èr shí rì píng míng fàn. sù xiāng jiāng ér xī, wǔ lǐ, běi xiàng rù tǎ ér pù, shǐ lí xiāng àn, yǐ rù guì lín jiè yǐ. yǒu gǔ tǎ, qīng pǐ chuí jǐn, yǒu guāng huá guǎn, zé xìng ān zhī chuán shě yě. rén xìng ān jiè, gǔ sōng shí duàn shí xù, bù ruò quán zhōu zhī lián yún jiē zhàng yǐ. shí lǐ, dōng qiáo pù. wǔ lǐ, xiǎo zhái, fù yǔ xiāng jiāng yù. yòu wǔ lǐ, wǎ zi pù, yòu shí lǐ, zhì xìng ān wàn lǐ qiáo. qiáo xià shuǐ rào běi chéng xī qù, liǎng àn zhòu shí, zhōng liú píng ér bù guǎng, jí líng qú yě, yǐ wèi lí jiāng, qí fēn shuǐ chù shàng zài dōng sān lǐ. guò qiáo rù běi mén, chéng qiáng huán dǔ, xiàn zhì jì ruò kōng mén, shì shū shì mǐ, wéi wàn lǐ qiáo biān shù jiā. chuī fàn yú tǎ sì. fàn hòu, yóu qiáo běi sù líng qú běi àn dōng xíng, yǐ zhé ér shāo běi dù dà xī, zé xiāng shuǐ zhī běn liú yě, shàng liú yǐ yàn bù tōng zhōu. jì dù, yòu dōng yǒu xiǎo xī, shū liú ruò dài, zhōu dào cóng zhī. gài yàn xiāng fēn shuǐ, jì xī zhù wèi lí, yòu dōng jùn xiāng zhī yǐ tōng zhōu jí, shāo xià fù yǔ jiāng shēn hé yǐ. zhī liú zhī shàng, shí qiáo yuē jiē lóng qiáo, qiáo nán shuǐ wān wèi guān yīn gé, yǐ lí chéng èr lǐ yǐ. yòu dōng nán wǔ lǐ, zé xiāng shuǐ zì nán lái, zhí bī shí yá xià. qí yá tū lì nán xiàng, yuē shī zi zhài. lù xún zhài jiǎo dōng sù xī rù, yǐ dōng běi rù shān qī lǐ, yú yáng gǔ lǐng, dǐ zhuàng yuán fēng xià, nèi yǒu dèng jiā cūn, jù dèng chéng xiàng zhī yí yě. cūn nán yǒu jìng shì míng huí lóng ān, suì tuō sù yú qí zhōng. sēng zhī hào yuē wù chán.
二十日 平明飯。溯湘江而西,五里,北向入塔兒鋪,始離湘岸,已入桂林界矣。有古塔,傾圮垂盡,有光華館,則興安之傳舍也。人興安界,古松時斷時續,不若全州之連雲接嶂矣。十里,東橋鋪。五里,小宅,復與湘江遇。又五里,瓦子鋪,又十里,至興安萬里橋。橋下水繞北城西去,兩岸甃石,中流平而不廣,即靈渠也,已為灕江,其分水處尚在東三里。過橋入北門,城牆環堵,縣治寂若空門,市蔬市米,唯萬里橋邊數家。炊飯於塔寺。飯後,由橋北溯靈渠北岸東行,已折而稍北渡大溪,則湘水之本流也,上流已堰不通舟。既渡,又東〔有〕小溪,疏流若帶,舟道從之。蓋堰湘分水,既西注為漓,又東浚湘支以通舟楫,稍下復與江身合矣。支流之上,石橋曰接龍橋,橋南水灣為觀音閣,已離城二里矣。又東南五里,則湘水自南來,直逼石崖下。其崖突立南向,曰獅子寨。路循寨腳東溯溪入,已東北入山七里,逾羊牯嶺,抵狀元峰下,內有鄧家村,俱鄧丞相之遺也。村南有靜室名回龍庵,遂托宿於其中。僧之號曰悟禪。
èr shí yī rì cóng ān yòu yú xiǎo shān nán yī lǐ, zhì zhǎng chōng, dōng bī zhuàng yuán fēng zhī lù. yòu yī lǐ, zhì yī ní ān, yǒu ní yān. qí fū fāng chū gēng, wèn dēng shān dào. xiān shì, lù rén jù yán, shàng máo sāi, jué bù kě dēng, dú cǐ yǒu máng sēng, fǎn xún kè yù dēng dà jīn fēng xiǎo jīn fēng? gài cǐ chù shān zhī jié chū zhě, jù yǐ jīn fēng míng zhī. ér zhuàng yuán fēng zhī zuǒ, yǒu yī fēng piàn chā, yuē xiǎo jīn fēng, yà yú zhuàng yuán, ér qiào xuē guò zhī. gài zhuàng yuán gāo ér jiān yuán, cǐ fēng báo ér lín xún, gù yǒu dà xiǎo zhī chēng. èr fēng gè yǒu lù, ér cǎo yì zhī. yú cóng ān hòu dēng xī lǒng, zhí dōng ér shàng, èr lǐ dǐ zhuàng yuán cuì wēi zhī jiān, shān xuē cǎo hé, shé lù fú shēn mǎng zhōng. jiàn zhuǎn dōng běi sān lǐ, zhí shàng yú qí dōng běi lǐng ào, wàng jiàn qí dōng dà shān céng dié, qí xià xī pán gǔ qiáng, jí wèi má chuān qí nán céng shān, dāng shì hǎi yáng dōng dù zhī jí qí běi dà shān jí lǐ shān wēi w i jiǎo luò yǐ qí xī jí xiàn zhì, ér xī nán hǎi yáng píng, qí chù shān fǎn cáng fú yě. ào běi fēng zhī xià, jí rù jiǔ lóng diàn zhī xiá. dì míng xiá kǒu, yòu yuē jǐn xiāo. cóng ào nán zhí jī fēng dǐng, qí fēng shén xiá ér qiào, fán qī qǐ fú, gòng nán yī lǐ ér zhì zhuàng yuán fēng, zé tíng tíng dú shàng yǐ. zì qí shàng xī kàn xiāng yuán, dōng kàn má chuān, jù zài zú dǐ nán fǔ xiǎo jīn fēng, běi fǔ jǐn xiāo ào lǐng, jù wèi ér sūn xíng. dàn běi miàn jiǔ fēng xiāng lián, ér nán yǔ xiǎo jīn shàng gé èr fēng, jù qiào ruò zhōng duàn, bù néng fēi dù, gù lù yóu qí lù lìng shàng ěr. wén cǐ shān wèi dèng chéng xiàng shēng yún chù. qí rén bù zhī hé chù, xiǎng shì mǎ yīn děng jiàn ji n chāo yuè běn fèn qiè zhī zuǒ. tǔ rén yán, qí qù cháo shù bǎi lǐ, yè guī jiā ér zǎo rù cháo, jiē zài cǐ dǐng. dēng yún shān xià jí qí jiā, zhì jīn yóu jù dèng xìng hòu. yī yí qí shén yì, suì zhū ér jí qí nú yān. dǐng běi dì sān fēng, yǒu fāng shí tái rú chuán shǒu, fēi tū líng kōng. jiù chuán yǒu zhú zì yá duān xià chuí fú shì, cǐ páng qìng yì yǒu zhī, wèi jiàn yǒu dú zhǎng ér yì zhě. zuò fēng dǐng jiǔ zhī, yǐ xié fàn jiù kuāng fēn dàn. yǐ wén dōng nán yǒu léi shēng, nǎi xià, fǎn huí lóng ān.
二十一日 從庵右逾小山南一里,至長沖,東逼狀元峰之麓。又一里,至一尼庵,有尼焉。其夫方出耕,問登山道。先是,路人俱言,上茅塞,決不可登,獨此有盲僧,反詢客欲登大金峰、小金峰?蓋此處山之傑出者,俱以「金峰」名之。而狀元峰之左,有一峰片插,〔曰小金峰,〕亞於狀元,而峭削過之。蓋狀元高而尖圓,此峰薄而嶙峋,故有大、小之稱。二峰各〔有路,〕而草翳之。余從庵後登溪壠,直東而上,二里抵〔狀元、〕翠微之間,山削草合,蛇路伏深莽中。漸轉東北三里,直上逾其東北嶺坳,望見其東大山層疊,其下溪盤谷嬙,即為麻川;其南層山,當是海陽東渡之脊;其北大山即里山隈wēi角落矣;其西即縣治,而西南海陽坪,其處山反藏伏也。坳北峰之下,即入九龍殿之峽。地名峽口,又曰錦霄。從坳南直躋峰頂,其峰甚狹而峭,凡七起伏,共南一里而至狀元峰,則亭亭獨上矣。自其上西瞰湘源,東瞰麻川,俱在足底;南俯小金峰,北俯錦霄坳嶺,俱為兒孫行。但北面九峰相連,而南與小金尚隔二峰,俱峭若中斷,不能飛渡,故路由其麓另上耳。聞此山為鄧丞相升雲處。其人不知何處,想是馬殷等僭(jiàn超越本分)竊之佐。土人言,其去朝數百里,夜歸家而早入朝,皆在此頂。登雲山下即其家,至今猶俱鄧姓後。一疑其神異,遂誅而及其孥焉。頂北第三峰,有方石台如舡首,飛突凌空。舊傳有竹自崖端下垂拂拭,此旁箐亦有之,未見有獨長而異者。坐峰頂久之,以攜飯就筐分啖。已聞東南有雷聲,乃下,〔返回龍庵。〕
èr shí èr rì dōng xíng èr lǐ, guò jiǔ gōng qiáo, yú xiǎo lǐng, gòng èr lǐ zhì jǐn xiāo, shì wèi xiá kǒu. má chuān jiāng zì nán lái, běi chū jiè shǒu, jié jiāng yǐ dù, jiāng shēn méi gǔ. má chuān zhì cǐ pò shān chū, míng qī lǐ xiá, xià yòu pò shān chū, míng wǔ lǐ xiá. jǐn xiāo zài qí zhōng, wèi lù xíng kǒu. guò jiāng, sù dōng jiā zhī xī rù. sān lǐ, dēng shān jǐ, zhì jiǔ lóng miào, nán běi dōng jiē chóng shān bī jiā, nán lù jí suǒ sù xī zhī běi lù, xī shēng shén lì. suì xià shān, guò guān yīn gé, zhī liú fēn huán gé sì miàn, wéi nán miàn shí yàn jǐn tōng shuǐ, dōng xī běi zé zhōu shàng xià jù rào zhī, xī gé xiǎo bù chēng. gé dōng dù shí qiáo, xún fèn zhī xī àn, sù liú yī lǐ, zhì fēn shuǐ táng. táng yǐ jù shí héng jué zhōng liú, nán běi lián gèn yǐ duàn jiāng shēn, zhǐ yǐ xiǎo xué xiè yú bō, yóu táng nán fēn xiāng rù lí, táng zhī běi, jí jùn xiāng wèi zhī, yǐ tōng xiāng zhōu yú guān yīn gé qián zhě yě. suì cì zhōu nán dù fēn lí kǒu, rù fēn shuǐ miào. xī èr lǐ, dǐ xìng ān nán mén. chū chéng, xī sān lǐ, dǐ sān lǐ qiáo. qiáo kuà líng qú, qú zhì cǐ xì liú chéng juān, shí dǐ lín xún. shí jù fǎng lín cì, yǐ bó zhú lián zi zǔ shuǐ, qí shuǐ shāo hòu, zé qù bó fàng zhōu yān. sù yǐn shān sì.
二十二日 〔東行二里,過九宮橋,逾小嶺,共二里至錦霄,是為峽口。麻川江自南來,北出界首,截江以渡,江深沒股。麻川至此破山出,名七里峽,下又破山出,名五里峽。錦霄在其中,為陸行口。過江,溯東夾之溪入。三里,登山脊,至九龍廟,南北東皆崇山逼夾,南麓即所溯溪之北麓,溪聲甚厲。遂下山,過觀音閣,支流分環閣四面,惟南面石堰僅通水,東西北則舟上下俱繞之,惜閣小不稱。閣東度石橋,循分支西岸,溯流一里,至分水塘。塘以巨石橫絕中流,南北連亘以斷江身,只以小穴泄餘波,由塘南分湘入漓,塘之北,即浚湘為支,以通湘舟於觀音閣前者也。遂刺舟南渡分漓口,入分水廟。西二里,抵興安南門。出城,西三里,抵三里橋。橋跨靈渠,渠至此細流成涓,石底嶙峋。時巨舫鱗次,以箔竹帘子阻水,俟水稍厚,則去箔放舟焉。〕宿隱山寺。
èr shí sān rì chén qǐ dà yǔ, fàn hòu shǎo xiē. qiáo xī yǒu jīn dǐng shān. shān wèi lǎo lóng jí, yóu cǐ zhì xìng ān, nán zhuǎn hǎi yáng, suī wèi shǐ lù záo shān fēn lí shuǐ, ér qiáo xià yǒu shí dǐ, shuǐ bù mǎn chǐ, zhōng bù néng sǔn qí dà jí yě. shàng yī lǐ zhì dǐng, dǐng dà zhǐ zhàng xǔ wéi nán miàn qún luán fēn cóng lán wù zhōng, ruò jù mǐ, ruò liú huǒ, fǔ kàn qí chū méi shén jìn. xià zhì sān lǐ qiáo xī, suí líng qú xī nán qù. yǐ ér qú jiàn zhí nán, lù yì xī, lù yòu shí shān cóng lì. yǔ zhōng huí tiào, gòng shí lǐ, yǐ tòu jīn dǐng suǒ wàng luàn shān duī dié zhōng, chuān gēn pán hè, duō huí qū, wú shēng jiàng. yòu sān lǐ wèi sū yī píng, dōng yǒu qí kě dá rǔ dòng. yǔ xiān xī qū yán guān, gòng èr lǐ ér chū ài kǒu. dōng xī liǎng shí shān pián zhì, lù chū qí xià, ruò mén zhōng pì, bàng liè xué rú guī, tī yá rù qí zhōng, bù shèn chǎng, kōng hé rú lián bàn. zuò guān xíng lǚ, fēn fēn dá dá. fǎn yóu sū yī píng dōng nán xíng yī lǐ, sù líng qú dōng běi shàng, yī xī dōng zì rǔ dòng jiā zhù wèi qīng shuǐ, nǎi dōng dù líng qú. sì lǐ, guò dà yán yàn. dù yàn dōng shí qiáo, zhuǎn rù shān nán, xiǎo shí shān fēn qí lì lù kǒu, dòng yá rán nán xiàng. suì xī xiàng suí xī rù, èr lǐ zhì dǒng tián jù cūn. dòng jí zài qí běi yī lǐ, rì mù bù jí dēng, nǎi qū dōng shān rù yǐn shān sì. chū bù sì hòu, jiàn nán xiàng yǒu dòng, qí mén gāo xuán, shuǐ yóu xià chū, xī yǔ rǔ dòng běi liú zhī shuǐ hé, cóng xī běi shān yè pò bì ér chū dà yán yàn yān. shí rì sè shàng gāo, jí fù jù cóng sì yòu rù dòng. pān shí yá ér shàng, qí shí qiào xuē, pǐ cè xià chuí, yuān bì ruò liè, shuǐ bù shèn yǒng ér hún, tàn qí àn chù, shuǐ shí cū hùn, wú kě zhe zú. chū ér fǎn sì, zhuó zú yú yá wài hé liú chù, wǎn cān ér wò.
二十三日 晨起大雨,飯後少歇。〔橋西有金鼎山。山為老龍脊,由此至興安,南轉海陽,雖為史祿鑿山分灕水,而橋下有石底,水不滿尺,終不能損其大脊也。上一里至頂,頂大止丈許;惟南面群巒紛叢嵐霧中,若聚米,若流火,俯瞰其出沒甚近。下至三里橋西,隨靈渠西南去。已而渠漸直南,路益西,路右石山叢立。雨中回眺,共十里,已透金鼎所望亂山堆疊中,穿根盤壑,多回曲,無升降。又三里為蘇一坪,東有岐可達乳洞。予先西趨嚴關,共二里而出隘口。東西兩石山駢峙,路出其下,若門中辟,傍裂穴如圭,梯崖入其中,不甚敞,空合如蓮瓣。坐觀行旅,紛紛沓沓。返由蘇一坪東南行一里,溯靈渠東北上,一溪東自乳洞夾注為清水,乃東渡靈渠。四里,過大岩堰。渡堰東石橋,轉入山南,小石山分岐立路口,洞岈然南向。遂西向隨溪入,二里至董田巨村。洞即在其北一里,日暮不及登,乃趨東山入隱山寺。〕出步寺後,見南向有洞,其門高懸,水由下出,西與乳洞北流之水合,從西北山腋破壁而出大岩堰焉。時日色尚高,亟縛炬從寺右入洞。攀石崖而上,其石峭削,圮側下垂,淵壁若裂,水不甚涌而渾,探其暗處,水石粗混,無可着足。出而返寺,濯足於崖外合流處,晚餐而臥。
èr shí sì rì chén qǐ yǔ bù zhǐ, fàn hòu yǐ huǒ jù shù méi, sēng fù ér dǎo zhī. yī lǐ zhì dǒng tián, yòu běi yī lǐ, zhì rǔ yán xià dòng zhōng dòng shàng dòng. yǔ zhōng fǎn sì wǔ fàn. yǔ yù dà, suì zhǐ bù xíng.
二十四日 晨起雨不止,飯後以火炬數枚,僧負而導之。一里至董田,又北一里,至〔乳岩〕下洞、中洞、上洞。雨中返寺午飯。雨愈大,遂止不行。
èr shí wǔ rì tiān sè wù shén, chén cān hòu réng xiàng dōng xíng. yī lǐ, chū shān kǒu, zhī fēng wù lì chù, qí shàng yǒu ān, cǎo yì wú rén, fēi guān yīn yán yě. cóng ān zuǒ xiān xún qí shàng yá ér dōng, yá wēi cǎo méi, jìng wén bù néng cóng, lìng shǒu xíng náng yú shí pàn. yú pān xì pī kuǎn ku n kōng chù ér rù, zhuǎn yá zhī dōng, zé liǎng bì liè ér chéng mén, nèi cái yī xiàn pōu, wǎn zhuǎn qiàn lòu. qí nèi shàng jiā cān jiǔ tiān, huò hé huò lí, jù bù guò zhǐ chǐ xià jiā zhuì jiǔ yuān, huò gàn huò shuǐ, jù píng lín shù zhàng. jiā bàn liǎng yá jù yǒu hén, jiàn zú ér rù, jiān yǐ gé yá, zú jiàn xiàn hén, shǒu pān shí qiào, wú yǔn zhuì zhī lǜ. zhí jìn wǔ liù zhàng, jiā zhuǎn ér dōng, yóu zhī fēng ào jí běi wàng, jiàn guān yīn yá zài duì yá, yì yōu qiào kě xǐ. zuó lái shí cóng qí qián pán shān ér zhuǎn, xī wèi yī rù. jīn bù néng yù běi yě. xià shān, dōng nán xíng tián chéng jiān, shuǐ màn méi àn. sān lǐ, yǒu nán ér běi xiǎo shuǐ, jí tuō xià yī, shè qí dōng, sù zhī nán. yòu èr lǐ, wèi xiù táng, zhuǎn ér xī nán xíng, fù shè xī ér běi, xún shān lù xíng. èr lǐ, yòu yī jiàn zì běi shān jiā zhōng chū, shè qí nán, yòu xún yī xī xī lái rù, jí xī lǐng zhī xī yě. sān lǐ, yuè xī nán, dēng xià xī lǐng, rù kǒu shén ài, ér nèi yǒu píng chóu, xī cūn luò yān. xī nán shàng lǐng, yòu èr lǐ ér yú shàng xī lǐng, lǐng dōng fù dé píng yān. yǒu shù jiā zài shēn zhú zhōng, fàn yú cūn yù. yòu xī nán píng shàng èr lǐ, nǎi dōng yú yī ào, shǐ dōng xià èr lǐ, wèi kāi zhōu, zé xiāng zhī xī àn yě. sù xiāng nán xíng wǔ lǐ, fù rù gāng tuó, wèi dōng liú cūn. yòu wǔ lǐ wèi xī liú cūn, yǒu shuǐ zì xī gǔ dōng rù xiāng. yòu xī nán sān lǐ wèi tǔ qiáo, yòu èr lǐ dà fēng qiáo, jù yǒu shuǐ dōng zhù yú xiāng. yòu yú lǐng èr lǐ, sù yú táng huì tián. dōng yǒu dà shān kuī rán chū dōng jiè shàng zhě, yuē chì ěr shān.
二十五日 天色霧甚,晨餐後仍向東行。一里,出山口,支峰兀立處,其上〔有〕庵,草翳無人,非觀音岩也。從庵左先循其上崖而東,崖危草沒,靜聞不能從,令守行囊於石畔。余攀隙披窾kuǎn空處而入,轉崖之東,則兩壁裂而成門,〔內裁一線剖,宛轉嵌漏。〕其內上夾參九天,或合或離,俱不過咫尺;下夾墜九淵,或干或水,俱憑臨數丈。夾半兩崖俱有痕,踐足而入,肩倚隔崖,足踐線痕,手攀石竅,無隕墜之慮。直進五六丈,夾轉而東,由支峰坳脊北望,見觀音崖在對崖,亦幽峭可喜。昨來時從其前盤山而轉,惜未一入。今不能愈北也。下山,東南行田塍間,水漫沒岸。三里,有南而北小水,急脫下衣,涉其東,溯之南。又二里,為秀塘,轉而西南行,復涉溪而北,循山麓行。二里,又一澗自北山夾中出,涉其南,又循一溪西來入,即西嶺之溪也。三里,越溪南,登下西嶺,入口甚隘,而內有平疇,西村落焉。西南上嶺,又二里而逾上西嶺,嶺東復得坪焉。有數家在深竹中,飯於村嫗。又西南平上二里,乃東逾一坳,始東下二里,為開洲,則湘之西岸也。溯湘南行五里,復入岡陀,為東劉村。又五里為西劉村,有水自西谷東入湘。又西南三里為土橋,又二里大豐橋,俱有水東注於湘。又逾嶺二里,宿於唐匯田。〔東有大山巋然出東界上者,曰赤耳山。)
èr shí liù rì chén cān hòu, rì sè jì shén. nán sù xiāng liú èr lǐ, dù yī xī wèi tài píng bǎo, yǒu bǎo yǒu yíng bīng yān. dōng xī shān zhì shì kāi ér chéng jù wù, xiǎo shí fēng yī dài, pián lì xiāng shuǐ dōng. yòu nán èr lǐ, yuē liú tián. yòu nán èr lǐ, yuē bái lóng qiáo. yòu sān lǐ, yú yī xiǎo lǐng, yuē niú lán. èr lǐ, zhāng cūn. yòu yī lǐ zhì miào jiǎo, fàn yú shuāng quán sì, qí nán jí líng chuān jiè. yòu nán èr lǐ, dōng nán qí lù rù shān, qí dōng gāo fēng piàn sǒng, yuē bái miàn shān. yòu nán èr lǐ, dù yī qiáo, xiāng shuǐ zhī yǒu qiáo zì cǐ. xún zuǒ shān xíng, nán èr lǐ, wèi tián xīn sì. yòu nán yī lǐ, gǔ lóng wáng miào. yòu nán yī lǐ, yǒu yī shí fēng zhì lì dōng xī liǎng jiè zhī zhōng, yuē hǎi yáng shān. yǒu hǎi lóng ān, zài fēng nán shí yá zhī bàn. hǎi lóng ān yǐ wèi lín guì jiè. hǎi lóng bǎo zài xī nán yī lǐ, dōng rù shān wǔ lǐ wèi jì líng, xī shí wǔ lǐ, guò xī lǐng bèi wèi lóng kǒu qiáo, dōng běi wǔ lǐ dú shū yán bái miàn shān, xī běi shí wǔ lǐ miào jiǎo, nán wǔ lǐ jiāng huì. xiān shì, wàng bái miàn shān nán zhū qiào fēng shén qí, wèn zhī qí xià yǒu dú shū yán, ér jí yú hǎi yáng, suì nán rù gǔ diàn, yǐ wǎ mó mò lù qí bēi. dǐ hǎi lóng hǔ, rì yǐ báo yān zī, jí xiè xíng lǐ yú zhōng. nǎi xià shān, zì dōng lù èr dòng mén rào běi zhì xī, rù lóng mǔ miào, yǐ pǐ. jí cóng liú shuǐ zhōng xíng, zhuǎn nán, shuǐ suì chéng huì, shēn zhě méi gǔ. ān xià shí yá bì lì, xià lín shēn táng. yóu táng nán shuǐ zhōng xíng, zhuǎn dōng dēng shān. rù ān, yī kūn kù zi jù shī, jí wǎn cān ér wò yǐ xiè yī nèi yī. shì ān shǐ yǒu fú dēng.
二十六日 晨餐後,日色霽甚。南溯湘流二里,渡一溪為太平堡,有堡、有營兵焉。〔東西〕山至是開而成巨塢,〔小石峰一帶,駢立湘水東。〕又南二里,曰劉田。又南二里,曰白龍橋。又三里,逾一小嶺,曰牛欄。二里,張村。又一里至廟角,飯於雙泉寺,其南即靈川界。又南二里,東南岐路入山,其東高峰片聳,曰白面山。又南二里,渡一橋,湘水之有橋自〔此〕。循左山行,南二里,為田心寺。又南一里,古龍王廟。又南一里,有一石峰峙立東西兩界之中,曰海陽山。有海龍庵,在峰南石崖之半。海龍庵已為臨桂界。海龍堡在西南一里,東入山五里為季陵,西十五里,過西嶺背為龍口橋,東北五里讀書岩、白面山,西北十五里廟角,南五里江匯。先是,望白面山南諸峭峰甚奇,問知其下有讀書岩,而急於海陽,遂南入古殿,以瓦磨墨錄其碑。抵海龍虎,日已薄崦嵫,急卸行李於中。乃下山,自東麓〔二洞門〕繞北至西,入龍母廟,已圮。即從流水中行,轉南,水遂成匯,深者沒股。庵下石崖壁立,下臨深塘。由塘南水中行,轉東登山。入庵,衣褌褲子俱濕,急晚餐而臥以褻衣內衣。是庵始有佛燈。
hǎi yáng shān jù kōng tóng tōng kōng dòng zhù shuǐ. shuǐ mén èr: nán píng, xī chū shén jí. dōng hàn mén èr, xià yī èr chǐ, jí shuǐ huì qí zhōng, shēn zhě wǔ liù chǐ. shān nán shuǐ táng yǒu xì liú, dōng yuán jì líng yì xià cǐ. zé cǐ shān shàng zài guò jí běi, shuǐ jù běi liú, wéi wèi xiāng yuán yě, lí yuán shàng zài hǎi yáng xī xī lǐng jiǎo.
〔海陽山俱崆峒通空洞貯水。水門二:南平,西出甚急。東旱門二,下一二尺,即水匯其中,深者五六尺。山南水塘有細流,東源季陵亦下此。則此山尚在過脊北,水俱北流,惟為湘源也,漓源尚在海陽西西嶺角。〕
èr shí qī rì xiǎo qǐ, tiān sè réng jì, jí fàn. cóng dōng běi èr lǐ, tián xīn sì, yòu yī lǐ, dōng rù shān, yòu yī lǐ, dù shuāng xī qiáo. yòu dōng yī lǐ, wàng yī jiān fēng ér dēng. qí fēng zài bái miàn zhī xī, gāo bù jí bái miàn, ér sǒng lì rú jiàn biāo lèi tǎ, tú rén jù zhǐ dú shū yán zài qí bàn, jìng wàng zhī ér qū. jí dēng lǐng běi ào, wàng shān xià shuǐ fǎn zì běi ér nán, qí běi jiē shān gāng liáo rào, yí wú róng liú chù, yì shuǐ bì chū dòng jiān. shí ruì jí qiè yú dēng shān, dì wàng gāo ér qū, yǐ ér lù duàn, pān yá wǎn jí ér shàng. yī lǐ, tòu shí yá zhī diān, xīn zhī yǐ wù, ér tān yú shè diān, fǎn zì kuài yě. zhèn yī chū jí cì zhòng, yòu mén yá zhí shàng, suì chū qí diān. dōng wàng bái miàn, kě yǔ píng yī nán lǎn jīn zi, rú wèi duì tán. jiǔ zhī, réng xià běi lǐng zhī ào, yóu jí zhōng xún yá nán zhuǎn, mén xì jiàn kuài ér shàng, dé fēng yāo yī dòng, nán xiàng yá rán, qí nèi yòu xī liè tiān kū, tǔ nà rì yuè, dàng yàng yún xiá, yǐ wèi dú shū zhī yán bì cǐ wú yí dàn qí nèi píng rù sān sì zhàng, zhé jiàn ài jiàn bù róng shēn, ér qí xià lù fù bì sāi, xīn yǐ wèi yí. chū dòng mén, wàng dòng zuǒ xuē yá wàn zhàng, chā xiāo lín yuān, shàng yǒu yī shí fēi tū chuí kōng, jí shì yī jù shǔ fēi kōng xià téng, shǒu bèi wǎn rán, rán wú lù kě mén. zhú xià nán lù. huí tiào jù shǔ zhī xià, qí yá xuán gèn, gǔ liū jiān bó, yí dú shū yán shàng dāng zài bǐ, fù qiáng jìng wén yuán jiù lù zài dēng. zhì dòng mén, mì lù wú cóng, nǎi liè jí pān tiáo, tī xuán shí ér dēng, zhí zhì jù shǔ yá zhī xià. yǎng wàng yá xià, yòu yǒu èr xiǎo shǔ xià chuí, qí jù shǔ zì xià wàng zhī, zhēng mù zhāng yá, biàn chéng níng miàn, yòu rú māo zhī téng kōng zhú qián èr xiǎo shǔ zhě. yá yāo yǒu yī xiàn wēi hén kě yǐ zhe zú, ér xià réng qiào bì. yòu dōng yǒu jù bò yī shuāng zuò jiē yǐn zhuàng, shǒu bèi mǔ zhǐ, fēn hé dōu biàn. zhì qí chù, shān yè hén jué bù kě qián. nǎi cóng jiù lù xià zhì nán lù, kuā gēng zhě yǐ dé dú shū yán zhī shèng. gēng zhě yún: yán shàng zài lǐng ào zhī xī, dāng cóng lǐng xī xià, bù dāng cóng lǐng dōng shàng yě. nǎi cóng lù xī sù jiàn ér běi, zé qián suǒ shè xī guǒ cóng dòng zhōng chū, ér fēi cóng jiàn lái zhě. wàng dú shū yán zài shuǐ dòng shàng, jí dēng zhī. qí dòng xī xiàng, gāo ér bù guǎng, qí nèi chuí zhù qíng gài, pián sǔn xuán lián, fēn mén liè hù, pō huàn ér qiǎo. sān zhàng zhī nèi, jí zhuǎn ér běi xià, zhuì shēn mò hēi, bù kě fǔ shì, qǐ yǔ xià shuǐ dòng tōng nà? dòng nèi zuǒ bì, yǒu sòng rén mǎ xìng wèi qín jǐng guāng dà shū dú shū yán sān lì zì. qí xià yòu yǒu yī dòng, mén zhāng ér zhōng qiǎn, yòu fēi chū shuǐ zhě. shuǐ cóng dú shū yán xià shí xué yǒng chū, shuǐ yǔ kǒu píng, dì jiàn jí liú yǒng xī, bù jiàn dòng mén yě. shí yǐ báo wǔ, yù dēng bái miàn, wàng zhī yǐ dé qí gěng gài, kǒng rì mù tú qióng, bù huáng shēng táng rù shì, suì zūn bái miàn xī lù ér nán. èr lǐ, guò bái yuán shān, yòu èr lǐ guò jì líng lù kǒu, shǐ zhuǎn ér xī. yī lǐ, suí shān mài dēng hǎi yáng ān, fàn ér hòu xíng, yǐ xià wǔ yǐ.
二十七日 曉起,天色仍霽,亟飯。從東北二里,田心寺,又一里,東入山,又一里,渡雙溪橋。又東一里,望一尖峰而登。其峰在白面之西,高不及白面,而聳立如建標累塔,途人俱指讀書岩在其半,竟望之而趨。及登嶺北坳,望山下水反自北而南,其北皆山岡繚繞,疑無容留處,意水必出洞間。時銳急切於登山,第望高而趨,已而路斷,攀崖挽棘而上。一里,透石崖之巔,心知已誤,而貪於涉巔,反自快也。振衣出棘刺中,又捫崖直上,遂出其巔。東望白面,可與平揖;南攬巾子,如為對談。久之,仍下北嶺之坳,由棘中循崖南轉,捫隙踐塊而上,得峰腰一洞,南向岈然,其內又西裂天窟,吐納日月,蕩漾雲霞,以為讀書之岩必此無疑;但其內平入三四丈,輒漸隘漸不容身,而其下路復蔽塞,心以為疑。出洞門,望洞左削崖萬丈,插霄臨淵,上有一石飛突垂空,極似一巨鼠飛空下騰,首背宛然,然無路可捫。逐下南麓。回眺巨鼠之下,其崖懸亘,古溜間駁,疑讀書岩尚當在彼,復強靜聞緣舊路再登。至洞門,覓路無從,乃裂棘攀條,梯懸石而登,直至巨鼠崖之下。仰望崖下,又有二小鼠下垂,其巨鼠自下望之,睜目張牙,變成獰面,又如貓之騰空逐前二小鼠者。崖腰有一線微痕可以着足,而下〔仍峭壁。又東有巨擘一雙作接引狀,手背拇指,分合都辨。至其處,山腋痕絕不可前。乃從舊路〕下至南麓,夸耕者已得讀書岩之勝。耕者云:「岩尚在嶺坳之西,當從嶺西下,不當從嶺東上也。」乃從麓西溯澗而北,則前所涉溪果從洞中出,而非從澗來者。望讀書岩在水洞上,急登之。其洞西向,高而不廣,其內垂柱擎蓋,駢筍懸蓮,分門列戶,頗幻而巧。三丈之內,即轉而北下,墜深墨黑,不可俯視,豈與下水洞通那?洞內左壁,有宋人馬姓為秦景光大書「讀書岩」三隸字。其下又有一洞,門張而中淺,又非出水者。水從讀書岩下石穴湧出,水與口平,第見急流涌溪,不見洞門也。時已薄午,欲登白面,望之已得其梗概,恐日暮途窮,不遑升堂入室,遂遵白面西麓而南。二里,過白源山,又二里過季陵路口,始轉而西。一里,隨山脈登海陽庵,飯而後行,已下午矣。
yóu hǎi yáng shān dōng nán guò jì líng dōng xià, rù táng xī qiáo, suì yóu táng nán xún guò jí xī xíng, yī lǐ, wèi hǎi yáng bǎo. yóu bǎo xī nán xíng, zé bǎo qián yòu fēn shān yī zhī nán xià, yǔ xī shān jiā ér chéng liǎng jiè, shuǐ jù cóng cóng nán xià yǐ. suí xià yī lǐ, zé xī gǔ zhōng liè, shuǐ pò xiá ér chū, yòu luó gū yǔ xī lǐng jiā ér chéng liú zhě, jiē wèi lí shuǐ yuán yǐ. yuè zhī, xún shuǐ xī nán xià sān lǐ, wèi jiāng huì. yú shì shuǐ zhù ér nán, lù zhuǎn ér xī, suì xī yú yī lǐng, yī lǐ, dēng lǐng ào. sān lǐ, xī xún lǐng shàng xíng, hū yǒu shuǐ zì dōng nán xià dǎo chéng jiàn, lù suí zhī xià. yòu yī lǐ, zhí zhuì jiàn dǐ. yuè qiáo nán, qí shuǐ zì qiáo xià fù dǎo xiá zhōng, lù bù néng suí. fù yú lǐng yī lǐ, nǎi chū shān kǒu, yòu xī nán xíng píng chóu zhōng, èr lǐ, dǐ jiàn shàng. xī yǒu yín zhú shān, jiān xuē tè sǒng, dōng nán zé shí yá zhèng è shuǐ kǒu yě. nǎi zhǐ sù yú huáng xìng jiā.
由海陽山東南過季陵東下,入堂溪橋,遂由塘南循過脊西行,一里,為海陽堡。由堡西南行,則堡前又分山一支南下,與西山夾而成兩界,水俱淙淙南下矣。隨下一里,則西谷中裂,水破峽而出,又羅姑與西嶺夾而成流〔者,皆為灕水源矣。〕越之,循水西南下三里,為江匯。於是水注而南,路轉而西,遂西逾一嶺,一里,登嶺坳。三里,西循嶺上行,忽有水自東南下搗成澗,路隨之下。又一里,直墜澗底。越橋南,其水自橋下復搗峽中,路不能隨。復逾嶺一里,乃出山口,又西南行平疇中,二里,抵澗上。〔西有銀燭山,尖削特聳,東南則石崖正扼水口也。〕乃止宿於黃姓家。