èr shí sān rì zǎo suǒ chén cān, cóng bái shā suí jiāng dōng běi xíng. yī lǐ, dù jiāng ér nán, chū dōng jiè shū tóng shān zhī dōng. yóu dù kǒu dōng wàng, jiāng zhī dōng běi àn yǒu gāo fēng sǒng lì, sì jiān bìng qǐ, zhàng jiāng nán qū. qí běi yī fēng, yòu qí fēn zhī shí, zhuì lì fēng tóu zuò rén xíng, ér xī běi gǒng yì, cǐ yì dōng rù shān zhī yī yě. jì dù, nán dǐ dōng jiè dōng lù. bēi táng gāo xià, lín mù xiāo xi o rán, yǒu chéng xīn tíng zhì yān, kě qì. yòu dōng yī lǐ, guò mù shān cūn, fù dù jiāng ér dōng, xún sì jiān zhī nán lù qū chū qí dōng, shān kāi mù kuàng, qí zhì yù chū. qián wàng dōng běi yòu qǐ yī fēng, shàng fèn èr qí, dōng qí ǎi ér yī xié, ruò sēng mào chuí kōng, xī qí gāo ér dú sǒng, cǐ yī shān zhī èr qí yě. sì jiān dōng zhī zuì xiù, èr qí xī xiù zuì xióng, cǐ liǎng shān zhī yī zhì yě. ér huí tiào xī nán gé jiāng, xià zé jiān yá bìng xuē, shàng zé shuāng xiù qí xuán, cǐ yòu jí shū tóng zhī nán, qún fēng suǒ huàn ér chū zhě yě. shí xún shān dōng xiàng, yòu wǔ lǐ yǐ chū èr qí, dōng nán yú yī lǐng ér xià, shì wèi fó lì sī fú lì. sī dāng jiāng nán zhuǎn chù, běi qù xiàn shí lǐ. zhì xíng lǐ yú lǚ sì, wèn zhuàng yuán fēng ér shàng, yóu yù dōng qū, jū rén zhǐ ér xī, shǐ zhī jí èr qí zhī fēng shì yě. xī fēng zuì gāo, gù yǐ zhuàng yuán míng zhī. nǎi réng yú hòu lǐng, jí cóng lǐng shàng běi qù, yuè lǐng běi xià, xī yī lǐ, dǐ hóng qí dòng d ng. jìng dòng, xī běi yī lǐ dǐ shān xià, lù wèi cǎo méi, wú cóng dé shàng, nǎi pān yuán zhí zhú, jiàn gāo jiàn dé dèng dào, xuán fù shī zhī, gài huò yì huò xiàn, jù cǎo zhī shū mì wèi zhì yě. xī běi shàng yī lǐ, yú shān xī xià ào, nǎi dōng běi shàng èr lǐ, yú shān dōng shàng ào, cǐ ào nǎi liǎng fēng fēn qí chù yě. cóng ào xī běi dù, luàn shí zhòng màn, zhí dǐ gāo fēng, yá pàn zé yǒu dòng dōng xiàng yān. dòng mén suī gāo, ér zhōng bù shēn guǎng, nèi zhì xiān fēi xiàng shén zhòng, tǔ rén kè shí yú páng, yán qí qiú yǔ líng yàn, yòu míng fù jiào shān yān. dòng shàng xuán qiào liǎng chóng, yán fù ér chū, wú yóu de shàng. dòng qián yǒu fēng dōng xiàng, jí shì sēng mào zhě. qí fēng yì yǒu yī dòng xī yǔ zī shān duì, xuán yá gé mǎng, bù néng jiān shōu. zuò dòng nèi jiǔ zhī, dōng tiào gōng chéng, dōng nán zhān píng lè, xī nán nì lì pǔ, jiē chóng shān héng gèn. shí yù yī dēng gāo fēng zhī dǐng, dòng wài nán běi jù bì lì wú dèng, cóng dòng nán pān wēi yá, yuán qiào shí, tī xiǎn chuō xū, yuán chuí bào yuè, zhuǎn cóng qiào bì zhī nán, zhí dǐ yá bàn, zé qióng rán wú piàn xì, fēi fù shǒu zú zhī lì suǒ jí yǐ. shí nán shān xī shì, yǔ shì pèi rán, jì shàng jì wú xì, xià duō guàn mǎng, yǔ shī zhī móu, yì nán zhe zú. jí tóu yá ér xià, sān lǐ, zhì shān zú, yòu èr lǐ, yú lǐng, fàn yú fó lì sì zhōng. jū rén sū shì, shì yǐ gēng dú qǐ jiā, yǐ míng jīng gòng zhě sān sì rén. jiàn kè zhì, jù lái jù guān, yán cǐ fēng xuán xuē, céng wú dēng lù. shù nián qián, fēng cè yǒu gǔ mù yī zhū, qí pū sān rén dǎo ér hòu dēng, tī zhuǎn huán jí, bèi jí qí xiǎn, rán zhǐ dá mù suǒ, yì wèi dēng diān, cǐ hòu cóng wú wèn jīn zhě. xià wǔ, yǔ zhōng cóng fó lì fǎn, gòng shí lǐ, réng liǎng dù ér dǐ bái shā wān, suì qì zhōu zhōng.
二十三日 早索晨餐,从白沙随江东北行。一里,渡江而南,出东界书童山之东。由渡口东望,江之东北岸有高峰耸立,四尖并起,障江南趋。其北一峰,又岐分支石,缀立峰头作人形,而西北拱邑,此亦东入山之一也。既渡,南抵东界东麓。陂塘高下,林木翛xiāo然,有澄心亭峙焉,〔可憩。〕又东一里,过穆山村,复渡江而东,循四尖之南麓趋出其东,〔山开目旷,奇致愈出。前望〕东北又起一峰,上分二岐,东岐矮而欹斜,〔若僧帽垂空,〕西岐高而独耸,此一山之二奇也。四尖东枝最秀,二岐西岫最雄,此两山之一致也。而回眺西南隔江,下则尖崖并削,上则双岫齐悬,此又即书童之南,群峰所幻而出者也。时循山东向,又五里已出二岐,东南逾一岭而下,是为佛力司福利。〔司当江南转处,北去县十里。〕置行李于旅肆,问状元峰而上,犹欲东趋,居人指而西,始知即二岐之峰是也。西峰最高,故以状元名之。乃仍逾后岭,即从岭上北去,越岭北下,西一里,抵红旗峒dòng。竟峒,西北一里抵山下,路为草没,无从得上,乃攀援踯躅,渐高渐得磴道,旋复失之,盖或翳或现,俱草之疏密为致也。西北上一里,逾山西下坳,乃东北上二里,逾山东上坳,此坳乃两峰分岐处也。从坳西北度,乱石重蔓,直抵高峰,崖畔则有洞东向焉。洞门虽高,而中不深广,内置仙妃像甚众,土人刻石于旁,言其求雨灵验,又名富教山焉。洞上悬窍两重,檐覆而出,无由得上。洞前有峰东向,〔即似僧帽者。其峰〕亦有一洞西与兹山对,悬崖隔莽,不能兼收。坐洞内久之,东眺恭城,东南瞻平乐,西南睨荔浦,皆重山横亘。时欲一登高峰之顶,洞外南北俱壁立无磴,从洞南攀危崖,缘峭石,梯险踔虚,猿垂豹跃,转从峭壁之南,直抵崖半,则穹然无片隙,非复手足之力所及矣。时南山西市,雨势沛然,计上既无隙,下多灌莽,雨湿枝缪,益难着足。亟投崖而下,三里,至山足,又二里,逾岭,饭于佛力肆中。居人苏氏,世以耕读起家,以明经贡者三、四人。见客至,俱来聚观,言此峰悬削,曾无登路。数年前,峰侧有古木一株,其仆三人祷而后登,梯转絙级,备极其险,然止达木所,亦未登巅,此后从无问津者。下午,雨中从佛力返,共十里,仍两渡而抵白沙湾,遂憩舟中。
fó lì sī zhī nán, shān yì kāi tuò, nèi suī shàng yú shí fēng lí lì, ér wài jù mián shān gèn lǐng, bì zān yù sǔn zhī sēn luó, běi zì guì lín, nán jǐn yú cǐ. wén píng lè yǐ xià, sì gù jiē tǔ shān, ér chán lì zhī shí, bù tǐng yú lù ér cáng yú shuǐ yǐ. gài shān zhì cǐ ér wán, shuǐ zhì cǐ ér xiǎn yě.
佛力司之南,山益开拓,内虽尚余石峰离立,而外俱绵山亘岭,碧簪玉笋之森罗,北自桂林,南尽于此。闻平乐以下,四顾皆土山,而巉厉之石,不挺于陆而藏于水矣。盖山至此而顽,水至此而险也。
èr shí sì rì zǎo fàn bái shā, jí jié jiāng dù nán fēng xià, dēng àn wèn tián jiā dòng dào. nǎi xún lù dōng nán, yòu zhuǎn yī fēng, yǒu yán gāo zhāng, wài yǒu mén yuán. jí rén zhī, qí yán dōng xiàng, xuān lǎng píng huō, shàng duō chuí rǔ, zuǒ hòu yǒu qiào, yì yōu yì shuǎng. yán zhōng zhì xiān xiàng, shén xiāo sǎ, xià yǒu shí bēi, zé xiàn yǐn wáng zhī chén chóng kāi zī yán jì yě. dú jì shǐ zhī zī yán jí tǔ rén suǒ chēng tián jiā dòng, jí gǔ shí suǒ zhì wèi bái hè shān zhě. sān rì qiú bái hè ér bù dé, piàn shí yóu yī dòng ér liǎng suì zhī, qí kuài hé rú! yú zhì yáng shuò jí qiú bái hè shān, rén wú zhī zhě, yú rù tián jiā yán, rú qí jí bái hè yě. qí shān dōng duì shū tóng shān, pái tà ér nán, nèi chéng zhǎng wù, èr lóng qiáo zhī shuǐ běi zhù yān. wù zhōng zhōu xíng liù shí lǐ, kě dǐ èr qiáo.
二十四日 早饭白沙,即截江渡南峰下,登岸问田家洞道。乃循麓东南,又转一峰,有岩高张,外有门垣。亟人之,其岩东向,轩朗平豁,上多垂乳,左后有窍,亦幽亦爽。岩中置仙像,甚潇洒,下有石碑,则县尹王之臣重开兹岩记也。读记始知兹岩即土人所称田家洞,即古时所志为白鹤山者。三日求白鹤而不得,片时游一洞而两遂之,其快何如!余至阳朔即求白鹤山,人无知者,于入田家岩,如其即白鹤也。其山东对书童山,排闼而南,内成长坞,二龙桥之水北注焉。〔坞中舟行六十里,可抵二桥。〕
jì chū bái hè, suì xún běi lù sù jiāng ér xī, sān lǐ, rù dōng nán mén. fù yóu zhèng nán mén chū, zhì xíng náng yú lǚ sì, nǎi xié huǒ jiān jù, xī běi xún dà dào xiàng lóng dòng yán. xiān yī lǐ, wàng jiàn lù yòu yī shān, hán yá kōng tóng, liè qiào chóng chóng, yǐ wéi jí lóng dòng yǐ. tú rén zhǐ yún:" yóu zài běi shān." nǎi chū yī shí quān juǎn mén, gòng yī lǐ, yuè xiǎo qiáo ér dōng, yǒu liǎng dòng mén jù xī xiàng, yī nán liè yī běi liè. qí nán liè zhě wèi lóng yuè yán, dì shāo xià, mén jí wēi lǎng běi dòng dì shāo gāo, cǎo sāi mén jìng. xiān rù nán dòng, dòng nèi dōng wǔ zhàng, céng zhì yī tái, tái yòu yǒu qiào shēn rù dòng qián. zuǒ yǒu shí tái shí zuò shí kān, kě yǐ qì sī yòu yǒu xiāng rén mò xiào chén tōng chén zhī xiān kāi dòng jì, wèi:" běi nǎi qián lóng yōu zhé zhī gōng, cǐ nǎi shén lóng téng yuè zhī suǒ, yīn mìng zhī yuē lóng yuè yán." chū, yóu dòng běi dēng lóng dòng yán.
既出白鹤,遂循北麓溯江而西,三里,入东南门。复由正南门出,置行囊于旅肆,乃携火肩炬,西北循大道向龙洞岩。先一里,望见路右一山,崡岈崆峒,裂窍重重,以为即龙洞矣。途人指云:“犹在北山。”乃出一石圈卷门,共一里,越小桥而东,有两洞门俱西向,一南列、一北列。〔其南列者为龙跃岩,地稍下,门极危朗;北洞地稍高,草塞门径。〕先入南洞,洞内东〔五丈,层〕陟一台,台右有窍深入洞前。左有石台、石座、石龛,可以憩思;右有乡人莫孝塵通尘之先《开洞记》,谓:“北乃潜龙幽蛰之宫,此乃神龙腾跃之所,因命之曰龙跃岩。”出,由洞北登龙洞岩。
ruò jù ér rù, dòng kuò zhàng wǔ, gāo yī zhàng, qí nán yá bàn bì, píng gèn rú xíng láng: rù shù zhàng, dòng nǎi nán pì, dòng dǐng shǐ gāo. qí hòu bì yǒu lóng yǐng lóng chuáng, jù bái shí wěi ruí xià chuí de yàng zi, shàng fù xià liè, wèi qǔ shí chuí záo bàn qù, suǒ cún yǐng xiǎng ér yǐ. qí xià yǒu fāng chí yī yuán chí yī, shēn wǔ liù cùn, nèi yǒu quán chéng chè rú jìng, jiǔ zhù bù xiè, lǚ zhēn zhé mǎn. yōu bì zhī gōng yǒu cǐ líng quán, yí wèi bā jǐng dì yī yě. chí qián yòu yǒu dān zào yī yuán, sì wéi huán qǐ, xià wān yī qiào rú mén, wǎn rú qì zào chéng zhě. chí shàng lián dié xiǎo kān, rú fēng fáng yàn wō, ér jù wú tōng dào chù. yóu zuǒ bì wā xiàn chù fú dì ér rù, jiàn rù jiàn xiǎo, xué jǐn rú jù guǎn, shé yóu nán tòu wǔ liù zhàng hòu, shǐ kě qū shēn. yǐ nǎi dé yī páng liè zhī kān, dé wǎn zhuǎn yān. yú shì nán míng xiǎo yǒu gè qǐ dòng tiān, suì dá lóng yuè hòu yè.
爇炬而入,洞阔丈五,高一丈,其南崖半壁,平亘如行廊:入数丈,洞乃南辟,洞顶始高。其后壁有龙影龙床,俱白石萎蕤下垂的样子,上覆下裂,为取石锤凿半去,所存影响而已。其下有方池一、圆池一,〔深五六寸,〕内有泉澄澈如镜,久注不泄,屡斟辄满。幽閟之宫有此灵泉,宜为八景第一也。池前又有丹灶一圆,四围环起,下剜一窍如门,宛如砌造成者。池上连叠小龛,如峰房燕窝,而俱无通道处。由左壁洼陷处伏地而入,渐入渐小,穴仅如巨管,蛇游南透五六丈后,始可屈伸。已乃得一旁裂之龛,得宛转焉。于是南明、小酉各启洞天,遂达龙跃后腋。
chū dòng, réng bàn lǐ, yóu quān mén rù, dōng wàng lóng dòng nán liè zhī fēng, chāng hé ch ng h chuán shuō zhōng de tiān mén chóng chóng, bù shèng dēng lóng zhī qǐ qī wàng. suì yóu quān nèi dù xī dōng xíng, cóng jí mǎng jǔ rú dī wēn de dì fāng zhōng, yòu bàn lǐ, dǐ shān xià. chū rù xī xiàng dì yī mén, gāo qióng rú xiá, nèi jiē niú mǎ jiàn huì, bù kě róng zú. dōng rù shù zhàng, zhuǎn běi zhě yù hūn hēi mò qióng, zhuǎn nán zhě xuán míng xué xī tòu. suí míng niè xiá, réng xī chū dòng mén zhī shàng, gài chū rù dòng, nán shàng xī xiàng dì èr mén yě. yóu qí wài gèng nán shàng xī xiàng dì sān mén. qí dòng dōng rù, chéng xiá rú chū dòng, dì xiá xià bī zè rú hú tòng, xiá shàng céng dié rú lóu gé. wǔ zhàng zhī nèi, xià xiá jì jǐn, shàng xuán zhòng mén, yuán zhěng rú wān zuó ér chéng zhě. dì xiá bì qiào xuē, jù wú cóng shàng. yǔ jìng wén bǎi jì pān jī, dé shàng xiá yī céng, ér shàng céng fù xuán gèn mò dá. nǎi chū dòng qián, yǎng wàng dòng shàng yòu lián qǐ èr mén, cǐ yòu nán shàng xī xiàng dì sì dì wǔ mén yě. jì qí nèi xià yǔ xiá nèi zhòng mén tōng. jìng wén yù cóng dòng wài pān zhī niè fèng zhí shàng, yú yù cóng dòng wài mì dòu xún yá lìng rù, yú shì yòu guò nán shàng xī xiàng dì liù mén, yǎng wàng yù gāo, xuán yá yù xuē, mí wàng ér mí bù kě jí. yòu guò nán shàng xī xiàng dì qī mén, jiàn qí shí wén céng céng, yǒu tū ér chū zhě, kě yǐ zhì zú, yǒu qiào ér rù zhě, kě yǐ pān zhǐ. suì fù shēn shàng niè, líng shù shí jí ér dǐ dòng mén. dòng běi yòu jiā ào shù qǐ, gāo wǔ liù zhàng. shǐ rù shàng céng, qí jiā guāng nì wú jí, wú jì kě shàng. nǎi lìng gù pū xià shān mì shù, yì yù qiàn jiā yǐ dēng, ér shí wú pèi dāo, suī yǒu shù tiáo, nán yǐ duàn qǔ, gū màn tú láo wǎng mì zhī. shí jìng wén yóu pān niè yú dì wǔ mén wài, dù bì nán fēi zhì, yīn lìng cù lái bìng lì yú cǐ. gù pū xià, yú dú shěn shì, qí jiā suī wú xì jí, ér jiā bì wǎn zhuǎn, kě yǐ shǒu chēng zú zhī, bù yú liào xiǎng xuán zhuì. suì sǒng shēn cóng zhī, rú tòu jǐng zhě rán, jiē héng běng shù sǒng, bù yuán tī jí yě. jì shēng jiā jí, qí běi fù tuí ér chéng xiá, ér chuān yìng míng tòu, zhī yǔ qián suǒ wàng dòng bì yǒu yī tòng, ér wèi shěn suǒ tōng guǒ shǔ hé mén. yīn qí qiáng ér zuò, shàng dì dòng dǐng, sì dá rú qióng lú xià kàn xiá dǐ, liǎng fēn rú xuán shì. yīn gāo shēng cù jìng wén, jiǔ zhī, jìng wén yǔ gù pū hòu xiān zhì. gù pū suǒ qǔ ruò zhī xì bù kān yòng, ér yú yǐ shēng jí, yì bù bì yòng, jiào jìng wén rú yú fǎ dēng, zhēn suǒ wèi jiào náo yě. jìng wén jì dēng, yú nǎi cóng jí xī nán shàng, jìng wén nǎi cóng jí dōng běi shàng, gè sōu mù zhī suǒ wèi jí zhě, jù bù néng yuǎn dá. yú shì nǎi cóng jí běi xià xiá zhōng běi jìn. xī shàng gāo xuán yī mén, zé dì liù zhòng mén yě, bù jí shàng. xún xiá gèng jìn, zhuǎn ér xī chū, zé dì wǔ mén yě. mén yǒu shí lóng, xià chuí sān sì zhàng, tóu fēn liǎng qí, jī zhī kēng rán. páng yǒu yī zuò píng guǐ, xià lín zhòng yá, shàng zhǔ chuí rǔ, xuán lóng zài páng, kě wò ér rǎo yě. yóu lóng cè xún yá duān ér běi, yòu dé yī mén, zé dì sì mén yě. chuān mén dōng rù, shāo xià cì céng, qí zhōng kuò rán sì pì. yòu xiàng dōng zhuǎn, shēn hēi wú qióng, zuǒ xiàng xī chū, jí qián dì sān mén zhī shàng céng yě. zhī zhòng mén ruò wān chù jí zài qí nèi, yīn xún yá qióng zhī, fù gé yī zhù. zhuǎn zhù xì ér rù, mén nèi fù lìng huán yī yōu, bù yuǎn yì bù tòu yě. zì dì sān mén ér shàng, lián lì sì mén, chū jù jī pān wú lù, yī rù dì qī mén, rú lián huán guàn zhū, luò yì céng fēn, wǎn zhuǎn jù tòu, shēng zhì yú céng lóu fù gé zhī jiān, qiǎn shēn suí yì, dié céng píng kōng, cǐ zhēn qún yù shān tóu ruǐ zhū gōng lǐ yě. yǒu mò gōng chén zhě, biàn tí" zhū míng dòng" sān zì yú sì wǔ èr dòng zhī shàng, cǐ yì yǒu xīn biǎo zhāng zī dòng zhě. shí dāng xià wǔ, lìng gù pū xiān qū nán mén nì lǚ, chuī huáng liáng yǐ dài. yú yǔ jìng wén gāo qì xuán lóng yòu pàn, piāo rán yù xiān, dā t rán sàng wǒ xīn jìng biàn xū wù wǒ jiē shī, cǐ yì rén shì zhī jí yù yǐ. jiǔ zhī, réng cóng dì liù mén xiá nèi, xī xiàng pān yá yǐ shàng. qí mén suī gāo zhāng, nèi wài jù wú yú dì, bù ruò sì wǔ èr mén, wài xuán tái xiè, nèi dié lóu yíng yě. jì nǎi yú jí, réng nán xià dì qī mén, yóu mén wài xún yá fù nán, yòu dé nán xià dōng xiàng dì bā mén. qí dòng yì chéng xiá, dōng shàng suī gāo zhì, ér bù néng páng dá. dòng yòu yǒu dà lǐ sì chéng tí shí, rán bù biàn qí wèi hé shí hé xìng míng yě. cǐ shān xī xiàng bā dòng, wéi nán běi zhī dòng bù jiāo tōng, ér zhōng yāng sì dòng zuì gāo ér kě páng dá, jiào zhī tā chǔ yī èr mén zhī guàn chè, yī èr dòng zhī gōu lián, zhé lǎn qí yù, zhēn xiāo rǎng yǐ.
出洞,仍半里,由圈门入,东望龙洞南列之峰,阊阖chāng hé传说中的天门重重,不胜登龙之企期望。遂由圈内渡溪东行,从棘莽沮如低温的地方中,又半里,抵山下。初入西向第一门,高穹如峡,内皆牛马践秽,不可容足。东入数丈,转北者愈昏黑莫穷,转南者旋明穴西透。随明蹑峡,仍西出洞门之上,盖初入洞,南上西向第二门也。由其外更南上西向第三门。其洞东入,成峡如初洞,第峡下逼仄如胡同,峡上层叠如楼阁。五丈之内,下峡既尽,上悬重门,圆整如剜琢而成者。第峡壁峭削,俱无从上。与静闻百计攀跻,得上峡一层,而上层复悬亘莫达。乃出洞前,仰望洞上又连启二门,此又南上西向第四、第五门也。冀其内下与峡内重门通。静闻欲从洞外攀枝蹑缝直上,余欲从洞外觅窦寻崖另入,于是又过南上西向第六门,仰望愈高,悬崖愈削,弥望而弥不可即。又过南上西向第七门,见其石纹层层,有突而出者,可以置足,有窍而入者,可以攀指。遂覆身上蹑,凌数十级而抵洞门。洞北又夹坳竖起,高五六丈。始入上层,其夹光腻无级,无计可上。乃令顾仆下山觅树,意欲嵌夹以登,而时无佩刀,虽有竖条,难以断取,姑漫徒劳往觅之。时静闻犹攀蹑于第五门外,度必难飞陟,因令促来并力于此。顾仆下,余独审视,其夹虽无隙级,而夹壁宛转,可以手撑足支,不虞料想悬坠。遂耸身从之,如透井者然,皆横绷竖耸,不缘梯级也。既升夹脊,其北复隤而成峡,而穿映明透,知与前所望洞必有一通,而未审所通果属何门。因骑墙而坐,上睇洞顶,四达如穹庐;下瞰峡底,两分如璇室。因高声促静闻,久之,静闻与顾仆后先至。顾仆所取弱枝细不堪用,而余已升脊,亦不必用,教静闻如余法登,真所谓教猱也。静闻既登,余乃从脊西南上,静闻乃从脊东北上,各搜目之所未及者,俱不能远达。于是乃从脊北下峡中北进。西上高悬一门,则第六重门也,不及上。循峡更进,转而西出,则第五门也。门有石龙,下垂三四丈,头分两岐,击之铿然。旁有一坐平庋,下临重崖,上瞩垂乳,悬龙在旁,可卧而扰也。由龙侧循崖端而北,又得一门,则第四门也。穿门东入,稍下次层,其中廓然四辟。右向东转,深黑无穷,左向西出,即前第三门之上层也。知重门若剜处即在其内,因循崖穷之,复隔一柱。转柱隙而入,门内复另环一幽,不远亦不透也。自第三门而上,连历四门,初俱跻攀无路,一入第七门,如连环贯珠,络绎层分,宛转俱透,升陟于层楼复阁之间,浅深随意,叠层凭空,此真群玉山头、蕊珠宫里也。有莫公臣者,遍题“珠明洞”三字于四、五二洞之上,此亦有心表章兹洞者。时当下午,令顾仆先趋南门逆旅,炊黄梁以待。余与静闻高憩悬龙右畔,飘然欲仙,嗒tà然丧我心境变虚物我皆失,此亦人世之极遇矣。久之,仍从第六门峡内,西向攀崖以上。其门虽高张,内外俱无余地,不若四、五二门,外悬台榭,内叠楼楹也。既乃逾脊,仍〔南〕下第七门,由门外循崖复南,又得南下东向第八门。其洞亦成峡,东上虽高峙,而不能旁达。洞右有大理寺丞题识,然不辨其为何时何姓名也。此山西向八洞,惟南北之洞不交通,而中央四洞最高而可旁达,较之他处一二门之贯彻,一二洞之勾连,〔辄揽奇誉,〕真霄壤矣。
nán yá fù běi zhuǎn zhì dì yī dòng, nǎi xià shān xún lù nán xíng bàn lǐ, yǒu fēng wēi rán bá dì píng zhì yú zuǒ, yǒu fēng qiào rán fēn qí gǒng lì yú yòu. dōng zhě bù biàn wèi hé míng, xī zhě xīn nǐ wèi shí rén, ér zhì yán shí rén fēng zài xiàn xī qī lǐ, bù yīng ruò shì zhī jìn, rán shǐ gèng yǒu yī fēng, zé cǐ fēng kě bù wèi zhī" rén" yé? jì ér shí rén zhī nán, fù tū yī shí, ruò yǔ lǚ ér tīng mìng zhě, shì yī shì èr, shì rén shì shí, qí huàn ruò cǐ, wú yòu yān dé ér biàn zhī! yòu nán bàn lǐ, jiāng dǐ nán mén nì lǚ, jiàn lù nán shān bàn, fàn yǔ gāo xuán, yī fù xīn gòu, jiǎ yú yǒng dēng zhī. xīn gòu zhě wén chāng gé, zài shàng wèi nán dòu yán shòu táng, yǐ cǐ shān dāng yì zhèng nán. gù" nán dòu" zhī yě. shí dāng wǔ, shǔ jí, jiě yī běi chuāng, shāo liáng ér xià. fàn sì zhōng, suì rù nán mén, dǐ běi mén, guò chéng huáng miào bào ēn sì, jù dōng xiàng. mì suǒ wèi" dà shí yán" zhě, nǎi dà chéng ān yě, fèi rán ér xià. nǎi dōng guò chá yuàn. dōng xiàng lín chéng shàng. běi shàng běi chén ch n gōng, yǐ wéi jí lóng tóu shān cí guāng sì yě. bǐ zhì, nǎi zhī wèi běi chén. wèn:" lóng tóu shān hé zài?" yún:" běi mén wài." wèn:" cí guāng sì hé sì?" yún:" yǐ jiǔ fèi." wèn" dú shū yán hé tuō?" yún:" yǒu míng ér wú yán, yǒu shì ér wú lù, kě wú fán wǎng yě." yú bù gù, jí chū běi mén, yán jiāng xún lù, hū dé diàn sān yíng, zé yí ān miào yě, wèi tǔ rén suǒ qián shì zhě. yòu běi, lù wèi cǎo shí, jīng màn mò dǐng, yǐ dé tuí fāng bì shì, zé dú shū yán yǐ. yì mò xiào lián zhī xiān suǒ chóng jiàn, zhōng yǒu cáo néng shǐ xué quán qu n bēi jì, ér páng yǒu yī bēi, zé jiā jìng chóng jiàn, yǐn jiě xué shì jìn shī yuē:" yáng shuò xiàn zhōng chéng běi sì, yún shì táng xián jiù yǐn jū shān kōng sì fèi wú sēng zhù, wéi yǒu shí yán míng dú shū." guān cǐ, zé sì zhī fèi bù zì jīn rì yǐ. shí yīn zhòng duō léi cuī yǔ, jí rù běi mén, guò shì qiáo, rù lóng tán ān, guān suǒ wèi lóng tán. shí yá sì cóng, zhōng wā chéng tán, shuǐ zì shì qiáo dōng zhù, tuí zhuì tán zhōng, yǒu nà wú xiè, qián tōng chéng wài dà jiāng yě.
南崖复北转至第一洞,乃下山循麓南行半里,有峰巍然拔地屏峙于左,有峰峭然分岐拱立于右。东者不辨为何名,西者心拟为石人,而《志》言石人峰在县西七里,不应若是之近,然使更有一峰,则此峰可不谓之“人”耶?既而石人之南,复突一石,若伛偻而听命者,是一是二,是人是石,其幻若此,吾又焉得而辨之!又南半里,将抵南门逆旅,见路南山半,梵宇高悬,一复新构,贾余勇登之。新构者文昌阁,再上为南斗延寿堂,以此山当邑正南。故“南斗”之也。时当午,暑极,解衣北窗,稍凉而下。饭肆中,遂入南门,抵北门,过城隍庙、报恩寺,俱东向。觅所谓“大石岩”者,乃大乘庵也,废然而下。乃东过察院。东向临城上。北上北宸chén宫,以为即龙头山慈光寺也。比至,乃知为北宸。问:“龙头山何在?”云:“北门外。”问:“慈光寺何似?”云:“已久废。”问“读书岩何托?”云:“有名而无岩,有室而无路,可无烦往也。”余不顾,亟出北门,沿江循麓,忽得殿三楹,则仪安庙也,为土人所虔事者。又北,路为草蚀,荆蔓没顶,已得颓坊敝室,则读书岩矣。亦莫孝廉之先所重建,中有曹能始学佺quán《碑记》,而旁有一碑,则嘉靖重建,引解学士缙诗曰:“阳朔县中城北寺,云是唐贤旧隐居;山空寺废无僧住,惟有石岩名读书。”观此,则寺之废不自今日矣。时殷众多雷催雨,急入北门,过市桥,入龙潭庵,观所谓龙潭。石崖四丛,中洼成潭,水自市桥东注,隤坠潭中,有纳无泄,潜通城外大江也。
fǔ rù ān, yǒu mò xìng zhě suí yú zhì, wèn:" yóu yán lè fǒu?" yú yǐ zhū míng yán kuā zhī. yuē:" niú dòng yě. shù dòng xiāng lián, rán bù ruò lǐ xiàng gōng yán gèng shèng. cǐ jiān yán dòng, shān shān yǒu zhī, dàn shǎo shān jīng tī màn wèi zhī biǎo jiàn zhě ěr. wéi lǐ yán shèng ér qiě jìn, jí zài xī mén wài, bù kě shī yě." yú yǎng jiàn rì sè shàng gāo, jí bié mò, yè zhàng chū xī mén, mì huǒ xié jù, jí cóng qí běi xíng, yù yī xiǎo shí liáng, cóng liáng biān qí ér xī xíng, yǐ rào cǐ shān dōng běi liǎng miàn yǐ. shǐ zhī jí qián bá dì píng zhì zhī fēng, jí xī yǔ shí rén wéi duì zhě yě. jì nǎi rào zhì xī lù, qí dòng zhèng xī xiàng shí rén fēng, dòng mén zhī yòu, yǒu juān jì yān. jí dú zhī, shǐ zhī qí dòng yǒu lái xiān zhī míng, lǐ gōng wèi mǐn rén lǐ dù. gèng zhī qí wài liè zhī shān, yǒu tiān mǎ shí rén zhū míng, zé shí rén zhī bù zài qī lǐ, ér jí zài cǐ yì zhēng yǐ. lǐ dù lái xiān dòng jì yuē:" lóng qìng sì nián cháng zhì, mǐn yún tái shān rén lǐ dù zhì yáng shuò, chū guō xuǎn shèng, dé zī shān yǐ tiān ér zhōng lì, qí nán miàn yī qiào, kě yú ér rù yě. nèi yǒu jù shí dāng mén, mù gōng záo zhī, rú jué ní zhé wǎ rán. qí zhōng yǒu bā yīn wǔ cǎi, qiān guài wàn qí, qí wài zé píng fēng pán táo shí rén tiān mǎ chén tuán zhōng lí zhū fēng, huán liè ér gǒng xiàng, chǎng lǎng hóng shēn, xià liáng dōng yù o nuǎn, zhēn zú yú yě. qí míng nián dà shuǐ, yǒu jù jiāo zhǎng shù zhàng, chéng shuǐ ér qù dòng zhōng, gù yǒu zhuān chē zhàn mǎn yī chē zhī gǔ, yì hū bú jiàn. yì zhī rén yì zhī, yǐ yú wèi xiān rén lái yě, míng zhī yuē lái xiān dòng. fū yú běn zūn lún jǐn yè, tián dàn wèi yú, fēi yǒu móu qiǎo xiān lǐ yě, ān zú yǐ qū jiāo ér huà gǔ! rán cǐ shān zhī yōu qí, hán yù yú kāi pì zhī chū, ér qiáng fú yú yì wàn nián zhī jiǔ. qù yì bù néng yī lǐ, yì zhī rén bù zhī yǒu sī dòng yě. yī dàn ér shì biǎo yú yú, fū bù yán ér wú wéi, mò dào yú shān chuān, ér hán zhāng yǐ zhēn zhōng, yǐ shí fā, shì yǐ jūn zǐ guì fū xū yě. yú jī qí yì, yǒu zú yǐ jué shì zhě yǐ. gù wèi zhī jì. mén rén jìng fān zhū jīng yǎn y n shū." jì wèi qí dòng nán miàn, yú shí zhàn rì yǐng, zhǐ shí rén shì wèi xī miàn, dà dǐ xī xiàng ér shǎo jiān fū nán zhě yě. rù dòng dōng xíng, bù shèn gāo shuǎng, zhuǎn ér nán, suì hūn hēi. bǐng jù nán rù, yǒu qí qiào yān. yóu zhèng nán zhě, shù zhàng zhé qióng yóu dōng nán zhě, rǔ dòu chū ài, jiàn rù jiàn hóng, qióng pā yún yè, bīn fēn shàng xià. zhuǎn ér dōng běi, suì chéng qióng xiá, gāo bú jiàn dǐng, qí chuí tū dūn liè, zhǒng zhǒng kāi shèng. shēn rù, hū xiá fù xià zhuì yuān hēi, bù kě yǐ zhàng shù jì. yǐ jù huǒ xīng sàn tóu zhī, yíng yíng zhí xià, jiǔ ér bù dé qí dǐ. qí zuǒ xuē yá bù néng shòu zhǐ, qí yòu rǔ zhù fēn léng, chuāng hù lì lì, yǐ huǒ jù gé yá tàn zhī, nèi ruò xíng láng, líng lóng shì kě yuǎn dá, wéi xiá shàng nán yú héng dù, ér huǒ jù yǒu jǐn, kǒng shēn rù nán chū, nǎi yóu jiù dào chū dòng qián, lù lái xiān dòng jì. cóng nán lù dōng rù xī mén, chū dōng nán mén dù kǒu, zé zhōu rén yǐ yǐ y fù shǔ zhe àn zhōu dài, suì rù zhōu sù.
甫入庵,有莫姓者随余至,问:“游岩乐否?”余以珠明岩夸之。曰:“牛洞也。数洞相连,然不若李相公岩更胜。此间岩洞,山山有之,但少芟荆剔蔓为之表见者耳。惟李岩胜而且近,即在西门外,不可失也。”余仰见日色尚高,急别莫,曳杖出西门,觅火携具,即从岐北行,遇一小石梁,从梁边岐而西行,已绕此山东北两面矣。始知即前拔地屏峙之峰,即西与石人为对者也。既乃绕至西麓,其洞正西向石人峰,洞门之右,有镌记焉。急读之,始知其洞有来仙之名,李公为闽人李杜。更知其外列之山,有天马、石人诸名,则石人之不在七里,而即在此益征矣。李杜《来仙洞记》曰:“隆庆四年长至,闽云台山人李杜至阳朔,出郭选胜,得兹山倚天而中立,其南面一窍,可逾而入也。内有巨石当门,募工凿之,如掘泥折瓦然。其中有八音、五采,千怪万奇,其外则屏风、蟠桃、石人、天马、陈抟、钟离诸峰,环列而拱向,敞朗宏深,夏凉冬燠ào暖,真足娱也。其明年大水,有巨蛟长数丈,乘水而去洞中,故有专车〔占满一车〕之骨,亦忽不见。邑之人异之,以余为仙人来也,名之曰来仙洞。夫余本遵伦谨业,恬淡为愉,非有缪巧仙理也,安足以驱蛟而化骨!然此山之幽奇,涵毓于开辟之初,而嫱伏于亿万年之久。去邑不能一里,邑之人不知有斯洞也。一旦而是表于余,夫不言而无为,莫道于山川,而含章以贞终,以时发,是以君子贵夫需也。于稽其义,有足以觉世者矣。故为之记。门人靖藩朱经弇yǎn书。”记谓其洞南面,余时占日影,指石人似为西面,大抵西向而少兼夫南者也。入洞东行,不甚高爽,转而南,遂昏黑。秉炬南入,有岐窍焉。由正南者,数丈辄穷;由东南者,乳窦初隘,渐入渐宏,〔琼葩云叶,缤纷上下。〕转而东北,遂成穹峡,高不见顶,〔其垂突蹲裂,种种开胜。〕深入,忽峡复下坠渊黑,不可以丈数计。以炬火星散投之,荧荧直下,久而不得其底。其左削崖不能受趾,其右乳柱分楞,窗户历历,以火炬隔崖探之,内若行廊,玲珑似可远达,惟峡上难于横度,而火炬有尽,恐深入难出,乃由旧道出洞前,录《来仙洞记》。从南麓东入西门,出东南门渡口,则舟人已舣yì附属着岸舟待,遂入舟宿。