èr shí rì píng míng fàn. sù xiāng jiāng ér xī, wǔ lǐ, běi xiàng rù tǎ ér pù, shǐ lí xiāng àn, yǐ rù guì lín jiè yǐ. yǒu gǔ tǎ, qīng pǐ chuí jǐn, yǒu guāng huá guǎn, zé xīng ān zhī chuán shě yě. rén xīng ān jiè, gǔ sōng shí duàn shí xù, bù ruò quán zhōu zhī lián yún jiē zhàng yǐ. shí lǐ, dōng qiáo pù. wǔ lǐ, xiǎo zhái, fù yǔ xiāng jiāng yù. yòu wǔ lǐ, wǎ zi pù, yòu shí lǐ, zhì xīng ān wàn lǐ qiáo. qiáo xià shuǐ rào běi chéng xī qù, liǎng àn zhòu shí, zhōng liú píng ér bù guǎng, jí líng qú yě, yǐ wèi lí jiāng, qí fēn shuǐ chù shàng zài dōng sān lǐ. guò qiáo rù běi mén, chéng qiáng huán dǔ, xiàn zhì jì ruò kōng mén, shì shū shì mǐ, wéi wàn lǐ qiáo biān shù jiā. chuī fàn yú tǎ sì. fàn hòu, yóu qiáo běi sù líng qú běi àn dōng xíng, yǐ zhé ér shāo běi dù dà xī, zé xiāng shuǐ zhī běn liú yě, shàng liú yǐ yàn bù tōng zhōu. jì dù, yòu dōng yǒu xiǎo xī, shū liú ruò dài, zhōu dào cóng zhī. gài yàn xiāng fēn shuǐ, jì xī zhù wèi lí, yòu dōng jùn xiāng zhī yǐ tōng zhōu jí, shāo xià fù yǔ jiāng shēn hé yǐ. zhī liú zhī shàng, shí qiáo yuē jiē lóng qiáo, qiáo nán shuǐ wān wèi guān yīn gé, yǐ lí chéng èr lǐ yǐ. yòu dōng nán wǔ lǐ, zé xiāng shuǐ zì nán lái, zhí bī shí yá xià. qí yá tū lì nán xiàng, yuē shī zi zhài. lù xún zhài jiǎo dōng sù xī rù, yǐ dōng běi rù shān qī lǐ, yú yáng gǔ lǐng, dǐ zhuàng yuán fēng xià, nèi yǒu dèng jiā cūn, jù dèng chéng xiàng zhī yí yě. cūn nán yǒu jìng shì míng huí lóng ān, suì tuō sù yú qí zhōng. sēng zhī hào yuē wù chán.
二十日 平明饭。溯湘江而西,五里,北向入塔儿铺,始离湘岸,已入桂林界矣。有古塔,倾圮垂尽,有光华馆,则兴安之传舍也。人兴安界,古松时断时续,不若全州之连云接嶂矣。十里,东桥铺。五里,小宅,复与湘江遇。又五里,瓦子铺,又十里,至兴安万里桥。桥下水绕北城西去,两岸甃石,中流平而不广,即灵渠也,已为漓江,其分水处尚在东三里。过桥入北门,城墙环堵,县治寂若空门,市蔬市米,唯万里桥边数家。炊饭于塔寺。饭后,由桥北溯灵渠北岸东行,已折而稍北渡大溪,则湘水之本流也,上流已堰不通舟。既渡,又东〔有〕小溪,疏流若带,舟道从之。盖堰湘分水,既西注为漓,又东浚湘支以通舟楫,稍下复与江身合矣。支流之上,石桥曰接龙桥,桥南水湾为观音阁,已离城二里矣。又东南五里,则湘水自南来,直逼石崖下。其崖突立南向,曰狮子寨。路循寨脚东溯溪入,已东北入山七里,逾羊牯岭,抵状元峰下,内有邓家村,俱邓丞相之遗也。村南有静室名回龙庵,遂托宿于其中。僧之号曰悟禅。
èr shí yī rì cóng ān yòu yú xiǎo shān nán yī lǐ, zhì zhǎng chōng, dōng bī zhuàng yuán fēng zhī lù. yòu yī lǐ, zhì yī ní ān, yǒu ní yān. qí fū fāng chū gēng, wèn dēng shān dào. xiān shì, lù rén jù yán, shàng máo sāi, jué bù kě dēng, dú cǐ yǒu máng sēng, fǎn xún kè yù dēng dà jīn fēng xiǎo jīn fēng? gài cǐ chù shān zhī jié chū zhě, jù yǐ" jīn fēng" míng zhī. ér zhuàng yuán fēng zhī zuǒ, yǒu yī fēng piàn chā, yuē xiǎo jīn fēng, yà yú zhuàng yuán, ér qiào xuē guò zhī. gài zhuàng yuán gāo ér jiān yuán, cǐ fēng báo ér lín xún, gù yǒu dà xiǎo zhī chēng. èr fēng gè yǒu lù, ér cǎo yì zhī. yú cóng ān hòu dēng xī lǒng, zhí dōng ér shàng, èr lǐ dǐ zhuàng yuán cuì wēi zhī jiān, shān xuē cǎo hé, shé lù fú shēn mǎng zhōng. jiàn zhuǎn dōng běi sān lǐ, zhí shàng yú qí dōng běi lǐng ào, wàng jiàn qí dōng dà shān céng dié, qí xià xī pán gǔ qiáng, jí wéi má chuān qí nán céng shān, dàng shì hǎi yáng dōng dù zhī jí qí běi dà shān jí lǐ shān wēi w i jiǎo luò yǐ qí xī jí xiàn zhì, ér xī nán hǎi yáng píng, qí chù shān fǎn cáng fú yě. ào běi fēng zhī xià, jí rù jiǔ lóng diàn zhī xiá. dì míng xiá kǒu, yòu yuē jǐn xiāo. cóng ào nán zhí jī fēng dǐng, qí fēng shén xiá ér qiào, fán qī qǐ fú, gòng nán yī lǐ ér zhì zhuàng yuán fēng, zé tíng tíng dú shàng yǐ. zì qí shàng xī kàn xiāng yuán, dōng kàn má chuān, jù zài zú dǐ nán fǔ xiǎo jīn fēng, běi fǔ jǐn xiāo ào lǐng, jù wèi ér sūn xíng. dàn běi miàn jiǔ fēng xiāng lián, ér nán yǔ xiǎo jīn shàng gé èr fēng, jù qiào ruò zhōng duàn, bù néng fēi dù, gù lù yóu qí lù lìng shàng ěr. wén cǐ shān wèi dèng chéng xiàng shēng yún chù. qí rén bù zhī hé chǔ, xiǎng shì mǎ yīn děng jiàn ji n chāo yuè běn fèn qiè zhī zuǒ. tǔ rén yán, qí qù cháo shù bǎi lǐ, yè guī jiā ér zǎo rù cháo, jiē zài cǐ dǐng. dēng yún shān xià jí qí jiā, zhì jīn yóu jù dèng xìng hòu. yī yí qí shén yì, suì zhū ér jí qí nú yān. dǐng běi dì sān fēng, yǒu fāng shí tái rú chuán shǒu, fēi tū líng kōng. jiù chuán yǒu zhú zì yá duān xià chuí fú shì, cǐ páng qìng yì yǒu zhī, wèi jiàn yǒu dú zhǎng ér yì zhě. zuò fēng dǐng jiǔ zhī, yǐ xié fàn jiù kuāng fēn dàn. yǐ wén dōng nán yǒu léi shēng, nǎi xià, fǎn huí lóng ān.
二十一日 从庵右逾小山南一里,至长冲,东逼状元峰之麓。又一里,至一尼庵,有尼焉。其夫方出耕,问登山道。先是,路人俱言,上茅塞,决不可登,独此有盲僧,反询客欲登大金峰、小金峰?盖此处山之杰出者,俱以“金峰”名之。而状元峰之左,有一峰片插,〔曰小金峰,〕亚于状元,而峭削过之。盖状元高而尖圆,此峰薄而嶙峋,故有大、小之称。二峰各〔有路,〕而草翳之。余从庵后登溪垅,直东而上,二里抵〔状元、〕翠微之间,山削草合,蛇路伏深莽中。渐转东北三里,直上逾其东北岭坳,望见其东大山层叠,其下溪盘谷嫱,即为麻川;其南层山,当是海阳东渡之脊;其北大山即里山隈wēi角落矣;其西即县治,而西南海阳坪,其处山反藏伏也。坳北峰之下,即入九龙殿之峡。地名峡口,又曰锦霄。从坳南直跻峰顶,其峰甚狭而峭,凡七起伏,共南一里而至状元峰,则亭亭独上矣。自其上西瞰湘源,东瞰麻川,俱在足底;南俯小金峰,北俯锦霄坳岭,俱为儿孙行。但北面九峰相连,而南与小金尚隔二峰,俱峭若中断,不能飞渡,故路由其麓另上耳。闻此山为邓丞相升云处。其人不知何处,想是马殷等僭(jiàn超越本分)窃之佐。土人言,其去朝数百里,夜归家而早入朝,皆在此顶。登云山下即其家,至今犹俱邓姓后。一疑其神异,遂诛而及其孥焉。顶北第三峰,有方石台如舡首,飞突凌空。旧传有竹自崖端下垂拂拭,此旁箐亦有之,未见有独长而异者。坐峰顶久之,以携饭就筐分啖。已闻东南有雷声,乃下,〔返回龙庵。〕
èr shí èr rì dōng xíng èr lǐ, guò jiǔ gōng qiáo, yú xiǎo lǐng, gòng èr lǐ zhì jǐn xiāo, shì wèi xiá kǒu. má chuān jiāng zì nán lái, běi chū jiè shǒu, jié jiāng yǐ dù, jiāng shēn méi gǔ. má chuān zhì cǐ pò shān chū, míng qī lǐ xiá, xià yòu pò shān chū, míng wǔ lǐ xiá. jǐn xiāo zài qí zhōng, wèi lù xíng kǒu. guò jiāng, sù dōng jiā zhī xī rù. sān lǐ, dēng shān jǐ, zhì jiǔ lóng miào, nán běi dōng jiē chóng shān bī jiā, nán lù jí suǒ sù xī zhī běi lù, xī shēng shén lì. suì xià shān, guò guān yīn gé, zhī liú fēn huán gé sì miàn, wéi nán miàn shí yàn jǐn tōng shuǐ, dōng xī běi zé zhōu shàng xià jù rào zhī, xī gé xiǎo bù chēng. gé dōng dù shí qiáo, xún fèn zhī xī àn, sù liú yī lǐ, zhì fēn shuǐ táng. táng yǐ jù shí héng jué zhōng liú, nán běi lián gèn yǐ duàn jiāng shēn, zhǐ yǐ xiǎo xué xiè yú bō, yóu táng nán fēn xiāng rù lí, táng zhī běi, jí jùn xiāng wèi zhī, yǐ tōng xiāng zhōu yú guān yīn gé qián zhě yě. suì cì zhōu nán dù fēn lí kǒu, rù fēn shuǐ miào. xī èr lǐ, dǐ xīng ān nán mén. chū chéng, xī sān lǐ, dǐ sān lǐ qiáo. qiáo kuà líng qú, qú zhì cǐ xì liú chéng juān, shí dǐ lín xún. shí jù fǎng lín cì, yǐ bó zhú lián zi zǔ shuǐ, qí shuǐ shāo hòu, zé qù bó fàng zhōu yān. sù yǐn shān sì.
二十二日 〔东行二里,过九宫桥,逾小岭,共二里至锦霄,是为峡口。麻川江自南来,北出界首,截江以渡,江深没股。麻川至此破山出,名七里峡,下又破山出,名五里峡。锦霄在其中,为陆行口。过江,溯东夹之溪入。三里,登山脊,至九龙庙,南北东皆崇山逼夹,南麓即所溯溪之北麓,溪声甚厉。遂下山,过观音阁,支流分环阁四面,惟南面石堰仅通水,东西北则舟上下俱绕之,惜阁小不称。阁东度石桥,循分支西岸,溯流一里,至分水塘。塘以巨石横绝中流,南北连亘以断江身,只以小穴泄余波,由塘南分湘入漓,塘之北,即浚湘为支,以通湘舟于观音阁前者也。遂刺舟南渡分漓口,入分水庙。西二里,抵兴安南门。出城,西三里,抵三里桥。桥跨灵渠,渠至此细流成涓,石底嶙峋。时巨舫鳞次,以箔竹帘子阻水,俟水稍厚,则去箔放舟焉。〕宿隐山寺。
èr shí sān rì chén qǐ dà yǔ, fàn hòu shǎo xiē. qiáo xī yǒu jīn dǐng shān. shān wèi lǎo lóng jǐ, yóu cǐ zhì xīng ān, nán zhuǎn hǎi yáng, suī wèi shǐ lù záo shān fēn lí shuǐ, ér qiáo xià yǒu shí dǐ, shuǐ bù mǎn chǐ, zhōng bù néng sǔn qí dà jí yě. shàng yī lǐ zhì dǐng, dǐng dà zhǐ zhàng xǔ wéi nán miàn qún luán fēn cóng lán wù zhōng, ruò jù mǐ, ruò liú huǒ, fǔ kàn qí chū mò shén jìn. xià zhì sān lǐ qiáo xī, suí líng qú xī nán qù. yǐ ér qú jiàn zhí nán, lù yì xī, lù yòu shí shān cóng lì. yǔ zhōng huí tiào, gòng shí lǐ, yǐ tòu jīn dǐng suǒ wàng luàn shān duī dié zhōng, chuān gēn pán hè, duō huí qū, wú shēng jiàng. yòu sān lǐ wèi sū yī píng, dōng yǒu qí kě dá rǔ dòng. yǔ xiān xī qū yán guān, gòng èr lǐ ér chū ài kǒu. dōng xī liǎng shí shān pián zhì, lù chū qí xià, ruò mén zhōng pì, bàng liè xué rú guī, tī yá rù qí zhōng, bù shèn chǎng, kōng hé rú lián bàn. zuò guān xíng lǚ, fēn fēn tà dá. fǎn yóu sū yī píng dōng nán xíng yī lǐ, sù líng qú dōng běi shàng, yī xī dōng zì rǔ dòng jiā zhù wèi qīng shuǐ, nǎi dōng dù líng qú. sì lǐ, guò dà yán yàn. dù yàn dōng shí qiáo, zhuǎn rù shān nán, xiǎo shí shān fēn qí lì lù kǒu, dòng yá rán nán xiàng. suì xī xiàng suí xī rù, èr lǐ zhì dǒng tián jù cūn. dòng jí zài qí běi yī lǐ, rì mù bù jí dēng, nǎi qū dōng shān rù yǐn shān sì. chū bù sì hòu, jiàn nán xiàng yǒu dòng, qí mén gāo xuán, shuǐ yóu xià chū, xī yǔ rǔ dòng běi liú zhī shuǐ hé, cóng xī běi shān yè pò bì ér chū dà yán yàn yān. shí rì sè shàng gāo, jí fù jù cóng sì yòu rù dòng. pān shí yá ér shàng, qí shí qiào xuē, pǐ cè xià chuí, yuān bì ruò liè, shuǐ bù shèn yǒng ér hún, tàn qí àn chù, shuǐ shí cū hùn, wú kě zhe zú. chū ér fǎn sì, zhuó zú yú yá wài hé liú chù, wǎn cān ér wò.
二十三日 晨起大雨,饭后少歇。〔桥西有金鼎山。山为老龙脊,由此至兴安,南转海阳,虽为史禄凿山分漓水,而桥下有石底,水不满尺,终不能损其大脊也。上一里至顶,顶大止丈许;惟南面群峦纷丛岚雾中,若聚米,若流火,俯瞰其出没甚近。下至三里桥西,随灵渠西南去。已而渠渐直南,路益西,路右石山丛立。雨中回眺,共十里,已透金鼎所望乱山堆叠中,穿根盘壑,多回曲,无升降。又三里为苏一坪,东有岐可达乳洞。予先西趋严关,共二里而出隘口。东西两石山骈峙,路出其下,若门中辟,傍裂穴如圭,梯崖入其中,不甚敞,空合如莲瓣。坐观行旅,纷纷沓沓。返由苏一坪东南行一里,溯灵渠东北上,一溪东自乳洞夹注为清水,乃东渡灵渠。四里,过大岩堰。渡堰东石桥,转入山南,小石山分岐立路口,洞岈然南向。遂西向随溪入,二里至董田巨村。洞即在其北一里,日暮不及登,乃趋东山入隐山寺。〕出步寺后,见南向有洞,其门高悬,水由下出,西与乳洞北流之水合,从西北山腋破壁而出大岩堰焉。时日色尚高,亟缚炬从寺右入洞。攀石崖而上,其石峭削,圮侧下垂,渊壁若裂,水不甚涌而浑,探其暗处,水石粗混,无可着足。出而返寺,濯足于崖外合流处,晚餐而卧。
èr shí sì rì chén qǐ yǔ bù zhǐ, fàn hòu yǐ huǒ jù shù méi, sēng fù ér dǎo zhī. yī lǐ zhì dǒng tián, yòu běi yī lǐ, zhì rǔ yán xià dòng zhōng dòng shàng dòng. yǔ zhōng fǎn sì wǔ fàn. yǔ yù dà, suì zhǐ bù xíng.
二十四日 晨起雨不止,饭后以火炬数枚,僧负而导之。一里至董田,又北一里,至〔乳岩〕下洞、中洞、上洞。雨中返寺午饭。雨愈大,遂止不行。
èr shí wǔ rì tiān sè wù shén, chén cān hòu réng xiàng dōng xíng. yī lǐ, chū shān kǒu, zhī fēng wù lì chù, qí shàng yǒu ān, cǎo yì wú rén, fēi guān yīn yán yě. cóng ān zuǒ xiān xún qí shàng yá ér dōng, yá wēi cǎo méi, jìng wén bù néng cóng, lìng shǒu xíng náng yú shí pàn. yú pān xì pī kuǎn ku n kōng chù ér rù, zhuǎn yá zhī dōng, zé liǎng bì liè ér chéng mén, nèi cái yī xiàn pōu, wǎn zhuǎn qiàn lòu. qí nèi shàng jiā cān jiǔ tiān, huò hé huò lí, jù bù guò zhǐ chǐ xià jiā zhuì jiǔ yuān, huò gàn huò shuǐ, jù píng lín shù zhàng. jiā bàn liǎng yá jù yǒu hén, jiàn zú ér rù, jiān yǐ gé yá, zú jiàn xiàn hén, shǒu pān shí qiào, wú yǔn zhuì zhī lǜ. zhí jìn wǔ liù zhàng, jiā zhuǎn ér dōng, yóu zhī fēng ào jí běi wàng, jiàn guān yīn yá zài duì yá, yì yōu qiào kě xǐ. zuó lái shí cóng qí qián pán shān ér zhuǎn, xī wèi yī rù. jīn bù néng yù běi yě. xià shān, dōng nán xíng tián chéng jiān, shuǐ màn méi àn. sān lǐ, yǒu nán ér běi xiǎo shuǐ, jí tuō xià yī, shè qí dōng, sù zhī nán. yòu èr lǐ, wèi xiù táng, zhuǎn ér xī nán xíng, fù shè xī ér běi, xún shān lù xíng. èr lǐ, yòu yī jiàn zì běi shān jiā zhōng chū, shè qí nán, yòu xún yī xī xī lái rù, jí xī lǐng zhī xī yě. sān lǐ, yuè xī nán, dēng xià xī lǐng, rù kǒu shén ài, ér nèi yǒu píng chóu, xī cūn luò yān. xī nán shàng lǐng, yòu èr lǐ ér yú shàng xī lǐng, lǐng dōng fù dé píng yān. yǒu shù jiā zài shēn zhú zhōng, fàn yú cūn yù. yòu xī nán píng shàng èr lǐ, nǎi dōng yú yī ào, shǐ dōng xià èr lǐ, wèi kāi zhōu, zé xiāng zhī xī àn yě. sù xiāng nán xíng wǔ lǐ, fù rù gāng tuó, wèi dōng liú cūn. yòu wǔ lǐ wèi xī liú cūn, yǒu shuǐ zì xī gǔ dōng rù xiāng. yòu xī nán sān lǐ wèi tǔ qiáo, yòu èr lǐ dà fēng qiáo, jù yǒu shuǐ dōng zhù yú xiāng. yòu yú lǐng èr lǐ, sù yú táng huì tián. dōng yǒu dà shān kuī rán chū dōng jiè shàng zhě, yuē chì ěr shān.
二十五日 天色雾甚,晨餐后仍向东行。一里,出山口,支峰兀立处,其上〔有〕庵,草翳无人,非观音岩也。从庵左先循其上崖而东,崖危草没,静闻不能从,令守行囊于石畔。余攀隙披窾kuǎn空处而入,转崖之东,则两壁裂而成门,〔内裁一线剖,宛转嵌漏。〕其内上夹参九天,或合或离,俱不过咫尺;下夹坠九渊,或干或水,俱凭临数丈。夹半两崖俱有痕,践足而入,肩倚隔崖,足践线痕,手攀石窍,无陨坠之虑。直进五六丈,夹转而东,由支峰坳脊北望,见观音崖在对崖,亦幽峭可喜。昨来时从其前盘山而转,惜未一入。今不能愈北也。下山,东南行田塍间,水漫没岸。三里,有南而北小水,急脱下衣,涉其东,溯之南。又二里,为秀塘,转而西南行,复涉溪而北,循山麓行。二里,又一涧自北山夹中出,涉其南,又循一溪西来入,即西岭之溪也。三里,越溪南,登下西岭,入口甚隘,而内有平畴,西村落焉。西南上岭,又二里而逾上西岭,岭东复得坪焉。有数家在深竹中,饭于村妪。又西南平上二里,乃东逾一坳,始东下二里,为开洲,则湘之西岸也。溯湘南行五里,复入冈陀,为东刘村。又五里为西刘村,有水自西谷东入湘。又西南三里为土桥,又二里大丰桥,俱有水东注于湘。又逾岭二里,宿于唐汇田。〔东有大山岿然出东界上者,曰赤耳山。)
èr shí liù rì chén cān hòu, rì sè jì shén. nán sù xiāng liú èr lǐ, dù yī xī wèi tài píng bǎo, yǒu bǎo yǒu yíng bīng yān. dōng xī shān zhì shì kāi ér chéng jù wù, xiǎo shí fēng yí dài, pián lì xiāng shuǐ dōng. yòu nán èr lǐ, yuē liú tián. yòu nán èr lǐ, yuē bái lóng qiáo. yòu sān lǐ, yú yī xiǎo lǐng, yuē niú lán. èr lǐ, zhāng cūn. yòu yī lǐ zhì miào jiǎo, fàn yú shuāng quán sì, qí nán jí líng chuān jiè. yòu nán èr lǐ, dōng nán qí lù rù shān, qí dōng gāo fēng piàn sǒng, yuē bái miàn shān. yòu nán èr lǐ, dù yī qiáo, xiāng shuǐ zhī yǒu qiáo zì cǐ. xún zuǒ shān xíng, nán èr lǐ, wèi tián xīn sì. yòu nán yī lǐ, gǔ lóng wáng miào. yòu nán yī lǐ, yǒu yī shí fēng zhì lì dōng xī liǎng jiè zhī zhōng, yuē hǎi yáng shān. yǒu hǎi lóng ān, zài fēng nán shí yá zhī bàn. hǎi lóng ān yǐ wèi lín guì jiè. hǎi lóng bǎo zài xī nán yī lǐ, dōng rù shān wǔ lǐ wèi jì líng, xī shí wǔ lǐ, guò xī lǐng bèi wèi lóng kǒu qiáo, dōng běi wǔ lǐ dú shū yán bái miàn shān, xī běi shí wǔ lǐ miào jiǎo, nán wǔ lǐ jiāng huì. xiān shì, wàng bái miàn shān nán zhū qiào fēng shén qí, wèn zhī qí xià yǒu dú shū yán, ér jí yú hǎi yáng, suì nán rù gǔ diàn, yǐ wǎ mó mò lù qí bēi. dǐ hǎi lóng hǔ, rì yǐ báo yān zī, jí xiè xíng lǐ yú zhōng. nǎi xià shān, zì dōng lù èr dòng mén rào běi zhì xī, rù lóng mǔ miào, yǐ pǐ. jí cóng liú shuǐ zhōng xíng, zhuǎn nán, shuǐ suì chéng huì, shēn zhě méi gǔ. ān xià shí yá bì lì, xià lín shēn táng. yóu táng nán shuǐ zhōng xíng, zhuǎn dōng dēng shān. rù ān, yī kūn kù zi jù shī, jí wǎn cān ér wò yǐ xiè yī nèi yī. shì ān shǐ yǒu fó dēng.
二十六日 晨餐后,日色霁甚。南溯湘流二里,渡一溪为太平堡,有堡、有营兵焉。〔东西〕山至是开而成巨坞,〔小石峰一带,骈立湘水东。〕又南二里,曰刘田。又南二里,曰白龙桥。又三里,逾一小岭,曰牛栏。二里,张村。又一里至庙角,饭于双泉寺,其南即灵川界。又南二里,东南岐路入山,其东高峰片耸,曰白面山。又南二里,渡一桥,湘水之有桥自〔此〕。循左山行,南二里,为田心寺。又南一里,古龙王庙。又南一里,有一石峰峙立东西两界之中,曰海阳山。有海龙庵,在峰南石崖之半。海龙庵已为临桂界。海龙堡在西南一里,东入山五里为季陵,西十五里,过西岭背为龙口桥,东北五里读书岩、白面山,西北十五里庙角,南五里江汇。先是,望白面山南诸峭峰甚奇,问知其下有读书岩,而急于海阳,遂南入古殿,以瓦磨墨录其碑。抵海龙虎,日已薄崦嵫,急卸行李于中。乃下山,自东麓〔二洞门〕绕北至西,入龙母庙,已圮。即从流水中行,转南,水遂成汇,深者没股。庵下石崖壁立,下临深塘。由塘南水中行,转东登山。入庵,衣裈裤子俱湿,急晚餐而卧以亵衣内衣。是庵始有佛灯。
hǎi yáng shān jù kōng tóng tōng kōng dòng zhù shuǐ. shuǐ mén èr: nán píng, xī chū shén jí. dōng hàn mén èr, xià yī èr chǐ, jí shuǐ huì qí zhōng, shēn zhě wǔ liù chǐ. shān nán shuǐ táng yǒu xì liú, dōng yuán jì líng yì xià cǐ. zé cǐ shān shàng zài guò jí běi, shuǐ jù běi liú, wéi wèi xiāng yuán yě, lí yuán shàng zài hǎi yáng xī xī lǐng jiǎo.
〔海阳山俱崆峒通空洞贮水。水门二:南平,西出甚急。东旱门二,下一二尺,即水汇其中,深者五六尺。山南水塘有细流,东源季陵亦下此。则此山尚在过脊北,水俱北流,惟为湘源也,漓源尚在海阳西西岭角。〕
èr shí qī rì xiǎo qǐ, tiān sè réng jì, jí fàn. cóng dōng běi èr lǐ, tián xīn sì, yòu yī lǐ, dōng rù shān, yòu yī lǐ, dù shuāng xī qiáo. yòu dōng yī lǐ, wàng yī jiān fēng ér dēng. qí fēng zài bái miàn zhī xī, gāo bù jí bái miàn, ér sǒng lì rú jiàn biāo lèi tǎ, tú rén jù zhǐ dú shū yán zài qí bàn, jìng wàng zhī ér qū. jí dēng lǐng běi ào, wàng shān xià shuǐ fǎn zì běi ér nán, qí běi jiē shān gāng liáo rào, yí wú róng liú chù, yì shuǐ bì chū dòng jiān. shí ruì jí qiè yú dēng shān, dì wàng gāo ér qū, yǐ ér lù duàn, pān yá wǎn jí ér shàng. yī lǐ, tòu shí yá zhī diān, xīn zhī yǐ wù, ér tān yú shè diān, fǎn zì kuài yě. zhèn yī chū jí cì zhòng, yòu mén yá zhí shàng, suì chū qí diān. dōng wàng bái miàn, kě yǔ píng yī nán lǎn jīn zi, rú wèi duì tán. jiǔ zhī, réng xià běi lǐng zhī ào, yóu jí zhōng xún yá nán zhuǎn, mén xì jiàn kuài ér shàng, dé fēng yāo yī dòng, nán xiàng yá rán, qí nèi yòu xī liè tiān kū, tǔ nà rì yuè, dàng yàng yún xiá, yǐ wéi dú shū zhī yán bì cǐ wú yí dàn qí nèi píng rù sān sì zhàng, zhé jiàn ài jiàn bù róng shēn, ér qí xià lù fù bì sāi, xīn yǐ wéi yí. chū dòng mén, wàng dòng zuǒ xuē yá wàn zhàng, chā xiāo lín yuān, shàng yǒu yī shí fēi tū chuí kōng, jí shì yī jù shǔ fēi kōng xià téng, shǒu bèi wǎn rán, rán wú lù kě mén. zhú xià nán lù. huí tiào jù shǔ zhī xià, qí yá xuán gèn, gǔ liū jiān bó, yí dú shū yán shàng dāng zài bǐ, fù qiáng jìng wén yuán jiù lù zài dēng. zhì dòng mén, mì lù wú cóng, nǎi liè jí pān tiáo, tī xuán shí ér dēng, zhí zhì jù shǔ yá zhī xià. yǎng wàng yá xià, yòu yǒu èr xiǎo shǔ xià chuí, qí jù shǔ zì xià wàng zhī, zhēng mù zhāng yá, biàn chéng níng miàn, yòu rú māo zhī téng kōng zhú qián èr xiǎo shǔ zhě. yá yāo yǒu yī xiàn wēi hén kě yǐ zhe zú, ér xià réng qiào bì. yòu dōng yǒu jù bò yī shuāng zuò jiē yǐn zhuàng, shǒu bèi mǔ zhǐ, fēn hé dōu biàn. zhì qí chù, shān yè hén jué bù kě qián. nǎi cóng jiù lù xià zhì nán lù, kuā gēng zhě yǐ dé dú shū yán zhī shèng. gēng zhě yún:" yán shàng zài lǐng ào zhī xī, dāng cóng lǐng xī xià, bù dàng cóng lǐng dōng shàng yě." nǎi cóng lù xī sù jiàn ér běi, zé qián suǒ shè xī guǒ cóng dòng zhōng chū, ér fēi cóng jiàn lái zhě. wàng dú shū yán zài shuǐ dòng shàng, jí dēng zhī. qí dòng xī xiàng, gāo ér bù guǎng, qí nèi chuí zhù qíng gài, pián sǔn xuán lián, fēn mén liè hù, pō huàn ér qiǎo. sān zhàng zhī nèi, jí zhuǎn ér běi xià, zhuì shēn mò hēi, bù kě fǔ shì, qǐ yǔ xià shuǐ dòng tōng nà? dòng nèi zuǒ bì, yǒu sòng rén mǎ xìng wèi qín jǐng guāng dà shū" dú shū yán" sān lì zì. qí xià yòu yǒu yī dòng, mén zhāng ér zhōng qiǎn, yòu fēi chū shuǐ zhě. shuǐ cóng dú shū yán xià shí xué yǒng chū, shuǐ yǔ kǒu píng, dì jiàn jí liú yǒng xī, bú jiàn dòng mén yě. shí yǐ báo wǔ, yù dēng bái miàn, wàng zhī yǐ dé qí gěng gài, kǒng rì mù tú qióng, bù huáng shēng táng rù shì, suì zūn bái miàn xī lù ér nán. èr lǐ, guò bái yuán shān, yòu èr lǐ guò jì líng lù kǒu, shǐ zhuǎn ér xī. yī lǐ, suí shān mài dēng hǎi yáng ān, fàn ér hòu xíng, yǐ xià wǔ yǐ.
二十七日 晓起,天色仍霁,亟饭。从东北二里,田心寺,又一里,东入山,又一里,渡双溪桥。又东一里,望一尖峰而登。其峰在白面之西,高不及白面,而耸立如建标累塔,途人俱指读书岩在其半,竟望之而趋。及登岭北坳,望山下水反自北而南,其北皆山冈缭绕,疑无容留处,意水必出洞间。时锐急切于登山,第望高而趋,已而路断,攀崖挽棘而上。一里,透石崖之巅,心知已误,而贪于涉巅,反自快也。振衣出棘刺中,又扪崖直上,遂出其巅。东望白面,可与平揖;南揽巾子,如为对谈。久之,仍下北岭之坳,由棘中循崖南转,扪隙践块而上,得峰腰一洞,南向岈然,其内又西裂天窟,吐纳日月,荡漾云霞,以为读书之岩必此无疑;但其内平入三四丈,辄渐隘渐不容身,而其下路复蔽塞,心以为疑。出洞门,望洞左削崖万丈,插霄临渊,上有一石飞突垂空,极似一巨鼠飞空下腾,首背宛然,然无路可扪。逐下南麓。回眺巨鼠之下,其崖悬亘,古溜间驳,疑读书岩尚当在彼,复强静闻缘旧路再登。至洞门,觅路无从,乃裂棘攀条,梯悬石而登,直至巨鼠崖之下。仰望崖下,又有二小鼠下垂,其巨鼠自下望之,睁目张牙,变成狞面,又如猫之腾空逐前二小鼠者。崖腰有一线微痕可以着足,而下〔仍峭壁。又东有巨擘一双作接引状,手背拇指,分合都辨。至其处,山腋痕绝不可前。乃从旧路〕下至南麓,夸耕者已得读书岩之胜。耕者云:“岩尚在岭坳之西,当从岭西下,不当从岭东上也。”乃从麓西溯涧而北,则前所涉溪果从洞中出,而非从涧来者。望读书岩在水洞上,急登之。其洞西向,高而不广,其内垂柱擎盖,骈笋悬莲,分门列户,颇幻而巧。三丈之内,即转而北下,坠深墨黑,不可俯视,岂与下水洞通那?洞内左壁,有宋人马姓为秦景光大书“读书岩”三隶字。其下又有一洞,门张而中浅,又非出水者。水从读书岩下石穴涌出,水与口平,第见急流涌溪,不见洞门也。时已薄午,欲登白面,望之已得其梗概,恐日暮途穷,不遑升堂入室,遂遵白面西麓而南。二里,过白源山,又二里过季陵路口,始转而西。一里,随山脉登海阳庵,饭而后行,已下午矣。
yóu hǎi yáng shān dōng nán guò jì líng dōng xià, rù táng xī qiáo, suì yóu táng nán xún guò jí xī xíng, yī lǐ, wèi hǎi yáng bǎo. yóu bǎo xī nán xíng, zé bǎo qián yòu fēn shān yī zhī nán xià, yǔ xī shān jiā ér chéng liǎng jiè, shuǐ jù cóng cóng nán xià yǐ. suí xià yī lǐ, zé xī gǔ zhōng liè, shuǐ pò xiá ér chū, yòu luó gū yǔ xī lǐng jiā ér chéng liú zhě, jiē wèi lí shuǐ yuán yǐ. yuè zhī, xún shuǐ xī nán xià sān lǐ, wèi jiāng huì. yú shì shuǐ zhù ér nán, lù zhuǎn ér xī, suì xī yú yī lǐng, yī lǐ, dēng lǐng ào. sān lǐ, xī xún lǐng shàng xíng, hū yǒu shuǐ zì dōng nán xià dǎo chéng jiàn, lù suí zhī xià. yòu yī lǐ, zhí zhuì jiàn dǐ. yuè qiáo nán, qí shuǐ zì qiáo xià fù dǎo xiá zhōng, lù bù néng suí. fù yú lǐng yī lǐ, nǎi chū shān kǒu, yòu xī nán xíng píng chóu zhōng, èr lǐ, dǐ jiàn shàng. xī yǒu yín zhú shān, jiān xuē tè sǒng, dōng nán zé shí yá zhèng è shuǐ kǒu yě. nǎi zhǐ sù yú huáng xìng jiā.
由海阳山东南过季陵东下,入堂溪桥,遂由塘南循过脊西行,一里,为海阳堡。由堡西南行,则堡前又分山一支南下,与西山夹而成两界,水俱淙淙南下矣。随下一里,则西谷中裂,水破峡而出,又罗姑与西岭夹而成流〔者,皆为漓水源矣。〕越之,循水西南下三里,为江汇。于是水注而南,路转而西,遂西逾一岭,一里,登岭坳。三里,西循岭上行,忽有水自东南下捣成涧,路随之下。又一里,直坠涧底。越桥南,其水自桥下复捣峡中,路不能随。复逾岭一里,乃出山口,又西南行平畴中,二里,抵涧上。〔西有银烛山,尖削特耸,东南则石崖正扼水口也。〕乃止宿于黄姓家。