shí sān rì　 zǎo cù fàn, jí chū jìng fān chéng běi mén, guò dú xiù xī ān, kòu gàn gǔ, yǐ rù nèi guān lǐ chàn yǐ. dēng fēng zhī yuē, fù yù yí zhī tā rì. yú zhào yǔ qí tú líng shì qī, gū xiān yáng shuò, ér hòu lái cǐ. nǎi chū jiù rì mén, guò mù lóng nán dòng, yóu qí xià dù jiāng. hái wàng mù lóng dòng xià céng, fù yǒu dòng bīn jiāng chuān lù, yíng liú kě ài. shàng jiāng dōng yá, jí sù jiāng liú běi xíng, bù bàn lǐ, rù qiān fú gé, nǎi píng diàn yě. qián yǒu dà róng yī zhū. wèn suǒ wèi chén shān zhě, zì ān zhì dù tóu dōng jiē, sēng sú shǎo jí zhǎng jù wú yī zhī. nǎi dōng xiàng cāng mǎng xíng, jì jìn shān chù huò dé yī shí zhě, rú píng fēng yán gù shì. suí dà lù dōng běi wǔ lǐ, tiào yáo shān zài dōng, píng fēng yán zài nán, dú chén shān máng rán wú biàn. yī fù chú zhě, zhí ér wèn zhī, qí rén yuē: yú shēng zhǎng yú cǐ, wèi wén suǒ wèi chén shān. wú yǐ, zé dōng nán shù lǐ yǒu zhài shān jiǎo, qí yán qián hòu xiāng tōng, huò jí cǐ yě. yú yù cóng zhī, jiāng dōng nán xíng, hū běi wàng yī shān, qù lù bù yī lǐ, ér qí shān qióng rán yǒu dòng, dòng kǒu yǒu shí dāng mén, zhě sè bān làn, biāo bǐng wén cǎi huàn fā yǒu yì. jí wèn hé míng, fù chú zhě yuē: lǎo hǔ shān yě. yú wèi jìng wén: hé bù xiān le cǐ, ér hòu mì chén shān. suì běi yóu qí xíng yī lǐ, dǐ shān xià. yǒu gēng zhě, zài wèn zhī, yǔ rú chū. nǎi wàng gāo jiǎ yǒng, suì xiān dēng dòng kǒu bān làn shí pàn, chuān rù kuà xià, qí nèi tiān guāng zì dǐng sì shè. yóu xià běi tòu qí fù, zài rù zhòng mén, zhī xiá hòu liè, céng guǐ shàng xuán, jù mò kě dù. fǎn nán xiàng zhòng mén nèi, pān yá shàng jī, suì lǚ céng lóu, pái huái wèi xià. hū yī rén lái hòu dòng qián, nǎi xià wèn zhī, yuē: shì shān míng lǎo hǔ shān, shì dòng míng shī zǐ kǒu, yǐ xíng yě. yòu míng huáng péng yán, yǐ sè yě. shān qián yǒu sān dòng: xià yuē píng dì, zhōng yuē dào shì, shàng yuē huáng péng. shì yù wèi yú qián qū zhě. yú chū dòng, jiàn shān dǐng shí cóng cān cuò, bù xiá yǔ qí rén yǔ, suì xún lù shàng jī. qí shí piàn piàn, jiē bīng léng tiě sè. jiǔ zhī xià lǐng, shí léng jiù yí, jí dào zhuǎn méi. fāng zhí zhú jiān, qián hòu zhě zì shān xià shì lěi l i nóng jù qū shàng, yǐn yú zuǒ rù dào shì yán. yán yì nán xiàng, zài huáng péng zhī dōng ér shāo xià, suǒ wèi zhōng dòng yě. dòng zhī qián bì, yòu juān lǐ yàn bì, zuǒ juān hú guī shī, jiē zèng liú shēng zhī zhě. shēng zhī jiā shān xià, dú shū dòng jiān, gù dāng dào jiē zhòng zhī. fú dú shī xù, shǐ zhī shì shān zhī jí wèi chén shān. yòu dé chén shān zhī bù dài wài suǒ, gèng qí shén. qián dé píng fēng yán yú jìn shān zhī zhǐ shì, yòu dé zhòng yǐn shān yú shí dēng zhī mó nǐ, ruò cǐ shān jìn rén jiē yǐ wèi fēi, jì dēng mò zhī qí shì, ér shù bǎi nián zhī yí jī, dú gěng rán zhēn shí míng bái shì wǒ yě, yòu shú tí xǐng ér shú hēi m dǎo àn zhōng yǐn dǎo zhī yé?
十三日　早促飯，即出靖藩城北門，過獨秀西庵，叩紺谷，已入內官禮懺矣。登峰之約，復欲移之他日。余召與其徒靈室期，姑先陽朔，而後來此。乃出就日門，過木龍南洞，由其下渡江。還望木龍洞下層，復有洞濱江穿麓，瀠流可愛。上江東涯，即溯江流北行，不半里，入千佛閣，乃平殿也。〔前有大榕一株。〕問所謂辰山者，自庵至渡頭東街，僧俗少及長俱無一知。乃東向蒼莽行，冀近山處或得一識者，如屏風岩故事。隨大路東北五里，眺堯山在東，屏風岩在南，獨辰山茫然無辨。一負芻者，執而問之，其人曰：「餘生長於此，未聞所謂辰山。無已，則東南數里有寨山角，其岩前後相通，或即此也。」余欲從之，將東南行，忽北望一山，去路不一里，而其山穹然有洞，洞口有石當門，赭色斑爛，彪炳文采煥發有異。亟問何名，負芻者曰：「老虎山也。」余謂靜聞：「何不先了此，而後覓辰山。」遂北由岐行一里，抵山下。有耕者，再問之，語如初。乃望高賈勇，遂先登洞口斑爛石畔，穿入跨下，其內天光自頂四射。由下北透其腹，再入重門，支峽後裂，層庋上懸，俱莫可度。返南向重門內，攀崖上躋，遂履層樓，徘徊未下。忽一人來候洞前，乃下問之，曰：「是山名老虎山，是洞名獅子口，以形也。又名黃鵬岩，以色也。山前有三洞：下曰平地，中曰道士，上曰黃鵬。」似欲為余前驅者。余出洞，見山頂石叢參錯，不暇與其人語，遂循路上躋。其石片片，皆冰棱鐵色。久之下嶺，石棱就夷，棘道轉沒。方躑躅間，前候者自山下釋耒lěi農具趨上，引余左入道士岩。岩亦南向，在黃鵬之東而稍下，所謂中洞也。洞之前壁，右鐫李彥弼，左鐫胡槻詩，皆贈劉升之者。升之家山下，讀書洞間，故當道皆重之。拂讀詩敘，始知是山之即為辰山。又得辰山之不待外索，更奇甚。前得屏風岩於近山之指示，又得中隱山於時登之摹擬，若此山近人皆以為非，既登莫知其是，而數百年之遺蹟，獨耿然真實明白示我也，又孰提醒而孰嘿mò導暗中引導之耶？

yú jiù yán lù shī, yīn lìng gù pū suí dǎo zhě wǎng qí jiā jiù chuī, qí rén xīn rán tóng qù. lù wèi jìng, qí rén fù lái, hòu wǎng jiù cān, yú nǎi suí zhī chuān dōng cè mén ér chū. qí mén nèi pōu zhòng kān, wài sǒng xiá bì. dōng xiàng xià shān, yǐ wèi qí jiā bù yuǎn, zhān tiào wú jìn cūn, shǐ zhī shàng zài dōng běi yī lǐ wài yě. qí rén xìng wáng míng shì róng, hào qìng zì, shān sì páng wéi zī xìng zuì jìn, wèi shān zhī zhǔ. dǐ wáng shì, zhǔ rén bèi cān jiā dòu, qiě liú sù yān. yú jiàn yáo shān jiàn jìn, nǐ wèi míng rì yóu, yīn yú y biǎo shì yīng yǔn qí qǐng, ér yǐ yú guǐ shí jiān suǒ jìn shèng. qìng zì nǎi jiān tī shù jù qián dǎo, wèi qīng zhū dòng yóu. bù yuē ér suí zhě shù shí rén, jiē wáng xìng. suì fù qū chén shān běi lù.
余就岩錄詩，因令顧仆隨導者往其家就炊，其人欣然同去。錄未竟，其人復來，候往就餐，余乃隨之穿東側門而出。其門內剖重龕，外聳峽壁。東向下山，以為其家不遠，瞻眺無近村，始知尚在東北一里外也。其人姓王名世榮，號慶字，山四旁惟茲姓最近，為山之主。抵王氏，主人備餐加豆，且留宿焉。余見堯山漸近，擬為明日游，因俞yú表示應允其請，而以余晷時間索近勝。慶字乃肩梯束炬前導，為青珠洞游。不約而隨者數十人，皆王姓。遂復趨辰山北麓。

qí dòng běi xiàng, liè xiá shàng bìng shān dǐng, nèi jiè liǎng céng. shǐ xiàng nán, rù shí yú zhàng, nǎi pān yá ér shàng, qí zhōng qióng lóng ér àn. shāo zhuǎn ér xī, nǎi shù tī xiàng běi yá shàng jī. jì dēng, suì běi rù xiá zhōng wǔ zhàng yú, tòu chū héng xiá. qí xiá dōng xī héng gèn, shàng gāo jù bù jiàn dǐng. yóu dōng xíng sì wǔ zhàng, jiàn pì shēng guāng, yǒu dà shí zhù zhōng xuán. rào chū zhù xī, qí xiá yòu nán běi shù liè: nán rù ér lín dòng dǐ, jí qióng lóng àn dǐng zhī shàng yě běi chū ér lín dòng mén, jí liè xiá fēn céng zhī diān yě. dòng mén zhōng liè èr zhù, pōu wèi yī mén èr chuāng, yán yǐng nèi shè, zhèng dāng yuán zhù. yú chà yǐ wèi qí, ér dǎo zhě yuē: wèi yě. zhuǎn cóng héng xiá kǒu, yòu yóu xī xíng sì wǔ zhàng, yǒu qiào nán rù, shén ài. xī qù yī chì tǐ, fú dì shé shēn yǐ jìn. qí xué zhǎng sān zhàng, dà jǐn rú tǒng, yòu qū zhé ér yǒu zhōng xuán zhī zhù, ruò fàn mú zǐ rén zhī shēn ér wèi zhī qiào zhě. shí cóng yóu liǎng rén yǐ huǒ jù xiān rù, yú jì zhī. bàn shǎng ér dù, jí xī zhuì dù bǎn, rán hòu hòu rù zhě dé dǐng zhǒng ér rù, jǐ jī hū dù yī rén xū mó ái yī shí yǐ. guò ài, dòng fù qióng rán, shàng chóng xià xiàn, nǎi fǔ nán jiàng, chuí rǔ fēn liè, jiǒng yǔ wài yì. dǎo zhě yuē: wèi yě! yòu xī yú yī liáng, liáng héng nán běi ruò yù, xià kě yóu xué yǐ zhuì, shàng kě jié liáng ér dù. yuè liáng xī xià, shí rǔ yù qí. sì wā jì qióng, fù zhuǎn běi shàng, mí lì yíng móu, mí gèng jiā zhuǎn mí shèng. gài cǐ dòng yǔ shān nán zhī huáng péng zhèng nán běi xiāng dāng, ér nán zé céng dié xuān lǎng, dí lǜ yí shén, kě yǐ jiǔ tuō běi zé zhòng qiáng xiǎn xī, hài xīn dòng mù, suǒ yí zàn yóu. xún yī shān jiē kōng, qí huán zhì fēn mén zhě suī duō, wú yú cǐ èr miào yǐ. běi xiàng kāi dòng mén zhě sān, cǐ wèi zhōng, dōng xī èr mén jù qiǎn.
其洞北向，裂峽上並山頂，內界兩層。始向南，入十餘丈，乃攀崖而上，其中穹窿而暗。稍轉而西，乃豎梯向北崖上躋。既登，遂北入峽中五丈余，透出橫峽。其峽東西橫亘，上高俱不見頂。由東行四五丈，漸辟生光，有大石柱中懸。繞出柱西，其峽又南北豎裂：南入而臨洞底，即穹窿暗頂之上也；北出而臨洞門，即裂峽分層之巔也。洞門中列二柱，剖為一門二窗，延影內射，正當圓柱。余詫以為奇，而導者曰：「未也。」轉從橫峽口，又由西行四五丈，有竅南入，甚隘。悉去衣赤體，伏地蛇伸以進。其穴長三丈，大僅如筒，又曲折而有中懸之柱，若范模子人之身而為之竅者。時從游兩人以火炬先入，余繼之。半晌而度，即西墜度板，然後後入者得頂踵而入，几几乎度一人須磨捱一時矣。過隘，洞復穹然，上崇下陷，乃俯南降，垂乳紛列，迥與外異。導者曰：「未也！」又西逾一梁，梁橫〔南北〕若閾，下可由穴以墜，上可截梁而度。越梁西下，石乳愈奇。四窪既窮，復轉北上，靡麗盈眸，彌更加轉彌勝。蓋此洞與山南之黃鵬正南北相當，而南則層疊軒朗，滌慮怡神，可以久托；北則重嬙險巇，駭心恫目，所宜暫游。洵一山皆空，其環峙分門者雖多，無逾此二妙矣。〔北向開洞門者三，此為中，東西二門俱淺。〕

chū, fù dōng xún běi lù, guò dòng mén yī, bù shèn shēn. zhuǎn nán xiàng ér xún dōng lù, xiān guò gāo qióng zhī dòng yī, yòu guò nèi xuē sān qǔ yī, yòu guò gǒu tóu yán yī, jiē yǐ gāo xuán bù rù. yòu nán guò dào shí hòu xiá mén, yòu nán dé hé hé yán. qí yán yì dōng xiàng, nèi zhé nán liè chéng xiá, ér xiá dōng bì shàng juān hé hé èr xiān xiàng, yī zhě miào ruò tiān rán, bì fēi chén bǐ kě jiù. nán xiàng zhě sān, jí píng dì dào shì huáng péng yě. zhì chēng chén shān yǒu dòng sān jí, dì zhǐ qí nán ěr. wéi xī miàn yǔ wèi zhī qióng. chū qīng zhū dòng, guò běi dòng yī, dōng lù dòng wǔ, zhuǎn xī xiàng ér xún nán lù, suì rù píng dì yán. qí mén nán xiàng, chū rù yī cè, bù kān píng xíng, cè shēn āi běi yuán dōng xì ér shàng, nèi jìng jì qióng, wài guāng jiàn qiáng. shí huǒ jù jù qì běi yú, qìng yǔ fù yù chū qǔ, ér mù sè yì shàng, bù kān qī chí, nǎi xiè zhī chū. yì yǐ cǐ dòng jì tōng zhōng dòng, yǐ qióng liǎng duān, wú fù zhōng xié xi cǎi zhāi yǐ. nǎi cóng shān dōng běi yī lǐ, fù dǐ wáng shì. qìng yǔ zhī mǔ, yǐ jù cān xiāng dài. shì yè yuè sè shén jiǎo, ér wén jù chéng léi, qìng yǔ chè jǐ zhàng gōng kè, zhǔ pú jù dé ān qǐn.
出，復東循北麓，過洞門一，不甚深。轉南向而循東麓，先過高穹之洞一，又過內削三曲一，又過狗頭岩一，皆以高懸不入。又南過道十後峽門，又南得和合岩。其岩亦東向，內輒南裂成峽，而峽東壁上鐫和、合二仙像，衣褶妙若天然，必非塵筆可就。〔南向者三，即平地、道士、黃鵬也。《志》稱辰山有洞三級，第指其南耳。惟西面予未之窮。出青珠洞，過北洞一，東麓洞五，〕轉西向而循南麓，遂入平地岩。其門南向，初入欹側，不堪平行，側身挨北緣東隙而上，內境既穹，外光漸嬙。時火炬俱棄北隅，慶宇復欲出取，而暮色亦上，不堪棲遲，乃謝之出。亦以此洞既通中洞，已窮兩端，無復中擷xié採摘矣。乃從山東北一里，復抵王氏。慶宇之母，已具餐相待。是夜月色甚皎，而蚊聚成雷，慶宇撤己帳供客，主僕俱得安寢。

shí sì rì　 zǎo cān yú qìng yǔ chù, suì dōng xíng. guò yī jù luò, yòu dōng běi gòng sān lǐ, guò ǎi shān. qí shān zài yáo shān zhī xī, lí shuǐ zhī dōng, qí běi fù sǒng yī zhī, rú mǔ zhǐ zhī fù, nǎi shí shān zuì běi zhī shǒu fēng yě. shān nán yá xuē lì, xià yǒu bái yán dòng. dòng mén nán xiàng, sān dòu páng tōng qí nèi chuí shí, rú lián yè juǎn fù, xià duō tòu lòu, liè wèi zhī mén qí hòu shǎo xuē, ér xià zhé fù píng kuàng zhuǎn ér xī rù shù zhàng, réng nán tòu tiān guāng. chū dòng ér dōng, yǒu ān liǎng zhòng, ān hòu yòu yǒu dòng shén shuǎng, sēng zhì niú lán zhū lì yú zhōng, cǐ zhōng zhī diǎn zhuì míng shèng zhě rú cǐ! běi xiǎo shān zhī dǐng, yī xiǎo shí jiān lì, tè qǐ rú rén. shān zhī míng ǎi, yǐ ǎi yú zhòng shān yú jiàn qí lín xún, yù yǐ yǎ míng yì zhī, wèi néng yě.
十四日　早餐於慶宇處，遂東行。過一聚落，又東北共三里，過矮山。其山在堯山之西，灕水之東，其北復聳一枝，如拇指之附，乃石山最北之首峰也。山南崖削立，下有白岩洞。洞門南向，三竇旁通；其內垂石，如蓮葉卷覆，下多透漏，列為支門；其後少削，而下輒復平曠；轉而西入數丈，仍南透天光。出洞而東，有庵兩重，庵後又有洞甚爽，僧置牛欄豬笠於中，此中之點綴名勝者如此！北小山之頂，一小石尖立，特起如人。山之名「矮」，以矮於眾山；余見其嶙峋，欲以雅名易之，未能也。

yú shì dōng xiàng sù xiǎo xī xíng, gòng èr lǐ, dǐ yáo shān xī lù. yóu wáng fén zhī zuǒ dù yī xiǎo shí qiáo, nǎi shàng shān, rù gǔ shí shān fāng, gòng èr lǐ, dǐ yù xū diàn. qí chù shān huí chéng wù, xī xiàng kāi yáng, shuǐ zì shān hòu zhuǎn xiá ér lái, kě rùn kě gēng, míng tiān cì tián, ér tǔ rén é wèi tiān zǐ tián. yóu diàn yòu zhuǎn rù shān hòu, zé liǎng shān jiā ér chéng jiàn. nǎi nán xiàng sù jiàn bàn lǐ, yòu yú jiàn dōng shàng bàn lǐ, shǐ dēng lǐng jiǎo, yú shì cóng lǐng shàng wàng dōng běi zuì gāo fēng ér dēng. shì dé qiáo zhě, xún dì yáo miào suǒ zài. qí rén zhǐ zuì gāo fēng yuē: miào zài cǐ dǐng, jīn yǐ yí lù, wéi cún èr shí wèi shí, wú tā kě dǔ yě. nǎi yì dōng běi shàng, sān guò xiá jí, sān dēng sān jiàng. yòu èr lǐ, shǐ dēng dì yī gāo fēng, rán miào zhǐ wú yǐng xiǎng, bìng èr shí yì mò biàn yān. gài cǐ zhōng jiē shí fēng sēn lì, dé tǔ shān fǎn yǐ wèi yì, gù qún ér chēng zhī, yóu wú dì jiē tǔ shān ér ǒu dé yī shí fēng yě. dà shùn yú shān yǐ shǔ fù yǐng, yóu yǒu shǐ jì cāng wú zhī wén, ér fàng xūn hé yǔ yú cǐ zāi! ruò wèi shēng jiào nán jì dào, zé yòu bù dú cǐ shān yě. huò zhě yuē: shān shì yán yáo y o shān gāo de yàng zi. yòu huò yuē: xī wèi yáo rén suǒ xué, yǐ shēng yīn zhī tóng, suì é wèi guò huà suǒ jí. rú wò lóng zhī zhū gé, cǐ qǐ sān guó bǎn tú zāi! qí shān zhī dōng, shí fēng zǎn cóng, yǒu xī pán rào qí jiān, dāng jí dà bà zhī shàng liú, chū yú liào jiā cūn xī zhě yě.
於是東向溯小溪行，共二里，抵堯山西麓。由王墳之左渡一小石橋，乃上山，入古石山坊，共二里，抵玉虛殿。其處山回成塢，西向開洋，水自山後轉峽而來，可潤可耕，名天賜田，而土人訛為天子田。由殿右轉入山後，則兩山夾而成澗。乃南向溯澗半里，又逾澗東上半里，始登嶺角，於是從嶺上望東北最高峰而登。適得樵者，詢帝堯廟所在。其人指最高峰曰：「廟在此頂，今已移麓，惟存二石為識，無他可睹也。」乃益東北上，三過狹脊，三登三降。又二里，始登第一高峰，然廟址無影響，並二石亦莫辨焉。蓋此中皆石峰森立，得土山反以為異，故群而稱之，猶吾地皆土山而偶得一石峰也。大舜虞山已屬附影，猶有《史記》蒼梧之文，而放勛何與於此哉！若謂聲教南暨到，則又不獨此山也。或者曰：「山勢岩嶢yǎo山高的樣子。」又或曰：「昔為瑤人所穴，以聲音之同，遂訛為過化所及。如臥龍之諸葛，此豈三國版圖哉！」其山之東，石峰攢叢，有溪盤繞其間，當即大壩之上流，出於廖家〔村〕西者也。

píng tiào jiǔ zhī, réng wǔ lǐ xià, fàn yú yù xū diàn. yòu èr lǐ, dǐ shān lù xiǎo qiáo. wén qí běi yǒu yáo miào, nǎi xiàn zhōng yí yǐ biàn fú fú tiān là yán dōng gù shì zhě, qí dōng nán yǒu zhài shān jiǎo tiě fēng shān, qí míng pō zhe. nǎi yòu nán dù yī qiáo, yú shì dōng nán xún yáo shān nán lù ér qū, jiāng xiān tàn tiě fēng, suì kě xī nán zhuǎn jí zhài shān huáng jīn ér fǎn yě. wǔ lǐ, yǐ chū yáo shān dōng nán wù. qí nán shí fēng sēn sēn, ér dōng nán yī fēng, yóu zhēng zhēng wù tū. yú yí qí wèi tiě fēng shān, dé liǎng rén zì dōng lái, wèn zhī, yuē: tiě fēng zài xī, yǐ yú ér dōng yǐ! yú bù xìn, yuē: níng shī tiě fēng, cǐ zhēng zhēng zhě bù kě shī yě! yì dōng nán chí sōng huáng hu ng zhú zi jiān, fù dé yī xiǎo shā mí, xún tiě fēng, yuē: qián jí shì yǐ! chū lín, jiā yòu zhuǎn shí shān ér nán, jiāng dǐ zhēng zhēng tū fēng zhī xī, hū yī lǎo zhě yè zhàng zhì. zài xún zhī, zé jiā yòu ér zhuǎn zhě jí tiě fēng, qí dōng nán zhēng zhēng zhě nǎi tiān tóng guān hòu fēng, zhēng zhēng zhě kě wàng ér bù kě dēng, tiě fēng shān zé kě dēng ér bù kě rù. gài tiě fēng pō shì dú xiù, qí xià yǒu yán dòng, xī yǒu xiān liú jì, yuē: yǒu rén kāi dé tiě fēng shān, zhēn zhū jīn bǎo mǎn dān dān. gù xiān hòu duō záo yá tōng qiào zhě, jí jiāng dé qí mén, zhé zhuì shí bì sāi yān. lǎo zhě zhǐ yú xún nán lù biàn tàn, réng fǎn kān dōng lù, jù wú shēn rù róng shēn zhī qiào.
憑眺久之，仍五里下，飯於玉虛殿。又二里，抵山麓小橋。聞其北有堯廟，乃縣中移以便伏伏天臘嚴冬故事者，其東南有寨山角鐵峰山，其名頗著。乃又南渡一橋，於是東南循堯山南麓而趨，將先探鐵峰，遂可西南轉及寨山、黃金而返也。五里，已出堯山東南塢。其南石峰森森，而東南一峰，尤錚錚屼突。余疑其為鐵峰山，得兩人自東來，問之，曰：「鐵峰在西，已逾而東矣！」余不信，曰：「寧失鐵峰，此錚錚者不可失也！」益東南馳松篁huáng竹子間，復得一小沙彌，詢鐵峰，曰：「前即是矣！」出林，夾右轉石山而南，將抵錚錚突峰之西，忽一老者曳杖至。再詢之，則夾右而轉者即鐵峰，其東南錚錚者乃天童觀後峰，錚錚者可望而不可登，鐵峰山則可登而不可入。蓋鐵峰頗似獨秀，其下有岩洞，昔有仙留記，曰：「有人開得鐵峰山，真珠金寶滿擔擔。」故先後多鑿崖通竅者，及將得其門，輒墜石閉塞焉。老者指余循南麓遍探，仍返勘東麓，俱無深入容身之竅。

nǎi xī chí yī lǐ, zhuǎn rù nán qí. yòu yī lǐ dǐ lěng shuǐ táng. xiǎo qiáo kuà liú, jí yǒng xī nán ér qù, yī cūn yī shān zhú jiàn, yì yōu qī zhī shèng, ér qí rén bù zhī jué yě. cūn nán shí fēng rú píng, dōng xī héng gèn, cóng xī zuǐ wàng zhī, zhǐ báo ruò lì zhǐ. cóng qí yè dōng zhuǎn nán shān zhī ào, zé suì chū shān nán dà dào. shǐ chí ér xī, gòng sān lǐ guò wàn dòng sì, zé zhài shān zài qí xī yǐ. qí dì shí shān shǐ kāi, píng chóu rú dǐ, ér zhài shān wù lì qí zhōng. wàng qí dōng yá, qióng rán bì lì, xuán yá zhī shàng, yǒu shì fēi qiàn, ér bù jiàn qí jìng. zhuǎn xún shān nán, dǐ shān xī lù, nǎi lì jí běi shàng. dāng zhài shān xī běi yú, yá kāi yī xià, shàng jià héng liáng, nǎi yú liáng rù dòng, guàn fù ér dōng, tòu chū dōng yá, yǐ zài qiàn shì zhī nèi yǐ. yú shí jí yú dōng chū, xī dòng zhēn xíng jù bù jí xì àn. jí tòu dōng dòng, shǐ jiě yī qì xī, jìng tú tuō sù qí jiān, bù xiá gèng wèn tā shèng yǐ.
乃西馳一里，轉入南岐。又一里抵冷水塘。小橋跨流，急涌西南而去，一村依山逐澗，亦幽棲之勝，而其人不之覺也。村南石峰如屏，東西橫亘，從西嘴望之，只薄若立指。從其腋東轉南山之坳，則遂出山南大道。始馳而西，共三里過萬洞寺，則寨山在其西矣。其地石山始開，平疇如砥，而寨山兀立其中。望其東崖，穹然壁立，懸崖之上，有室飛嵌，而不見其徑。轉循山南，抵山西麓，乃歷級北上。當〔寨山〕西北隅，崖開一罅，上架橫樑，乃逾梁入洞，貫腹而東，透出東崖，已在嵌室之內矣。余時急於東出，西洞真形俱不及細按。及透東洞，始解衣憩息，竟圖托宿其間，不暇更問他勝矣。

shí wǔ rì　 zhài shān dòng zhōng duō wén, wú zhàng shuì bù néng shú. chén qǐ, xiǎo rì jí shè dòng ér rù, yú bù hòu guàn zhì, zhé biàn guān dòng zhōng. gài qí dòng xī běi dōng nán, qián hòu liǎng pì, ér zhōng zé tōng ài, jǐn róng yī rén. yóu xī lù shàng shān yāo, tòu rù fēi shí xià, xuán zhuǎn niè qí shàng, juǎn shí wèi qiáo, yǐ dá dòng mén. mén xī běi xiàng, mén nèi dòng jiè wèi liǎng, nán běi bìng liè, jù píng zhěng kě jū. běi dòng zhī hòu, jí tōng ài tòu fù chù yě, ài zhǎng sān zhàng. jì rù, jí kuān pì wèi yán, xuán rǔ chuí lián, yīn yūn zuǒ yòu, ér sēng jié wū yǎn qí mén. dōng yán shàng xià, jù jí chóng xuē, wéi wū zuǒ jiǎo yú fēi tái yī zhǎng, bù wèi wū yǎn. yú xiān shì zhōng yè wèi wén suǒ qū, shí chū zuò qí shàng. yuè sè dāng kōng, jiàn píng chóu rào lù, dào pàn yì shuǐ, zhì shén yōu kuàng. dōng yán zhī xià, yì yǒu shēn dòng, dì bù tòu míng. lù dāng shān lù, nán zhuǎn shǐ dé dōng shàng. yú jì chén cān, xī běi wàng huáng jīn yán pō jìn, jí qū yān, bù fù dōng xún xià dòng yě.
十五日　寨山洞中多蚊，無帳睡不能熟。晨起，曉日即射洞而入，余不候盥櫛，輒遍觀洞中。蓋其洞西北東南，前後兩辟，而中則通隘，僅容一人。由西麓上山腰，透入飛石下，旋轉躡其上，卷石為橋，以達洞門。門西北向，門內洞界為兩，南北並列，俱平整可居。北洞之後，即通隘透腹處也，隘長三丈。既入，即寬闢為岩，懸乳垂蓮，氤氳左右，而僧結屋掩其門。東岩上下，俱極崇削，惟屋左角余飛台一掌，不為屋掩。余先是中夜為蚊所驅，時出坐其上。月色當空，見平疇繞麓，稻畔溢水，致甚幽曠。東岩之下，亦有深洞，第不透明。路當山麓，南轉始得東上。余既晨餐，西北望黃金岩頗近，亟趨焉，不復東尋下洞也。

xià shān xī lù, guò zhú qiáo, yóu cūn běi xī běi xíng, sān lǐ, dǐ yán zhī yáng. qí shān gǔ lì lù běi, shàng yǒu shù shí rú guān yīn, yǒu fú shí rú xiā má, tǔ rén hū wèi má guǎi bài guān yīn. guǎi jí wā zhī tǔ míng yě. zì jiǔ yí yáo dòng, jù yǐ qǔ guǎi wèi wù. qí xià jí liè wèi dòng, dòng bù shēn ér gāo, nán běi jiāo tòu, qián dī hòu jùn. hòu mén zhī bàn, fù yǒu shí héng fēi, ruò jià hóng kōng zhōng, mén jiè wèi èr. jì nèi wài fēn qǐ, yì shàng xià céng fēn, yìng chè zhī jǐng, mò cǐ wèi shén, tǔ rén jù zhǐ cǐ wèi huáng jīn yán. yú jì dé zhī huáng gōng zhī wài, yòu jué cǐ dòng zhī qí, suī zhōng wú juān kè, ér xīn yǒu yú xìng xìng yùn. yóu dòng nèi shàng jī, běi chū jià hóng zhī xià, fǔ kàn běi lù, tuō jiàn jiāng zhí niè qí xià ér xī qù yān. jù zuò jiǔ zhī, réng nán xià chū dòng. qí yòu fù yǒu yī dòng, mén yì nán xiàng gāo liè, qí nèi zé shēn rù ér bù tòu, ruò zhòng xiá ér yǐ. yǐ cóng xī lù běi zhuǎn, shān zhī xī běi, yì yǒu yī dòng xī xiàng, zé zhōng qióng ér bù shēn, yì bù tòu. qí duì shān yǒu dōng xiàng zhī dòng, yǔ cǐ xiāng xiàng, ruò mén wǔ duì liè. qí dòng zé nèi fēn sì zhī rú shí zì. dōng běi èr mén zé wài tòu ér míng, rán dōng qí suǒ rù, běi nǎi xuán yá yě xī nán èr xiá zé nèi rù ér hēi, rán xī qí shàng ào, nán nǎi shēn tán yě. tuō jiàn zhī shuǐ zài dōng fēng zhī běi, dǐ cǐ dòng qián, zhuǎn běi xún shān. dāng dòng yǒu qiáo kuà zhī, qiáo nèi huì ér wèi chí, yì shān cóng shuǐ qū zhī ào yǐ. chū dòng, bù zhī qí míng, xīn chà qí yì, jiàn jí shuǐ chí zhōng zhě, gū wèn zhī. qí rén yuē: cǐ dòng wú míng. qí shàng gèng yǒu yī dòng, kě jī ér xún yě. jí cóng zhī. shì yǔ zhì bù wèi zǔ, pī qìng tòu yá ér shàng. nán běi liǎng shí píng bìng lì ér qǐ, wēi lù dāng qí zhōng, shén jùn. dòng zhì nán píng hòu, mén yì dōng xiàng, ér bù shèn hóng. mén zuǒ kè shí yī fāng, zé sòng rén yí jī yě, yán cǐ dòng shān huí shuǐ rào, dòng míng huáng jīn, wèi dōng pō jū shì xiāng huǒ yuàn. yán zhōng dōng pō tí é kě tà, yǔ jí mì zhī. dòng yòu yǒu jiù juān, shàng yǒu huáng jīn yán sān zì kě biàn. qí xià fāng suǒ shū, zé lè bō wú yú yǐ. shǐ zhī shì dòng wèi huáng jīn, ér qián nǎi qí dōng fēng zhī dòng. yī huáng jīn dòng ér jì néng dé tǔ rén zhī suǒ bù zhī, yòu néng zhī tǔ rén zhī suǒ wù zhǐ, qiě yòu zhī qí wèi míng xián suǒ yí dì dōng pō bù wén zhì guì wèi kě yí ěr. dòng nèi wú tā qí, ér běi zhuǎn shàng tòu tiān guāng, duàn yá bēng liū, wú jí kě pān. nǎi chū mén zuǒ, jiàn běi píng nèi xiá, yǒu lù shàng jī, dì wèi jī mǎng suǒ yì, yǔ shēn màn shī, bù kān zhì zú, yú jiǎ yǒng zhí qián, jìng wén bù néng cóng yān. jì dēng, zhuǎn ér nán, zé shàng dòng yě. dòng mén běi xiàng. mén wài jí màn jiāo luò, yú lǚ fēn ér jié duàn zhī, nǎi dé rù mén. mén nèi páng dòu wài tōng, zhòng lóu sān dié, xià fǔ shén shēn, shàng tiào yì yì, rán qí shàng jù wú jí xià kě pān. dì shì jiǔ zhī, jiàn zhōng dòng zhī nèi, yǒu páng dòu líng lóng, xuán xì wǎn zhuǎn, kě chuān ér shàng, dì ài ér céng zhé, sì tǐ nán shū. yú shì tuō yī chì tǐ, shé shēn huò hu yī zhǒng kūn chóng qū, suì chū shàng céng píng guǐ gé shàng, jù dòng kǒu fēi shí jià liáng zhī shàng, gāo hū jìng wén, jiǔ ér hòu zhì, yì yǐ qián fǎ jiào náo ér shēng, nǎi gòng xià yān.
下山西麓，過竹橋，由村北西北行，三里，抵岩之陽。其山骨立路北，上有豎石如觀音，有伏石如蝦蟆，土人呼為「蟆拐拜觀音」。 拐即蛙之土名也。自九疑瑤峒，俱以取拐為務。其下即裂為洞，洞不深而高，南北交透，前低後峻。後門之半，復有石橫飛，若駕虹空中，門界為二。既內外分啟，亦上下層分，映徹之景，莫此為甚，土人俱指此為黃金岩。余既得之黃公之外，又覺此洞之奇，雖中無鐫刻，而心有餘倖幸運。由洞內上躋，北出駕虹之下，俯瞰北麓，拖劍江直齧其下而西去焉。踞坐久之，仍南下出洞。其右復有一洞，門亦南向高裂，其內則深入而不透，若重峽而已。已從西麓北轉，山之西北，亦有一洞西向，則中穹而不深，亦不透。其對山有東向之洞，與此相向，若門廡對列。其洞則內分四支如「十」字。東北二門則外透而明，然東其所入，北乃懸崖也；西南二峽則內入而黑，然西其上奧，南乃深潭也。拖劍之水在東峰之北，抵此洞前，轉北循山。當洞有橋跨之，橋內匯而為池，亦山叢水曲之奧矣。出洞，不知其名，心詫其異，見汲水池中者，姑問之。其人曰：「此洞無名。其上更有一洞，可躋而尋也。」亟從之。適雨至不為阻，披箐透崖而上。南北兩石屏並立而起，微路當其中，甚峻。洞峙南屏後，門亦東向，而不甚宏。門左刻石一方，則宋人遺蹟也，言此洞山回水繞，洞名黃金，為東坡居士香火院。岩中東坡題額可拓，予急覓之。洞右有舊鐫，上有「黃金岩」三字可辨。其下方所書，則泐剝無餘矣。始知是洞為黃金，而前乃其東峰之洞。一黃金洞而既能得土人之所不知，又能知土人之所誤指，且又知其為名賢所遺；第東坡不聞至桂為可疑耳。洞內無他奇，而北轉上透天光，斷崖崩溜，無級可攀。乃出門左，見北屏內峽，有路上躋，第為積莽所翳，雨深蔓濕，不堪置足，余賈勇直前，靜聞不能從焉。既登，轉而南，則上洞也。洞門北向。門外棘蔓交絡，余縷分而節斷之，乃得入門。門內旁竇外通，重樓三疊，下俯甚深，上眺亦異，然其上俱無級罅可攀。諦視久之，見中洞之內，有旁竇〔玲瓏，懸隙宛轉，〕可穿而上，第隘而層折，四體難舒。於是脫衣赤體，蛇伸蠖huò一種昆蟲曲，遂出上層〔平庋閣上〕，踞洞口飛石駕梁之上，高呼靜聞，久而後至，亦以前法教猱而升，乃共下焉。

shí gù pū dài xià dòng qiáo duān shén jiǔ, jì xià, yuè qiáo jiāng xī qū píng fēng shān, yù gèng lù chéng gōng yán jì bìng hú tiān guān míng xù. huí wàng huáng jīn yán xià, qí xī běi lù zhū dòng yóu duō, nǎi fù yuè qiáo ér xī, suí tuō jiàn rào shān běi lù, qí chù yòu dé běi xiàng dòng èr, xī xiàng dòng sān, huò páng tòu duō mén, huò nèi jiā shēn xiá, yī shān zhī lù, mí bù qiàn kōng, ruò chuí yún fù jì yān. jí xī yī dòng mén, yì zì xī běi chuān tòu dōng nán, yì běi dī nán jùn, yǔ dōng fēng quē. wǔ, lìng gù pū xiān chuī wáng qìng yǔ chù, yú yǔ jìng wén xī wàng píng fēng shān ér qū. jiāng dù tuō jiàn shuǐ, wàng píng fēng huáng jīn liǎng shān zhī zhōng, yòu nán jiè yī shān, qí xià yǒu dòng běi xiàng, fù yū dào cóng zhī. zé qí dòng yì páng fēn liǎng mén, yī běi yī dōng, cǐ shān zhī dōng běi yú dòng yě. qí xī yǒu jí shàng jī, zài shàng ér jí bēng lù xuē, yòu yǒu dòng běi xiàng. qí qián yǒu yuán, qí hòu yǒu zuò, nǎi xī shí fàn yǔ suǒ tuō, suī hòu zuǒ shēn qiào kě rù, rán àn bù néng qióng. nǎi xià dǐ xī běi yú, zé páng tòu zhī dòng, zhōng kōng zhī xiá, yòu lián pì yān, pō yǔ huáng jīn yán zhī xī běi tóng. ér zhèng xī yī dòng, gāo qióng céng liè, fēn ná jié zhāng, cǐ yòu yǐ xióng lì jiàn qí, fēi xún cháng yǎo tiǎo kū yě. tǔ rén jiàn yǔ jiǔ rù, chà ér lái shì, yú hái wèn qí míng, zhī wèi fēi shí dòng. cóng cǐ suì xī dù shí yàn, gòng yī lǐ rù chéng gōng yán, lù dōng yá jì míng èr zhǐ. míng nǎi fàn chéng dà, jì nǎi hóu péng lǎo. yá gāo shí cè, wú cóng yuán shì, chāo lù shén jiǔ, yǒu shù zì zhōng bù néng biàn. shí yǐ guò wǔ, fù zhōng xiāo rán, nǎi chū yán běi qū wáng shì. bù bàn lǐ, guò yī cūn, yǐ yī zhì tī dǐ yā, fù jiān zhì yán zhōng, yuán shì shù zì, jǐn lù wú yí. fù yuán shì xī yá zhāng ān guó bēi, yǐ qí cǎo shū duō bō, yǒu shù zì bù biàn yān.
時顧仆待下洞橋端甚久，既下，越橋將西趨屏風山，欲更錄《程公岩記》並《壺天（觀）銘序》。回望黃金岩下，其西北麓諸洞尤多，乃復越橋而西，隨拖劍繞山北麓，其處又〔得〕北向洞二，西向洞三，或旁透多門，或內夾深峽，一山之麓，靡不嵌空，若垂雲覆冀焉。極西一洞門，亦自西北穿透東南，亦北低南峻，與東峰（缺。）午，令顧仆先炊王慶宇處，余與靜聞西望屏風山而趨。將度拖劍水，望〔屏風、黃金〕兩山之中，又南界一山，其下有洞北向，復迂道從之。則其洞亦旁分兩門，一北一東，此山之東北隅洞也。其西有級上躋，再上而級崩路削，又有洞北向。其前有垣，其後有座，乃昔時梵宇所託，雖後左深竅可入，然暗不能窮。乃下抵西北隅，則旁透之洞，中空之峽，又連辟焉，頗與黃金岩之西北同。而正西一洞，高穹層列，〔紛拿傑張，此〕又以雄厲見奇，〔非尋常窈窕窟也。〕土人見予久入，詫而來視，余還問其名，知為飛石洞。從此遂西度石堰，共一里入程公岩，錄東崖記、銘二紙。銘乃范成大，記乃侯彭老。崖高石側，無從緣拭，抄錄甚久，有數字終不能辨。時已過午，腹中枵然，乃出岩北趨王氏。不半里，過一村，以衣質梯抵押，復肩至岩中，緣拭數字，盡錄無遺。復緣拭西崖《張安國碑》，以其草書多剝，有數字不辨焉。

shí yǐ xià wǔ, yú shì chū dòng hái tī, běi èr lǐ, fàn yú wáng shì. wáng shì shā jī wèi shǔ, dài kè yù lóng. qí mǔ zài liú zhǐ sù, yú jí yú rù chéng, dì yǐ hú guī shī xià liú jū xiǎn bá wèi lù, jū xiǎn, shēng zhī nǎi láng. pān dèng fú shì, ér qìng yǔ fù fù ér qián qū. xī yī lǐ, rù dào shì yán dōng xiá mén, chuān rù dòng zhōng, shì zuǒ yá, zài dú bá, zhōng yǐ bō duō zhì. yòu xiào dé hú shī sān sì zì, nǎi rù dòng yòu yú zhī hòu yè, jí yǔ xià dòng píng dì yán tōng zhě. qí xì shǐ rù shén ài, shǎo jìn ér xī, zé gāo xià qióng rán, àn bù kě biàn. qìng yǔ yù qǔ huǒ wèi dǎo, yú yuē: bù ruò yǐ yú guǐ tàn wài wèi xī zhī dòng yě. suì réng chū dōng xiá, xún dōng lù ér běi, guò gǒu tóu dòng. dòng suī qí ér míng bù yǎ, jìng shě zhī. qí běi lù yòu yǒu yī dòng, běi mén yì dōng xiàng, wài ruò liè xià. pān xì ér shàng, lì zhuǎn sān qǔ, suì tòu sān chuāng, zhēn yǎo tiǎo zhī jiù gōng, líng lóng zhī zhuó zhu fèng de bié chēng yǔ yě. chū dòng zài běi, jí wèi gāo qióng zhī dòng. qí mén nán xiàng, shàng pán shān dǐng, yǔ běi zhī qīng zhū bìng. rù qí nèi, jí dōng zhuǎn ér shàng jī, yǐ ér běi zhuǎn, jiàn shàng jiàn hēi, suī chóng jùn zì yì, ér tòu lǎng dú qiān qi n qiàn quē, fēi jīn zhī suǒ xīn yàn yě. chū dòng, rì yǐ bó mù, suì bié qìng yǔ nán qū èr lǐ, guò píng fēng shān xī lù, zhì shì yǐ zhōu qí sì miàn yǐ. yòu sān lǐ, guò qī xīng yán, yòu yī lǐ, rù fú qiáo mén, fú qiáo gòng sān shí liù zhōu yún. zé lí yù yǐ sān rì yǐ.
時已下午，於是出洞還梯，北二里，飯於王氏。王氏殺雞為黍，待客愈隆。其母再留止宿，余急於入城，第以胡槻詩下劉居顯跋未錄，居顯，升之乃郎。攀凳拂拭，而慶宇復負而前趨。西一里，入道士岩東峽門，穿入洞中，拭左崖，再讀跋，終以剝多置。又校得胡詩三四字，乃入洞右隅之後腋，即與下洞平地岩通者。其隙始入甚隘，少進而西，則高下穹然，暗不可辨。慶宇欲取火為導，余曰：「不若以余晷探外未悉之洞也。」遂仍出東峽，循東麓而北，過狗頭洞。洞雖奇而名不雅，竟舍之。其北麓又有一洞，北門亦東向，外若裂罅。攀隙而上，歷轉三曲，遂透三窗，真窈窕之鷲宮，玲瓏之鷟zhuó鳳的別稱宇也。出洞再北，即為高穹之洞。其門南向，上盤山頂，與北之青珠並。入其內，即東轉而上躋，已而北轉，漸上漸黑，雖崇峻自異，而透朗獨慳qiān欠缺，非金之所心艷也。出洞，日已薄暮，遂別慶宇南趨二里，過屏風山西麓，至是已周其四面矣。又三里，過七星岩，又一里，入浮橋門，〔浮橋共三十六舟雲。〕則離寓已三日矣。