yù zhě duō jiù wài chí. nèi chí zhōng yǒu shí, gāo xià bù yī, jù chén shuǐ zhōng, qí sè rú lǜ yù, yìng shuǐ guāng yàn yè rán.
池分內外，外固清瑩，內更澄澈，而浴者多就外池。內池中有石，高下不一，俱沉水中，其色如綠玉，映水光艷燁然。

yú suǒ jiàn wēn quán, diān nán zuì duō, cǐ shuǐ shí wèi dì yī. chí shì hòu, dāng dōng yá zhī shàng, yǒu fú gé sān yíng, é yuē nuǎn zhào, nán pō zhī shàng, yǒu guān yǔ sān yíng, é yuē zhèn yī qiān rèn. jiē wèi tǔ rén suǒ yào, bù dé rù.
余所見溫泉，滇南最多，此水實為第一。池室後，當東崖之上，有佛閣三楹，額曰「暖照」，南坡之上，有官宇三楹，額曰「振衣千仞」。皆為土人鎖鑰，不得入。

yú yù jì, sàn bù xī jiē, jiàn mài jiāng jí shì zhě, yǐ yù rè mǎi shì dàn zhī.
余浴既，散步西街，見賣漿及柿者，以浴熱買柿啖之。

yīn wèn zhī xū míng zhī nán, shàng yǒu yún tāo dòng, chuān zhī xī àn, cáo xī sì páng, yǒu shèng shuǐ, xiāng qù sān lǐ, jiē fǎn zài qí nán, kě sù táng chuān ér yóu yě. gài wēn chí zhī xī bīn táng chuān dōng àn, jiā lú chéng qú, suí zhī miàn běi, bǎi lǐ ér dá fù mín. chuān dōng àn shān zuì gāo zhě wèi bǐ jià fēng, jí zài wēn chí dōng běi, zhì suǒ wèi dài chéng shān yě chuān xī àn shān zuì gāo zhě wèi lóng shān, cáo xī zài qí dōng lǒng zhī bàn, zhì suǒ wèi cōng shān yě. èr shān jiā táng chuān ér běi liú, ér cōng shān zé lǎo jí zhī dōng pán zhě yǐ.
因問知虛明之南，尚有雲濤洞，川之西岸，曹溪寺旁，有聖水，相去三里，皆反在其南，可溯螳川而游也。蓋溫池之西濱螳川東岸，夾廬成衢，隨之面北，百里而達富民。川東岸山最高者為筆架峰，即在溫池東北，《志》所謂岱晟山也；川西岸山最高者為龍山，曹溪在其東隴之半，《志》所謂蔥山也。二山夾螳川而北流，而蔥山則老脊之東盤者矣。

yú shí dǐ chuān shàng, yù xiān mì cáo xī shèng shuǐ, ér dù zhōu zài chuān xī àn, hòu zhī bù zhì, suì nán bàn lǐ, guò xū míng zhū dòng xià. nán dǐ yá chù, pō qū wèi wù, yí réng xún chuān àn ér nán, yǐ wú lù, suì shàng xī lái dà lù yú, yóu xiǎo qí pán xī yá ér nán. yì zài xià zài shàng, yī lǐ bàn, yǒu yī cūn zài pō nán, shì wèi shěn jiā zhuāng. lǎo fù zhǐ yún tāo dòng shàng zài nán pō wài. yòu nán shè wù, bàn lǐ dēng pō, lù jué ér bù zhī dòng suǒ zài.
余時抵川上，欲先覓曹溪聖水，而渡舟在川西岸，候之不至，遂南半里，過虛明諸洞下。南抵崖處，坡曲為塢，宜仍循川岸而南，以無路，遂上昔來大路隅，由小岐盤西崖而南。亦再下再上，一里半，有一村在坡南，是為沈家莊。老婦指雲濤洞尚在南坡外。又南涉塢，半里登坡，路絕而不知洞所在。

xī wàng gé chuān, yǒu jū shén chóu, qí shàng yǒu sì, dāng jí cáo xī. yǒu cūn tóng shí xīn chuān biān, yáo hū ér wèn suǒ wèi yún tāo dòng zhě, qí tóng kǒu chuán shǒu zhǐ, yǐ chuān gé jiē bù néng biàn. wàng jiàn nán pō zhī xià, yǒu shí yá yī cóng, màn qū zhī. zhì qí xià, yǎng shì shí xì, cóng zhú juān juān, shàng yǒu zhū fēi bù yǎn.
西望隔川，有居甚稠，其上有寺，當即曹溪。有村童拾薪川邊，遙呼而問所謂雲濤洞者，其童口傳手指，以川隔皆不能辨。望見南坡之下，有石崖一叢，漫趨之。至其下，仰視石隙，叢竹娟娟，上有朱扉不掩。

dēng zhī, zé dèng dào wēi yí, xuān tíng yōu jì, yú huā cán mò, láng jí qī jiān, yún yǒu shí chuáng, lí pī dòng kǒu. xuān hòu yǒu dòng mén xià qiàn, shàng yǒu céng lóu héng kuà, jiē xī xiàng.
登之，則磴道逶迤，軒亭幽寂，余花殘墨，狼藉蹊間，雲牖石床，離披洞口。軒後有洞門下嵌，上有層樓橫跨，皆西向。

xiān dēng qí lóu, lóu zhōng gōng dà shì zhū xiān xiàng, xiāng jǐ dēng àn, jiē yǐ shù gēn wèi zhī, duō yǒu qí gǔ zhě. qí nán yǒu wò shì yī yíng, mǐ àng jí mǐ gāng shū lù shū xiāng, yóu wǎn rán qí nèi, ér tái yī luó wǎng, fēng mái yǐ jiǔ, jì wú jìng xíng, bù biàn qí hé rén suǒ gòu, hé yīn ér fèi yě. xià lóu rù dòng, chū rù ruò shì yī yíng, cè yǒu yī dàn, xià xiàn yǎo hēi. qí běi yòu liè yī mén, tòu liè rù, yǒu xiǎo qiào xié tōng yú wài, jiàn zhú yǐng cuàn rù, jí duò hēi ér xià. nán xià yǎo bù zhī qí suǒ dǐ, běi tiào yì yǒu yī yǒu shàng tòu, dì tòu chù shèn wēi, guāng bù néng shēn zhú, yǐ shǒu mén ài, yǐ zú tóu kōng, shí shí liǎng wú suǒ zhe, yòu shí shí liǎng yǒu suǒ ài. jì zhì qí dǐ, hū wàng xī nán yǒu guāng yè rán, zhuǎn yī ài, shǐ jiàn qí guāng zì xī běi dǐng xì tòu rù, qí chù dǐ yì píng, ér shàng fù qióng yān gāo pán.
先登其樓，樓中供大士諸仙像，香幾燈案，皆以樹根為之，多有奇古者。其南有臥室一楹，米盎即米缸書簏書箱，猶宛然其內，而苔衣蘿網，封埋已久，寂無徑行，不辨其何人所構，何因而廢也。下樓入洞，初入若室一楹，側有一窞ｄàｎ，下陷窈黑。其北又裂一門，透裂入，有小竅斜通於外，見竹影竄入，即墮黑而下。南下杳不知其所底，北眺亦有一牖上透，第透處甚微，光不能深燭，以手捫隘，以足投空，時時兩無所著，又時時兩有所礙。既至其底，忽望西南有光燁然，轉一隘，始見其光自西北頂隙透入，其處底亦平，而上復穹焉高盤。

shū rán yǒu yǐng lüè xì guāng ér guò, xīn yì zhī, hū gù pū, wén yīng shēng zhèng zài tòu guāng zhī xì, qí suǒ guò yǐng jí qí yǐng yě. fù zhuǎn rù àn dǐ, xì ài yá xuán, wú yóu zhe zú, rán ér jī guān zhǐ nèi bù jié gòu jiàn shú, shēng jī shì yì, jué míng chù zhī hún jì hài pà, bù ruò àn zhōng zhī dǎn zhuàng yě. zài shàng yī céng, zé shàng yǒu wēi guāng, yì jiàn dìng zhōng shēng lǎng, qí páng yuán yǒu xì jí, wǎn zhuǎn yá jiān, huò tuí huò zhěng, dàn chū bù néng jiàn ěr.
倏然有影掠隙光而過，心異之，呼顧仆，聞應聲正在透光之隙，其所過影即其影也。復轉入暗底，隙隘崖懸，無由著足，然而機關指內部結構漸熟，升躋似易，覺明處之魂悸害怕，不若暗中之膽壯也。再上一層，則上牖微光，亦漸定中生朗，其旁原有細級，宛轉崖間，或頹或整，但初不能見耳。

chū dòng, réng yóu qián xuān chū fēi wài, jiàn yòu yá yǒu shí kè yī fāng, wài wèi jí cì jié chéng kē wǎng, yáo bù néng jiàn. yú jì bù néng qù, jìng jiàn ér rù zhī, jīn lǚ jù wèi gōu xiè, yòu yǐ bù fù tóu hù wǎng, shǐ dé dú zhī. nǎi zhī shì ān wèi tiān qǐ bǐng yín gōng yuán nián zhōu rén zhū huà fú suǒ gòu.
出洞，仍由前軒出扉外，見右崖有石刻一方，外為棘刺結成窠網，遙不能見。余計不能去，竟踐而入之，巾履俱為鈎卸，又以布縛頭護網，始得讀之。乃知是庵為天啟丙寅（公元１６２６年）州人朱化孚所構。

zhū, rén chén jìn shì.
朱，壬辰進士。

qí lóu gé xuān tíng, jù yǒu míng é biǎn, zhù shān sēng yì yǒu míng yǒu shī, wèi jiǔ ér chéng kōng gǔ, yí gòu tú cún, zhǐ zēng kǎi ěr!
其樓閣軒亭，俱有名額匾，住山僧亦有名有詩，未久而成空谷，遺構徒存，只增慨耳！

jì xià zhì chuān àn, ruò yī háng dù zhī, jí xī shàng cáo xī. shí bù dé zhōu, réng běi sān lǐ zhì wēn quán, jiù zhōu ér dù, dēng xī àn, sù chuān nán xíng. wàng chuān dōng xū míng yá dòng, ruò jí ruò lí, yǎo rán zài luò huā liú shuǐ zhī wài. nán yī lǐ, yòu jiàn chuān dōng yī yá, pái tū zhèn liè tū chū yì rú xū míng, qí xià yì yǒu duō dòng bèng liè, mén jù xī xiàng, yǒu dà shū qí shàng wèi qīng lóng dòng wèi jiǔ qǔ lóng gōng zhě, gé chuān wàng zhī, bù jué shén wǎng. tǔ rén yán cǐ èr dòng shén shēn, gōu huǒ yǐ rù, kě sì wǔ lǐ, dàn zhōng hēi wú tòu míng chù. cǐ dòng jí zài shěn jiā zhuāng běi, yú qián cóng xū míng yán chuān àn lái, jí kě dé zhī, wù cóng qí shàng, xíng yá duān ér bù zhī, shēn wèi chàng chàng yí hàn ér bù kuài rán nán zhī yún tāo, běi zhī xū míng, jì yǐ liǎng qióng yóu biàn, cǐ dòng yǐ qù ér fù dé zhī duì yá, yì wèi wèi wú yuán yě. yòu nán yī lǐ, dǐ chuān xī cūn jù. cóng qí hòu xī shàng shān, zhuǎn ér nán, yòu xī shàng, gòng yī lǐ, suì rù cáo xī sì. sì mén dōng xiàng, gǔ shā yě. yú chū yù rù sì mì shèng quán, jiàn diàn dōng xī gè yǒu jù bēi, wèi yáng tài shǐ shēng ān suǒ zhe, nǎi fú bēi dú zhī, zhī sì zhōng yǒu yōu tán huā shù zhū shèng, yīn mì zhǐ lù bēi, suì bù jí wèn shuǐ. shì wǎn, chuī yú sēng liáo, sù yú diàn yòu.
既下至川岸，若一航渡之，即西上曹溪。時不得舟，仍北三里至溫泉，就舟而渡，登西岸，溯川南行。望川東虛明崖洞，若即若離，杳然在落花流水之外。南一里，又見川東一崖，排突陣列突出亦如虛明，其下亦有多洞迸裂，門俱西向，有大書其上為「青龍洞」、為「九曲龍宮」者，隔川望之，不覺神往。土人言此二洞甚深，篝火以入，可四五里，但中黑無透明處。此洞即在沈家莊北，余前從虛明沿川岸來，即可得之，誤從其上，行崖端而不知，深為悵悵遺憾而不快；然南之雲濤，北之虛明，既已兩窮游遍，此洞已去而復得之對涯，亦未為無緣也。又南一里，抵川西村聚。從其後西上山，轉而南，又西上，共一里，遂入曹溪寺。寺門東向，古剎也。余初欲入寺覓聖泉，見殿東西各有巨碑，為楊太史升庵所著，乃拂碑讀之，知寺中有優曇花樹諸勝，因覓紙錄碑，遂不及問水。是晚，炊於僧寮，宿於殿右。

èr shí qī rì chén qǐ, hán shén. yú xiān wǎn zhǐ lù yī bēi, nǎi diàn zuǒ zhě, lù wèi jìng, sēng wèi jù cān, nǎi fàn ér jìng zhī. yǒu sì zhōng dú shū èr shēng, yǐ cǐ bēi bù néng jù jí duàn jù, lái xiāng wèn, yú wèi jiě shì.
二十七日晨起，寒甚。余先晚止錄一碑，乃殿左者，錄未竟，僧為具餐，乃飯而竟之。有寺中讀書二生，以此碑不能句即斷句，來相問，余為解示。

èr shēng: yī xìng sūn, ān níng zhōu rén yī xìng dǎng, sān pō xiàn rén. dǎng shēng yīn yǐn yú guān yōu tán shù. qí shù zài diàn qián dōng běi yú èr mén wài pō jiān, jīn yǐ zhú zhī qiáng bǎn zhōng, qí gāo sān zhàng yú, dà yī rén bào, ér yè shén dà, xià yǒu nèn zhī páng cóng. wén kāi huā dāng liù yuè fú zhōng, qí sè bái ér dàn huáng, dà rú lián miàn bàn zhǎng, qí xiāng shén liè ér wú shí guǒ shí. yú zhāi shù yè zhì náng zhōng. suì tóng dǎng shēng yóu xiāng jī běi xià pō, xún ào ér běi, yī lǐ bàn, guān shèng quán. quán cóng shān pō dà shù gēn xià nán xiàng ér chū, qián yǐ shí huán wèi yuè chí, dà zhàng yú, zhū shuǐ shēn wǔ liù cùn yú, bō cóng cóng yóu dōng nán pō jiān xiè qù.
二生：一姓孫，安寧州人；一姓黨，三泊縣人。黨生因引余觀優曇樹。其樹在殿前東北隅二門外坡間，今已築之牆版中，其高三丈余，大一人抱，而葉甚大，下有嫩枝旁叢。聞開花當六月伏中，其色白而淡黃，大如蓮面瓣長，其香甚烈而無實果實。余摘數葉置囊中。遂同黨生由香積北下坡，循坳而北，一里半，觀聖泉。泉從山坡大樹根下南向而出，前以石環為月池，大丈余，瀦水深五六寸余，波淙淙由東南坡間瀉去。

yú zhì dāng shàng wǔ, zǎo cháo yǐ guò, wǔ cháo wèi zhì, cǐ zhèng dāng suō shí, ér qí liú yì bù jué, dì cháo shí gèng yǒng ér dà ěr. dǎng shēng yán, xué zhōng shí yǒu èr chán chú há má chū rù, zī wèi cháo, gù bù zhī jiàn, jí bēi suǒ yún jīn qiú, hào yuē shén quán zhě yǐ. yuè chí nán yǒu tíng xīn gòu, biǎn yuē wèn cháo tíng, qián xún fāng shǐ guān zhōng zhāng fèng hé wèi zhī jì. dǎng shēng yòu yǐn yú yóu quán xī shàng pō, xī běi yuán lǐng shàng, bàn lǐ, dēng shuǐ yuè ān. ān dōng běi xiàng, nǎi cōng shān zhī dōng běi ào zhōng yǐ.
余至當上午，早潮已過，午潮未至，此正當縮時，而其流亦不絕，第潮時更涌而大耳。黨生言，穴中時有二蟾蜍蛤蟆出入，茲未潮，故不之見，即碑所云「金崷ｑｕū」，號曰「神泉」者矣。月池南有亭新構，扁曰「問潮亭」，前巡方使關中張鳳翮為之記。黨生又引余由泉西上坡，西北緣嶺上，半里，登水月庵。庵東北向，乃蔥山之東北坳中矣。

ān jié ér yōu, wèi xiāng shēn wáng xìng zhě suǒ jiàn. tíng zhōng shuǐ yī fāng, dà jǐn yú chǐ, nǎi jiàn ān hòu zhǔ wā jué dì ér chū zhě.
庵潔而幽，為鄉紳王姓者所建。庭中水一方，大僅逾尺，乃建庵後劚ｚｈú挖掘地而出者。

ān qián yǒu shēn chí, quán bù néng xù yě.
庵前有深池，泉不能蓄也。

jì fù xià zhì shèng quán, hái zhì cáo xī běi pō ào, dǎng shēng bié yú shàng sì, yú nǎi cóng qí xià shān.
既復下至聖泉，還至曹溪北坡坳，黨生別余上寺，余乃從岐下山。

yī lǐ, dǐ zuó cūn hòu shàng shān chù. yóu cūn hòu nán xíng bàn lǐ, fù dōng wàng chuān dōng huí qǔ zhōng, shí yá bàn xuán, fēi lóu lín dān, jí yún tāo dòng yě. chuān shuǐ yǐ cóng dōng pán qū, lù yóu xún xī shān nán xiàng xià, yīn qí shān wù zì nán ér zhuǎn yě. yī lǐ yú, shǐ xún nán shān ér dōng.
一里，抵昨村後上山處。由村後南行半里，復東望川東回曲中，石崖半懸，飛樓臨丹，即雲濤洞也。川水已從東盤曲，路猶循西山南向下，因其山塢自南而轉也。一里余，始循南山而東。

èr lǐ, zé qí chuān zì wù běi qǔ ér nán, yǔ lù yù, jì guò, lù yòu xún dōng shān sù xī zhuǎn ér běi, yī lǐ, nǎi dōng xiàng zhì nán shān zhī běi, yī lǐ nǎi zhuǎn dōng nán xíng. yī lǐ, nán zhì yī xī lái zhī xiá, yòu nán shàng pō. yī lǐ, yǔ qián lái wēn quán dù xī dà dào hé, shǐ chún nán xíng. liù lǐ, rù běi chéng mén. jiàn yǒu èr nǚ láng, biàn fà shuāng chuí jiān hòu, cǐ jiān yòu tóng nǚ, biàn fà yī tiáo chuí nǎo hòu. nǚ láng jí nán zhī zhǎng zhě, biàn fà liǎng tiáo chuí zuǒ yòu ěr páng.
二里，則其川自塢北曲而南，與路遇，既過，路又循東山溯溪轉而北，一里，乃東向陟南山之北，一里乃轉東南行。一里，南陟一西來之峽，又南上坡。一里，與前來溫泉渡西大道合，始純南行。六里，入北城門。見有二女郎，辮髮雙垂肩後，此間幼童女，辮髮一條垂腦後。女郎及男之長者，辮髮兩條垂左右耳旁。

nǚ réng yòng bāo jì, nán réng yòng jīn mào guān qí shàng.
女仍用包髻，男仍用巾帽冠其上。

ruò luó luó zé biàn fà yī tiáo, zhōu huán yú nǎo é, ruò gū qí shǒu zhě. yòu yǒu nán zǐ wèi guān zhě, cóng hòu nǎo xià lìng wǎn yī xiǎo jiū ruò luó, zhuì yú hòu yān. shǒu zhí wán shàn yòng xì juàn zuò de shàn, yān rán zài qián, hòu yǒu yī lǎo fù suí zhī, xié shēng hé zhǐ dìng, jiāng sǎo mù jiāo wài.
若儸儸則辮髮一條，周環於腦額，若箍其首者。又有男子未冠者，從後腦下另挽一小鬏（ｄí）若螺，綴於後焉。手執紈ｗáｎ扇（用細絹做的扇），嫣然在前，後有一老婦隨之，攜牲盒紙錠，將掃墓郊外。

cǐ jiān zhòng shí yuè cháo jì sǎo.
此間重十月朝祭掃。

jiā pín bù jí zhě, zhì yuè zhōng yì bù miǎn yě.
家貧不及者，至月終亦不免也。

nán zhōng suǒ jiàn fù nǚ, xiān zú jiāo hǎo, wú yú cǐ zhě. rù chéng yī lǐ bàn, fàn yú dōng guān, nǎi chū, yú jù shí liáng, zūn dà dào dōng běi xíng.
南中所見婦女，纖足姣好，無逾此者。入城一里半，飯於東關，乃出，逾巨石樑，遵大道東北行。

bàn lǐ, yǒu xiǎo xī zì dōng wù lái, sù zhī xíng. cóng qiáo nán dōng qù, sān lǐ bàn, shàng pō. yòu yī lǐ, yú dōng ān shào lǐng. lǐng bù shèn jùn, dōng běi cóng héng gèn dà shān fēn lǒng xī nán xià, wèi ān níng dōng dì yī hù chéng zhī shā yì jí zhàng ài de yì sī zhě yě.
半里，有小溪自東塢來，溯之行。從橋南東去，三里半，上坡。又一里，逾東安哨嶺。嶺不甚峻，東北從橫亘大山分隴西南下，為安寧東第一護城之砂亦即障礙的意思者也。

guò lǐng dōng xià, shǐ jiàn shā hé zhī shuǐ, zì dōng běi lái.
過嶺東下，始見沙河之水，自東北來。

suí qí wù dōng rù, guò zhàn mó cūn, gòng shí wǔ lǐ, wèi shǐ diān pù. yòu sì lǐ, guò lóng mǎ shān, wù wù běi tòu, héng gèn dà shān zhī nán.
隨其塢東入，過站摩村，共十五里，為始甸鋪。又四里，過龍馬山，屼屼北透，橫亘大山之南。

lù rào qí qián ér dōng, yòu sì lǐ, shǐ yǔ shā hé shàng liú zhī xī yù. yǒu sān gǒng shí liáng dōng kuà qí shàng, shì yuē dà qiáo. qí shuǐ zì dōng běi jìn ěr èr jiān fēng xī qí pán shān nán xiá lái, xī nán zhì ān níng chéng dōng, nán rù yú táng chuān zhě yě. yòu bàn lǐ, dōng shàng pō, sù yú gāo jiǎn qiáo cūn.
路繞其前而東，又四里，始與沙河上流之溪遇。有三鞏石樑東跨其上，是曰大橋。其水自東北進耳二尖峰西、棋盤山南峽來，西南至安寧城東，南入於螳川者也。又半里，東上坡，宿於高梘橋村。

èr shí bā rì píng míng, dōng xíng yī lǐ bàn, shàng pō, wèi ān níng dōng jiè, yóu cǐ jí wèi kūn míng dì.
二十八日平明，東行一里半，上坡，為安寧東界，由此即為昆明地。

pō tuó gāo dī bù píng gāo xià, yǐ jiàn shēng zhì ér shàng, bā lǐ, qí wù zì shuāng jiān hòu jìn ěr shān lái, lù suì yóu nán lǒng shàng. yòu èr lǐ, shān ào jiān yǒu jù lú dāng jiān, shì wèi bì jī guān. gài jìn ěr zhī shān zhì yú běi, luó hàn zhī dǐng zhì yú nán, cǐ qí zhōng jiān dù jí zhī chù, nán běi yòu gè qǐ yī fēng jiā zhì, yǐ zài bì jī shān zhī běi, gù míng bì jī guān, dōng xī yǔ jīn mǎ jí jīn mǎ guān yáo duì zhě yě. guān zhī dōng, xiàng dōng nán xià wèi gāo yáo, nǎi cǎo hǎi xī àn shān shuǐ jiāo jí chù, dù hǎi zhě cóng zhī xiàng xī běi xià wèi chì jiā bí, guān dào zhī yóu hǎi dī zhě cóng zhī. yú shí yù yóu jìn ěr, suì xī běi xià pō bàn lǐ, xún xī shān běi xíng. èr lǐ, yǒu cūn zài xī shān zhī lù, shì wèi chì jiā bí. dà dào yóu qí qián běi qù, nǎi xī zhé ér rù cūn. cūn yǐ shān ér lú jiàn fáng. yǒu chí zhū pō cè, dà bù yú wǔ chǐ, cūn rén jiē yǎng jí yān. zhōng fù yǒu yú, yǒu chuí diào qí shàng zhě, yì lóng tán zhī qiǎn zhě yě.
陂陀高低不平高下，以漸升陟而上，八里，其塢自雙尖後進耳山來，路遂由南隴上。又二里，山坳間有聚廬當尖，是為碧雞關。蓋進耳之山峙於北，羅漢之頂峙於南，此其中間度脊之處，南北又各起一峰夾峙，以在碧雞山之北，故名碧雞關，東西與金馬即金馬關遙對者也。關之東，向東南下為高嶢，乃草海西岸山水交集處，渡海者從之；向西北下為赤家鼻，官道之由海堤者從之。余時欲游進耳，遂西北下坡半里，循西山北行。二里，有村在西山之麓，是為赤家鼻。大道由其前北去，乃西折而入村。村倚山而廬建房。有池瀦坡側，大不逾五尺，村人皆仰汲焉。中復有魚，有垂釣其上者，亦龍潭之淺者也。

yóu chí nán shàng pō, lǐng dào shén jùn.
由池南上坡，嶺道甚峻。

bàn lǐ, dēng gāng shàng, shāo běi ér qū, yǒu fāng dāng dào, zé jìn ěr shān mén wài fāng yě, qí sì shàng gé yī kēng. yóu fāng xī wàng, jiàn sì hòu dà shān huán yú shàng, cǐ gāng rào yú qián, nèi jiā shēn kēng, xuán zhuǎn ér rù, ruò ěr nèi zhī kǒng, sì lín kǒng shàng pán duǒ biān, yǐ jìn ěr qǔ míng zhī yì, fēi shēn lǚ cǐ gāng, bù jiàn qí qīn qiè tiē qiè yě.
半里，登岡上，稍北而曲，有坊當道，則進耳山門外坊也，其寺尚隔一坑。由坊西望，見寺後大山環於上，此岡繞於前，內夾深坑，旋轉而入，若耳內之孔，寺臨孔上盤朵邊，以「進耳」取名之義，非身履此岡，不見其親切貼切也。

jìn fāng, xī xiàng yán kēng rù, bàn lǐ, yǒu qí xī yú dà shān zhī ào ér rù sì zhī lù, zé yán kēng nán zhuǎn. pán yá bàn lǐ, xī shàng rù sì zhōng. sì mén dōng xiàng, dēng qí diàn, pō xuān shuǎng, shì é duān, bù shì ěr zhōng yě.
進坊，西向沿坑入，半里，有岐西逾大山之坳；而入寺之路，則沿坑南轉。盤崖半里，西上入寺中。寺門東向，登其殿，頗軒爽，似額端，不似耳中也。

fāng zhàng zài diàn běi, yǒu lóu sān yíng zài diàn nán.
方丈在殿北，有樓三楹在殿南。

qí lóu xià lín huán kēng, yáo lǎn diān hǎi, pō rú tài huá zhī yī bì wàn qǐng, ér cǐ shēn yuǎn yǐ. rù fāng zhàng, yǒu xīn gòng shì bó mǐn zhě jiào xīn bó mǐn de gòng shì, yíng kuǎn yīn qín. sēng bǎo yìn yù jù cān, xīn huī qù, lìng qí tú chén lǚ chén lǚ wēn èr chén nǎi jiǎ xū jìn shì lǚ zhōng dì. jí qí dì chū jiàn, qiě wèi gōng hūn shí. fù yǐn yú dēng diàn nán tiào hǎi lóu, zuò tán jiǔ zhī. yú yù qū qí pán shān, wèn dào yú bǎo yìn.
其樓下臨環坑，遙覽滇海，頗如太華之一碧萬頃，而此深遠矣。入方丈，有辛貢士伯敏者叫辛伯敏的貢士，迎款殷勤。僧寶印欲具餐，辛揮去，令其徒陳履、陳履溫二陳乃甲戌進士履忠弟。及其弟出見，且為供葷食。復引余登殿南眺海樓，坐談久之。余欲趨棋盤山，問道於寶印。

bǎo yìn yuē: yóu fāng dōng xià shān, zì chì bí shān bǎo zhū sì shàng wèi zhèng dào, lù qiě sān shí lǐ. yóu cǐ sì běi, xī yú dà shān zhī ào, qí lù bàn zhī, dàn kōng shān duō qí, lù wú cóng mì ěr. nǎi tóng xīn jūn dǎo yú cóng diàn hòu chū, suì běi zhì ào xià dōng lái qí lù, shǐ bié qù. yú nǎi xī shàng, bàn lǐ yú ào, bàn lǐ xī běi shāo xià, yī lǐ shè zhōng wā.
寶印曰：「由坊東下山，自赤鼻山寶珠寺上為正道，路且三十里。由此寺北，西逾大山之坳，其路半之，但空山多岐，路無從覓耳。」乃同辛君導余從殿後出，遂北至坳下東來岐路，始別去。余乃西上，半里逾坳，半里西北稍下，一里涉中窪。

wā xī fù yǒu dà shān, nán běi héng zhì, yǔ dōng jiè jìn ěr hòu shuāng jiān, bìng ào běi zhī diān, dōng xī jiā chéng zhōng wā. yóu wā xī fù xún xī shān zhī dōng běi xíng, yī lǐ, xún lǐng běi zhuǎn ér xī, shāo xià yī lǐ, dù xiá xī shàng. qí xī fù yǒu dà shān, nán běi héng zhì, suì xī xiàng héng niè zhī, yī lǐ bàn, dēng qí gāng.
窪西復有大山，南北橫峙，與東界進耳後雙尖，並坳北之巔，東西夾成中窪。由窪西復循西山之東北行，一里，循嶺北轉而西，稍下一里，度峽西上。其西復有大山，南北橫峙，遂西向橫躡之，一里半，登其岡。

jiàn xī nán suí wù yǒu lù, shàng yú qí jí, jiāng qū zhī. yǒu fù chú zhě bèi cǎo de rén lái, yuē: qí pán lù zài běi, bù zài xī yě. nǎi xún xī shān zhī dōng, yòu běi xíng, qí lù shèn wēi, ruò duàn ruò xù. èr lǐ bàn, cóng xī shān běi ào tòu jí xī chū, shǐ wàng jiàn sān jiā cūn zài xī wù zhōng, cūn xī pán zhì yī fēng, zì běi ér nán, rú píng gāo yōng, jí qí pán shān yě. qí mài běi zì miào lí sì sān huá shān xī nán lái, fù sǒng cǐ fēng. fēn zhī xī dù, wèi wēn quán zhī bǐ jià shān fēn zhī nán xià, wèi shǐ diān hòu zhī lóng mǎ shān nán huán dōng gèn, jí wèi suǒ yú zhī jí ér nán dù wèi jìn ěr bì jī zhě yě. jí běi shān fù héng liè dōng běi, zhì bǎo zhū chì bí ér zhǐ, wèi sān jiā cūn dōng jiè hù shān. yú xī lái zì jīn mǎ yǐ dōng, jí yáo wàng xī jiè shān héng rú píng, qí dǐng fù yǒu zhōng xuán rú fù fǔ dào fù de guō, gāo chū qí shàng zhě, jí cǐ qí pán fēng yě, ér bù zhī shàng zài zhòng hè zhī nèi, wài gèng yǒu sī fēng hù zhī, xún shí zài shì xī fēng zhī lǐng xiù yǐ. cóng ào xī zhuǎn, xún dōng shān běi yá bàn lǐ, nǎi xī xiàng xià. yī lǐ, xíng hè zhōng, yǒu shuǐ běi liú, xī shè zhī. yòu bàn lǐ dǐ sān jiā cūn, qí cūn yǐ qí pán dōng lù.
見西南隨塢有路，上逾其脊，將趨之。有負芻者背草的人來，曰：「棋盤路在北，不在西也。」乃循西山之東，又北行，其路甚微，若斷若續。二里半，從西山北坳透脊西出，始望見三家村在西塢中，村西盤峙一峰，自北而南，如屏高擁，即棋盤山也。其脈北自妙離寺三華山西南來，復聳此峰。分支西度，為溫泉之筆架山；分支南下，為始甸後之龍馬山；南環東亘，即為所逾之脊；而南度為進耳、碧雞者也。脊北山復橫列東北，至寶珠、赤鼻而止，為三家村東界護山。余昔來自金馬以東，即遙望西界山橫如屏，其頂復有中懸如覆釜倒覆的鍋，高出其上者，即此棋盤峰也，而不知尚在重壑之內，外更有斯峰護之，洵實在是西峰之領袖矣。從坳西轉，循東山北崖半里，乃西向下。一里，行壑中，有水北流，西涉之。又半里抵三家村，其村倚棋盤東麓。

lù dāng cóng cūn běi xī shàng, nǎi wù yóu cūn nán dù jí chù xún xiá xī nán shàng, jìng bù dé lù. pān niè xiá zhōng sān lǐ, dēng yī gāng, yǒu ān sān yíng jù píng jiān, hòu yǐ jué dǐng, qí qián dōng kàn diān zhōng, nǎi fā sēng xuán chán yǔ sēng yù ān xīn jiàn zhě. xuán chán yǒu nèi gōng, yè zuò fēng tóu, xiǎo lù shī yī, wú suǒ tuì bù tuì suō hài pà ān zhōng sì bì wèi jiù, bù yǐ wèi yì yě. rì yǐ xī zè, yíng yú yuè jí zhǔ míng zhǔ zhōu, dǐ mù nǎi bié.
路當從村北西上，乃誤由村南度脊處循峽西南上，竟不得路。攀躡峽中三里，登一岡，有庵三楹踞坪間，後倚絕頂，其前東瞰滇中，乃發僧玄禪與僧裕庵新建者。玄禪有內功，夜坐峰頭，曉露濕衣，無所退怖退縮害怕；庵中四壁未就，不以為意也。日已西昃，迎余瀹即煮茗煮粥，抵暮乃別。

xī shàng jī fēng, yī lǐ, zhì qí diān. yòu xī xiàng píng xíng dǐng shàng yī lǐ, yǒu sì dōng běi xiàng, zé qí pán sì yě. shí yǐ hūn hēi, suì chuò míng hē chá ér jiù tà.
西上躋峰，一里，陟其巔。又西向平行頂上一里，有寺東北向，則棋盤寺也。時已昏黑，遂啜茗喝茶而就榻。

èr shí jiǔ rì líng chén qǐ, sēng wèi yú chuī, yú nǎi dú niè sì hòu jué dǐng.
二十九日凌晨起，僧為余炊，余乃獨躡寺後絕頂。

shí xiǎo lù shén zhòng, yī lǚ zhān tòu. dǐng jiān wú gāo sōng jù mù, jí cóng cǎo yì bù shèn shēn mào, gài gāo hán zhī gù yě. dǐng pō píng jiǒng. qí xī nán jiē shí yá chù tū, qí xìng píng zhí ér zhōng shí, kě pī wèi bǎn, shěng zhōng qǔ shí, jiē yú cǐ yáo fù zhī, rán qí shàng fǎn bù néng jiàn, yǐ ào yú nèi yě yīn wèi cáng yú shān ào zhōng. xī běi wù zhōng, yǒu dà hè huí huán, xià yǒu shuǐ èr fāng, cūn lú jù qí shàng, jí zhì suǒ zài lēi diān cūn lóng quán yě, qí shuǐ fèn qīng bái sè. xī nán xiá zhōng shuǐ, zé xún lóng mǎ shān dōng ér qù, dāng jí shā hé zhī yuán yǐ.
時曉露甚重，衣履沾透。頂間無高松巨木，即叢草亦不甚深茂，蓋高寒之故也。頂頗平迥。其西南皆石崖矗突，其性平直而中實，可劈為板，省中取石，皆於此遙負之，然其上反不能見，以坳於內也因為藏於山坳中。西北塢中，有大壑迴環，下有水二方，村廬踞其上，即《志》所載勒甸村龍泉也，其水分青、白色。西南峽中水，則循龍馬山東而去，當即沙河之源矣。

dōng nán jí sān jiā zhī liú.
東南即三家之流。

shì dǐng yì sān miàn fēn shuǐ zhī chù, dì yī rù diān chí, liǎng rù táng chuān, jiē yī pài ěr. yóu dǐng yuǎn tiào, zé dōng běi jiàn yáo lín shān jiān sǒng, yǔ shào diān liáng wáng shān bìng liè dōng nán jiàn luó cáng shān, huán zhì hǎi wài zhí nán jiàn guān yīn shān wù lì guāng tū ér gāo sǒng, wèi bì jī jué dǐng yǎn yìng, bàn fú bàn yǐn zhí xī zé wēn quán bǐ jià shān lián piān ér qù wéi xī běi chóng shān shāo huō, zé táng chuān zhī suǒ xiàng yě.
是頂亦三面分水之處，第一入滇池，兩入螳川，皆一派耳。由頂遠眺，則東北見堯林山尖聳，與邵甸梁王山並列；東南見羅藏山，環峙海外；直南見觀音山屼岦光禿而高聳，為碧雞絕頂掩映，半浮半隱；直西則溫泉筆架山連翩而去；惟西北崇山稍豁，則螳川之所向也。

xià fàn yú sì.
下飯於寺。

nǎi tóng sì sēng chū sì mén dōng xíng sān shí bù, guān qí pán shí. shí yī fāng héng wò lǐng tóu, zhōng jiè qí pán wén, zòng héng gè shí jiǔ dào.
乃同寺僧出寺門東行三十步，觀棋盤石。石一方橫臥嶺頭，中界棋盤紋，縱橫各十九道。

qí běi wò shí shàng, kǎi shū yù àn qíng lán sì dà zì, nǎi bì tán chén xián suǒ tí. nán yǒu èr shí píng guǐ zhì fàng, zhōng jiā wèi xué, xià zhuì shén shēn, sēng zhǐ wèi xiān dòng, xī yǒu mù zi zhuì yáng qí zhōng, suì yǐ shí tián sāi zhī.
其北臥石上，楷書「玉案晴嵐」四大字，乃碧潭陳賢所題。南有二石平庋置放，中夾為穴，下墜甚深，僧指為仙洞，昔有牧子墜羊其中，遂以石填塞之。

sēng yán cǐ shān zhī fù jiē kōng tóng, dàn bù dé qí mén ér rù ěr.
僧言此山之腹皆崆峒，但不得其門而入耳。

xué cè yì yǒu chén xián shī bēi, yǐ bō bān bō tuō luò bù kě dú. nǎi hái sì, lù kūn míng lìng wāng cóng lóng shī bēi. réng lìng yòu sēng dǎo wǎng fēng xī nán, guān záo shí zhī yá. qí yá shàng xià liǎng céng, záo chéng dà kū rú shà wū. qí shí sè qīng lǜ zhě, zé nì ér shí huáng bái zhě, zé cū ér gāng jiān yìng. qí yá jiān zhōng qiàn qīng lǜ sè zhě liǎng céng, rú dài wéi, gè gāo zhàng yú, gù záo zhě yī ér xué zhī.
穴側亦有陳賢詩碑，已剝斑剝脫落不可讀。乃還寺，錄昆明令汪從龍詩碑。仍令幼僧導往峰西南，觀鑿石之崖。其崖上下兩層，鑿成大窟如廈屋。其石色青綠者，則膩而實；黃白者，則粗而剛堅硬。其崖間中嵌青綠色者兩層，如帶圍，各高丈余，故鑿者依而穴之。

qí bǎn jí qǔ chū de shí bǎn yǒu fāng yǒu zhǎng, fāng zhě dà jìng wǔ liù chǐ, zhǎng zhě zhǎng jìng èr sān zhàng, jiē báo yī èr cùn, qí píng rú jù, wú xiān háo āo tū, zhēn liáng cái yě. hái cóng sì qián dōng xiàng xià, yī lǐ, guò xīn ān zhī zuǒ.
其板即取出的石板有方有長，方者大徑五六尺，長者長徑二三丈，皆薄一二寸，其平如鋸，無纖毫凹凸，真良材也。還從寺前東向下，一里，過新庵之左。

zhí xià zhě yī lǐ bàn, guò sān jiā cūn zuǒ, dù jiàn. yòu yī lǐ bàn, dōng yú shí shān zhī ào. qí shān nǎi dōng jiè běi zǒu zhī mài, zhì cǐ fù tū yī fēng, suì běi jǐn yān. cóng ào dōng zhuì yá ér xià, fù jiàn chéng yī kēng, suí zhī xíng sān lǐ, wèi bǎo zhū sì. wèi zhì sì, qí xī zhuì xiá chù, kēng shuǐ kuì pò dī ér chū ér wèi pù, xuán yá sān jí xià, shēn kě shí wǔ liù zhàng, dàn shuǐ xì rú luò sī, bù rú pǐ liàn yě. bǎo zhū sì dōng xiàng, yǐ shān zhī bàn, yì yōu yì chǎng. yóu qí qián zhuì pō zhí xià, wǔ lǐ dǐ shān lù, wèi shí bí shān, jù luò shén shèng, gài dāng cǎo hǎi zhī xī, bì jī guān dà dào jí chū qí xià yě. yóu cūn zhuǎn běi yī lǐ bàn, dōng běi yǔ dà dào hé, yú shì dōng xiàng hú dī. èr lǐ bàn, yǒu cūn dāng dī zhī chōng, yuē xià jiā yáo. guò cǐ, suì zūn dī xíng hú zhōng.
直下者一里半，過三家村左，渡澗。又一里半，東逾石山之坳。其山乃東界北走之脈，至此復突一峰，遂北盡焉。從坳東墜崖而下，復漸成一坑，隨之行三里，為寶珠寺。未至寺，其西墜峽處，坑水潰破堤而出而為瀑，懸崖三級下，深可十五六丈，但水細如絡絲，不如疋練也。寶珠寺東向，倚山之半，亦幽亦敞。由其前墜坡直下，五里抵山麓，為石鼻山，聚落甚盛，蓋當草海之西，碧雞關大道即出其下也。由村轉北一里半，東北與大道合，於是東向湖堤。二里半，有村當堤之沖，曰夏家窯。過此，遂遵堤行湖中。

dī nán běi jiē shuǐ wā dāng shí shuǐ wèi jiào gāo, gù dī liǎng biān jiē shuǐ, xiàn yǐ gān hé ér chéng tián dì, dī jiè qí jiān, yǔ xī zǐ sū dī wú yì hé háng zhōu xī hú sū dī yī yàng. gài qí wā jí cǎo hǎi zhī yú, nán lián yú diān chí, běi dǐ yú huáng tǔ pō, xī bīn chì bí shān zhī lù, dōng dǐ huì chéng, qí zhōng zhī tiáo cuò rào, huò duàn huò xù, huò chū huò méi, qí bīn běi zhě, zhì yòu wèi zhī xī hú, qí shí jí cǎo hǎi yě.
堤南北皆水窪當時水位較高，故堤兩邊皆水，現已乾涸而成田地，堤界其間，與西子蘇堤無異和杭州西湖蘇堤一樣。蓋其窪即草海之餘，南連於滇池，北抵於黃土坡，西瀕赤鼻山之麓，東抵會城，其中支條錯繞，或斷或續，或出或沒，其瀕北者，《志》又謂之西湖，其實即草海也。

xī dà dào yū huí běi pō, cóng huáng tǔ pō rù huì chéng, fù xuán xiàn wèi shì yù shí, tián wā zhī tiáo, lián wèi dà dī, dōng zì mù fǔ yú táng, xī jiē xià jiā yáo, héng guàn hú zhōng, jiào běi pō zhī yū, shěng qí bàn yān. dōng xíng dī shàng yī lǐ bàn, fù yǒu gāng yǒu qiáo, yǒu qī shě jiè shuǐ zhōng yāng. bàn lǐ, fù zūn dī shàng dōng xíng hú zhōng, yáo gù sì wéi shān sè, yǎn yìng zhòng bō jiān, qīng pú yǎn shuǐ, gāo liǔ yíng dī, tiān rán jué shèng dàn dī yǒu liǔ ér wú huā, qiáo yǒu yī èr ér wú èr liù, bù miǎn lìng rén zhuǎn yì xī líng ěr. yòu dōng èr lǐ, hú dī jì jǐn, nǎi suí gǎng dī dōng běi èr lǐ, wèi mù fǔ yú chí zài jīn kūn míng yī xué yuàn fù jìn. yòu yī lǐ bàn, dǐ xiǎo xī mén, fàn yú sì. dōng guò zhá qiáo, bīn háo nán ér dōng yī lǐ, rù chéng nán jiù yù. wèn wú fāng shēng, zé yǐ gé wǎn xiàng jìn níng yǐ. yǐ ér jiàn táng dà lái jì lái xíng lǐ shū huà, jù yǐ gé wǎn xiān zhì, dú fāng shēng zé wǒ lái bǐ qù, wèi zhī chàng chàng. nǎi jì fù wèi zuò shū, lìng gù pū wǎng jìn níng xiè táng jūn, bié fāng shēng, bìng xiàng dà lái suǒ táo bù tuì shū. táo huì tǐng, yǒu shī hàn shēng, xiàng guān yú zhè. qián dà lái yù wèi zuò shū, wén qí yǐ dí, nǎi zhǐ. shì yù zhōng yǒu gāo tǔ guān cóng yáo ān lái, zhī qí yóu zài, jiē xū chuán rú méi gōng yě, gù fù suǒ shū wǎng jiàn zhī.
昔大道迂迴北坡，從黃土坡入會城，傅玄獻為侍御時，填窪支條，連為大堤，東自沐府魚塘，西接夏家窯，橫貫湖中，較北坡之迂，省其半焉。東行堤上一里半，復有岡有橋，有棲舍介水中央。半里，復遵堤上東行湖中，遙顧四圍山色，掩映重波間，青蒲偃水，高柳瀠堤，天然絕勝；但堤有柳而無花，橋有一二而無二六，不免令人轉憶西陵耳。又東二里，湖堤既盡，乃隨港堤東北二里，為沐府魚池在今昆明醫學院附近。又一里半，抵小西門，飯於肆。東過閘橋，濱濠南而東一里，入城南舊寓。問吳方生，則已隔晚向晉寧矣。已而見唐大來寄來行李書畫，俱以隔晚先至，獨方生則我來彼去，為之悵悵。乃計復為作書，令顧仆往晉寧謝唐君，別方生，並向大來索陶不退書。陶諱挺，有詩翰聲，向官於浙。前大來欲為作書，聞其已敵，乃止。適寓中有高土官從姚安來，知其猶在，皆虛傳如眉公也，故復索書往見之。