èr shí èr rì chén qǐ, sù wù jìng jǐn, bǎo cáng xiān yǐ diǎn xiǎng yú, yǔ yú zhōu lì fēng qián. píng lín ér nán wèi nán diàn, qí wài yǒu héng shān qián liè, zé lóng chuān hòu zhī jiè yě jìn qiàn lù xī wèi guǐ diān, qí wài yǒu zhòng fēng xī yōng, zé gǔ yǒng qián nán xià zhī zhī yě xià fú ér dōng dù, wèi bǐ fēng, qí wài yǒu gāo lǐng dōng qióng, zé gāo lí gòng hòu sǒng zhī mài yě, wéi běi xiàng zé běn shān hòu píng yān. rán zuó yǐ dēng lǐng běi tiào, zhī dōng běi zhī huō chù, wèi lóng chuān suǒ hé xī běi zhī cóng chù, wèi jiān shān suǒ xuán ér zhí běi míng guāng liù chǎng zhī wài, jiē yě rén zhī qī yǐ. jiǔ zhī, nǎi fàn ér bié.
二十二日晨起，宿霧淨盡，寶藏先以點餉余，與余周曆峰前。憑臨而南為南甸，其外有橫山前列，則龍川後之界也；近嵌麓西為鬼甸，其外有重峰西擁，則古勇前南下之支也；下伏而東度，為筆峰，其外有高嶺東穹，則高黎貢後聳之脈也，惟北向則本山後屏焉。然昨已登嶺北眺，知東北之豁處，為龍川所合；西北之叢處，為尖山所懸；而直北明光六廠之外，皆野人之棲矣。久之，乃飯而別。

bǎo cáng mìng qí tú jìng kōng qián dǎo, cóng dōng běi xíng, jiē wèi kāi zhī jìng yě. shǐ yú dōng huán zhī bì, jí dōng běi xià, suī wú jìng ér pō tǎn. sān lǐ yú, yǒu lù xún lǐng běi xī qù, wǎng guǐ diān dào, gài shì shān qián hòu jiē xiàng guǐ diān dào yě. yú shì jiāo zhī, réng dōng xià, shén jùn. yī lǐ, yòu yǒu lù zì dōng nán lái, xī běi yú lǐng qù, cǐ jí zhōu zhōng qū guàn zi píng dào. gài guàn zi píng cóng běi nán dù, qióng qǐ dǎ yīng zhī dǐng, zì běi wàng zhī, bù jiàn shuāng fēng rú ān, zhǐ jué céng qǐ rú guān. yú jí xī xià, shì wèi píng cūn suǒ tuō, yǒu lóng tán xī yǒng, nǎi guǐ diān shàng liú, jīng é lóng ér nán xià zhě yě. yú jiāo qí lù, réng dōng běi xià, xíng mǎng jí zhōng. yī lǐ yú, běi xiàng xià, bàng xī xiǎo xiá jiàn yǒu wēi jìng, jìng yòu xiá zhōng yì yǒu cóng zhú shēn téng. dōng zhuǎn, zài yú yī xiá, yī lǐ, nǎi běi xíng huán gāng shàng.
寶藏命其徒徑空前導，從東北行，皆未開之徑也。始逾東環之臂，即東北下，雖無徑而頗坦。三里余，有路循嶺北西去，往鬼甸道，蓋是山前後皆向鬼甸道也。於是交之，仍東下，甚峻。一里，又有路自東南來，西北逾嶺去，此即州中趨冠子坪道。蓋冠子坪從北南度，穹起打鷹之頂，自北望之，不見雙峰如鞍，只覺層起如冠。逾脊西下，是為坪村所託，有龍潭西涌，乃鬼甸上流，經鵝籠而南下者也。余交其路，仍東北下，行莽棘中。一里余，北向下，傍西小峽漸有微徑，徑右峽中亦有叢竹深藤。東轉，再逾一峽，一里，乃北行環岡上。

gāng zhī xī, dà shān shǐ yǒu xiá zhōng pán zài shān zhōng pán rào tíng shēn gāng zhī dōng, shǐ suí pō dōng xià. gòng èr lǐ, dǐ pō lù, zé xiǎng shuǐ gōu zhī xiá zài qí dōng yǐ. yǒu xī zì xī xiá chū, běi shè zhī, suí xī shān běi xíng. xī shān zhì shì shāo kāi, yǒu lù xī rù zhī. jiāo qí lù ér běi, yī lǐ yú, shāo xià, yòu yǒu xiǎo shuǐ cóng xī wù chū, shì wèi wáng jiā bà.
岡之西，大山始有峽中盤在山中盤繞廷伸；岡之東，始隨坡東下。共二里，抵坡麓，則響水溝之峽在其東矣。有溪自西峽出，北涉之，隨西山北行。西山至是稍開，有路西入之。交其路而北，一里余，稍下，又有小水從西塢出，是為王家壩。

yǐ cǐ shuǐ wèi jiè, nán jù mù fǔ zhuāng. yòu běi bàn lǐ, suì yǔ nán lái dà lù hé.
以此水為界，南俱沐府莊。又北半里，遂與南來大路合。

yòu běi yī lǐ, yǒu cūn zài xī shān xià, zhì shì zhōng wù shǐ kāi. qí wù nán cóng jiǔ diàn jí lái, běi zhì cǐ dōng xī nǎi pì zài fēn wèi dōng xī zǒu xiàng, xī yán dōng lù běi xià, cūn yǐ xī shān dōng xiàng, ér lù chū qí zhōng. yòu běi lǐ xǔ, yǒu qí dōng běi wǎng jiè tóu. yú xún xī shān xī běi xià, dù yī xiǎo xiá, bàn lǐ, xī zhuǎn, qí nán gǔ wèi wān yāo shù, gài wáng jiā bà zhī hòu shān yě qí běi wù wèi zuǒ suǒ tún, nǎi lóng zōng běi yòu qǐ yī fēng, qí yú zhī xī běi ér huán zhě.
又北一里，有村在西山下，至是中塢始開。其塢南從酒店脊來，北至此東西乃辟再分為東西走向，溪沿東麓北下，村倚西山東向，而路出其中。又北里許，有岐東北往界頭。余循西山西北下，渡一小峽，半里，西轉，其南谷為灣腰樹，蓋王家壩之後山也；其北塢為左所屯，乃巃嵸北又起一峰，其餘支西北而環者。

wù zhōng shǐ yǒu tián chóu xià pì, xiǎng shuǐ gōu zhī liú yì xī běi guàn zhī, ér lù cóng nán shān xī xiàng xíng. yī lǐ yú, yǒu xiǎo shuǐ běi liú. yòu xī yī lǐ yú, yǒu jié máo mài jiāng zài nán shān xià, yú shì jù sōng cuò lì, gāo yǐng shēn yīn, wǔ rì jù bì. yòu xī èr lǐ wèi mǎ zhàn, qí běi pō xià pō yǒu gé lín zhī lú, ér dāng lù zuǒ zhě zhǐ yī jiā, zhōu lái zhě jiē fàn yān dōu zài cǐ chī fàn qí xī shǐ tián chéng huán pō.
塢中始有田疇下辟，響水溝之流亦西北貫之，而路從南山西向行。一里余，有小水北流。又西一里余，有結茅賣漿在南山下，於是巨松錯立，高影深陰，午日俱碧。又西二里為馬站，其北坡下頗有隔林之廬，而當路左者止一家，州來者皆飯焉都在此吃飯；其西始田塍環坡。

cóng tián zhōng xī běi xíng yī lǐ yú, dǐ běi shān xià. shāo xī fù běi, yī lǐ, yú qí ào, yǒu xū chǎng jí chǎng zhèn, wèi mǎ zhàn jiē fáng. qí běi shān pō zá dá, shí chǐ gāo xià, dōng gāng yǔ xī shān, suì jiā xī běi zhù. gòng sān lǐ, yǒu shān héng yú qián, nǎi xī suí zhī, bàn lǐ, běi tòu qí ào, qí běi zé shān kāi ér xià pán huán hè, xī cóng xī shān tòu xiá nán lái, rào hè běi qù, gù zhī tòu ào zhī shān, nǎi zì nán ér xī zhuǎn, ào xī yī fēng, jí xī jǐn yú xī zhě yě. pán hè ér xī běi yī lǐ yú, suì xún xī dōng àn xíng, qí xī gāng sōng guì yī zhǒng cháng lǜ qiáo mù chóu mì, yǒu dà sì jī zài yān. nǎi fàn yú xī páng. yòu běi bàn lǐ wèi qiū pō, yǒu liǎng sān jiā yǐ xī shān xià. qí xī zé qún shān zhōng jìn wèi xiá, yǒu qí xī rù zhī, wèi gǔ yǒng dào, qí dōng zé gǔ kǒu héng tà, nán běi zhī shuǐ jù yóu zhī chū yān.
從田中西北行一里余，抵北山下。稍西復北，一里，逾其坳，有墟場即場鎮，為馬站街房。其北山坡雜沓，石齒高下，東岡與西山，遂夾溪北注。共三里，有山橫於前，乃西隨之，半里，北透其坳，其北則山開而下盤環壑，溪從西山透峽南來，繞壑北去，固知透坳之山，乃自南而西轉，坳西一峰，即西盡於溪者也。盤壑而西北一里余，遂循溪東岸行，其西岡松檜ｇùｉ一種常綠喬木稠密，有大寺基在焉。乃飯於溪旁。又北半里為邱坡，有兩三家倚西山下。其西則群山中進為峽，有岐西入之，為古勇道，其東則谷口橫拓，南北之水俱由之出焉。

yú shì běi xíng tián chéng jiān, èr lǐ, lǚ yú qí fēn liú zhī shuǐ. yòu běi yī lǐ yú. wèi shùn jiāng cūn, gǔ zhī shùn jiāng zhōu zhì yě. xī shān zhì shì zhōng duàn fù qǐ, qí tè sǒng pō lì, shì wèi sān qīng shān. cūn duō huán shí wèi yuán, lián zhú chéng yīn zhě. yòu běi bàn lǐ, yǒu shuǐ zì xī xiá lái, dōng xiàng ér zhù, shì wèi shùn jiāng, yǒu mù liáng kuà qí shàng. shùn jiāng cūn zhī dōng, shān wù dōng pì. guò qiáo, fù běi shàng pō, xíng zhú jìng zhōng. bàn lǐ, běi xià, guò gān hǎi zǐ. yī lǐ yú, běi shàng pō, yǒu xū máo gǎn jiē zhī cǎo péng zài pō běi, shì wèi shùn jiāng jiē zǐ.
於是北行田塍間，二里，屢逾其分流之水。又北一里余。為順江村，古之順江州治也。西山至是中斷復起，其特聳頗厲，是為三清山。村多環石為垣，連竹成陰者。又北半里，有水自西峽來，東向而注，是為順江，有木樑跨其上。順江村之東，山塢東辟。過橋，復北上坡，行竹徑中。半里，北下，過乾海子。一里余，北上坡，有虛茅趕街之草棚在坡北，是為順江街子。

fù xī běi xíng pō bǎn jiān. qí bǎn xī yǐ sān qīng shān, dōng lín jiā hè, hè zhī dōng, zé jiāng dōng shān nán xià ér héng zhǐ yān. cóng cǐ sān qīng xī gèn, jiāng dōng dōng píng, yòu chéng nán běi zhī wù. xíng bǎn jiān sān lǐ, běi xiàng shāo xià, hū wén shuǐ shēng, zé lù dōng yǒu xī fǎn zì nán ér běi, zhì shì nǎi dōng zhuǎn qù, xiǎng gū jì shì shùn jiāng zhī fēn liú ér zhì zhě. gài jiāng dōng shān zhī xī, yǐ yǒu liǎng jiāng zì běi ér lái, cǐ liú hé yǐ fǎn běi yé? liú jì dōng, lù suì běi pán dōng chuí zhī pō, èr lǐ, shì wèi jī cí píng. yú píng běi xià yī lǐ yú, fù dé píng chóu, yǒu mài jiāng zhě dāng lù yòu. yú shì dōng běi xíng tián chéng jiān, yī lǐ yú, yǒu jiāng zì xī běi wǎng dōng nán, zhǎng mù qiáo héng kuà zhī, shì wèi xī jiāng qí dōng yòu yǒu yī jiāng zì dōng běi zhù dōng nán, yán dōng shān yǔ xī jiāng bìng nán xíng wù zhōng, shì wèi dōng jiāng. jì dù xī jiāng qiáo, suì běi xíng jiāng jiā zhōng, yī lǐ ér zhì gù dòng, sù yú xīn jiē. gù dòng yī míng gǔ dòng, jù luò dāng dà wù zhōng, dōng xī èr jiāng jiā zhī. qí běi zé yǎ wū shān nán chuí, héng gèn liǎng shān jiān, zhì cǐ ér zhǐ qí nán zé liǎng jiāng jiāo hé yú sān lǐ wài, hé liú dōng nán qù, zhì qū shí rù lóng chuān jiāng dōng zé jiāng dōng shān, běi zì shí dòng dōng, nán xiàng ér xià xī zé sān qīng shān běi yòu qǐ yī fēng, nán yǔ sān qīng yàn háng jí zhěng qí pái liè ér zhì, qí zhōng yǒu xiá rú mén, ér xiǎo diān zhī lù cóng zhī.
復西北行坡坂間。其坂西倚三清山，東臨夾壑，壑之東，則江東山南下而橫止焉。從此三清西亘，江東東屏，又成南北之塢。行坂間三里，北向稍下，忽聞水聲，則路東有溪反自南而北，至是乃東轉去，想估計是順江之分流而至者。蓋江東山之西，已有兩江自北而來，此流何以反北耶？流既東，路遂北盤東垂之坡，二里，是為雞茨坪。逾坪北下一里余，復得平疇，有賣漿者當路右。於是東北行田塍間，一里余，有江自西北往東南，長木橋橫跨之，是為西江；其東又有一江自東北注東南，沿東山與西江並南行塢中，是為東江。既度西江橋，遂北行江夾中，一里而至固棟，宿於新街。固棟一名谷棟，聚落當大塢中，東、西二江夾之。其北則雅烏山南垂，橫亘兩山間，至此而止；其南則兩江交合於三里外，合流東南去，至曲石入龍川江；東則江東山，北自石洞東，南向而下；西則三清山北又起一峰，南與三清雁行即整齊排列而峙，其中有峽如門，而小甸之路從之。

shì fēng jí yún fēng jiān shān dōng xià běi zhuǎn zhī mài, yún fēng zhèng zài qí xī, wèi bǐ suǒ yǎn, gù gù dòng zhǐ xī jiàn cǐ shān ér bù jiàn yún fēng yě.
是峰即雲峰尖山東下北轉之脈，雲峰正在其西，為彼所掩，故固棟止西見此山而不見雲峰也。

qí dì zhí dōng yǔ wǎ diān duì, zhí xī yǔ yún fēng duì, zhí běi yǔ rè shuǐ táng duì, zhí nán yǔ mǎ zhàn duì. yǒu xīn jiù èr jiē, nán wèi xīn, běi wèi jiù.
其地直東與瓦甸對，直西與雲峰對，直北與熱水塘對，直南與馬站對。有新、舊二街，南為新，北為舊。

èr shí sān rì mìng qǐng qiú ér fēi mìng lìng zhǔ rén qǔ yuán sǔn wèi chén gōng, wèi yǔ wú xiāng tóng.
二十三日命請求而非命令主人取園筍為晨供，味與吾鄉同。

bā jiǔ yuè jiān yǒu xiāng sǔn, xūn gàn píng zhù, wèi yǒu xiāng qì. běi yī lǐ, guò jiù jiē. mǎi fēi sōng yī bāng yú liú xìng zhě jiā.
八九月間有香筍，薰干瓶貯，味有香氣。北一里，過舊街。買飛松一梆於劉姓者家。

fēi sōng zhě, yī míng hú shí, yì zuò wú shí, zhèng rú wú tóng zǐ ér dà bèi zhī, sè wèi yì rú wú tóng, ér ké báo yì bō shēng mì shù zhōng, yī jiàn zhé fá shù nǎi kě dé, chí zé shù jí cún ér zi jù fēi qù chéng kōng zhū yǐ, gù yuē fēi sōng, wéi diān táng guān wài yě rén jí zhǐ dāng shí jǐng pō zú, cǐ chēng wèi bǐ chēng jìng yǒu zhī.
「飛松」者，一名狐實，亦作梧實，正如梧桐子而大倍之，色味亦如梧桐，而殼薄易剝；生密樹中，一見輒伐樹乃可得，遲則樹即存而子俱飛去成空株矣，故曰「飛松」，惟巔塘關外野人即指當時景頗族，此稱為鄙稱境有之。

yě rén shí yǐ chá là hēi yú fēi sōng sì zhǒng rù guān yì yán bù. qí rén wú yī yǔ shang, wéi yǐ bù yī fú shù qí yīn, shàng tǐ yǐ bèi yī fāng wéi ér guǒ zhī, bù fù zhī yǒu jīn xiù zhī shǔ yě.
野人時以茶、蠟、黑魚、飛松四種入關易鹽、布。其人無衣與裳，惟以布一幅束其陰，上體以被一方幃而裹之，不復知有衿袖之屬也。

cǐ yě rén jí chá shān zhī yí, xī yì nèi shǔ, jīn fēi wáng huà suǒ jí yǐ rán wèi zhī hóng máo, zé bù rán yě.
此野人即茶山之彝，昔亦內屬，今非王化所及矣；然謂之「紅毛」，則不然也。

yòu běi èr lǐ yú.
又北二里余。

héng gāng hòu gèn.
橫岡後亘。

wàng zhī ruò dōng xī jiāo shǔ yú liǎng jiè chóng shān, bù fù zhī qí nèi yǒu liǎng jiāng zhī qiàn yú liǎng páng yě.
望之若東西交屬於兩界崇山，不復知其內有兩江之嵌於兩旁也。

cǐ gāng jí yǎ wū shān nán chuí jǐn chù, dōng xī èr jiāng jiē cóng qí liǎng yè nán chū, yí jí āi hé, ér tǔ rén é wèi yǎ wū ěr.
此岡即雅烏山南垂盡處，東、西二江皆從其兩腋南出，疑即挨河，而土人訛為「雅烏」耳。

zhì gāng ér běi, yòu èr lǐ, gāng zuǒ jiàn tū ér chéng fēng, gāng yòu jiàn qiàn ér wèi kēng, lù jiàn yú kēng bàng fēng ér shàng, yú shì kēng liǎng páng jiē fēng, fù jiàn chéng xiá. xún xiá xī fēng xíng èr lǐ, zhì qí běi ào, suì xié xī fēng zhī běi ér xī xiàng xià. èr lǐ, lù yòu yǒu dà lì shù yī zhū, pō jù ér huǒ kōng qí zhōng lù zuǒ zé xī jiāng zì xī hè pán qū dōng lái, pò xiá ér dōng nán qù, yú shì chū gù dòng xī shān zhī xī běi yǐ.
陟岡而北，又二里，岡左漸突而成峰，岡右漸嵌而為坑，路漸逾坑傍峰而上，於是坑兩旁皆峰，復漸成峽。循峽西峰行二里，陟其北坳，遂挾西峰之北而西向下。二里，路右有大栗樹一株，頗巨而火空其中；路左則西江自西壑盤曲東來，破峽而東南去，於是出固棟西山之西北矣。

shǐ xià jiàn pán hè xī shēng, jiāng pán hè dǐ, ér jiān shān wù rán lì qí xī nán yǐ. yòu xī xià yī lǐ, suí jiāng běi àn xī xíng èr lǐ, shǐ yǒu cūn lú yǐ gāng tóu, shì wèi wū suǒ.
始下見盤壑西升，江盤壑底，而尖山兀然立其西南矣。又西下一里，隨江北岸西行二里，始有村廬倚岡頭，是為烏索。

qí jiāng fǎn běi xiàng zhé ér lái, lù nǎi nán xià gāng jiù zhī, bàn lǐ, zé zhǎng mù qiáo héng jià jiāng shàng, fǎn zì xī ér dōng dù zhī.
其江反北向折而來，路乃南下岡就之，半里，則長木橋橫架江上，反自西而東度之。

qiáo dōng fù yǒu zhú yǒu lú, cóng qí cè zhuǎn ér xī nán, zé gù dòng xī shān yǔ jiān fēng hòu dà shān wéi huán qí nán, ér jiāng qū qí běi zhě yě.
橋東復有竹有廬，從其側轉而西南，則固棟西山與尖峰後大山圍環其南，而江曲其北者也。

yòu xī bàn lǐ, yǒu cūn lián zhú shén shèng.
又西半里，有村連竹甚盛。

bàn lǐ, cóng qí cūn nán xī zhuǎn, fù xíng gāng bǎn zhě èr lǐ, gāng tóu jù sōng cuò luò, jū lú yǐ zhī. bàn lǐ, xī xiàng xià, shè yī kēng. yòu xī nán yī lǐ yú, lián guò liǎng cūn, yòu xī xiàng xià, shè yī kēng, shǐ jí shān lù. suì xī xiàng shàng, bàn lǐ, yǒu xiǎo shuǐ zhù pō bǎn jiān, jiù ér dí tǐ xǐ zǎo.
半里，從其村南西轉，復行岡坂者二里，岡頭巨松錯落，居廬倚之。半里，西向下，涉一坑。又西南一里余，連過兩村，又西向下，涉一坑，始及山麓。遂西向上，半里，有小水注坡坂間，就而滌體洗澡。

shí rì sè tíng wǔ jí zhèng wǔ, jiě yī huàn zhuó xǐ dí jiǔ zhī, nǎi xī nán xún xiǎo jìng shàng. yī lǐ, zhuǎn ér xī, shǐ yǔ dōng lái lù hé. shí léi yǔ dà zhì, xíng cǎo jìng jiān, yī lǐ, shāo xī xià, shè yī xiá dǐ, yú shì jù mù cān xiāo, wěi téng méng wù, suì jí yōu qiào zhī shì.
時日色亭午即正午，解衣浣濯洗滌久之，乃西南循小徑上。一里，轉而西，始與東來路合。時雷雨大至，行草徑間，一里，稍西下，涉一峽底，於是巨木參霄，緯藤蒙塢，遂極幽峭之勢。

pán rào xíng xiá zuǐ ér xī, yī lǐ, yòu shè yī xiá dǐ.
盤繞行峽嘴而西，一里，又涉一峽底。

èr xiá jiē zài shēn mù zhōng, yǒu xiǎo shuǐ cóng cóng zì běi ér nán, xià zhù xī lái zhī xī, hé ér dōng xíng běi chū zhě yě. shè xiá zhī xī yá, yǒu jù shí tū lì yá yòu. lù yóu jù shí zhī dōng, běi xiàng shàng, qū zhé jī shù yīn zhōng, gāo yá dī cuì, shēn shuǐ shāi jīn, shǐ zhī yǔ jì rì lái, yīn àn nòng yǐng, bù ài líng kōng zhī jī yě. shàng sān lǐ, suì zhì gāng jí.
二峽皆在深木中，有小水淙淙自北而南，下注西來之溪，合而東行北出者也。涉峽之西崖，有巨石突立崖右。路由巨石之東，北向上，曲折躋樹蔭中，高崖滴翠，深水篩金，始知雨霽日來，陰暗弄影，不礙凌空之屐也。上三里，遂陟岡脊。

jí liǎng yá jiē zhuì shēn hán bì, wén shuǐ shēng chán chán zài qí dǐ, ér bù biàn kàn bù qīng qí dǐ yě.
脊兩崖皆墜深涵碧，聞水聲潺潺在其底，而不辨看不清其底也。

jí xiá bù jí qī chǐ, ér dāng qí zhōng fù yǒu fǔ mù yǐ dù zhě, gài jí liǎng páng jiē xuē, zhōng fù yǒu dàn xià xiàn, gù yǐ mù tián zhī. xíng jí shàng yī lǐ, běi fù shāo xià, yòu shè yī nán zhuì zhī xiá, bàn lǐ, nǎi xī běi shàng, qí shàng shén jùn. yī lǐ yú ér fàn. shāo yí píng tǎn, zhuǎn xī nán pán ér běi, bàn lǐ, fù qū zhé shàng, jùn yù shén. yī lǐ, yòu shāo yí, xún fēng yá ér zhuǎn qí yāo, shǐ wàng jiàn jiān fēng zài gé qìng lǒng shù jiān, ér bù zhī suǒ xún zhě yì yī jiān fēng yě. běi bàn lǐ, dǐ qí fēng xī yè, shāo xī xià dù yī jí, suì xī shàng, shàng jiē xuán yá xuē dèng. huí gù qián suǒ pán jí dōng fēng, yì yī fēng fù sǒng, shān tóu jiān xuē, yì kān yǔ jiān shān bó zhòng, dàn jiān shān chún shí zhōng xuán, ér bǐ nǎi tǔ fēng qián chū ěr. liǎng fēng zhī běi, fù yǔ xī dà shān jiā chéng shēn hè, zhī tiáo pán tū, qìng shù méng bì, rú cuì tāo chén wù, shēn shēn zài xià, ér mò qióng duān ní kàn bù qīng tóu xù hé méi mù, wéi wén yuán shēng qiān bǎi, chàng hè qí jiān, ér rén mò zhì yě. fēng tóu jiù shù shí jiāng jiù shù lì de shí bì záo jí wèi tī, shì tài huá zhī cāng lóng jí. liǎng páng jiē wēi yá, ér shí jí zhōng chuí, kuò jǐn chǐ xǔ, ruò lóng zhī chuí wěi yǐ dù, ér jí suí zhī, yǎng wàng dàn jiàn céng lèi bù jǐn, ér yì bù néng jìng qí duān ní yě. tī fán sān zhuǎn, yī lǐ ér zhì qí dǐng. dǐng dōng xī zhǎng wǔ zhàng, nán běi kuò bàn zhī, zhōng gài yù huáng gé, qián sān yíng fèng bái yī dà shì, hòu sān yíng fèng sān jiào shèng rén, dǐng píng zhě rú shì ér zhǐ, qí xiàng jiē dōng lín qián fēng zhī jiān. nán běi jiā gé wèi cè lóu, bàn xuán kōng zhōng, běi cí zhēn wǔ, xià lín běi xiá, ér liǎng tóu xuán tà yǐ dài kè nán cí shān shén, xià lín nán xiá, ér zhōng chǎng wèi zhāi táng. jiē chuān sēng fǎ jiè suǒ yíng gòu, gài qí shàng xiàng suī yǒu dào, ér wèi kāi pì, mò kě qī tuō. fǎ jiè chéng zhī, bù jí wǔ nián, jīn fù yù pì shān lù wèi xià diàn, gù wǎng zhōu wèi fǎn. yú ài qí yōu jùn, suì zhǐ dōng cè lóu. shǒu sì èr sēng, yī xià shān fù mǐ, yī gōng qiáo chuī ér yǐ.
脊狹不及七尺，而當其中復有輔木以度者，蓋脊兩旁皆削，中復有窞下陷，故以木填之。行脊上一里，北復稍下，又涉一南墜之峽，半里，乃西北上，其上甚峻。一里余而飯。稍夷平坦，轉西南盤而北，半里，復曲折上，峻愈甚。一里，又稍夷，循峰崖而轉其腰，始望見尖峰在隔箐隴樹間，而不知所循者亦一尖峰也。北半里，抵其峰西腋，稍西下度一脊，遂西上，上皆懸崖削磴。回顧前所盤脊東峰，亦一峰復聳，山頭尖削，亦堪與尖山伯仲，但尖山純石中懸，而彼乃土峰前出耳。兩峰之北，復與西大山夾成深壑，支條盤突，箐樹蒙蔽，如翠濤沉霧，深深在下，而莫窮端倪看不清頭緒和眉目，惟聞猿聲千百，唱和其間，而人莫至也。峰頭就豎石將就豎立的石壁鑿級為梯，似太華之蒼龍脊。兩旁皆危崖，而石脊中垂，闊僅尺許，若龍之垂尾以度，而級隨之，仰望但見層累不盡，而亦不能竟其端倪也。梯凡三轉，一里而至其頂。頂東西長五丈，南北闊半之，中蓋玉皇閣，前三楹奉白衣大士，後三楹奉三教聖人，頂平者如是而止，其向皆東臨前峰之尖。南北夾閣為側樓，半懸空中，北祠真武，下臨北峽，而兩頭懸榻以待客；南祠山神，下臨南峽，而中敞為齋堂。皆川僧法界所營構，蓋其上向雖有道，而未開闢，莫可棲托。法界成之，不及五年，今復欲辟山麓為下殿，故往州未返。余愛其幽峻，遂止東側樓。守寺二僧，一下山負米，一供樵炊而已。

èr shí sì rì chén qǐ, tiān sè shàng jì, sì shān xián lù qí cuì wēi, ér shān xià diān zhōng, zé píng bái yīn yūn, rú pù xù, yòu rú yù shuǐ yǒng qǐ bō, wú fēn yuǎn jìn, jiē ruò fú cuì wú gēn, qiàn yín lián dié, bù zhī qí xià fù yǒu pō yuān cūn chéng zhī yì yě.
二十四日晨起，天色上霽，四山咸露其翠微，而山下甸中，則平白氤氳，如鋪絮，又如潏ｙù水湧起波，無分遠近，皆若浮翠無根，嵌銀連疊，不知其下復有坡淵村塍之異也。

zhì rú shān wài zhī shān, diān wài zhī diān shān jiān píng dì, shāo yuǎn zhé wèi lán cuì yǎn yìng, wú néng niān chū, dú cǐ shí céng céng chèn bái, yī piàn nèi, yī piàn wài, sōu gēn tī ào, suī yǎn qí xià ér yù shū qí shàng. nǎi hū shān sēng yǔ zhī zhǐ zhì wèn míng bái, huò duì zhì yuǎn jìn zhū shān, yī yī biǎo chū, yīn yǔ xuán nán yá ér xià. yǒu yá qián lín jué hè, hòu yǐ qiào bì, huī héng xià, xià píng shàng fù, qià rú kuāng chuáng, suī xiǎo ér kě qì kě wò, shì míng xiān chuáng. fǔ céng qiào zhī xià, chán fù lěi lěi, wú kě pān xún, sēng zhǐ qí xià yǒu xiān dòng, xū cóng tī jí xià zhì dì èr céng, zhuǎn yá xià zhuì, nǎi kě dé zhī, suì dǎo ér xíng. qí dòng nǎi dà shí dié zhuì suǒ chéng, luàn yá diān dèng, yù zhuì wèi zhuì, bèng chù wèi xià, fù chù wèi dòng, chuān chù wèi mén, mén bù yī qiào, dòng bù yī céng, zhōng qiàn kuān píng, wài zhī yōu xiǎn, ruò dié jí jià bǎn, yì kě yōu qī chù yě. dòng mén dōng xiàng yè zhōng zhě wèi dà, rù ér nán chuān, yī xiá pái kōng ér xià, nán chū xiá mén. qí mén nán lín jué hè, shàng jiā zhòng yá, yǒu èr mù qiú dào xuán qí qián. yǎng dì zhī, qí shàng chuí téng, zì yá duān xuán kōng xià zhàng yú, jí jié wèi yǐng dòng zhí wù tǐ shàng de náng zhuàng zhuì shēng wù, rú hù páo jí hú lú zhī zhuì yú màn zhě. yǐng zhī duān, zhuì páng yá xì zhī, shàng yíng yǔ lù, rōng zhuó yāo jiǎo, huā yè bù yī zhuàng, yì yǒu jié xì zi yuán zhuì zhī jiān zhě, jí shān sēng yì bù néng míng zhī, dàn yuē jì shēng, huò yuē mù dǎn ér yǐ. yī sī xià chuí, jié tǐ kōng zhōng, yù fēng xī lù, xíng sì dǎn xuán, mìng suí kōng jì, qí qǔ yì yì bù wū yě. yú xīn shí qí yì, yù qǔ zhī, ér gāo xuán shù zhàng, qián jí bēng yá zhí zhuì, jì wú kě dé. dàn qí qián yǒu gāo shù zì yá xì shàng sǒng, ruò dé tī héng dù shù jiān, yuán kē jí shù jì ér shàng, yǐ zhǎng zhú wèi shū yī zhǒng bīng qì, kě gōu téng ér jié qǔ zhī.
至如山外之山，甸外之甸山間平地，稍遠輒為嵐翠掩映，無能拈出，獨此時層層襯白，一片內，一片外，搜根剔奧，雖掩其下而愈疏其上。乃呼山僧與之指質問明白，或對質遠近諸山，一一表出，因與懸南崖而下。有崖前臨絕壑，後倚峭壁，褘橫罅，下平上覆，恰如匡床，雖小而可憩可臥，是名仙床。俯層峭之下，巉覆累累，無可攀循，僧指其下有仙洞，須從梯級下至第二層，轉崖下墜，乃可得之，遂導而行。其洞乃大石疊綴所成，亂崖顛磴，欲墜未墜，迸處為罅，覆處為洞，穿處為門，門不一竅，洞不一層，中欠寬平，外支幽險，若疊級架板，亦可幽棲處也。洞門東向腋中者為大，入而南穿，一峽排空而下，南出峽門。其門南臨絕壑，上夾重崖，有二木球倒懸其前。仰睇之，其上垂藤，自崖端懸空下丈余，即結為癭ｙǐｎｇ動植物體上的囊狀贅生物，如瓠匏ｈùｐáｏ即葫蘆之綴於蔓者。癭之端，綴旁芽細枝，上迎雨露，茸茁夭矯，花葉不一狀，亦有結細子圓綴枝間者，即山僧亦不能名之，但曰寄生，或曰木膽而已。一絲下垂，結體空中，馭風吸露，形似膽懸，命隨空寄，其取意亦不誣也。余心識其異，欲取之，而高懸數丈，前即崩崖直墜，計無可得。但其前有高樹自崖隙上聳，若得梯橫度樹間，緣柯即樹技而上，以長竹為殳ｓｈū一種兵器，可鈎藤而截取之。

yú nǎi shí ér xíng, fù suí dǎo sēng yóu tī jí běi xià xuán kōng zhī tái.
余乃識而行，復隨導僧由梯級北下懸空之台。

nǎi shí jí yī zhī, xià kàn běi hè, sān miàn pán kōng, jiǎo ruò lóng shǒu, tiáo gāng huí hè, yū yù qí xià, yǔ xiān dòng gè zhuì tī jí zhī páng, ruò zuǒ yòu chuí ěr. dòng yǐ nán yá, yǐ yōu qiào jiàn qí tái jù běi hè, yǐ píng lín wèi shèng! cǐ fēng qián liǎng gài jí fēng mào yě. yóu fēng hòu xī nán yuè jí ér xià, gèng duō yōu jìng. jìn fǎ jiè xīn kāi xiǎo lù, xià shí lǐ zhì xiǎo diān, nǎi gù dòng xī xiàng rù xiá, jīng cǐ ér qū gǔ yǒng zhī dào. qí pō yǒu rè shuǐ táng, yì fǎ jiè xīn kāi zhě, yóu cǐ dōng kě chū gù dòng, xī kě qióng gǔ yǒng, ér yú shí yǒu běi tàn diān tān ā xìng zhī xìng, suì bù jí jiān shōu yún.
乃石脊一枝，下瞰北壑，三面盤空，矯若龍首，條岡回壑，紆鬱其下，與仙洞各綴梯級之旁，若左右垂珥。洞倚南崖，以幽峭見奇；台踞北壑，以憑臨為勝！此峰前兩概即風貌也。由峰後西南越脊而下，更多幽境。近法界新開小路，下十里至小甸，乃固棟西向入峽，經此而趨古勇之道。其坡有熱水塘，亦法界新開者，由此東可出固棟，西可窮古勇，而余時有北探滇灘、阿幸之興，遂不及兼收雲。

shì wǔ fǎn sì, tóng gù pū qǔ fǔ fù gān fù tī ér wǎng, dé yǐ qián fǎ shēng mù qǔ yǐng. ér yá gāo xiá zhuì, mù miǎo shù shāo nán yú zhe lì, jiǔ ér hòu dé zhī. yī yǐng yuán ruò hú lú dǎo chuí, shàng dà xià xiǎo, zhōng huán de jǐng jí bái sè jǐng zi yī yǐng huán ruò jù jué yī zhǒng huán xíng yù pèi, liǎng duān yuán còu ér zhōng kōng: jiē téng xuán yú shàng ér zhī fā yú xià. rú jué zhě qīng ér sōng, rú hú lú zhě jiān ér zhòng, yú bù néng jiān shōu, hòu xíng shí zhì qīng fù jiān zhě ér zǒu.
是午返寺，同顧仆取斧縛竿負梯而往，得以前法升木取癭。而崖高峽墜，木杪ｍｉǎｏ樹梢難於著力，久而後得之。一癭圓若葫蘆倒垂，上大下小，中環的頸ｄì即白色頸子；一癭環若巨玦一種環形玉佩，兩端圓湊而中空：皆藤懸於上而枝發於下。如玦者輕而松，如葫蘆者堅而重，余不能兼收，後行時置輕負堅者而走。

èr shí wǔ rì yú liú èr shī yú shān, fù mù dǎn yú jiān, cóng dōng dà dào xià tī jí. yī lǐ yú, dōng dù guò ào, suì dōng nán xún qián fēng zhī yāo. yòu bàn lǐ, dōng dù jí xiàng, yú shì jù shēn mù jiā dào.
二十五日餘留二詩於山，負木膽於肩，從東大道下梯級。一里余，東度過坳，遂東南循前峰之腰。又半里，東度脊項，於是俱深木夾道。

yóu zhé jùn xià zhě èr lǐ, shè yī nán pán xiá, fù dōng běi shàng. bàn lǐ líng jí, nǎi dōng xíng jí jiān, zuǒ yòu jiē jiā hè shén shēn, ér zhòng mù yì zhī. yòu bàn lǐ, dù jí jiān pù mù. jí liǎng páng shén xiá, ér zhōng fù kōng zhuì, gù yǐ mù tián ér dù zhī. yòu dōng nán bàn lǐ, fù pán hè dōng běi xià. èr lǐ, zhì qián jù shí zhī zuǒ, suì shè nán xià zhī xī. bàn lǐ, fù dōng yú yī gāng. yòu bàn lǐ, zài shè yī nán xià zhī xī, dōng xiàng shāo shàng, suì chū qìng dōng běi xíng. yī lǐ, zhì xià yuàn fēn qí zhī lù, réng cóng xiàng lái zhī xiǎo lù, yī lǐ yú, zhì qián yù liú zhī suǒ.
由折峻下者二里，涉一南盤峽，復東北上。半里凌脊，乃東行脊間，左右皆夾壑甚深，而重木翳之。又半里，度脊間鋪木。脊兩旁甚狹，而中復空墜，故以木填而度之。又東南半里，復盤壑東北下。二里，至前巨石之左，遂涉南下之溪。半里，復東逾一岡。又半里，再涉一南下之溪，東向稍上，遂出箐東北行。一里，至下院分岐之路，仍從向來之小路，一里余，至前浴流之所。

yòu bàn lǐ, yuè wù ér dé yī cūn, rù wèn rè shuǐ táng dào. réng dōng běi sān lǐ, guò wū suǒ qiáo, cóng qiáo xī yú gāng ér běi, yī lǐ, yǔ dà dào hé.
又半里，越塢而得一村，入問熱水塘道。仍東北三里，過烏索橋，從橋西逾岡而北，一里，與大道合。

suí zhī xī běi, xún dōng shān zhī lù xíng.
隨之西北，循東山之麓行。

liù lǐ, yǒu gāng zì dōng shān zhí duì xī fēng ér xià, qū jiāng liú shù xī fēng zhī lù, ér lù yì yīn zhī yǔ jiāng yù.
六里，有岡自東山直對西峰而下，驅江流漱西峰之麓，而路亦因之與江遇。

yǐ fù yú gāng běi xià, běi wù shāo kāi.
已復逾岡北下，北塢稍開。

yǒu xiǎo shuǐ jiāo liú xī zhù, zhēng qì zá dá ér qǐ, jí rè shuǐ táng yě. bàn lǐ, dǐ táng shàng, yǒu chí ér wú wū, yǔ fēi fēi pū rén. nǎi lìng gù pū shǒu xíng náng yú táng cè, běi bàn lǐ shàng pō, guān qí jiē zǐ, yǐ sàn ér wú tā wù. wàng nán gāng yǒu cūn lú zài ào jí jiān, jiē zǐ rén zhǐ qí shàng yǒu chuān rén lǐ wēng jiā kě xiē. fù nán bàn lǐ huí mì zhī. yǒu mǐn rén hóng xìng zhě, xiàng céng yù yú xiāng, wèi dǎo rù tóng yù. yú nǎi chū jiù táng pàn zhāo gù pū rù, chū xié cān dàn zhī. wèn ā xìng lù, xū réng cóng cǐ chū. cǐ zhōng dōng zhì míng guāng, suī zhǐ gé yī shān, xiǎn jùn bù kě xíng yě. jiàn rì sè shàng zǎo ér yǔ zhǐ, nǎi liú rè shuǐ dài chū shí yù, bìng mù dǎn jì lǐ wēng jiā cài yuán zhōng, suì réng xī běi xíng.
有小水交流西注，蒸氣雜沓而起，即熱水塘也。半里，抵塘上，有池而無屋，雨霏霏撲人。乃令顧仆守行囊於塘側，北半里上坡，觀其街子，已散而無他物。望南岡有村廬在坳脊間，街子人指其上有川人李翁家可歇。復南半里回覓之。有閩人洪姓者，向曾寓余鄉，為導入同寓。余乃出就塘畔招顧仆入，出攜餐啖之。問阿幸路，須仍從此出。此中東至明光，雖止隔一山，險峻不可行也。見日色尚早而雨止，乃留熱水待出時浴，並木膽寄李翁家菜園中，遂仍西北行。

wǔ lǐ, běi shàng pō, wèi zuǒ suǒ, gài qí fēn tún chù yě. qí chù qǐ lú shén shèng, xíng zhě jù quàn yú sù cǐ, wèi qián jiē bó yí jí jīn dǎi zú jiā, bù kě qī, qiě duō chá shān yí chū rù, bù kě wǎn xíng. yú bù gù. yòu běi èr lǐ, yú yī pō, yòu sān lǐ, guò hòu suǒ tún. jiàn zhé ér cóng xī běi, sān lǐ, zhí zhuī xī dà shān dōng běi chuí, fù yǔ jiāng yù. huí gù jiān shān yǔ qián fēng bìng zhì, zhōng ào rú mǎ ān, ér zuǒ suǒ zhī nán, fù yǒu fēng yī zhī zì xī shān tū chū, héng gèn qí běi, gù lù bì dōng běi cóng wū suǒ qiáo dǐ rè shuǐ táng, yòu xī běi zhì cǐ yě. cǐ dì zhèng dāng jiān shān zhī běi, qí běi zé xī dà shān jiàn fú, zhōng xùn ér xī, wèi diān tān guò mài chù dōng dà shān zhí gèn ér nán, fēn zhuì xī cuàn, xià tū xiǎo shān, héng jiè yú běi, wèi sōng shān pō, pō zhī běi, jí ā xìng běi jìn zhī xiá.
五里，北上坡，為左所，蓋其分屯處也。其處啟廬甚盛，行者俱勸余宿此，謂前皆僰彝即今傣族家，不可棲，且多茶山彝出入，不可晚行。余不顧。又北二里，逾一坡，又三里，過後所屯。漸折而從西北，三里，直追西大山東北垂，復與江遇。回顧尖山與前峰並峙，中坳如馬鞍，而左所之南，復有峰一支自西山突出，橫亘其北，故路必東北從烏索橋抵熱水塘，又西北至此也。此地正當尖山之北，其北則西大山漸伏，中遜而西，為巔灘過脈處；東大山直亘而南，分墜西竄，下突小山，橫界於北，為松山坡，坡之北，即阿幸北進之峽。

qí xī běi, gāo fēng fú chū yú héng pō zhī shàng, zé ā xìng diān tān zhī jiān, yòu zhōng jiè zhī yī fēng, suǒ wèi tǔ guā shān yě. xíng jiāng dōng àn yī lǐ, fù zhé ér dōng běi yī lǐ, dǐ dōng shān yè xià.
其西北，高峰浮出於橫坡之上，則阿幸、巔灘之間，又中界之一峰，所謂土瓜山也。行江東岸一里，復折而東北一里，抵東山腋下。

shān fēng cóng lì chù, yǒu liǎng sān jiā yǐ dōng pō ér qī, shì wèi sōng shān.
山峰叢立處，有兩三家倚東坡而棲，是為松山。

cóng qí qián yòu běi yī lǐ, shàng běi shān xī gèn zhī pō, yī lǐ niè pō jí. qí jí zhèng xī yǔ bēng táng xiāng duì, yǒu wù xī pán, ér jiāng shuǐ zì běi héng jiè jí xià, jí ruò dǔ qiáng. sù shuǐ běi shàng, cóng jí jiān xíng èr lǐ, nǎi xī běi xià. bàn lǐ, yǒu shí píng xī xiàng lì fēng tóu, shì wèi tǔ zhǔ bēi, nǎi shén zhī suǒ tuō yě. cóng shí xī suí pō xià, shè jiāng xī shàng, nǎi diān tān guān dào, yǐ máo sāi bù tōng.
從其前又北一里，上北山西亘之坡，一里躡坡脊。其脊正西與崩塘相對，有塢西盤，而江水自北橫界脊下，脊若堵牆。溯水北上，從脊間行二里，乃西北下。半里，有石屏西向立峰頭，是為土主碑，乃神之所託也。從石西隨坡下，涉江西上，乃滇灘關道，已茅塞不通。

wéi chá shān yě rén jiān cóng cǐ chū rù, fù chá là hóng téng fēi sōng hēi yú, yǔ sōng shān gù dòng zhū tǔ rén jiāo yì yán bù. zhōng guó zhǐ yǔ biān sāi xiāng duì de zhōng yuán dì qū yì jiān yǒu chū zhě, yǐ duō wèi suǒ lüè, bù shèn wǎng yě.
惟茶山野人間從此出入，負茶、蠟、紅藤、飛松、黑魚，與松山、固棟諸土人交易鹽布。中國指與邊塞相對的中原地區亦間有出者，以多為所掠，不甚往也。

qí guān xī yǒu shǒu zhě, yǐ bù néng ān jū, duō dùn qù bù chù, jīn guān fèi ér tián wú, jì wèi hú tù zhī xué yǐ. qí ài yì xiān tǎn, bù shèn chóng xiǎn, qù cǐ sān lǐ, yǐ wàng ér zhī zhī, suì běi xià pō. yī dào cóng wù jiān sù jiāng dōng àn běi xíng, wèi dù qiáo jié jìng yī dào yán dōng pō běi shàng, wèi tuō sù zhī suǒ. nǎi xià bàn lǐ, dù dōng lái xiǎo jiàn, fù shàng dōng pō, běi suí zhī xíng.
其關昔有守者，以不能安居，多遁去不處，今關廢而田蕪，寂為狐兔之穴矣。其隘亦纖坦，不甚崇險，去此三里，已望而知之，遂北下坡。一道從塢間溯江東岸北行，為度橋捷徑；一道沿東坡北上，為托宿之所。乃下半里，渡東來小澗，復上東坡，北隨之行。

èr lǐ, yǒu sì wǔ jiā yǐ dōng shān ér jū, jí tuō sù zhī suǒ yě. qí zhǔ rén wáng xìng zhě, fū fù jù fá mù shān zhōng wèi guī.
二里，有四五家倚東山而居，即托宿之所也。其主人王姓者，夫婦俱伐木山中未歸。

yú jiāng xī dù qiáo, wàng xī shān xià tóu qī wén qí dì jiāng àn xī lú, nǎi tǔ shě suǒ tuō, jiē bù nà kè, nà kè zhě wéi dōng àn wáng diàn.
余將西度橋，望西山下投棲；聞其地江岸西廬，乃土舍所託，皆不納客，納客者惟東岸王店。

fāng chóu chú jiān, yī chú yú tián zhě, nǎi wáng zhī lín, wèi qí fù yì rù shān wèi guī, bù shí kě xú dài jiē dài zhī fǒu.
方躊躇間，一鋤于田者，乃王之鄰，謂其婦亦入山未歸，不識可徐待接待之否。

yú nǎi hái dài yú qí mén.
余乃還待於其門。

jiǔ zhī fù guī, wèi jí shuǐ ér chuī.
久之婦歸，為汲水而炊。

cǐ dì míng tǔ guā shān, xī nǎi diān tān dōng běi gāo fēng nán xià zhī zhī, dōng nǎi yǎ wū zhí běi chóng gèn zhī lǐng, zhōng jiā chéng wù, jiāng liú guàn qí jiān nán zé tǔ zhǔ bēi zhī héng gāng zì dōng ér xī tū, běi zé tǔ guā shān zhī dōng lǐng zì xī ér dōng tū, zhōng jiè cǐ wù, nán bié sōng shān pō, běi bié ā xìng chǎng, ér zì chéng hán gài yú zhōng. gài diān tān tǔ xún jiǎn xī wèi mǒu xìng, yǐ jué, jīn wèi tǔ jū zhī xióng zhě, rì lóng shì, yǔ cǐ gé jiāng xiāng xiàng, suī mò shòu zhí, ér yǎn rán yǐ tǔ shě zì jū yǐ.
此地名土瓜山，西乃滇灘東北高峰南下之支，東乃雅烏直北崇亘之嶺，中夾成塢，江流貫其間；南則土主碑之橫岡自東而西突，北則土瓜山之東嶺自西而東突，中界此塢，南別松山坡，北別阿幸廠，而自成函蓋於中。蓋滇灘土巡檢昔為某姓，已絕，今為土居之雄者，日龍氏，與此隔江相向，雖末授職，而儼然以土舍自居矣。

èr shí liù rì líng chén qǐ fàn, xī xià xíng tián jiān, bàn lǐ, dǐ jiāng àn.
二十六日凌晨起飯，西下行田間，半里，抵江岸。

sù jiāng běi xíng, yǒu mù qiáo kuà jiāng ér xī, dù zhī.
溯江北行，有木橋跨江而西，度之。

fù sù jiāng xī àn běi xíng, yī lǐ, běi shàng pō. bàn lǐ, zhé ér dōng, pán qí dōng tū zhī zuǐ. bàn lǐ, fù zhuǎn ér běi, cóng pō shàng xíng. xī xún fēng yāo, dōng kàn jiāng liú, wù dǐ zhì cǐ, suì shù ér wèi xiá. gé xiá zhān dōng shān zhī yá, bēng shí líng kōng, yán yán lèi shí chóng chóng zhī zhuàng shàng yōng, xiá zhōng zhī shuǐ, běi zì ā xìng chǎng běi zǐ mèi shān fā yuán nán xià, nán qū wū suǒ ér wèi gù dòng xī jiāng zhě yě.
復溯江西岸北行，一里，北上坡。半里，折而東，盤其東突之嘴。半里，復轉而北，從坡上行。西循峰腰，東瞰江流，塢底至此，遂束而為峽。隔峽瞻東山之崖，崩石凌空，岩岩累石重重之狀上擁，峽中之水，北自阿幸廠北姊妹山發源南下，南趨烏索而為固棟西江者也。

dōng xī liǎng jiè shān, zì zǐ mèi shān fēn zhī: xī xià qióng wèi diān tān dōng běi fēng, ér xià wèi tǔ guā shān dōng xià qióng wèi ā xìng dōng shān, ér nán jiē yǎ wū. dōng shān zhī dōng, běi wèi míng guāng, nán wèi nán xiāng diān, dì cǐ shān jùn gé, lù zè nán yú, gù xíng zhě bì zhī.
東西兩界山，自姊妹山分支：西下穹為滇灘東北峰，而下為土瓜山；東下穹為阿幸東山，而南接雅烏。東山之東，北為明光，南為南香甸，第此山峻隔，路仄難逾，故行者避之。

běi xíng xī pō wǔ lǐ, shāo xià, yǒu xiǎo jiàn zì xī ér dōng, shè zhī běi shàng, yú shì lǚ zhì dōng tū zhī pō, zài dù dōng liú zhī jiàn.
北行西坡五里，稍下，有小澗自西而東，涉之北上，於是屢陟東突之坡，再渡東流之澗。

bā lǐ, xī píng shāo kāi, rán běi zhān zǐ mèi, fǎn máng bù kě jiàn. yòu běi èr lǐ, pán xī shān zhī zuǐ, shǐ fù jiàn zǐ mèi shān běi yǐ, ér qián hè zhī xià, lú yān yīn yūn, chǎng lú zài yān. suì wǔ lǐ ér zhì chǎng. chǎng jiē máo shè, yǒu dà lú xiǎo lú. qí kuàng wèi zǐ sè jù kuài, rú chén shā zhī zhuàng. yǒu yī mǒu xìng zhě, fāng jiāng kāi lú, jiàn yú ér liú fàn yú kān zhōng. yán qí běi zǐ mèi shān hòu, jí wèi yě rén chū méi zhī dì, huāng mò wú rén jū, ér cǐ zhōng shí wèi yě rén suǒ rǎo, měi líng chén yú qìng zhì, suī bù mǎn sì wǔ shí rén, ér yào jiàn shén dú, zhōng zhī wú bù bì zhě. qí qī yǔ zi, jù méi yú cǐ, xiàn zàng shān qián.
八里，西坪稍開，然北瞻姊妹，反茫不可見。又北二里，盤西山之嘴，始復見姊妹山北倚，而前壑之下，爐煙氤氳，廠廬在焉。遂五里而至廠。廠皆茅舍，有大爐、小爐。其礦為紫色巨塊，如辰砂之狀。有一某姓者，方將開爐，見余而留飯於龕中。言其北姊妹山後，即為野人出沒之地，荒漠無人居，而此中時為野人所擾，每凌晨逾箐至，雖不滿四五十人，而藥箭甚毒，中之無不斃者。其妻與子，俱沒於此，現葬山前。

zǐ mèi shān chū bān zhú, běi qù cǐ sān shí lǐ, kě wàng ér jǐn, bù bì dēng. míng guāng yú jùn ér guò, dōng qù cǐ sì shí lǐ, rán jìng zè wú xíng zhě, kǒng qìng shēn màn yì, yì bù kě xíng. nǎi suì chū, réng èr shí lǐ xià tǔ guā shān.
姊妹山出斑竹，北去此三十里，可望而盡，不必登。明光逾峻而過，東去此四十里，然徑仄無行者，恐箐深蔓翳，亦不可行。乃遂出，仍二十里下土瓜山。

yòu yī lǐ, guò jiāng qiáo ér dōng, nǎi yán jiāng nán suí wù zhōng jié jìng, èr lǐ, dǐ xī nán pō xià. jiāng shù pō ér nán, lù shāo dōng, yú dōng xiá lái xiǎo jiàn. qí jiàn xī zhù yú jiāng, jí qián shè tǔ zhǔ bēi pō běi zhī liú.
又一里，過江橋而東，乃沿江南隨塢中捷徑，二里，抵西南坡下。江漱坡而南，路稍東，逾東峽來小澗。其澗西注於江，即前涉土主碑坡北之流。

jiāng zhī xī yì yǒu xiǎo jiàn zì diān tān nán lái, dōng zhù yú jiāng, qí chù nǎi zhèng liú jí jiāng zhī zhǔ liú zhī huì yě.
江之西亦有小澗自滇灘南來，東注於江，其處乃正流即江之主流之會也。

fù dōng nán shàng pō bàn lǐ, zhì shí píng tǔ zhǔ bēi xià, yǔ qián lái zhī dào hé. yòu nán yuè gāng ér xià, guò sōng shān jí zhū suǒ, èr shí lǐ ér rù rè shuǐ táng lǐ lǎo jiā.
復東南上坡半里，至石屏土主碑下，與前來之道合。又南越岡而下，過松山及諸所，二十里而入熱水塘李老家。

shí yóu xià wǔ, biàn guān rè shuǐ suǒ xiè, qí chū shén yì. gài wù zhōng yǒu xiǎo shuǐ zì dōng xiá zhōng zhù ér xī zhě, lěng quán yě. xiǎo shuǐ zhī zuǒ yòu, quán kǒng suí dì ér chū, qí dà rú guǎn, pēn qiào ér shàng, zuò gǔ fèi zhuàng, tāo tāo yǒu shēng, yuè qǐ shuǐ miàn zhě èr sān cùn, qí rè rú fèi, yǒu shù kǒng tū chū yī chù zhě, yǒu cóng shí dàn zhōng xié pēn zhě, qí rè yóu shén. tǔ rén jiù qí xià liú, zuò yī yuán chí ér lù yù zhī. yú wèi qí rè, bù néng xià tǐ, jǐn jù chí zhōng shí shàng fú shì zhī ér yǐ.
時猶下午，遍觀熱水所泄，其出甚異。蓋塢中有小水自東峽中注而西者，冷泉也。小水之左右，泉孔隨地而出，其大如管，噴竅而上，作鼓沸狀，滔滔有聲，躍起水面者二三寸，其熱如沸，有數孔突出一處者，有從石窞中斜噴者，其熱尤甚。土人就其下流，作一圓池而露浴之。余畏其熱，不能下體，僅踞池中石上拂拭之而已。

wài jí lěng quán jiāo liú, ruò dǎo rù qīn zhī jí kě yù.
外即冷泉交流，若導入侵之即可浴。

cǐ lěng quán nán pō zhī rè shuǐ yě. qí běi yǐ dōng pō zhī xià, fù yǒu shù chù, huò chū yú shā kǒng, huò chū yú shí dàn, qí qián yì zuò yuán chí, ér rè yì rú zhī. liǎng chí xiāng wàng, ér yì kǒng bù chì bǎi yě.
此冷泉南坡之熱水也。其北倚東坡之下，復有數處，或出於砂孔，或出於石窞，其前亦作圓池，而熱亦如之。兩池相望，而溢孔不啻百也。