èr shí wǔ rì hòu fū lóng yīng, yīn wǎng yóu piāo yán.
二十五日候夫龍英,因往游飄岩。
zhōu zhì běi xiàng qián shù lǐ wài, yǒu tǔ shān huán rào, nèi yǒu yī xiǎo shí fēng rú bǐ jià, nǎi zhōu zhī àn shān yě.
州治北向前數里外,有土山環繞,內有一小石峰如筆架,乃州之案山也。
tǔ rén míng yuē piāo qiào suǒ zhī qiào zhě, jí shān zhī chēng yě.
土人名曰飄峭所之「峭」者,即山之稱也。
qí qián jí píng chóu yī wù, zì xī ér dōng, zhōng yǒu dà xī héng yú qián, wèi zhōu zhī dài shuǐ.
其前即平疇一塢,自西而東,中有大溪橫於前,為州之帶水。
jí dōng rù yǎng lì zhōu, wèi tōng lì jiāng yuán, xià tài píng zhōu hé luó shuǐ zhě yě. shuǐ zhī dōng yǒu shān dāng wù ér lì, jí piāo yán shān yě. wèi zhōu zhī shuǐ kǒu shān, tè sǒng zhōu dōng, shén qiào bá, jí qián niú jiǎo shān xī běi tè lì fēng yě. qí dōng bēng yá zhī shàng, yǒu yán dōng nán xiàng, gāo yǐ céng yún, xià lín jué bì, wàng zhī yá rán. yú wén cǐ zhōu bèi kòu shí, zhōu rén jù bì xuán yá, jiāo rén huán shǒu qí xià, zhōng bù néng shàng, xīn zhī jí wèi cǐ yán. dàn yǎng wàng lù jué, fēi děi bǎi zhàng tī bù kě, nǎi yàng yàng qù. xún dōng nán dà lù, yǒu shù jiā zài yān. xún zhī, yuē: cǐ piāo yán yě, yòu wèi zhī shān yán. jǐ fān jiāo kòu, lài cǐ dé cún. wèn: qí zhōng dà jǐ hé? yuē: cǐ zhōu yí lí xìng cún de lǎo bǎi xìng, jiē qí suǒ róng. wèn: wú shuǐ nài hé? yuē: zhōng yǒu xiǎo xué, shé tòu ér rù, yǒu shuǐ kě gōng shù shí rén. wèn: jīn yǒu lù kě dēng hū? huò yuē: kě: huò yuē: nán zhī. yīn lā yī rén dǎo zhì qí xià, pān dēng yá jiān, zhé yǒu zhú tī céng céng xuán zhuì, huò kōng yǐ fēi yá, huò xié chā shí xì, wǎn zhuǎn ér shàng.
〔即東入養利州,為通利江源,下太平州合邏水者也。〕水之東有山當塢而立,即飄岩山也。為州之水口山,特聳州東,甚峭拔,〔即前牛角山西北特立峰也。〕其東崩崖之上,有岩東南向,高倚層雲,下臨絕壁,望之岈然。余聞此州被寇時,州人俱避懸崖,交人環守其下,終不能上,心知即為此岩。但仰望路絕,非得百丈梯不可,乃怏怏去。循東南大路,有數家在焉。詢之,曰:「此飄岩也,又謂之山岩。幾番交寇,賴此得存。」問:「其中大幾何?曰:」此州遺黎倖存的老百姓,皆其所容。「問:」無水奈何?「曰:」中有小穴,蛇透而入,有水可供數十人。「問:」今有路可登乎?「或曰:」可:「或曰:」難之「。因拉一人導至其下,攀登崖間,輒有竹梯層層懸綴,或空倚飛崖,或斜插石隙,宛轉而上。
zhǎng duǎn bù yī, fán shí sì céng ér dǐ yán kǒu.
長短不一,凡十四層而抵岩口。
qí liǎng páng jù wēi bì xià qiàn, wéi yán kǒu zhī xià, bēng yá fān hén, gù tī dé wǎn zhuǎn yī zhī. yán kǒu shàng fù shén chū, duō yǒu héng mù jià bǎn, guǐ xū fēn dòu, yǐ wèi fēng fáng yàn lěi zhě. yóu zhōng dòu rù, qí mén shén ài, yǐ ér jiàn gāo, qí zhōng xuán shí gǒng bǎ, cuì bì rú yù zhù shù zhī, qí shēng kēng rán. páng yòu yǒu liǎng zhù, shàng chuí xià tǐng, zhōng duàn bù jiē, ér xiāng duì rú tiān píng zhī zhēn yān. zhù biān yì yǒu fèn fān jiè tà, gài jiē tǔ rén wèi qū bì jì zhě yě. yóu zhù zuǒ běi rù, qí xué jiàn àn, jì dé tòu guāng yī lǚ, tǔ rén fù biān zhú duàn qí ài chù. pī ér kuī zhī, qí guāng yì zì dōng rù, xià yì yǒu biān zhú jià mù, zhī yǒu bié dòu kě rù. fù chū, ér yóu zhù yòu dōng tòu dī qiào, qí mén yì ài, yǔ zhōng dòu bìng liè wèi liǎng. xī rù àn ài, qí zhōng fù qióng rán, àn zhōng mō suǒ, yì bù shèn shēn. réng shān zhōng dòu chū wài yán, qí zuǒ xuán shí zhōng yǒu jià mù guǐ bǎn, ruò fēi gé zhōng xuán zhě, qí zhōng gǒu bǔ yú de zhú lóng fěi zhī shǔ shàng biàn zhì yān. yòu běi yì mù zhuāng yī mù, tòu shí xì jiān, fù kāi yī dòng xī rù, qí mén yì dōng xiàng, zhōng yǒu shí piàn shù qǐ rú bēi zhuàng. qí gāo sān chǐ, kuò chǐ wǔ, hòu èr cùn, liǎng miàn píng xuē, rú mó lì ér chéng zhě, qǐ yì tài shān tiān yǔ zhī yí bēi?
其兩旁俱危壁下嵌,惟岩口之下,崩崖翻痕,故梯得宛轉依之。岩口上覆甚出,多有橫木架板,庋虛分竇,以為蜂房燕壘者。由中竇入,其門甚隘,已而漸高,其中懸石拱把,翠碧如玉柱樹之,其聲鏗然。旁又有兩柱,上垂下挺,中斷不接,而相對如天平之針焉。柱邊亦有分藩界榻,蓋皆土人為趨避計者也。由柱左北入,其穴漸暗,既得透光一縷,土人復編竹斷其隘處。披而窺之,其光亦自東入,下亦有編竹架木,知有別竇可入。復出,而由柱右東透低竅,其門亦隘,與中竇並列為兩。西入暗隘,其中復穹然,暗中摸索,亦不甚深。仍山中竇出外岩,其左懸石中有架木庋板,若飛閣中懸者,其中笱gǒu捕魚的竹籠篚之屬尚遍置焉。又北杙yì木樁一木,透石隙間,復開一洞西入,其門亦東向,中有石片豎起如碑狀。其高三尺,闊尺五,厚二寸,兩面平削,如磨礪而成者,豈亦泰山天宇之遺碑?
dàn dà xiǎo yì zhì. píng qí nèi, fù yú ài ér shāo kuān. jǐn chù rǔ zhù xuán léng, xì ruò kē jié. qí yòu yǒu dòu qián tōng zhōng dòu zhī hòu, jí tǔ rén biān zhú duàn ài chù yě qí zuǒ shāo xià, yǒu xué kōng xuán, tǔ rén yǐ bā fù zhī. kuī qí xià, yì yǒu zhú biān mù jià zhī shǔ, dì bù zhī rù zì hé suǒ. réng dù jià mù fēi gé, lì tī yǐ xià. xià sān tī, tī zuǒ xuán yá jiān, fù jiàn yī tī, jí yuán zhī shàng, suì xún yá duān héng dù ér běi, qí xiá jìng chǐ, ér zhǎng sān zhàng yú, tǔ rén héng mù wèi lán, jiù kē wèi yuán, shǐ dé wú kǒng. yá qióng yòu kāi yī dòng, qí mén yì dōng xiàng. qián yǒu yī shí, zì mén zuǒ xià chuí shù zhàng, zhēn ruò chuí tiān zhī yì. qí duān fù xuán yī xiǎo shí, zhǎng sān chǐ, yuán jìng chǐ, jí shì yàn dàng zhī lóng bí shuǐ, dàn shí dāng dōng hé, duān wú dī lì ěr. qí zhōng gāo chǎng, bù shì zhōng dòu zhī dī qí kǒu ér àn qí fù.
但大小異制。平其內,復逾隘而稍寬。盡處乳柱懸楞,細若柯節。其右有竇潛通中竇之後,即土人編竹斷隘處也;其左稍下,有穴空懸,土人以芭覆之。窺其下,亦有竹編木架之屬,第不知入自何所。仍度架木飛閣,歷梯以下。下三梯,梯左懸崖間,復見一梯,亟援之上,遂循崖端橫度而北,其狹徑尺,而長三丈余,土人橫木為欄,就柯為援,始得無恐。崖窮又開一洞,其門亦東向。前有一石,自門左下垂數丈,真若垂天之翼。其端復懸一小石,長三尺,圓徑尺,極似雁宕之龍鼻水,但時當冬涸,端無滴瀝耳。其中高敞,不似中竇之低其口而暗其腹。
hòu bì yǒu shí zhōng xuán, fù huán yī xì, gèng jué wǎn zhuǎn, tǔ rén jià mù héng bā yú qí nèi, jí shàng céng xuán xué suǒ kuī zhī chù yě.
後壁有石中懸,復環一隙,更覺宛轉,土人架木橫芭於其內,即上層懸穴所窺之處也。
pái huái gè dòng jì jiǔ, nǎi fù lì shí yī tī ér xià, zé yán xià yǎng ér cì zhě shù shí rén, jiē wèi láo dēng yán láo kǔ, qiě yuē: yú bèi yí lí, jiē jí cǐ yán zài miǎn jiāo rén zhī nán.
徘徊各洞既久,乃復歷十一梯而下,則岩下仰而伺者數十人,皆慰勞登岩勞苦,且曰:「余輩遺黎,皆藉此岩再免交人之難。
dàn zhǐ néng cún shēn, ér shì lú bù néng miǎn yān. yú guān cǐ dòng xún xuán jué, ér yǐ cǐ wèi zhǎng chéng, shì fēi bǎo tǔ zhě wàn quán zhī cè. kuàng suǒ yún shuǐ xué, dāng zī dōng yuè, bì wú yú dī. yú biàn mì zhī bù dé, shǐ zuò kùn rì jiǔ, néng wú hé zhé zhī lǜ hū? yú wèi tǔ rén: shǒu xiǎn chū qí, dāng yǐ bìng lì chuàng yù wèi shàng zhe ruò jǐn jǐn bì cǐ, nǎi jì zhī xià yě. qí rén wěi wěi xiè qù.
但止能存身,而室廬不能免焉。「余觀此洞洵懸絕,而以此為長城,似非保土者萬全之策。況所云水穴,當茲冬月,必無餘滴。余遍覓之不得,使坐困日久,能無涸轍之慮乎?余謂土人:」守險出奇,當以併力創御為上着;若僅僅避此,乃計之下也。「其人」唯、唯「謝去。
shì dòng gāo zhāng lù páng, yuǎn jìn jiàn zhī, wéi zhōu zhì xiāng bèi, fǎn bù dé jiàn. yú xī yóu suǒ dēng yán, xiǎn jùn dāng yǐ cǐ yán guān. guì xī xiān yán, suī xuán kōng kàn xī, rán qí shàng zhǎi shén, bù jí cǐ yán kōng tóng, ér dé shuǐ zé xiān yán wèi shèng. yú fǎn fàn yú guǎn, guǎn rén cái qǔ pái jù fū, fù bù chéng háng.
〔是洞高張路旁,遠近見之,惟州治相背,反不得見。余西遊所登岩,險峻當以此岩冠。貴溪仙岩,雖懸空瞰溪,然其上窄甚,不及此岩崆峒,而得水則仙岩為勝。〕余返飯於館,館人才取牌聚夫,復不成行。
èr shí liù rì chén cān hòu, dé liǎng jiān yú, shí fū.
二十六日晨餐後,得兩肩輿,十夫。
yóu zhōu zhì qián xī xíng.
由州治前西行。
bàn lǐ, yǒu xiǎo shuǐ zì zhōu hòu shān yè chū, běi zhù dà xī, shè zhī. yòu xī bàn lǐ, dà xī yì zì xī nán shān gǔ lái, fù shè zhī. suì sù xī sì nán xíng yī lǐ, yú shì shí shān fù zǎn rào chéng xiá, yòu yī xiǎo shuǐ zì nán lái rù. réng sù dà xī, lǚ zuǒ yòu shè, qī lǐ, yú yī gāng. gāng nán zǔ xī, běi bàng qiào yá, dié shí wèi lěi, shè ài mén yān. guò cǐ zé xī nán shǐ jiàn tǔ shān, yǔ xī běi shí shān jiā chí ér xī. sì lǐ, nǎi shè xī nán dēng tǔ lǐng, yī lǐ, jī qí shàng.
半里,有小水自州後山腋出,北注大溪,涉之。又西半里,大溪亦自西南山谷來,復涉之。遂溯溪四南行一里,於是石山復攢繞成峽,又一小水自南來入。仍溯大溪,屢左右涉,七里,逾一岡。岡南阻溪,北傍峭崖,疊石為壘,設隘門焉。過此則溪南始見土山,與西北石山夾持而西。四里,乃涉溪南登土嶺,一里,躋其上。
yòu xī nán xià yī lǐ, xuán zhuǎn ér dōng nán yī lǐ, fù zhuǎn xī nán, réng rù shí shān zǎn hé zhōng. yī lǐ, shān huí wù pì, qí chéng mí wàng, shù shí jiā yǐ nán shān, shì yuē dōng cūn. nǎi xī nán xíng tián chéng jiān, sān lǐ, suì xī guò shí xiá. suǒ jī bù duō, dàn shí gǔ lín xún, liǎng yá pián hé, gòng yī lǐ, lián zhì èr shí jí, shǐ xià. shàng shǎo xià duō, gòng yī lǐ, réng chuān shí shān wù zhōng, zhì shì yǒu xiǎo shuǐ jiē nán liú yǐ.
又西南下一里,旋轉而東南一里,復轉西南,仍入石山攢合中。一里,山回塢辟,畦塍彌望,數十家倚南山,是曰東村。乃西南行田塍間,三里,遂西過石峽。所躋不多,但石骨嶙峋,兩崖駢合,共一里,連陟二石脊,始下。上少下多,共一里,仍穿石山塢中,至是有小水皆南流矣。
dōng cūn zhī shuǐ yǐ xiàng nán liú, shì yóu réng běi zhuǎn rù zhōu xī dà xī zhě.
東村之水已向南流,似猶仍北轉入州西大溪者。
zì èr shí jí xī, qí shuǐ jù nán rù ān píng xī jiāng, suǒ yún luó shuǐ yǐ. shān mài zì cǐ jí nán qù, zǎn fēng tū è, jiū cóng shén gù, dōng nán jǐn yú ān píng dōng běi tōng lì luó shuǐ èr jiāng hé chù. yóu ān píng xī běi dǐ xià léi, zhǐ èr rì chéng yóu ān píng dōng běi zì lóng yīng dǐ xià léi, qiě sì rì chéng, fán yū shù bǎi lǐ, jiē yǐ cǐ zhī xiàn dà xiǎo chéng liǎng jié de shān cóng dá, gù yū qū zhì cǐ yě.
自二石脊西,其水俱南入安平西江,所云邏水矣。山脈自此脊南去,攢峰突崿,糾叢甚固,東南盡於安平東北通利、邏水二江合處。由安平西北抵下雷,止二日程;由安平東北自龍英抵下雷,且四日程,〔凡迂數百里,〕皆以此支峴yǎn大小成兩截的山叢沓,故迂曲至此也。
ān píng xī běi dǐ xià léi, jù yóu jiāo yí jiè shàng xíng. shí kǒng qiè fā, fāng dào shù sāi lù, gù yóu qí yū zhě. jí xī nán sì lǐ, fàn yú sāo cūn. sì shān huí hé, zhōng yǒu máo cháo sān jià. dēng cháo ér chuī, shí bì yǐ xià wǔ yǐ. xī xíng yī lǐ, fù dēng shān xiá zhì shí dèng bàn lǐ, píng xíng xiá zhōng bàn lǐ, shǐ zhí zhuì xiá ér xià. shàng shǎo xià duō, gòng yī quē dèng dào yǔ jiàn shuǐ zhēng shí. xià dǐ wù zhōng, yòu xī nán yī lǐ, fù yǔ tǔ shān zhí xiāng féng. suì xī xiàng xún tǔ shān ér shàng, yǐ zhuǎn xī nán, gòng èr lǐ, yú shān zhī gāng. qí dōng nán gé wù jiē shí fēng zǎn hé, rú cuì làng wàn dié qí xī běi zé tǔ shān gāo yōng, yǒu shí fēng jù qí dǐng yān. xún shí dǐng zhī xī yá běi xiàng shāo xià, fù shàng tǔ shān zhī hòu zhòng, gòng yī lǐ, suí tǔ shān zhī nán píng xíng lǐng bàn. yòu xī nán yī suī, suì yú lǐng shàng ér yuè qí běi. yú shì xī běi xíng tǔ shān xiá zhōng, qí dōng běi jiē tǔ shān gāo pán yū hé, ér xī nán xì zhōng fù jiàn shí fēng sǒng xuē yān. yī lǐ, fù zhuǎn xī nán, xià zhì xiá dǐ, qí shuǐ jiē zì běi shān liú xiàng xī nán qù, cǐ luó shuǐ zhī shàng liú yě.
安平西北抵下雷,俱由交彝界上行。時恐竊發,方倒樹塞路,故由其迂者。及西南四里,飯於騷村。四山回合,中有茅巢三架。登巢而炊,食畢已下午矣。西行一里,復登山峽、陟石磴半里,平行峽中半里,始直墜峽而下。上少下多,共一(缺)磴道與澗水爭石。下抵塢中,又西南一里,復與土山值相逢。遂西向循土山而上,已轉西南,共二里,逾山之岡。其東南隔塢皆石峰攢合,如翠浪萬疊;其西北則土山高擁,有石峰踞其頂焉。循石頂之西崖北向稍下,復上土山之後重,共一里,隨土山之南平行嶺半。又西南一雖,遂逾嶺上而越其北。於是西北行土山峽中,其東北皆土山高盤紆合,而西南隙中復見石峰聳削焉。一里,復轉西南,下至峽底,其水皆自北山流向西南去,此邏水之上流也。
guò shuǐ, yǒu qí běi shàng shān gāng, qí nèi wèi sān jiā cūn. shí rì sè yǐ mù, cūn rén zì gāng tóu wàng jiàn, jù lái zhù yú fū ér dài zhī. yòu xī nán yī lǐ, zhí dǐ suǒ wàng shí fēng xià, shè yī xiǎo xī shàng lǐng, dé láng tóu zhuàng zú tóu rén zhī cháo, shì wèi ān cūn, wèi chuī fàn zhǔ dàn yǐ gōng yān.
過水,有岐北上山岡,其內為三家村。時日色已暮,村人自岡頭望見,俱來助輿夫而代之。又西南一里,直抵所望石峰下,涉一小溪上嶺,得郎頭壯族頭人之巢,是為安村,為炊飯煮蛋以供焉。
shì rì xíng sān shí yú lǐ, shān lù zhǎng ér jiān yě.
是日行三十餘里,山路長而艱也。
lián rì qíng lǎng shū shén, rì zhōng kě jiā shān, ér wǔ gēng hán wēi chè gǔ, bù jiǎn wú dì, shǐ zhī dōng xià hán shǔ zhī hòu, nán běi bù fēn, ér liǎng guǎng zhī yù wēn nuǎn, jiē yǐ jìn rì gù yě. shì guān yī yǔ jí hán, shēn yè jí hán, qǐ fēi yǐ wú rì yé? qí fēi guān dì qì kě zhī.
連日晴朗殊甚,日中可夾衫,而五更寒威徹骨,不減吾地,始知冬、夏寒暑之候,南北不分,而兩廣之燠ào溫暖,皆以近日故也。試觀一雨即寒,深夜即寒,豈非以無日耶?其非關地氣可知。
yú xiāng shí dōng guā, měi bù jiě qí mìng míng zhī yì, wèi guā jiē xià shú ér dú yǐ dōng chēng, hé yě? zhì cǐ dì ér shí zhě shōu zhě, jiē yǐ wèi shí wù, shǐ zhī yú dì zhī zhǒng, dāng cóng cǐ qù, gù réng qí míng ěr.
余鄉食冬瓜,每不解其命名之意,謂瓜皆夏熟而獨以「冬」稱,何也?至此地而食者、收者,皆以為時物,始知餘地之種,當從此去,故仍其名耳。
èr shí qī rì mèi shuǎng, fàn ér xíng. réng dōng xià lǐng, yóu xī xī xún lǐng běi wù xī xíng. qí chù jiù chéng pán xuán shān gǔ, shén fù, ér cūn luò sàn yǐ yá wù jiān, wèi lóng yīng xī jiè wò rǎng. yī lǐ, lù běi jiē tǔ lǐng, wù nán duō shí fēng. xún tǔ lǐng nán lù jiàn shàng yī lǐ, yú tǔ lǐng zhī xī yú, lǐng páng jí yǒu shí fēng sān sì jiā lǐng ér qǐ, lù chū qí jiān.
二十七日昧爽,飯而行。仍東下嶺,由溪西循嶺北塢西行。其處舊塍盤旋山谷,甚富,而村落散倚崖塢間,為龍英西界沃壤。一里,路北皆土嶺,塢南多石峰。循土嶺南麓漸上一里,逾土嶺之西隅,嶺旁即有石峰三四夾嶺而起,路出其間。
zhuǎn běi bàn lǐ, fù xī xià bàn lǐ, yú shì sì gù jù tǔ shān pán rào yǐ.
轉北半里,復西下半里,於是四顧俱土山盤繞矣。
xī shè xiǎo jiàn yī lǐ, yòu xī dēng yī gāng, yǒu shù máo kān xiǎo wū zi zài gāng tóu, xiǎng xùn shǒu shí suǒ qī zhě. yòu pán xuán xī nán xià yī lǐ, shè yī jiàn, qí shuǐ zì běi ér nán. yú jiàn xī xíng, jiàn xún lù běi tǔ shān xī shàng, èr lǐ, yú lǐng ér běi, xún lù xī tǔ shān xī běi xíng shān bàn, yī lǐ, yú zhī lǐng běi xià guò, yú jiàn, jí qián suǒ shè zhī shàng liú, xī zì tǔ shān yá bàn lái, jiā wù tián chéng gāo xià jiē jí zhī. dēng jiàn běi gāng, jiàn sān sì jiā xī yǐ tǔ shān, yǐ wèi xià léi shǔ yǐ. yī lǐ, xī běi dēng lǐng, bàn lǐ, pān qí diān. yòu xī xiàng píng xíng bàn lǐ, yú qí běi, shǐ yáo jiàn dōng běi qiān fēng wàn xiù, zǎn cù wú yú xì, ér tǔ fēng jìn jiā, shuǐ shǐ xī xiàng liú yǐ. yú shì shāo xià, xún lù nán tǔ fēng xī xiàng lián yú èr lǐng, gòng yī lǐ, wàng jiàn xī nán shí fēng shén báo, běi xiàng héng chā rú píng, ér lù zé píng xíng tǔ shān zhī shàng.
西涉小澗一里,又西登一岡,有數茅龕kān小屋子在岡頭,想汛守時所棲者。又盤旋西南下一里,涉一澗,其水自北而南。逾澗西行,漸循路北土山西上,二里,逾嶺而北,循路西土山西北行山半,一里,逾支嶺北下過,逾澗,即前所涉之上流,西自土山涯半來,夾塢田塍高下皆藉之。登澗北岡,見三四家西倚土山,已為下雷屬矣。一里,西北登嶺,半里,攀其巔。又西向平行半里,逾其北,始遙見東北千峰萬岫,攢簇無餘隙,而土峰近夾,水始西向流矣。於是稍下,循路南土峰西向連逾二嶺,共一里,望見西南石峰甚薄,北向橫插如屏,而路則平行土山之上。
yòu xī èr lǐ, yǒu lù zì dōng běi lái hé zhě, wèi yīng cūn zhī dào.
又西二里,有路自東北來合者,為英村之道。
yì xià léi shǔ.
亦下雷屬。
qí dào shén pì, hé zhī suì xún lù xī tǔ shān nán xiàng xíng.
其道甚辟,合之遂循路西土山南向行。
yī lǐ, yòu yú yī tǔ lǐng, zhí zhuǎn héng chā shí fēng zhī xī.
一里,又逾一土嶺,直轉橫插石峰之西。
fù xún lù xī tǔ shān zhī nán, zhé ér xī, shǐ xī xiàng zhí xià yī lǐ, yòu yí lǐ qū zhé mián yán tǎn xià zhě yī lǐ, shǐ jí xī wù, zé fù chuān shí shān jiān yǐ. yòu xī běi píng xíng yī lǐ, shǐ yǒu cūn luò. yòu xī běi yī lǐ, zé dà xī zì běi ér nán, jià qiáo qí shàng, xī zhī xī jí xià léi yǐ. rù dōng ài mén, chū běi ài mén, dǐ xíng guǎn yì zhàn, jí jīn zhī zhāo dài suǒ ér jiě zhuāng yān. shì rì xíng yuē shí bā lǐ. zhōu guān xǔ guāng zǔ.
復循路西土山之南,折而西,始西向直下一里,又迤邐yǐlǐ曲折綿延坦下者一里,始及西塢,則復穿石山間矣。又西北平行一里,始有村落。又西北一里,則大溪自北而南,架橋其上,溪之西即下雷矣。入東隘門,出北隘門,抵行館驛站,即今之招待所而解裝焉。是日行約十八里。州官許光祖。
xià léi zhōu zhì zài dà xī xī àn, jí ān píng xī jiāng zhī shàng liú, suǒ yún luó shuǐ yě.
下雷州治在大溪西岸,即安平西江之上流,所云邏水也。
qí yuán fā yú guī shùn xī běi, zì hú rùn zhài ér lái, jīng zhōu zhì nán liú ér xià. zhōu nán sān shí lǐ, zhōu běi sān shí lǐ, jiē yǔ gāo píng jiē jiè. zhōu zhì xī dà shān wài, xiàng yì běn zhōu dì, wèi mò yí suǒ jù yǐ shí yú nián xī zhī wèi jiè zhě, jīn zhǐ yī shān, zhōu yá jí yǐ zhī, qí wài jiē mò jìng yǐ.
其源發于歸順西北,自胡潤寨而來,經州治南流而下。州南三十里,州北三十里,皆與高平接界。州治西大山外,向亦本州地,為莫彝所踞已十餘年;西之為界者,今止一山,〔州衙即倚之,〕其外皆莫境矣。
zhōu zhái dōng xiàng, hòu yǐ dà shān jí yǔ mò yí wèi jiè zhě.
州宅東向,後倚大山即與莫彝為界者。
lěi luàn shí wèi zhōu yuán, shén dī, zhōu zhì qián mín jū bèi fén, jīn fāng jié lú, quē nèi jiān yǒu yǐ wǎ fù zhě.
壘亂石為州垣,甚低,州治前民居被焚,今方結廬,(缺)內間有以瓦覆者。
qí dì nán lián ān píng, běi dǐ hú rùn zhài, dōng wèi lóng yīng, xī jiè jiāo zhǐ.
其地南連安平,北抵胡潤寨,東為龍英,西界交趾。
shí jiāo zhǐ yǐ shí bā rì guò hú rùn zhài, dǐ zhèn ān, jié yíng qí jiān. jù zhōu rén yán: nǎi tián zhōu jiū lái yǐ xié zhèn ān zhě, fēi guī shùn yě. gài zhèn ān rén yù yǐ guī shùn dì sān dì wèi sì, ér tián zhōu zhēng zhī, gù jiū mò yí yǐ xié zhī.
時交趾以十八日過胡潤寨,抵鎮安,結營其間。據州人言:「乃田州糾來以脅鎮安者,非歸順也。」蓋鎮安人慾以歸順第三弟為嗣,而田州爭之,故糾莫彝以脅之。
guī shùn dì èr dì jí zhèn ān shú yǐ rèn běn zhōu zhě.
歸順第二弟即鎮安贖以任本州者。
qí dì sān dì chū yì yù zhēng lì, běn zhōu yǒu tǔ mù lǐ yuán zhù zhī, hòu bù dé lì. lǐ yuán wèi zhōu rén suǒ bǔ, cuàn qī gāo píng jiè, chū rù hú rùn é cáo ài chāo lüè, háng dào kǔ zhī.
其第三弟初亦欲爭立,本州有土目李園助之,後不得立。李園為州人所捕,竄棲高平界,出入胡潤、鵝槽隘抄掠,行道苦之。
èr shí bā rì yīn mái yān chén zhuó tiān sì sāi.
二十八日陰霾mài煙塵濁天四塞。
zhōng yè yú mèng qiáng qīng fù shēn, xīn è zhī.
中夜余夢牆傾覆身,心惡之。
qiě wén guī shùn yǐ nán yǒu mò yí zhī rù kòu, guī shùn yǐ běi yǒu guī cháo zhī zhōng zǔ, yì yù fǎn yuán, huáng huò wèi dìng yān. guī cháo zài fù zhōu guī shùn zhī jiān, yǔ èr zhōu wèi nán, shí lüè xíng rén, dào lù wèi gěng. kǎo zhī yī tǒng zhì wú qí míng. huò yuē: nǎi fù zhōu zhī jiù zhǔ, fù zhōu běn qí tóu mù, hòu dé zhān cháo mìng, guī cháo wú yóu de dá, fǎn shòu xiá yān, gù hù xiāng yǐ hé. wèi zhī rán fǒu? xià léi běi ài mén dì èr chóng shàng, yǒu sǒng shí yī yuán, gāo wǔ zhàng, wú suǒ fù lì, gū xuán jiāng méi àn biān.
且聞歸順以南有莫彝之入寇,歸順以北有歸朝之中阻,意欲返轅,惶惑未定焉。歸朝在富州、歸順之間,與二州為難,時掠行人,道路為梗。考之《一統志》無其名。或曰:「乃富州之舊主,富州本其頭目,後得沾朝命,歸朝無由得達,反受轄焉,故互相齮齕. 」未知然否?下雷北隘門第二重上,有聳石一圓,高五丈,無所附麗,孤懸江湄mèi岸邊。
dié shí lèi jí ér shàng, dǐng dà zhàng wǔ, píng zhěng rú tái, jié yī tíng fèng guān yīn dà shì xiàng yú zhōng, xià kàn chéng liú, páng lǎn zǎn cuì, yǒu nán hǎi zhāng yùn tí shī, pú tián wú wén guāng zuò jì, zì hàn jù jiā. yú yǐ qián tú jiān zǔ, qiú dà shì jué qiān wèi xíng zhǐ, ér wú cóng dé qiān shī.
疊石累級而上,頂大丈五,平整如台,結一亭奉觀音大士像於中,下瞰澄流,旁攬攢翠,有南海張運題詩,莆田吳文光作記,字翰俱佳。余以前途艱阻,求大士決簽為行止,而無從得籤詩。
dāo xiáo xiáo tiáo, zhān bǔ yòng de qì jù xiān yǔ yuē, ruò tōng dá wú nán, sān xiào jù yáng shèng ér wú yīn yǒu xiǎo zǔ ér wú xìng mìng zhī yōu, sān xiáo zhōng yǐ yī yīn wèi zhào yǒu dà hài bù kě qián, yǐ èr yīn wèi zhào. chū dé yī yīn bìng shèng yáng gè yī. yòu qǐng jué, dé yī shèng èr yáng yān. guī guǎn, shǐ gù pū zài yǐ qián yuē wǎng kěn, chū dé shèng yáng yīn, yòu jiǎo dé shèng yī, yáng yǔ xiān suǒ qí zhě dà yuē xiāng tóng, shì yǒu zhōng zǔ, bù shí kě miǎn dà nán fǒu?
叨筊jiáo筊笤,占卜用的器具先與約,若通達無難,三笑俱陽、聖而無陰;有小阻而無性命之憂,三筊中以一陰為兆;有大害不可前,以二陰為兆。初得一陰並聖、陽各一。又請決,得一聖二陽焉。歸館,使顧仆再以前約往懇,初得聖、陽、陰,又徼得聖一,陽與先所祈者大約相同,似有中阻,不識可免大難否?
shàng wǔ, wù kāi rì jì, hòu fū yǔ fàn jù bù dé. jiǔ zhī dé fàn, sàn bù zhōu qián, dēng mén lóu, yǒu zhōng yān, nǎi wàn lì shí jiǔ nián xīn mǎo tǔ guān xǔ yīng guī suǒ zhù zhě.
上午,霧開日霽,候夫與飯俱不得。久之得飯,散步州前,登門樓,有鍾焉,乃萬曆十九年辛卯土官許應珪所鑄者。
kǎo qí wén yuē: xià léi nǎi sòng yuán gǔ zhōu, guó chū wèi dù fǔ zhǐ zhèn ān yě. nì yìn bù jiǎo, wèi méng qīn cì, lún yú tǔ dòng zhě èr bǎi nián. yīng guī zhī fù zōng yīn fèng xí zhēng tǎo, lǚ jiàn jué xūn, yīng guī nǎi shàng shū fù qǐng lì wèi zhōu zhì. shǐ zhī cǐ zhōu kāi yú wàn lì jiān, yí yī tǒng zhì bù zài yě. zhōu nán chéng wài jí chóng fēng zǎn lì, yí lù xī nán zhuǎn shān xiá, jí sān shí lǐ jiē gāo píng jiè zhě dōng nán zhuǎn shān xiá, jí suí shuǐ xià ān píng zhě, wèi shí jiǔ gěng gù dào. jīn ān píng lǜ tōng jiāo yí, jù dào shù sāi duàn. cǐ zhōu lì nán níng, qí dào bì dōng chū lóng yīng dǐ tuó pǔ yān. ruò dōng běi zǒu tián zhōu, zé yū ér jiān yǐ. shì rì wèi zhōu xū qī, shǐ jiàn yǒu bèi fā zhī mín. xùn jiāo yí wǎng zhèn ān xiāo xī, yóu wú dòng jìng. gài qí wèi tián zhōu zhēng zhèn ān, yǐ zǐ nǚ mǎ bì lù ér zhì zhě, qí yán shì de kěn dìng què dìng.
考其文曰:「下雷乃宋、元古州,國初為妒府指鎮安也。匿印不繳,未蒙欽賜,淪於土峒者二百年。應珪之父宗蔭奉檄征討,屢建厥勛,應珪乃上疏復請立為州治。」始知此州開於萬曆間,宜《一統志》不載也。州南城外即崇峰攢立,一路西南轉山峽,即三十里接高平界者;東南轉山峽,即隨水下安平者,為十九峺故道。今安平慮通交彝,俱倒樹塞斷。此州隸南寧,其道必東出龍英抵馱朴焉。若東北走田州,則迂而艱矣。是日為州墟期,始見有被發之民。訊交彝往鎮安消息,猶無動靜。蓋其為田州爭鎮安,以子女馬幣賂而至者,其言是的dí肯定確定。
xiān shì, zhèn ān yǔ guī shùn wáng dá hé ér jù tián zhōu, tián zhōu shāng zhě shù shí rén, gù lù jiāo yí zhì, ér yí yì jiǎo shén, zhǐ jié yíng zhèn ān, suǒ xiǎng shòu kuì, zuò guān liǎng jiā chéng bài, yǐ shōu yú rén zhī lì, gù bù jí dòng yún.
先是,鎮安與歸順王達合而拒田州,田州傷者數十人,故賂交彝至,而彝亦狡甚,止結營鎮安,索餉受饋,坐觀兩家成敗,以收漁人之利,故不即動雲。
fū zhì qǐ xíng, yǐ jìn wǔ yǐ. chū běi ài mén, xún shí shān dōng lù sù xī xī běi xíng. sì lǐ, diē zuǒ shí shān hū duàn, yǔ běi miàn tǔ shān yì xiāng duì chéng xiá, xī qù shén shēn. yǒu xiǎo shuǐ zì xiá zhōng chū, héng dī xiá kǒu, nèi huì wèi táng, jìn liǎng yá jiān, yú bō quē chū zhù yú dà xī. yú dī xī zhuǎn, lù shǐ shě dà xī. yǐ fù běi zhuǎn, yú běi miàn tǔ shān zhī xī yè, fù jiàn xī zì xī běi lái, lù yì xī běi sù zhī. yǐ běi jìng dà xiá, gòng sì lǐ, yǒu mù qiáo héng kuà dà xī shàng, suì dù xī běi, fù sù dà xī zuǒ àn, yī běi jiè shí shān xíng. huí wàng xī zhī xī nán shǐ yǒu tǔ shān, yǔ xī běi shí shān xiāng duì chéng dà xiá yān.
夫至起行,已近午矣。出北隘門,循石山東麓溯溪西北行。四里,跌左石山忽斷,與北面土山亦相對成峽,西去甚深。有小水自峽中出,橫堤峽口,內匯為塘,浸兩崖間,餘波(缺)出注於大溪。逾堤西轉,路始舍大溪。已復北轉,逾北面土山之西腋,復見溪自西北來,路亦西北溯之。已北徑大峽,共四里,有木橋橫跨大溪上,遂渡溪北,復溯大溪左岸,依北界石山行。回望溪之西南始有土山,與溪北石山相對成大峽焉。
dōng běi shí shān zhōng, lǚ yǒu shuǐ cóng shān xiá liú chū, xī zhù dà xī, lù lǚ shè zhī.
東北石山中,屢有水從山峽流出,西注大溪,路屢涉之。
gòng xī běi wǔ lǐ, dōng běi jiè shí shān xià, yì yǒu tǔ shān pán tū ér xī, yǔ xī nán jiè tǔ shān xiāng còu hé, dà xiá suì qióng. dà xī yì qū ér xī nán lái, lù shǐ shě xī xī běi yú tǔ shān xiá, yú shì shēng zhì jù tǔ shān jiān yǐ. yòu sān lǐ, xī xià tǔ shān, fù wàng jiàn dà xī cóng xī běi lái. xún tǔ shān xī lù jiàn zhuǎn xī xíng, èr lǐ, zhí dǐ dà xī shàng. běi àn tǔ shān zhōng, fù yǒu yī xiǎo shuǐ nán zhù yú xī. shè xī shēng fù, fù sù dà xī xī běi xíng, sān lǐ, dǐ hú rùn zhài jí jīn zhī hú rùn.
共西北五里,東北界石山下,亦有土山盤突而西,與西南界土山相湊合,大峽遂窮。大溪亦曲而西南來,路始舍溪西北逾土山峽,於是升陟俱土山間矣。又三里,西下土山,復望見大溪從西北來。循土山西麓漸轉西行,二里,直抵大溪上。北岸土山中,復有一小水南注於溪。涉溪升阜,復溯大溪西北行,三里,抵胡潤寨即今之湖潤。
qí dì xī nán yǒu dà xiá yǔ jiāo zhǐ tōng jiè, dǐ gāo píng fǔ kě sān rì chéng xī běi yǒu zhǎng xiá, rù shí wǔ lǐ, liǎng fēng còu hé chù wèi é cáo ài zhèng xī dà shān zhī yīn jí guī shùn dì, rì bàn zhì qí zhōu zhí běi é cáo lǐng zhī běi wèi zhèn ān dì, zhì qí fǔ yì liǎng rì bàn chéng, ér é cáo ài zé guī shùn zhī dōng jìng yě dōng běi chóng shān zhī nèi, wèi shàng yīng dòng jí jīn zhī shàng yìng, yòu dōng běi wèi xiàng wǔ dì. shì rì xià wǔ dǐ hú rùn, wén jiāo yí yóu lù xù háng dào shàng, guǎn rén jiè fú xíng. yú kǒng yāo mèng shì jiàn, suì jué yì fǎn yuán, dōng běi qǔ xiàng wǔ zhōu dào. èr shí jiǔ rì zǎo wù pō zhòng, xuán míng, jì zhuǎn qíng shén. hòu fū bù zhì, yú sàn bù zhài zhái qián hòu, shǐ jiàn dà xī zhī shuǐ, yī xī běi zì é cáo ài lái zhě, fā yuán guī shùn nán jìng. jīng zhài qián nán xià xià léi yī běi zì zhài hòu tǔ shān xiá zhōng lái zhě, fā yuán zhèn ān nán jìng, dǐ zhài hòu huì ér fēn èr kǒu: yī yóu zhài zhái běi xiè shí yàn, xī zhuì qián xī yī yóu zhài zhái dōng huán rào qí hòu, nán liú yǔ qián xī hé. gài zhài zhái nǎi xī zhōng yī qì shā shí tān, qián héng guī shùn zhī xī, hòu zé zhèn ān zhī shuǐ fèn jiā qí zuǒ yòu, yú shì hé ér qí liú shǐ dà, jí zhì suǒ wèi luó shuǐ, wèi zuǒ jiāng xī běi zhī yuán, yǔ lóng zhōu gāo píng zhī shuǐ hé yú jiù chóng shàn xiàn zhī tuó mián bù zhě yě.
其地西南有大峽與交趾通界,〔抵高平府可三日程;〕西北有長峽,入十五里,兩峰湊合處為鵝槽隘;正西大山之陰即歸順地,〔日半至其州;〕直北鵝槽嶺之北為鎮安地,〔至其府亦兩日半程,〕而鵝槽隘則歸順之東境也;東北重山之內,為上英峒即今之上映,又東北為向武地。是日下午抵胡潤,聞交彝猶陸續行道上,館人戒弗行。余恐妖夢是踐,遂決意返轅,〔東北取向武州道。〕二十九日早霧頗重,旋明,霽jì轉晴甚。候夫不至,余散步寨宅前後,始見大溪之水,一西北自鵝槽隘來者,發源歸順南境。經寨前南下下雷;一北自寨后土山峽中來者,發源鎮安南境,抵寨後匯而分二口:一由寨宅北瀉石堰,西墜前溪;一由寨宅東環繞其後,南流與前溪合。蓋寨宅乃溪中一磧qì沙石灘,前橫歸順之溪,後則鎮安之水分夾其左右,於是合而其流始大,〔即志所謂邏水,為〕左江西北之源,與龍州、高平之水合於舊崇善縣之馱綿埠者也。
hú rùn zhài yǒu xún jiǎn, qí kuí cén xìng, yì yuē tǔ guān, yǔ xià léi jù lì nán níng fǔ, wèi zuǒ jiāng shǔ guò é cáo ài wèi quē jí yòu jiāng shǔ. ér yòu jiāng zhū tǔ sī rú tián zhōu guī shùn zhèn ān yòu jù lì sī ēn fǔ. shì xià léi hú rùn suī shǔ nán níng, ér dōng gé tài píng fǔ lóng yīng yǎng lì zhī dì, běi gé sī ēn fǔ zhèn ān tián zhōu zhī jìng, qí jiè jiǒng bù xiāng jiē zhě yě.
胡潤寨有巡檢,其魁岑姓,亦曰土官,與下雷俱隸南寧府,為左江屬;過鵝槽隘為(缺)即右江屬。而右江諸土司如田州、歸順、鎮安又俱隸思恩府。是下雷、胡潤雖屬南寧,而東隔太平府龍英、養利之地,北隔思恩府鎮安、田州之境,其界迥不相接者也。
zuǒ yòu èr jiāng zhī fēn, yǐ é cáo lǐng wèi jiè, qí shuǐ shǐ fēn wèi nán běi liú.
左、右二江之分,以鵝槽嶺為界,其水始分為南北流。
gài shān jǐ xī běi zì fù zhōu lái, jìng guī shùn zhèn ān ér dōng guò dōu kāng. guò lóng yīng zhī tiān dēng xū, fēn zhī nán xià zhě wèi qīng lián shān, ér nán jié wèi hú guān tài píng fǔ yóu lóng yīng zhī tiān dēng xū zhí dōng ér qù zhě, jǐn yú hé jiāng zhèn, zé zuǒ yòu èr jiāng hé chù yǐ.
蓋山脊西北自富州來,徑歸順、鎮安而東過都康。過龍英之天燈墟,分支南下者為青蓮山,而南結為壺關太平府;由龍英之天燈墟直東而去者,盡於合江鎮,則左、右二江合處矣。
tián zhōu yǔ guī shùn zhēng zhèn ān, jì jiè jiāo yí wèi zhòng ér yún nán zhī guī cháo yǔ fù zhōu zhēng, fù lái jiū zhù zhī. shì zhū tǔ sī zhǐ zhī yǒu mò yí, ér bù zhī wèi yǒu zhōng guó yǐ. huò yuē: zhèn ān yǒu pàn mù huáng huái lì wǎng jiū zhī.
田州與歸順爭鎮安,既借交彝為重;而雲南之歸朝與富州爭,復來糾助之。是諸土司只知有莫彝,而不知為有中國矣。或曰:「鎮安有叛目黃懷立往糾之。」