wù yín gōng yuán nián sān yuè èr shí qī rì zì nán dān běi bǐ bā dǎi cūn, yì qí rù chóng shān zhōng, jiàn lǚ wú rén zhī jìng. wǔ lǐ, yú shān jiè lǐng. nán dān xià sī jiè. yòu běi yī lǐ, yú shí ài, shì wèi jiān píng lǐng. qí shí jí cuó é, qí shù jí méng mì, qí lù jí qí qū, qián yuè zhī jiè, yǐ cǐ ér fēn, nán běi zhī shuǐ, yì yóu cǐ ér bié. rán qí shuǐ yì jù xià dū ní, zé shí ài zhī jí, nǎi zì dōng ér xī dù, jǐn yú bā é zhī jìng, ér duō líng dà jí yóu zài qí dōng yě. běi xià yī lǐ, jiù xiá xī xíng, yī lǐ, shǐ yǒu tián chéng, yòu bàn lǐ, xiá zhuǎn běi, wù shǐ dà kāi. yòu běi yī lǐ, yǒu cūn zài xī wù zhōng, yuē yóu yí. cǐ zhōng zhū wù, sì miàn jiē gāo, bù zhī shuǐ cóng hé chū. rán yóu yí cūn nán shí bì xià, yǒu dòng dōng xiàng, xì liú zì qí zhōng cóng cóng rù, tòu shān xī ér qù, gù zhī dà jí yóu zài dōng yě. zhì cǐ nán dān chà qí cí qù. yóu yí rén shǐ xǔ fū qí, jiǔ nǎi bù zhì, cù jiǔ zhī, zhǐ yǐ èr fū fù dān qù. yú dú zuò qí lán, cóng wǔ zhì mù, shǐ dé qí. xī běi èr lǐ, zhì shān zhài, zé zhài rén yǐ sòng dān yì qián qù. nǎi yóu qí dōng shàng lǐng, yuè jí běi xià yī lǐ, xíng hè zhōng. yòu běi yī lǐ, zài yuè lǐng jí, xià xíng xiá zhōng. hè yuán ér xiá zhǎng, nán běi xiàng jiē yǒu jí zhōng gèn, wú xiè shuǐ zhī xì, ér běi gèn zhī jí, shí chǐ rú jù, héng fēng jiān è, mò kě tóu zú. shí yǐ hūn mù, yuè mǎ ér xià, cǐ qí zhēn kān tuō sǐ shēng yě. yuè jí, zhí zhuì xiá dǐ, yú suǒ shàng shù bèi, gū zhī qián zhī yuán hè zhǎng xiá, yóu zài bàn shān yě. xiá dǐ yǒu liú, cóng nán jí xià yì, suì tāo tāo chéng liú.
戊寅(公元1638年)三月二十七日自南丹北鄙岜bā歹村,易骑入重山中,渐履无人之境。五里,逾山界岭。南丹下司界。又北一里,逾石隘,是为艰坪岭。其石极嵯峨,其树极蒙密,其路极崎岖,黔、粤之界,以此而分,南北之水,亦由此而别。然其水亦俱下都泥,则石隘之脊,乃自东而西度,尽于巴鹅之境,而多灵大脊犹在其东也。北下一里,就峡西行,一里,始有田塍,又半里,峡转北,坞始大开。又北一里,有村在西坞中,曰由彝。此中诸坞,四面皆高,不知水从何出。然由彝村南石壁下,有洞东向,细流自畦中淙淙入,透山西而去,固知大脊犹在东也。至此南丹差骑辞去。由彝人始许夫骑,久乃不至,促久之,止以二夫负担去。余独坐其栏,从午至暮,始得骑。西北二里,至山寨,则寨人已送担亦前去。乃由其东上岭,越脊北下一里,行壑hè中。又北一里,再越岭脊,下行峡中。壑圆而峡长,南北向皆有脊中亘,无泄水之隙,而北亘之脊,石齿如锯,横锋坚锷,莫可投足。时已昏暮,跃马而下,此骑真堪托死生也。越脊,直坠峡底,逾所上数倍,姑知前之圆壑长峡,犹在半山也。峡底有流,从南脊下溢,遂滔滔成流。
suí zhī xī xiàng xíng, gòng lǐ xǔ, yǒu cūn zài nán shān lù, dān fū yǐ huàn qù. yòu qí ér xī bàn lǐ, dān fū yòu yǐ qù. gài cūn rén kǒng yú zhǐ qí jiā, gù hán huàn zhī xíng, ér yòu wú qí huàn, qí fū bù kěn qián, yú qiáng zhī àn xíng mō hēi zǒu lù. xī běi bàn lǐ, yǒu xī zì dōng ér xī, héng yàn qí zhōng, zuǒ yòu yuān shēn, yóu yàn shàng běi dù, mǎ tí de de, xiǎn shén. yòu xī zhuǎn guò yī cūn, bàn lǐ, yóu cūn xī ér běi xiàng yú lǐng, shǐ yǔ shuāng dān tóng háng, àn zhōng hū shēng xiāng shǔ, bù biàn qí wèi shí wèi yǐng yě.
随之西向行,共里许,有村在南山麓,担夫已换去。又骑而西半里,担夫又已去。盖村人恐余止其家,故函换之行,而又无骑换,骑夫不肯前,余强之暗行摸黑走路。西北半里,有溪自东而西,横堰其中,左右渊深,由堰上北度,马蹄得得,险甚。又西转过一村,半里,由村西而北向逾岭,始与双担同行,暗中呼声相属,不辨其为石为影也。
gòng èr shàng èr xià, suì xíng tián chéng jiān.
共二上二下,遂行田塍间。
gòng wǔ lǐ, guò yī zhài, pái mén rén, jū rén pō shèng. bàn lǐ, fù pái yī mén chū, yòu xíng tián chéng zhōng. yī lǐ bàn, kòu mén rù jiù sī, mén yǐ nèi máo shè jù bì, mò wèi qǐ. jiǔ zhī, shǒu yī qǐ hù zhě, wú máo wú fàn ér wò.
共五里,过一寨,排门人,居人颇盛。半里,复排一门出,又行田塍中。一里半,叩门入旧司,门以内茅舍俱闭,莫为启。久之,守一启户者,无茅无饭而卧。
shàng xià èr sī zhě, jí fēng níng sī yě. bīn nán jiè zhě, fēn wéi xià sī, yǔ nán dān jiē rǎng.
上、下二司者,即丰宁司也。濒南界者,分为下司,与南丹接壤。
èr sī jiē yáng xìng xiōng dì yě, ér bù xiāng mù.
二司皆杨姓兄弟也,而不相睦。
jīn shàng sī wèi yáng yòu, qiáng ér yǒu zhì, dào lù kāi zhì, dào zéi bǐng xī. xià sī wèi yáng guó xián, dì luàn bù néng xiá, mín jiē piāo lüè, sān lǐ zhī nèi, mí fēi zéi kū. qí dōng yǒu qī bǎng zhī dì, dì kuān ér wò yōu hòu, jié zhuì zhǐ shì fēng bù tài píng yóu shén, qí shū yáng yún dào, jù zhòng qí zhōng wèi luàn shǒu, rén mò gǎn rù.
今上司为杨柚,强而有制,道路开治,盗贼屏息。下司为杨国贤,地乱不能辖,民皆剽掠,三里之内,靡非贼窟。其东有七榜之地,地宽而渥wò优厚,桀赘指世风不太平尤甚,其叔杨云道,聚众其中为乱首,人莫敢入。
jiù sī zhě, xià sī xī rì sī zhì yě, wèi shàng sī suǒ pò, guó xián yí jū zhài shàng.
旧司者,下司昔日司治也,为上司所破,国贤移居寨上。
zhài zài nán shān lù, yǔ jiù sī nán běi xiāng duì, zhōng gé yī wù, rán yì wú qí xiǎn yě.
寨在南山麓,与旧司南北相对,中隔一坞,然亦无奇险也。
èr shí bā rì píng míng qǐ, yǔ fēi fēi xià. yú lìng suí fū yǐ yán yì mǐ ér chuī. yú yǐ cì suǒ fū yú nán zhài, guó xián bì bù chū, tuō yán yǔ shàng sī bù hé, bù gǎn fā fū. zhǐ xǔ hù sòng zhě liǎng sān rén sòng chū jìng. yú fàn ér dài zhī, sòng zhě yì bù zhì, nǎi gù fū fēn jiān xíng lǐ, cóng jiù sī běi xiàng yú lǐng xíng. gòng sān lǐ yú, xià zhì è guǐ qiáo, yǒu xiǎo shuǐ zì dōng běi zhù xī nán, xiǎo shí liáng kuà qí shàng, yù rén zhě lán lù qiǎng jié de rén měi měi héng xíng yú cǐ. yòu běi èr lǐ, yú lǐng, yǐ wèi shàng sī jiè. xià lǐng èr lǐ, yǒu cūn zài xī wù, ér lù dōng yǒu fēng mù shù duì zhī.
二十八日平明起,雨霏霏下。余令随夫以盐易米而炊。余以刺索夫于南寨,国贤避不出,托言与上司不合,不敢发夫。止许护送者两三人送出境。余饭而待之,送者亦不至,乃雇夫分肩行李,从旧司北向逾岭行。共三里余,下至饿鬼桥,有小水自东北注西南,小石梁跨其上,御人者拦路抢劫的人每每横行于此。又北二里,逾岭,已为上司界。下岭二里,有村在西坞,而路东有枫木树对之。
yòu dōng běi yú lǐng èr lǐ, yǒu cūn zài dōng wù, qí qián huán shān wèi hè, zhōng wā wèi tián. cūn yǐ dōng fēng, yǒu shí yá dāng cūn hòu lù xún xī lǐng, yǔ cūn gé lǒng xiāng xiàng, shǐ gǎn duì zhī xī jiān. yòu xī běi yú lǐng èr lǐ, zhuǎn ér xī xiàng xíng, yú shì xiá dà kāi, nán běi xiāng xiàng, nán shān xià cūn jū shén chóu, běi shān zé dà lù yǐ zhī. xī xíng wǔ lǐ, lù fù xī běi yú lǐng. gài cǐ dì dà shān zài dōng běi, lù jù yuán qí xī nán shàng, suī yǒu shēng jiàng, rán jù shàng duō xià shǎo, wēi yí yǐ shēng zhě yě. yòu xī běi èr lǐ, yú lǐng. lù běi yǒu fēng, huí gèn céng dié, yǎn ruò tiān pán lóng jì.
又东北逾岭二里,有村在东坞,其前环山为壑,中洼为田。村倚东峰,有石崖当村后;路循西岭,与村隔垄相向,始敢对之息肩。又西北逾岭二里,转而西向行,于是峡大开,南北相向,南山下村居甚稠,北山则大路倚之。西行五里,路复西北逾岭。盖此地大山在东北,路俱缘其西南上,虽有升降,然俱上多下少,逶迤以升者也。又西北二里,逾岭。路北有峰,回亘层叠,俨若天盘龙髻。
yá bàn yǒu dòng, mén xī xiàng, shù shí jiā yǐ zhī.
崖半有洞,门西向,数十家倚之。
lù nǎi běi zhuǎn, yòu yī lǐ, yuè qí xī gāng běi xiàng xià.
路乃北转,又一里,越其西冈北向下。
xī gāng zhě, dà shān fēn zhī xī tū wèi pán jì fēng, qí xià héng gāng xī dù zhě yě.
西冈者,大山分支西突为盘髻峰,其下横冈西度者也。
xī gāng zhī běi, shān yòu dōng xī pái tà.
西冈之北,山又东西排闼。
běi wàng xī jiè shān, yī yuán shí gāo chā fēng tóu, chù rán yǐ tiān zhī zhù, qí běi shí yá huí dá, jí shàng sī zhì suǒ tuō yě dōng jiè tǔ shān, jí lù suǒ xún ér xíng zhě. gòng běi wǔ lǐ, lù yǔ xī jiè chù zhù duì. yòu běi èr lǐ, hū shān yǔ dà zhì. dān fū tíng dān, gè qiān lì bì yǔ, yú chí sǎn yì bì yī tiāo.
北望西界山,一圆石高插峰头,矗然倚天之柱,其北石崖回沓,即上司治所托也;东界土山,即路所循而行者。共北五里,路与西界矗柱对。又北二里,忽山雨大至。担夫停担,各牵笠蔽雨,余持伞亦蔽一挑。
hū yǒu sì rén chí biāo fù nǔ, xuán jiàn tuó jiàn náng shǐ, zì hòu bēn tū ér zhì. liǎng rén qū yú sǎn xià, yī rén qū gù pū sǎn xià, yī rén qū dān fū lì xià, jiē yǒng zhuàng xiōng níng, shì bì yǔ, yòu shì jiā chí. yú shén kǒng. wèn yú hé wǎng, yú duì yǐ dū yún.
忽有四人持镖负弩,悬剑橐gāo箭囊矢,自后奔突而至。两人趋余伞下,一人趋顾仆伞下,一人趋担夫笠下,皆勇壮凶狞,似避雨,又似夹持。余甚恐。问余何往,余对以都匀。
wèn yú qiú yān, yú duì yǐ bù yòng.
问余求烟,余对以不用。
jiǔ zhī.
久之。
yǔ bù zhǐ ér shì shǎo shā, yú yuē:" kě xíng yǐ." qí rén yì yuē:" kě qù." yú yǐ wéi jiāng tóng wǎng ér qián zhě, jí yú xíng ér bǐ fù zhǐ. yú yì zhī qí bì fēi liáng rén, rán rù qí wěn ér bù xià yàn, qí xīn yóu liáng yě. gèng běi bàn lǐ, zhuǎn ér xī yòu yī lǐ yú, yǒu yíng dāng liǎng jiè jiā zhōng fù shàng, bì lěi xīn zhěng. yóu qí xià yòu xī yī lǐ, rù shàng sī nán mén, yǒu tǔ yuán huán rào, mén nèi jí sù pù.
雨不止而势少杀,余曰:“可行矣。”其人亦曰:“可去。”余以为将同往而前者,及余行而彼复止。余益知其必非良人,然入其吻而不下咽,其心犹良也。更北半里,转而西又一里余,有营当两界夹中阜上,壁垒新整。由其下又西一里,入上司南门,有土垣环绕,门内即宿铺。
jiāng xī rén.
江西人。
zì xià sī zhì cǐ, jū shě zhōng gè bàn tǔ bàn lán.
自下司至此,居舍中各半土半栏。
shí yǔ guò jiē shī, yú chéng shī lǚ, suì yóu jiē běi zhuǎn ér xī, yǒu jù táng huì qí nèi, xī zhù dī wèi yàn, zhòu jǐng bì wèi chí dào shén zhěng.
时雨过街湿,余乘湿履,遂由街北转而西,有巨塘汇其内,西筑堤为堰,甃zhòu井壁为驰道甚整。
yòu běi bàn lǐ, zhí dǐ dùn shān bǎo lěi dōng lù, běi xiàng rù yī mén. yǒu shí xià yī lǚ zài dōng lù xià, dāng qí jǐn chù, záo kǒng rú yú, shēn chǐ xǔ, kě zhù shuǐ yī dòu. dùn shàng xià rén jù yǐ àng hòu ér zhuó zhī, wèi qí shuǐ gān liè, jiǒng yì tā shuǐ. yú zhuó ér cháng zhī, guǒ bù xū yě. yóu cǐ xún dùn lù zhuǎn rù běi xiá, xiá zhōng jū rén shén duō, jiē tóu mù zhī wèi xīn lǚ qīn xìn dé lì de rén jì zhě yòu biān zhú jià dùn yú xiá zhōng, fēn háng zhù sù yān. yóu běi shǎn xī xiàng xíng, yǐ rù dùn hòu, yǒu jí zì xī běi lián shǔ yú dùn, nǎi dùn zhī jié dì chù yě. jí dōng xiá zhōng, yǒu dòng yǐ dùn lù, qí mén běi xiàng, shén ài ér shēn. yǒu èr rén jiāng shàng dùn, yú wèn:" cǐ dòng shēn fǒu?" yún:" qí dòng bù shēn. shàng zhì dùn bàn, yǒu dà dòng pō shēn ér yǒu shuǐ, xū yǐ jù rù." yóu xià yǎng tiào, dùn shàng jū shě lěi lěi, wéi sī guān suǒ jū sān sì céng, jiē yǐ wǎ fù, yǐ è bái sè tǔ shì.
又北半里,直抵囤山堡垒东麓,北向入一门。有石罅一缕在东麓下,当其尽处,凿孔如盂,深尺许,可贮水一斗。囤上下人俱以盎候而酌之,谓其水甘冽,迥异他水。余酌而尝之,果不虚也。由此循囤麓转入北峡,峡中居人甚多,皆头目之为心膂lǔ亲信得力的人寄者;又编竹架囤于峡中,分行贮粟焉。由北陕西向行,已入囤后,有脊自西北连属于囤,乃囤之结蒂处也。脊东峡中,有洞倚囤麓,其门北向,甚隘而深。有二人将上囤,余问:“此洞深否?”云:“其洞不深。上至囤半,有大洞颇深而有水,须以炬入。”由下仰眺,囤上居舍累累,惟司官所居三四层,皆以瓦覆,以垩è白色土饰。
dùn xiǎn ér jū zhěng, fǎn chū nán dān shàng yě.
囤险而居整,反出南丹上也。
yú nǎi suí qí rén shè jí shàng dùn, qí jí shén jùn, ér zhòu záo kāi zhěng. jié juē ér shàng, gòng bàn lǐ, zhé ér dōng, yǒu lóu sān yíng kuà lù jiān, nǎi dùn bàn zhī ài guān yě. dòng zài zhōng yíng zhī hòu, qián wèi lóu suǒ bì bù kě jiàn.
余乃随其人拾级上囤,其级甚峻,而甃zhòu凿开整。竭撅而上,共半里,折而东,有楼三楹跨路间,乃囤半之隘关也。洞在中楹之后,前为楼所蔽不可见。
yǒu nán fù gè yī, chuī zhōng yíng xià.
有男妇各一,炊中楹下。
èr rén zhǐ yú rù, suì dēng dùn qù.
二人指余入,遂登囤去。
yú suǒ jù yú chuī zhě, zé yíng hòu jí zhū lán mǎ zhàn. jiàn zhī xià dòng, dòng mén běi xiàng, wā zhuì ér xià, xià jiē wū tǔ, shàng duō dī lì, bù kān zhù zú, nǎi fù chū ér xià. xiān shì lìng yī fū suí háng, zhì jí xià, bù gǎn dēng, yú nǎi dú shàng.
余索炬于炊者,则楹后即猪栏马栈。践之下洞,洞门北向,洼坠而下,下皆污土,上多滴沥,不堪驻足,乃复出而下。先是令一夫随行,至脊下,不敢登,余乃独上。
rán dùn shàng zhī xíng, kě yǐ wài liǎo ér jiàn, wéi cǐ dòng wèi lóu yǎn, fēi shēn zhì bù zhī yě. réng yóu jiù lù lǐ yú, fǎn sù shè, zé yǐ bù mù yǐ. chuī fàn yì shú, suì cān ér wò.
然囤上之形,可以外瞭而见,惟此洞为楼掩,非身至不知也。仍由旧路里余,返宿舍,则已簿暮矣。炊饭亦熟,遂餐而卧。
shàng sī tǔ guān yáng yòu, yóu zhǎng guān ér jiā fù zǒng, yǐ shuǐ xī zhī yì yě. qí dì xiǎo ér yǔ nán dān wèi chóu, hù xiāng xí shā, gù liǎng tǔ guān gè tuì jū dùn shàng.
上司土官杨柚,由长官而加副总,以水西之役也。其地小而与南丹为仇,互相袭杀,故两土官各退居囤上。
nán dān zhōu zhì zài dùn xià ér jū yú shàng.
南丹州治在囤下而居于上。
shàng sī zé sī zhì jù zài shàng, ér huán dùn ér jū zhě, jiē qí tóu mù yě. nán dān dì sān dì zǒu lì bō, wèi mò jí yòng zhe rén míng suǒ zhí dì sì dì zǒu shàng sī, zhì jīn wèi wài nán, rì zhuì zhuì yān.
上司则司治俱在上,而环囤而居者,皆其头目也。南丹第三弟走荔波,为莫伋jí用着人名所执;第四弟走上司,至今为外难,日惴惴焉。
qí dùn yuán ér dà, sì miàn jué bì, wéi xī běi yǒu jí tōng jí ér shàng, lù bì huán xuán yú xià xiá, gù wèi tiān xiǎn. xiá zhōng shuǐ xī nán xià, hé táng zhōng jí wài xiá nán běi zhū liú, jù tòu xī nán yè zhōng zhuì qù.
其囤圆而大,四面绝壁,惟西北有脊通级而上,路必环旋于下峡,故为天险。峡中水西南下,合塘中及外峡南北诸流,俱透西南腋中坠去。
èr shí jiǔ rì yóu shàng sī chū nán mén, réng dù mén dōng xiǎo shuǐ, sù zhī dōng běi xíng. yī lǐ, niè tǔ shān ér shàng. sì lǐ, yú tǔ shān xī dù zhī jí, qí xī shí fēng tū wù, zhì cǐ běi jǐn. yú jí xī běi xíng yī lǐ bàn, lǐng tóu shí jí, fù jiā chéng ài mén, liǎng páng shí gǔ lín xún zhǐ shí tou zá luàn cēn cī. yóu ài xī chū, zhuǎn ér dōng běi xià, bàn lǐ, xià dǐ wù zhōng. yòu běi yī lǐ, fù yuè tǔ shān xī xià jí, shì wèi shàng sī dú shān zhōu jiè, yú shì xià lǐng xún dōng shān xíng. yòu èr lǐ, yǒu cūn zài xī shān wù zhōng, wèi jū chá cūn.
二十九日由上司出南门,仍渡门东小水,溯之东北行。一里,蹑土山而上。四里,逾土山西度之脊,其西石峰突兀,至此北尽。逾脊西北行一里半,岭头石脊,复夹成隘门,两旁石骨嶙峋指石头杂乱参差。由隘西出,转而东北下,半里,下抵坞中。又北一里,复越土山西下脊,是为上司、独山州界,于是下岭循东山行。又二里,有村在西山坞中,为苴jū查村。
qí chù dōng xī liǎng jiè jiē tǔ shān, zhōng kāi dà wù, yǒu shuǐ zì běi lái, jiè yú wù zhōng, rào jū chá zhī dōng, nǎi xī xiàng pò xiá qù. xún dōng jiè shān sù shuǐ běi xiàng xíng, yòu sān lǐ, shuǐ fèn èr zhī lái, yī zì xī běi, yī zì dōng běi, rú" yā" zì huì yú zhōng zhī shān jǐn chù.
其处东西两界皆土山,中开大坞,有水自北来,界于坞中,绕苴查之东,乃西向破峡去。循东界山溯水北向行,又三里,水分二支来,一自西北,一自东北,如“丫”字会于中支山尽处。
xī běi zhě jiào dà, lù sù dōng běi xíng, yī lǐ bàn shǐ dù zhī.
西北者较大,路溯东北行,一里半始渡之。
yú zhōng zhī shān dōng lù, dé tán zi yáo cūn, nǎi tǔ guān méng shì zhī zú yě. cūn běi xī zhōng jiē suì shí, shí hé shí yì. yòu dōng dù zhī, dōng běi shàng gāng tóu. gòng lǐ xǔ, yǒu tǔ huán yí zhǐ, míng yuē guān shàng, ér wú jū shě. yòu dōng běi yī lǐ, shuǐ jǐn wù qióng, yú shì niè lǐng, qí lǐng shén jùn. sān lǐ, běi yú qí jí, ài zhōng dǐ shí rú pù, liǎng páng yǒu wù lì fēng, shì míng jī gōng guān. qí mài zì dú shān zhōu xī běi, rào zhōu zhì dōng nán guò cǐ, yòu dōng nán dù liù zhài zhī dōng, ér xià mán wáng fēng zhě yě. jí xī nán shuǐ, xià jū chá ér rù dōu ní jí dōng běi shuǐ, yóu hé jiāng zhōu xià lì bō ér rù lóng jiāng. cóng jí dōng běi tiào, zé chóng shān wān yán, liè píng yú qián, yǔ cǐ shān yáo duì chéng liǎng jiè, zhōng jiā dà wù, zì xī běi xiàng dōng nán yān. xià shān jí zhuǎn běi xíng, yī lǐ dǐ wù, zhuǎn dōng, jí yǒu xiǎo shuǐ dōng nán xià. yòu dōng yī lǐ, yú zhì gāng fù, hū yǒu xī zì xī běi zhù dōng nán, shuǐ yú cǐ fù chū, wèi lóng jiāng shàng liú yǐ. dù xī dōng shàng, yú shì shēng zhì bǐ lǒng, dōng běi xíng wù zhōng. wǔ lǐ, yǒu shù jiā zhī cūn, zài dōng běi shān xià. cóng qí qián fù zhuǎn rù xī xiá, běi yī lǐ, guò yī jí, shǐ běi xiàng xià lǐng. qí xià shén shēn, bàn lǐ dǐ qí lù, shǐ zhī qián suǒ xíng jù zài shān shàng yě. yòu běi xíng wù zhōng yī lǐ bàn, yǒu dà xī wāng rán, zì xī xiá céng shān shì chū, dōng zhù ér qù, yì yóu hé jiāng zhōu ér xià lì bō sī ēn zhě. lì shí hè ér dù qí běi. yòu yuán xī jiè zhī lǒng běi xíng wǔ lǐ, wèi yáng yòng zhài.
于中支山东麓,得坛子窑村,乃土官蒙氏之族也。村北溪中皆碎石,时涸时溢。又东渡之,东北上冈头。共里许,有土环遗址,名曰关上,而无居舍。又东北一里,水尽坞穷,于是蹑岭,其岭甚峻。三里,北逾其脊,隘中底石如铺,两旁有屼wù立峰,是名鸡公关。其脉自独山州西北,绕州治东南过此,又东南度六寨之东,而下蛮王峰者也。脊西南水,下苴查而入都泥;脊东北水,由合江州下荔波而入龙江。从脊东北眺,则崇山蜿蜒,列屏于前,与此山遥对成两界,中夹大坞,自西北向东南焉。下山即转北行,一里抵坞,转东,即有小水东南下。又东一里,逾陟冈阜,忽有溪自西北注东南,水于此复出,为龙江上流矣。渡溪东上,于是升陟彼垅,东北行坞中。五里,有数家之村,在东北山下。从其前复转入西峡,北一里,过一脊,始北向下岭。其下甚深,半里抵其麓,始知前所行俱在山上也。又北行坞中一里半,有大溪汪然,自西峡层山是出,东注而去,亦由合江州而下荔波、思恩者。历石壑而渡其北。又缘西界支陇北行五里,为羊用寨。
nǎi méng shì zhī zhài yě, shān chéng suǒ shè fáng shǒu zhà lán, zài xī shān lù. yòu běi sān lǐ, yǒu xiǎo shuǐ zì xī pō dōng zhù, shè zhī. yòu běi èr lǐ, rù dú shān zhōu zhī nán ài mén. qí zhōu wú chéng, yī tǔ zhī zhōu, yī míng zhī zhōu. tǔ guān méng xìng, suǒ shǔ jiē tǔ rén.
乃蒙氏之砦也(zhài,山成所设防守栅栏),在西山麓。又北三里,有小水自西坡东注,涉之。又北二里,入独山州之南隘门。其州无城,一土知州,一明知州。土官蒙姓,所属皆土人。
jí miáo zhòng bù yī zú.
即苗仲(布依族)。
míng guān duō quē, yǐ jīng lì guǎn chū nà wén shū de guān shǔ zhuàn mǒu guǎn dài lǐ, suǒ shǔ jiē kè hù.
明官多缺,以经历管出纳文书的官署篆某管代理,所属皆客户。
yú suǒ zhǔ zhě, jiāng xī nán chāng rén huáng nán xī yě, qí rén zhōng hòu zhǎng zhě, jiā yǒu lóu kě qī. gài shì zhōu suī wú chéng, ér jiā jiē lóu fáng lián shǔ, jù yòng wǎ gài, wú fù máo lán niú juàn zhī lòu yǐ.
余所主者,江西南昌人黄南溪也,其人忠厚长者,家有楼可栖。盖是州虽无城,而夹街楼房连属,俱用瓦盖,无复茅栏牛圈之陋矣。
dú shān tǔ guān xī wèi méng zhào, sì nián qián guān dēng, wèi qí zi suǒ shì chén shā jūn huò zǐ nǚ shā sǐ fù mǔ. mǔ qū jiù, yì shì zhī.
独山土官昔为蒙诏,四年前观灯,为其子所弑shì臣杀君或子女杀死父母。母趋救,亦弑之。
nǎi tuō yán shā yī tóu mù, wù shāng qí fù, jìng wú wèn zhě. jīn xiàn wèi tǔ guān, kě hèn yě!
乃托言杀一头目,误伤其父,竟无问者。今现为土官,可恨也!