èr shí sān rì zǎo suǒ chén cān, cóng bái shā suí jiāng dōng běi xíng. yī lǐ, dù jiāng ér nán, chū dōng jiè shū tóng shān zhī dōng. yóu dù kǒu dōng wàng, jiāng zhī dōng běi àn yǒu gāo fēng sǒng lì, sì jiān bìng qǐ, zhàng jiāng nán qū. qí běi yī fēng, yòu qí fēn zhī shí, zhuì lì fēng tóu zuò rén xíng, ér xī běi gǒng yì, cǐ yì dōng rù shān zhī yī yě. jì dù, nán dǐ dōng jiè dōng lù. bēi táng gāo xià, lín mù xiāo xi o rán, yǒu chéng xīn tíng zhì yān, kě qì. yòu dōng yī lǐ, guò mù shān cūn, fù dù jiāng ér dōng, xún sì jiān zhī nán lù qū chū qí dōng, shān kāi mù kuàng, qí zhì yù chū. qián wàng dōng běi yòu qǐ yī fēng, shàng fèn èr qí, dōng qí ǎi ér yī xié, ruò sēng mào chuí kōng, xī qí gāo ér dú sǒng, cǐ yī shān zhī èr qí yě. sì jiān dōng zhī zuì xiù, èr qí xī xiù zuì xióng, cǐ liǎng shān zhī yī zhì yě. ér huí tiào xī nán gé jiāng, xià zé jiān yá bìng xuē, shàng zé shuāng xiù qí xuán, cǐ yòu jí shū tóng zhī nán, qún fēng suǒ huàn ér chū zhě yě. shí xún shān dōng xiàng, yòu wǔ lǐ yǐ chū èr qí, dōng nán yú yī lǐng ér xià, shì wèi fó lì sī fú lì. sī dāng jiāng nán zhuǎn chù, běi qù xiàn shí lǐ. zhì xíng lǐ yú lǚ sì, wèn zhuàng yuán fēng ér shàng, yóu yù dōng qū, jū rén zhǐ ér xī, shǐ zhī jí èr qí zhī fēng shì yě. xī fēng zuì gāo, gù yǐ zhuàng yuán míng zhī. nǎi réng yú hòu lǐng, jí cóng lǐng shàng běi qù, yuè lǐng běi xià, xī yī lǐ, dǐ hóng qí dòng d ng. jìng dòng, xī běi yī lǐ dǐ shān xià, lù wèi cǎo méi, wú cóng dé shàng, nǎi pān yuán zhí zhú, jiàn gāo jiàn dé dèng dào, xuán fù shī zhī, gài huò yì huò xiàn, jù cǎo zhī shū mì wèi zhì yě. xī běi shàng yī lǐ, yú shān xī xià ào, nǎi dōng běi shàng èr lǐ, yú shān dōng shàng ào, cǐ ào nǎi liǎng fēng fēn qí chù yě. cóng ào xī běi dù, luàn shí zhòng màn, zhí dǐ gāo fēng, yá pàn zé yǒu dòng dōng xiàng yān. dòng mén suī gāo, ér zhōng bù shēn guǎng, nèi zhì xiān fēi xiàng shén zhòng, tǔ rén kè shí yú páng, yán qí qiú yǔ líng yàn, yòu míng fù jiào shān yān. dòng shàng xuán qiào liǎng zhòng, yán fù ér chū, wú yóu de shàng. dòng qián yǒu fēng dōng xiàng, jí shì sēng mào zhě. qí fēng yì yǒu yī dòng xī yǔ zī shān duì, xuán yá gé mǎng, bù néng jiān shōu. zuò dòng nèi jiǔ zhī, dōng tiào gōng chéng, dōng nán zhān píng lè, xī nán nì lì pǔ, jiē chóng shān héng gèn. shí yù yī dēng gāo fēng zhī dǐng, dòng wài nán běi jù bì lì wú dèng, cóng dòng nán pān wēi yá, yuán qiào shí, tī xiǎn chuō xū, yuán chuí bào yuè, zhuǎn cóng qiào bì zhī nán, zhí dǐ yá bàn, zé qióng rán wú piàn xì, fēi fù shǒu zú zhī lì suǒ jí yǐ. shí nán shān xī shì, yǔ shì pèi rán, jì shàng jì wú xì, xià duō guàn mǎng, yǔ shī zhī móu, yì nán zhe zú. jí tóu yá ér xià, sān lǐ, zhì shān zú, yòu èr lǐ, yú lǐng, fàn yú fó lì sì zhōng. jū rén sū shì, shì yǐ gēng dú qǐ jiā, yǐ míng jīng gòng zhě sān sì rén. jiàn kè zhì, jù lái jù guān, yán cǐ fēng xuán xuē, céng wú dēng lù. shù nián qián, fēng cè yǒu gǔ mù yī zhū, qí pū sān rén dǎo ér hòu dēng, tī zhuǎn huán jí, bèi jí qí xiǎn, rán zhǐ dá mù suǒ, yì wèi dēng diān, cǐ hòu cóng wú wèn jīn zhě. xià wǔ, yǔ zhōng cóng fó lì fǎn, gòng shí lǐ, réng liǎng dù ér dǐ bái shā wān, suì qì zhōu zhōng.
二十三日 早索晨餐,從白沙隨江東北行。一里,渡江而南,出東界書童山之東。由渡口東望,江之東北岸有高峰聳立,四尖並起,障江南趨。其北一峰,又岐分支石,綴立峰頭作人形,而西北拱邑,此亦東入山之一也。既渡,南抵東界東麓。陂塘高下,林木翛xiāo然,有澄心亭峙焉,〔可憩。〕又東一里,過穆山村,復渡江而東,循四尖之南麓趨出其東,〔山開目曠,奇致愈出。前望〕東北又起一峰,上分二岐,東岐矮而欹斜,〔若僧帽垂空,〕西岐高而獨聳,此一山之二奇也。四尖東枝最秀,二岐西岫最雄,此兩山之一致也。而回眺西南隔江,下則尖崖並削,上則雙岫齊懸,此又即書童之南,群峰所幻而出者也。時循山東向,又五里已出二岐,東南逾一嶺而下,是為佛力司福利。〔司當江南轉處,北去縣十里。〕置行李於旅肆,問狀元峰而上,猶欲東趨,居人指而西,始知即二岐之峰是也。西峰最高,故以狀元名之。乃仍逾後嶺,即從嶺上北去,越嶺北下,西一里,抵紅旗峒dòng。竟峒,西北一里抵山下,路為草沒,無從得上,乃攀援躑躅,漸高漸得磴道,旋復失之,蓋或翳或現,俱草之疏密為致也。西北上一里,逾山西下坳,乃東北上二里,逾山東上坳,此坳乃兩峰分岐處也。從坳西北度,亂石重蔓,直抵高峰,崖畔則有洞東向焉。洞門雖高,而中不深廣,內置仙妃像甚眾,土人刻石於旁,言其求雨靈驗,又名富教山焉。洞上懸竅兩重,檐覆而出,無由得上。洞前有峰東向,〔即似僧帽者。其峰〕亦有一洞西與茲山對,懸崖隔莽,不能兼收。坐洞內久之,東眺恭城,東南瞻平樂,西南睨荔浦,皆重山橫亘。時欲一登高峰之頂,洞外南北俱壁立無磴,從洞南攀危崖,緣峭石,梯險踔虛,猿垂豹躍,轉從峭壁之南,直抵崖半,則穹然無片隙,非復手足之力所及矣。時南山西市,雨勢沛然,計上既無隙,下多灌莽,雨濕枝繆,益難着足。亟投崖而下,三里,至山足,又二里,逾嶺,飯於佛力肆中。居人蘇氏,世以耕讀起家,以明經貢者三、四人。見客至,俱來聚觀,言此峰懸削,曾無登路。數年前,峰側有古木一株,其仆三人禱而後登,梯轉絙級,備極其險,然止達木所,亦未登巔,此後從無問津者。下午,雨中從佛力返,共十里,仍兩渡而抵白沙灣,遂憩舟中。
fó lì sī zhī nán, shān yì kāi tà, nèi suī shàng yú shí fēng lí lì, ér wài jù mián shān gèn lǐng, bì zān yù sǔn zhī sēn luó, běi zì guì lín, nán jǐn yú cǐ. wén píng lè yǐ xià, sì gù jiē tǔ shān, ér chán lì zhī shí, bù tǐng yú lù ér cáng yú shuǐ yǐ. gài shān zhì cǐ ér wán, shuǐ zhì cǐ ér xiǎn yě.
佛力司之南,山益開拓,內雖尚余石峰離立,而外俱綿山亘嶺,碧簪玉筍之森羅,北自桂林,南盡於此。聞平樂以下,四顧皆土山,而巉厲之石,不挺於陸而藏於水矣。蓋山至此而頑,水至此而險也。
èr shí sì rì zǎo fàn bái shā, jí jié jiāng dù nán fēng xià, dēng àn wèn tián jiā dòng dào. nǎi xún lù dōng nán, yòu zhuǎn yī fēng, yǒu yán gāo zhāng, wài yǒu mén yuán. jí rén zhī, qí yán dōng xiàng, xuān lǎng píng huō, shàng duō chuí rǔ, zuǒ hòu yǒu qiào, yì yōu yì shuǎng. yán zhōng zhì xiān xiàng, shén xiāo sǎ, xià yǒu shí bēi, zé xiàn yǐn wáng zhī chén zhòng kāi zī yán jì yě. dú jì shǐ zhī zī yán jí tǔ rén suǒ chēng tián jiā dòng, jí gǔ shí suǒ zhì wèi bái hè shān zhě. sān rì qiú bái hè ér bù dé, piàn shí yóu yī dòng ér liǎng suì zhī, qí kuài hé rú! yú zhì yáng shuò jí qiú bái hè shān, rén wú zhī zhě, yú rù tián jiā yán, rú qí jí bái hè yě. qí shān dōng duì shū tóng shān, pái tà ér nán, nèi chéng zhǎng wù, èr lóng qiáo zhī shuǐ běi zhù yān. wù zhōng zhōu xíng liù shí lǐ, kě dǐ èr qiáo.
二十四日 早飯白沙,即截江渡南峰下,登岸問田家洞道。乃循麓東南,又轉一峰,有岩高張,外有門垣。亟人之,其岩東向,軒朗平豁,上多垂乳,左後有竅,亦幽亦爽。岩中置仙像,甚瀟灑,下有石碑,則縣尹王之臣重開茲岩記也。讀記始知茲岩即土人所稱田家洞,即古時所志為白鶴山者。三日求白鶴而不得,片時游一洞而兩遂之,其快何如!余至陽朔即求白鶴山,人無知者,於入田家岩,如其即白鶴也。其山東對書童山,排闥而南,內成長塢,二龍橋之水北注焉。〔塢中舟行六十里,可抵二橋。〕
jì chū bái hè, suì xún běi lù sù jiāng ér xī, sān lǐ, rù dōng nán mén. fù yóu zhèng nán mén chū, zhì xíng náng yú lǚ sì, nǎi xié huǒ jiān jù, xī běi xún dà dào xiàng lóng dòng yán. xiān yī lǐ, wàng jiàn lù yòu yī shān, hán yá kōng tóng, liè qiào chóng chóng, yǐ wèi jí lóng dòng yǐ. tú rén zhǐ yún: yóu zài běi shān. nǎi chū yī shí quān juǎn mén, gòng yī lǐ, yuè xiǎo qiáo ér dōng, yǒu liǎng dòng mén jù xī xiàng, yī nán liè yī běi liè. qí nán liè zhě wèi lóng yuè yán, dì shāo xià, mén jí wēi lǎng běi dòng dì shāo gāo, cǎo sāi mén jìng. xiān rù nán dòng, dòng nèi dōng wǔ zhàng, céng zhì yī tái, tái yòu yǒu qiào shēn rù dòng qián. zuǒ yǒu shí tái shí zuò shí kān, kě yǐ qì sī yòu yǒu xiāng rén mò xiào chén tōng chén zhī xiān kāi dòng jì, wèi: běi nǎi qián lóng yōu zhé zhī gōng, cǐ nǎi shén lóng téng yuè zhī suǒ, yīn mìng zhī yuē lóng yuè yán. chū, yóu dòng běi dēng lóng dòng yán.
既出白鶴,遂循北麓溯江而西,三里,入東南門。復由正南門出,置行囊於旅肆,乃攜火肩炬,西北循大道向龍洞岩。先一里,望見路右一山,崡岈崆峒,裂竅重重,以為即龍洞矣。途人指云:「猶在北山。」乃出一石圈卷門,共一里,越小橋而東,有兩洞門俱西向,一南列、一北列。〔其南列者為龍躍岩,地稍下,門極危朗;北洞地稍高,草塞門徑。〕先入南洞,洞內東〔五丈,層〕陟一台,台右有竅深入洞前。左有石台、石座、石龕,可以憩思;右有鄉人莫孝塵通塵之先《開洞記》,謂:「北乃潛龍幽蟄之宮,此乃神龍騰躍之所,因命之曰龍躍岩。」出,由洞北登龍洞岩。
ruò jù ér rù, dòng kuò zhàng wǔ, gāo yī zhàng, qí nán yá bàn bì, píng gèn rú xíng láng: rù shù zhàng, dòng nǎi nán pì, dòng dǐng shǐ gāo. qí hòu bì yǒu lóng yǐng lóng chuáng, jù bái shí wěi ruí xià chuí de yàng zi, shàng fù xià liè, wèi qǔ shí chuí záo bàn qù, suǒ cún yǐng xiǎng ér yǐ. qí xià yǒu fāng chí yī yuán chí yī, shēn wǔ liù cùn, nèi yǒu quán chéng chè rú jìng, jiǔ zhù bù xiè, lǚ zhēn zhé mǎn. yōu bì zhī gōng yǒu cǐ líng quán, yí wèi bā jǐng dì yī yě. chí qián yòu yǒu dān zào yī yuán, sì wéi huán qǐ, xià wān yī qiào rú mén, wǎn rú qì zào chéng zhě. chí shàng lián dié xiǎo kān, rú fēng fáng yàn wō, ér jù wú tōng dào chù. yóu zuǒ bì wā xiàn chù fú dì ér rù, jiàn rù jiàn xiǎo, xué jǐn rú jù guǎn, shé yóu nán tòu wǔ liù zhàng hòu, shǐ kě qū shēn. yǐ nǎi dé yī páng liè zhī kān, dé wǎn zhuǎn yān. yú shì nán míng xiǎo yǒu gè qǐ dòng tiān, suì dá lóng yuè hòu yè.
爇炬而入,洞闊丈五,高一丈,其南崖半壁,平亘如行廊:入數丈,洞乃南辟,洞頂始高。其後壁有龍影龍床,俱白石萎蕤下垂的樣子,上覆下裂,為取石錘鑿半去,所存影響而已。其下有方池一、圓池一,〔深五六寸,〕內有泉澄澈如鏡,久注不泄,屢斟輒滿。幽閟之宮有此靈泉,宜為八景第一也。池前又有丹灶一圓,四圍環起,下剜一竅如門,宛如砌造成者。池上連疊小龕,如峰房燕窩,而俱無通道處。由左壁窪陷處伏地而入,漸入漸小,穴僅如巨管,蛇游南透五六丈後,始可屈伸。已乃得一旁裂之龕,得宛轉焉。於是南明、小酉各啟洞天,遂達龍躍後腋。
chū dòng, réng bàn lǐ, yóu quān mén rù, dōng wàng lóng dòng nán liè zhī fēng, chāng hé ch ng h chuán shuō zhōng de tiān mén chóng chóng, bù shèng dēng lóng zhī qǐ qī wàng. suì yóu quān nèi dù xī dōng xíng, cóng jí mǎng jǔ rú dī wēn de dì fāng zhōng, yòu bàn lǐ, dǐ shān xià. chū rù xī xiàng dì yī mén, gāo qióng rú xiá, nèi jiē niú mǎ jiàn huì, bù kě róng zú. dōng rù shù zhàng, zhuǎn běi zhě yù hūn hēi mò qióng, zhuǎn nán zhě xuán míng xué xī tòu. suí míng niè xiá, réng xī chū dòng mén zhī shàng, gài chū rù dòng, nán shàng xī xiàng dì èr mén yě. yóu qí wài gèng nán shàng xī xiàng dì sān mén. qí dòng dōng rù, chéng xiá rú chū dòng, dì xiá xià bī zè rú hú tòng, xiá shàng céng dié rú lóu gé. wǔ zhàng zhī nèi, xià xiá jì jǐn, shàng xuán zhòng mén, yuán zhěng rú wān zuó ér chéng zhě. dì xiá bì qiào xuē, jù wú cóng shàng. yǔ jìng wén bǎi jì pān jī, dé shàng xiá yī céng, ér shàng céng fù xuán gèn mò dá. nǎi chū dòng qián, yǎng wàng dòng shàng yòu lián qǐ èr mén, cǐ yòu nán shàng xī xiàng dì sì dì wǔ mén yě. jì qí nèi xià yǔ xiá nèi zhòng mén tōng. jìng wén yù cóng dòng wài pān zhī niè fèng zhí shàng, yú yù cóng dòng wài mì dòu xún yá lìng rù, yú shì yòu guò nán shàng xī xiàng dì liù mén, yǎng wàng yù gāo, xuán yá yù xuē, mí wàng ér mí bù kě jí. yòu guò nán shàng xī xiàng dì qī mén, jiàn qí shí wén céng céng, yǒu tū ér chū zhě, kě yǐ zhì zú, yǒu qiào ér rù zhě, kě yǐ pān zhǐ. suì fù shēn shàng niè, líng shù shí jí ér dǐ dòng mén. dòng běi yòu jiā ào shù qǐ, gāo wǔ liù zhàng. shǐ rù shàng céng, qí jiā guāng nì wú jí, wú jì kě shàng. nǎi lìng gù pū xià shān mì shù, yì yù qiàn jiā yǐ dēng, ér shí wú pèi dāo, suī yǒu shù tiáo, nán yǐ duàn qǔ, gū màn tú láo wǎng mì zhī. shí jìng wén yóu pān niè yú dì wǔ mén wài, dù bì nán fēi zhì, yīn lìng cù lái bìng lì yú cǐ. gù pū xià, yú dú shěn shì, qí jiā suī wú xì jí, ér jiā bì wǎn zhuǎn, kě yǐ shǒu chēng zú zhī, bù yú liào xiǎng xuán zhuì. suì sǒng shēn cóng zhī, rú tòu jǐng zhě rán, jiē héng běng shù sǒng, bù yuán tī jí yě. jì shēng jiā jí, qí běi fù tuí ér chéng xiá, ér chuān yìng míng tòu, zhī yǔ qián suǒ wàng dòng bì yǒu yī tòng, ér wèi shěn suǒ tōng guǒ shǔ hé mén. yīn qí qiáng ér zuò, shàng dì dòng dǐng, sì dá rú qióng lú xià kàn xiá dǐ, liǎng fēn rú xuán shì. yīn gāo shēng cù jìng wén, jiǔ zhī, jìng wén yǔ gù pū hòu xiān zhì. gù pū suǒ qǔ ruò zhī xì bù kān yòng, ér yú yǐ shēng jí, yì bù bì yòng, jiào jìng wén rú yú fǎ dēng, zhēn suǒ wèi jiào náo yě. jìng wén jì dēng, yú nǎi cóng jí xī nán shàng, jìng wén nǎi cóng jí dōng běi shàng, gè sōu mù zhī suǒ wèi jí zhě, jù bù néng yuǎn dá. yú shì nǎi cóng jí běi xià xiá zhōng běi jìn. xī shàng gāo xuán yī mén, zé dì liù zhòng mén yě, bù jí shàng. xún xiá gèng jìn, zhuǎn ér xī chū, zé dì wǔ mén yě. mén yǒu shí lóng, xià chuí sān sì zhàng, tóu fēn liǎng qí, jī zhī kēng rán. páng yǒu yī zuò píng guǐ, xià lín zhòng yá, shàng zhǔ chuí rǔ, xuán lóng zài páng, kě wò ér rǎo yě. yóu lóng cè xún yá duān ér běi, yòu dé yī mén, zé dì sì mén yě. chuān mén dōng rù, shāo xià cì céng, qí zhōng kuò rán sì pì. yòu xiàng dōng zhuǎn, shēn hēi wú qióng, zuǒ xiàng xī chū, jí qián dì sān mén zhī shàng céng yě. zhī zhòng mén ruò wān chù jí zài qí nèi, yīn xún yá qióng zhī, fù gé yī zhù. zhuǎn zhù xì ér rù, mén nèi fù lìng huán yī yōu, bù yuǎn yì bù tòu yě. zì dì sān mén ér shàng, lián lì sì mén, chū jù jī pān wú lù, yī rù dì qī mén, rú lián huán guàn zhū, luò yì céng fēn, wǎn zhuǎn jù tòu, shēng zhì yú céng lóu fù gé zhī jiān, qiǎn shēn suí yì, dié céng píng kōng, cǐ zhēn qún yù shān tóu ruǐ zhū gōng lǐ yě. yǒu mò gōng chén zhě, biàn tí zhū míng dòng sān zì yú sì wǔ èr dòng zhī shàng, cǐ yì yǒu xīn biǎo zhāng zī dòng zhě. shí dāng xià wǔ, lìng gù pū xiān qū nán mén nì lǚ, chuī huáng liáng yǐ dài. yú yǔ jìng wén gāo qì xuán lóng yòu pàn, piāo rán yù xiān, dā t rán sàng wǒ xīn jìng biàn xū wù wǒ jiē shī, cǐ yì rén shì zhī jí yù yǐ. jiǔ zhī, réng cóng dì liù mén xiá nèi, xī xiàng pān yá yǐ shàng. qí mén suī gāo zhāng, nèi wài jù wú yú dì, bù ruò sì wǔ èr mén, wài xuán tái xiè, nèi dié lóu yíng yě. jì nǎi yú jí, réng nán xià dì qī mén, yóu mén wài xún yá fù nán, yòu dé nán xià dōng xiàng dì bā mén. qí dòng yì chéng xiá, dōng shàng suī gāo zhì, ér bù néng páng dá. dòng yòu yǒu dà lǐ sì chéng tí shí, rán bù biàn qí wèi hé shí hé xìng míng yě. cǐ shān xī xiàng bā dòng, wéi nán běi zhī dòng bù jiāo tōng, ér zhōng yāng sì dòng zuì gāo ér kě páng dá, jiào zhī tā chù yī èr mén zhī guàn chè, yī èr dòng zhī gōu lián, zhé lǎn qí yù, zhēn xiāo rǎng yǐ.
出洞,仍半里,由圈門入,東望龍洞南列之峰,閶闔chāng hé傳說中的天門重重,不勝登龍之企期望。遂由圈內渡溪東行,從棘莽沮如低溫的地方中,又半里,抵山下。初入西向第一門,高穹如峽,內皆牛馬踐穢,不可容足。東入數丈,轉北者愈昏黑莫窮,轉南者旋明穴西透。隨明躡峽,仍西出洞門之上,蓋初入洞,南上西向第二門也。由其外更南上西向第三門。其洞東入,成峽如初洞,第峽下逼仄如胡同,峽上層疊如樓閣。五丈之內,下峽既盡,上懸重門,圓整如剜琢而成者。第峽壁峭削,俱無從上。與靜聞百計攀躋,得上峽一層,而上層復懸亘莫達。乃出洞前,仰望洞上又連啟二門,此又南上西向第四、第五門也。冀其內下與峽內重門通。靜聞欲從洞外攀枝躡縫直上,余欲從洞外覓竇尋崖另入,於是又過南上西向第六門,仰望愈高,懸崖愈削,彌望而彌不可即。又過南上西向第七門,見其石紋層層,有突而出者,可以置足,有竅而入者,可以攀指。遂覆身上躡,凌數十級而抵洞門。洞北又夾坳豎起,高五六丈。始入上層,其夾光膩無級,無計可上。乃令顧仆下山覓樹,意欲嵌夾以登,而時無佩刀,雖有豎條,難以斷取,姑漫徒勞往覓之。時靜聞猶攀躡於第五門外,度必難飛陟,因令促來併力於此。顧仆下,余獨審視,其夾雖無隙級,而夾壁宛轉,可以手撐足支,不虞料想懸墜。遂聳身從之,如透井者然,皆橫繃豎聳,不緣梯級也。既升夾脊,其北復隤而成峽,而穿映明透,知與前所望洞必有一通,而未審所通果屬何門。因騎牆而坐,上睇洞頂,四達如穹廬;下瞰峽底,兩分如璇室。因高聲促靜聞,久之,靜聞與顧仆後先至。顧仆所取弱枝細不堪用,而余已升脊,亦不必用,教靜聞如余法登,真所謂教猱也。靜聞既登,余乃從脊西南上,靜聞乃從脊東北上,各搜目之所未及者,俱不能遠達。於是乃從脊北下峽中北進。西上高懸一門,則第六重門也,不及上。循峽更進,轉而西出,則第五門也。門有石龍,下垂三四丈,頭分兩岐,擊之鏗然。旁有一坐平庋,下臨重崖,上矚垂乳,懸龍在旁,可臥而擾也。由龍側循崖端而北,又得一門,則第四門也。穿門東入,稍下次層,其中廓然四辟。右向東轉,深黑無窮,左向西出,即前第三門之上層也。知重門若剜處即在其內,因循崖窮之,復隔一柱。轉柱隙而入,門內復另環一幽,不遠亦不透也。自第三門而上,連歷四門,初俱躋攀無路,一入第七門,如連環貫珠,絡繹層分,宛轉俱透,升陟於層樓復閣之間,淺深隨意,疊層憑空,此真群玉山頭、蕊珠宮裡也。有莫公臣者,遍題「珠明洞」三字於四、五二洞之上,此亦有心表章茲洞者。時當下午,令顧仆先趨南門逆旅,炊黃梁以待。余與靜聞高憩懸龍右畔,飄然欲仙,嗒tà然喪我心境變虛物我皆失,此亦人世之極遇矣。久之,仍從第六門峽內,西向攀崖以上。其門雖高張,內外俱無餘地,不若四、五二門,外懸台榭,內疊樓楹也。既乃逾脊,仍〔南〕下第七門,由門外循崖復南,又得南下東向第八門。其洞亦成峽,東上雖高峙,而不能旁達。洞右有大理寺丞題識,然不辨其為何時何姓名也。此山西向八洞,惟南北之洞不交通,而中央四洞最高而可旁達,較之他處一二門之貫徹,一二洞之勾連,〔輒攬奇譽,〕真霄壤矣。
nán yá fù běi zhuǎn zhì dì yī dòng, nǎi xià shān xún lù nán xíng bàn lǐ, yǒu fēng wēi rán bá dì píng zhì yú zuǒ, yǒu fēng qiào rán fēn qí gǒng lì yú yòu. dōng zhě bù biàn wèi hé míng, xī zhě xīn nǐ wèi shí rén, ér zhì yán shí rén fēng zài xiàn xī qī lǐ, bù yīng ruò shì zhī jìn, rán shǐ gèng yǒu yī fēng, zé cǐ fēng kě bù wèi zhī rén yé? jì ér shí rén zhī nán, fù tū yī shí, ruò yǔ lóu ér tīng mìng zhě, shì yī shì èr, shì rén shì shí, qí huàn ruò cǐ, wú yòu yān dé ér biàn zhī! yòu nán bàn lǐ, jiāng dǐ nán mén nì lǚ, jiàn lù nán shān bàn, fàn yǔ gāo xuán, yī fù xīn gòu, jiǎ yú yǒng dēng zhī. xīn gòu zhě wén chāng gé, zài shàng wèi nán dòu yán shòu táng, yǐ cǐ shān dāng yì zhèng nán. gù nán dòu zhī yě. shí dāng wǔ, shǔ jí, jiě yī běi chuāng, shāo liáng ér xià. fàn sì zhōng, suì rù nán mén, dǐ běi mén, guò chéng huáng miào bào ēn sì, jù dōng xiàng. mì suǒ wèi dà shí yán zhě, nǎi dà chéng ān yě, fèi rán ér xià. nǎi dōng guò chá yuàn. dōng xiàng lín chéng shàng. běi shàng běi chén ch n gōng, yǐ wèi jí lóng tóu shān cí guāng sì yě. bǐ zhì, nǎi zhī wèi běi chén. wèn: lóng tóu shān hé zài? yún: běi mén wài. wèn: cí guāng sì hé sì? yún: yǐ jiǔ fèi. wèn dú shū yán hé tuō? yún: yǒu míng ér wú yán, yǒu shì ér wú lù, kě wú fán wǎng yě. yú bù gù, jí chū běi mén, yán jiāng xún lù, hū dé diàn sān yíng, zé yí ān miào yě, wèi tǔ rén suǒ qián shì zhě. yòu běi, lù wèi cǎo shí, jīng màn méi dǐng, yǐ dé tuí fāng bì shì, zé dú shū yán yǐ. yì mò xiào lián zhī xiān suǒ chóng jiàn, zhōng yǒu cáo néng shǐ xué quán qu n bēi jì, ér páng yǒu yī bēi, zé jiā jìng chóng jiàn, yǐn jiě xué shì jìn shī yuē: yáng shuò xiàn zhōng chéng běi sì, yún shì táng xián jiù yǐn jū shān kōng sì fèi wú sēng zhù, wéi yǒu shí yán míng dú shū. guān cǐ, zé sì zhī fèi bù zì jīn rì yǐ. shí yīn zhòng duō léi cuī yǔ, jí rù běi mén, guò shì qiáo, rù lóng tán ān, guān suǒ wèi lóng tán. shí yá sì cóng, zhōng wā chéng tán, shuǐ zì shì qiáo dōng zhù, tuí zhuì tán zhōng, yǒu nà wú xiè, qián tōng chéng wài dà jiāng yě.
南崖復北轉至第一洞,乃下山循麓南行半里,有峰巍然拔地屏峙於左,有峰峭然分岐拱立於右。東者不辨為何名,西者心擬為石人,而《志》言石人峰在縣西七里,不應若是之近,然使更有一峰,則此峰可不謂之「人」耶?既而石人之南,復突一石,若傴僂而聽命者,是一是二,是人是石,其幻若此,吾又焉得而辨之!又南半里,將抵南門逆旅,見路南山半,梵宇高懸,一復新構,賈餘勇登之。新構者文昌閣,再上為南斗延壽堂,以此山當邑正南。故「南斗」之也。時當午,暑極,解衣北窗,稍涼而下。飯肆中,遂入南門,抵北門,過城隍廟、報恩寺,俱東向。覓所謂「大石岩」者,乃大乘庵也,廢然而下。乃東過察院。東向臨城上。北上北宸chén宮,以為即龍頭山慈光寺也。比至,乃知為北宸。問:「龍頭山何在?」云:「北門外。」問:「慈光寺何似?」云:「已久廢。」問「讀書岩何托?」云:「有名而無岩,有室而無路,可無煩往也。」余不顧,亟出北門,沿江循麓,忽得殿三楹,則儀安廟也,為土人所虔事者。又北,路為草蝕,荊蔓沒頂,已得頹坊敝室,則讀書岩矣。亦莫孝廉之先所重建,中有曹能始學佺quán《碑記》,而旁有一碑,則嘉靖重建,引解學士縉詩曰:「陽朔縣中城北寺,雲是唐賢舊隱居;山空寺廢無僧住,惟有石岩名讀書。」觀此,則寺之廢不自今日矣。時殷眾多雷催雨,急入北門,過市橋,入龍潭庵,觀所謂龍潭。石崖四叢,中窪成潭,水自市橋東注,隤墜潭中,有納無泄,潛通城外大江也。
fǔ rù ān, yǒu mò xìng zhě suí yú zhì, wèn: yóu yán lè fǒu? yú yǐ zhū míng yán kuā zhī. yuē: niú dòng yě. shù dòng xiāng lián, rán bù ruò lǐ xiàng gōng yán gèng shèng. cǐ jiān yán dòng, shān shān yǒu zhī, dàn shǎo shān jīng tī màn wèi zhī biǎo jiàn zhě ěr. wéi lǐ yán shèng ér qiě jìn, jí zài xī mén wài, bù kě shī yě. yú yǎng jiàn rì sè shàng gāo, jí bié mò, yè zhàng chū xī mén, mì huǒ xié jù, jí cóng qí běi xíng, yù yī xiǎo shí liáng, cóng liáng biān qí ér xī xíng, yǐ rào cǐ shān dōng běi liǎng miàn yǐ. shǐ zhī jí qián bá dì píng zhì zhī fēng, jí xī yǔ shí rén wèi duì zhě yě. jì nǎi rào zhì xī lù, qí dòng zhèng xī xiàng shí rén fēng, dòng mén zhī yòu, yǒu juān jì yān. jí dú zhī, shǐ zhī qí dòng yǒu lái xiān zhī míng, lǐ gōng wèi mǐn rén lǐ dù. gèng zhī qí wài liè zhī shān, yǒu tiān mǎ shí rén zhū míng, zé shí rén zhī bù zài qī lǐ, ér jí zài cǐ yì zhēng yǐ. lǐ dù lái xiān dòng jì yuē: lóng qìng sì nián zhǎng zhì, mǐn yún tái shān rén lǐ dù zhì yáng shuò, chū guō xuǎn shèng, dé zī shān yǐ tiān ér zhōng lì, qí nán miàn yī qiào, kě yú ér rù yě. nèi yǒu jù shí dāng mén, mù gōng záo zhī, rú jué ní zhé wǎ rán. qí zhōng yǒu bā yīn wǔ cǎi, qiān guài wàn qí, qí wài zé píng fēng pán táo shí rén tiān mǎ chén tuán zhōng lí zhū fēng, huán liè ér gǒng xiàng, chǎng lǎng hóng shēn, xià liáng dōng yù o nuǎn, zhēn zú yú yě. qí míng nián dà shuǐ, yǒu jù jiāo zhǎng shù zhàng, chéng shuǐ ér qù dòng zhōng, gù yǒu zhuān chē zhàn mǎn yī chē zhī gǔ, yì hū bù jiàn. yì zhī rén yì zhī, yǐ yú wèi xiān rén lái yě, míng zhī yuē lái xiān dòng. fū yú běn zūn lún jǐn yè, tián dàn wèi yú, fēi yǒu móu qiǎo xiān lǐ yě, ān zú yǐ qū jiāo ér huà gǔ! rán cǐ shān zhī yōu qí, hán yù yú kāi pì zhī chū, ér qiáng fú yú yì wàn nián zhī jiǔ. qù yì bù néng yī lǐ, yì zhī rén bù zhī yǒu sī dòng yě. yī dàn ér shì biǎo yú yú, fū bù yán ér wú wèi, mò dào yú shān chuān, ér hán zhāng yǐ zhēn zhōng, yǐ shí fā, shì yǐ jūn zǐ guì fū xū yě. yú jī qí yì, yǒu zú yǐ jué shì zhě yǐ. gù wèi zhī jì. mén rén jìng fān zhū jīng yǎn y n shū. jì wèi qí dòng nán miàn, yú shí zhàn rì yǐng, zhǐ shí rén shì wèi xī miàn, dà dǐ xī xiàng ér shǎo jiān fū nán zhě yě. rù dòng dōng xíng, bù shèn gāo shuǎng, zhuǎn ér nán, suì hūn hēi. bǐng jù nán rù, yǒu qí qiào yān. yóu zhèng nán zhě, shù zhàng zhé qióng yóu dōng nán zhě, rǔ dòu chū ài, jiàn rù jiàn hóng, qióng pā yún yè, bīn fēn shàng xià. zhuǎn ér dōng běi, suì chéng qióng xiá, gāo bù jiàn dǐng, qí chuí tū dūn liè, zhǒng zhǒng kāi shèng. shēn rù, hū xiá fù xià zhuì yuān hēi, bù kě yǐ zhàng shù jì. yǐ jù huǒ xīng sàn tóu zhī, yíng yíng zhí xià, jiǔ ér bù dé qí dǐ. qí zuǒ xuē yá bù néng shòu zhǐ, qí yòu rǔ zhù fēn léng, chuāng hù lì lì, yǐ huǒ jù gé yá tàn zhī, nèi ruò xíng láng, líng lóng shì kě yuǎn dá, wéi xiá shàng nán yú héng dù, ér huǒ jù yǒu jǐn, kǒng shēn rù nán chū, nǎi yóu jiù dào chū dòng qián, lù lái xiān dòng jì. cóng nán lù dōng rù xī mén, chū dōng nán mén dù kǒu, zé zhōu rén yǐ yǐ y fù shǔ zhe àn zhōu dài, suì rù zhōu sù.
甫入庵,有莫姓者隨余至,問:「游岩樂否?」余以珠明岩夸之。曰:「牛洞也。數洞相連,然不若李相公岩更勝。此間岩洞,山山有之,但少芟荊剔蔓為之表見者耳。惟李岩勝而且近,即在西門外,不可失也。」余仰見日色尚高,急別莫,曳杖出西門,覓火攜具,即從岐北行,遇一小石樑,從梁邊岐而西行,已繞此山東北兩面矣。始知即前拔地屏峙之峰,即西與石人為對者也。既乃繞至西麓,其洞正西向石人峰,洞門之右,有鐫記焉。急讀之,始知其洞有來仙之名,李公為閩人李杜。更知其外列之山,有天馬、石人諸名,則石人之不在七里,而即在此益征矣。李杜《來仙洞記》曰:「隆慶四年長至,閩雲台山人李杜至陽朔,出郭選勝,得茲山倚天而中立,其南面一竅,可逾而入也。內有巨石當門,募工鑿之,如掘泥折瓦然。其中有八音、五采,千怪萬奇,其外則屏風、蟠桃、石人、天馬、陳摶、鍾離諸峰,環列而拱向,敞朗宏深,夏涼冬燠ào暖,真足娛也。其明年大水,有巨蛟長數丈,乘水而去洞中,故有專車〔占滿一車〕之骨,亦忽不見。邑之人異之,以余為仙人來也,名之曰來仙洞。夫余本遵倫謹業,恬淡為愉,非有繆巧仙理也,安足以驅蛟而化骨!然此山之幽奇,涵毓於開闢之初,而嬙伏於億萬年之久。去邑不能一里,邑之人不知有斯洞也。一旦而是表於余,夫不言而無為,莫道於山川,而含章以貞終,以時發,是以君子貴夫需也。於稽其義,有足以覺世者矣。故為之記。門人靖藩朱經弇yǎn書。」記謂其洞南面,余時占日影,指石人似為西面,大抵西向而少兼夫南者也。入洞東行,不甚高爽,轉而南,遂昏黑。秉炬南入,有岐竅焉。由正南者,數丈輒窮;由東南者,乳竇初隘,漸入漸宏,〔瓊葩雲葉,繽紛上下。〕轉而東北,遂成穹峽,高不見頂,〔其垂突蹲裂,種種開勝。〕深入,忽峽復下墜淵黑,不可以丈數計。以炬火星散投之,熒熒直下,久而不得其底。其左削崖不能受趾,其右乳柱分楞,窗戶歷歷,以火炬隔崖探之,內若行廊,玲瓏似可遠達,惟峽上難於橫度,而火炬有盡,恐深入難出,乃由舊道出洞前,錄《來仙洞記》。從南麓東入西門,出東南門渡口,則舟人已艤yì附屬着岸舟待,遂入舟宿。