shí sān rì zǎo cù fàn, jí chū jìng fān chéng běi mén, guò dú xiù xī ān, kòu gàn gǔ, yǐ rù nèi guān lǐ chàn yǐ. dēng fēng zhī yuē, fù yù yí zhī tā rì. yú zhào yǔ qí tú líng shì qī, gū xiān yáng shuò, ér hòu lái cǐ. nǎi chū jiù rì mén, guò mù lóng nán dòng, yóu qí xià dù jiāng. hái wàng mù lóng dòng xià céng, fù yǒu dòng bīn jiāng chuān lù, yíng liú kě ài. shàng jiāng dōng yá, jí sù jiāng liú běi xíng, bù bàn lǐ, rù qiān fú gé, nǎi píng diàn yě. qián yǒu dà róng yī zhū. wèn suǒ wèi chén shān zhě, zì ān zhì dù tóu dōng jiē, sēng sú shǎo jí zhǎng jù wú yī zhī. nǎi dōng xiàng cāng mǎng xíng, jì jìn shān chù huò dé yī shí zhě, rú píng fēng yán gù shì. suí dà lù dōng běi wǔ lǐ, tiào yáo shān zài dōng, píng fēng yán zài nán, dú chén shān máng rán wú biàn. yī fù chú zhě, zhí ér wèn zhī, qí rén yuē:" yú shēng cháng yú cǐ, wèi wén suǒ wèi chén shān. wú yǐ, zé dōng nán shù lǐ yǒu zhài shān jiǎo, qí yán qián hòu xiāng tōng, huò jí cǐ yě." yú yù cóng zhī, jiāng dōng nán xíng, hū běi wàng yī shān, qù lù bù yī lǐ, ér qí shān qióng rán yǒu dòng, dòng kǒu yǒu shí dāng mén, zhě sè bān làn, biāo bǐng wén cǎi huàn fā yǒu yì. jí wèn hé míng, fù chú zhě yuē:" lǎo hǔ shān yě." yú wèi jìng wén:" hé bù xiān le cǐ, ér hòu mì chén shān." suì běi yóu qí xíng yī lǐ, dǐ shān xià. yǒu gēng zhě, zài wèn zhī, yǔ rú chū. nǎi wàng gāo jiǎ yǒng, suì xiān dēng dòng kǒu bān làn shí pàn, chuān rù kuà xià, qí nèi tiān guāng zì dǐng sì shè. yóu xià běi tòu qí fù, zài rù zhòng mén, zhī xiá hòu liè, céng guǐ shàng xuán, jù mò kě dù. fǎn nán xiàng zhòng mén nèi, pān yá shàng jī, suì lǚ céng lóu, pái huái wèi xià. hū yī rén lái hòu dòng qián, nǎi xià wèn zhī, yuē:" shì shān míng lǎo hǔ shān, shì dòng míng shī zǐ kǒu, yǐ xíng yě. yòu míng huáng péng yán, yǐ sè yě. shān qián yǒu sān dòng: xià yuē píng dì, zhōng yuē dào shì, shàng yuē huáng péng." shì yù wèi yú qián qū zhě. yú chū dòng, jiàn shān dǐng shí cóng cēn cuò, bù xiá yǔ qí rén yǔ, suì xún lù shàng jī. qí shí piàn piàn, jiē bīng léng tiě sè. jiǔ zhī xià lǐng, shí léng jiù yí, jí dào zhuǎn méi. fāng zhí zhú jiān, qián hòu zhě zì shān xià shì lěi l i nóng jù qū shàng, yǐn yú zuǒ rù dào shì yán. yán yì nán xiàng, zài huáng péng zhī dōng ér shāo xià, suǒ wèi zhōng dòng yě. dòng zhī qián bì, yòu juān lǐ yàn bì, zuǒ juān hú guī shī, jiē zèng liú shēng zhī zhě. shēng zhī jiā shān xià, dú shū dòng jiān, gù dāng dào jiē zhòng zhī. fú dú shī xù, shǐ zhī shì shān zhī jí wéi chén shān. yòu dé chén shān zhī bù dài wài suǒ, gèng qí shén. qián dé píng fēng yán yú jìn shān zhī zhǐ shì, yòu dé zhòng yǐn shān yú shí dēng zhī mó nǐ, ruò cǐ shān jìn rén jiē yǐ wéi fēi, jì dēng mò zhī qí shì, ér shù bǎi nián zhī yí jī, dú gěng rán zhēn shí míng bái shì wǒ yě, yòu shú tí xǐng ér shú hēi m dǎo àn zhōng yǐn dǎo zhī yé?
十三日 早促饭,即出靖藩城北门,过独秀西庵,叩绀谷,已入内官礼忏矣。登峰之约,复欲移之他日。余召与其徒灵室期,姑先阳朔,而后来此。乃出就日门,过木龙南洞,由其下渡江。还望木龙洞下层,复有洞滨江穿麓,潆流可爱。上江东涯,即溯江流北行,不半里,入千佛阁,乃平殿也。〔前有大榕一株。〕问所谓辰山者,自庵至渡头东街,僧俗少及长俱无一知。乃东向苍莽行,冀近山处或得一识者,如屏风岩故事。随大路东北五里,眺尧山在东,屏风岩在南,独辰山茫然无辨。一负刍者,执而问之,其人曰:“余生长于此,未闻所谓辰山。无已,则东南数里有寨山角,其岩前后相通,或即此也。”余欲从之,将东南行,忽北望一山,去路不一里,而其山穹然有洞,洞口有石当门,赭色斑烂,彪炳文采焕发有异。亟问何名,负刍者曰:“老虎山也。”余谓静闻:“何不先了此,而后觅辰山。”遂北由岐行一里,抵山下。有耕者,再问之,语如初。乃望高贾勇,遂先登洞口斑烂石畔,穿入跨下,其内天光自顶四射。由下北透其腹,再入重门,支峡后裂,层庋上悬,俱莫可度。返南向重门内,攀崖上跻,遂履层楼,徘徊未下。忽一人来候洞前,乃下问之,曰:“是山名老虎山,是洞名狮子口,以形也。又名黄鹏岩,以色也。山前有三洞:下曰平地,中曰道士,上曰黄鹏。”似欲为余前驱者。余出洞,见山顶石丛参错,不暇与其人语,遂循路上跻。其石片片,皆冰棱铁色。久之下岭,石棱就夷,棘道转没。方踯躅间,前候者自山下释耒lěi农具趋上,引余左入道士岩。岩亦南向,在黄鹏之东而稍下,所谓中洞也。洞之前壁,右镌李彦弼,左镌胡槻诗,皆赠刘升之者。升之家山下,读书洞间,故当道皆重之。拂读诗叙,始知是山之即为辰山。又得辰山之不待外索,更奇甚。前得屏风岩于近山之指示,又得中隐山于时登之摹拟,若此山近人皆以为非,既登莫知其是,而数百年之遗迹,独耿然真实明白示我也,又孰提醒而孰嘿mò导暗中引导之耶?
yú jiù yán lù shī, yīn lìng gù pū suí dǎo zhě wǎng qí jiā jiù chuī, qí rén xīn rán tóng qù. lù wèi jìng, qí rén fù lái, hòu wǎng jiù cān, yú nǎi suí zhī chuān dōng cè mén ér chū. qí mén nèi pōu zhòng kān, wài sǒng xiá bì. dōng xiàng xià shān, yǐ wéi qí jiā bù yuǎn, zhān tiào wú jìn cūn, shǐ zhī shàng zài dōng běi yī lǐ wài yě. qí rén xìng wáng míng shì róng, hào qìng zì, shān sì páng wéi zī xìng zuì jìn, wèi shān zhī zhǔ. dǐ wáng shì, zhǔ rén bèi cān jiā dòu, qiě liú sù yān. yú jiàn yáo shān jiàn jìn, nǐ wèi míng rì yóu, yīn yú y biǎo shì yīng yǔn qí qǐng, ér yǐ yú guǐ shí jiān suǒ jìn shèng. qìng zì nǎi jiān tī shù jù qián dǎo, wèi qīng zhū dòng yóu. bù yuē ér suí zhě shù shí rén, jiē wáng xìng. suì fù qū chén shān běi lù.
余就岩录诗,因令顾仆随导者往其家就炊,其人欣然同去。录未竟,其人复来,候往就餐,余乃随之穿东侧门而出。其门内剖重龛,外耸峡壁。东向下山,以为其家不远,瞻眺无近村,始知尚在东北一里外也。其人姓王名世荣,号庆字,山四旁惟兹姓最近,为山之主。抵王氏,主人备餐加豆,且留宿焉。余见尧山渐近,拟为明日游,因俞yú表示应允其请,而以余晷时间索近胜。庆字乃肩梯束炬前导,为青珠洞游。不约而随者数十人,皆王姓。遂复趋辰山北麓。
qí dòng běi xiàng, liè xiá shàng bìng shān dǐng, nèi jiè liǎng céng. shǐ xiàng nán, rù shí yú zhàng, nǎi pān yá ér shàng, qí zhōng qióng lóng ér àn. shāo zhuǎn ér xī, nǎi shù tī xiàng běi yá shàng jī. jì dēng, suì běi rù xiá zhōng wǔ zhàng yú, tòu chū héng xiá. qí xiá dōng xī héng gèn, shàng gāo jù bú jiàn dǐng. yóu dōng xíng sì wǔ zhàng, jiàn pì shēng guāng, yǒu dà shí zhù zhōng xuán. rào chū zhù xī, qí xiá yòu nán běi shù liè: nán rù ér lín dòng dǐ, jí qióng lóng àn dǐng zhī shàng yě běi chū ér lín dòng mén, jí liè xiá fēn céng zhī diān yě. dòng mén zhōng liè èr zhù, pōu wèi yī mén èr chuāng, yán yǐng nèi shè, zhèng dāng yuán zhù. yú chà yǐ wéi qí, ér dǎo zhě yuē:" wèi yě." zhuǎn cóng héng xiá kǒu, yòu yóu xī xíng sì wǔ zhàng, yǒu qiào nán rù, shén ài. xī qù yī chì tǐ, fú dì shé shēn yǐ jìn. qí xué zhǎng sān zhàng, dà jǐn rú tǒng, yòu qū zhé ér yǒu zhōng xuán zhī zhù, ruò fàn mú zǐ rén zhī shēn ér wèi zhī qiào zhě. shí cóng yóu liǎng rén yǐ huǒ jù xiān rù, yú jì zhī. bàn shǎng ér dù, jí xī zhuì dù bǎn, rán hòu hòu rù zhě dé dǐng zhǒng ér rù, jǐ jī hū dù yī rén xū mó ái yī shí yǐ. guò ài, dòng fù qióng rán, shàng chóng xià xiàn, nǎi fǔ nán jiàng, chuí rǔ fēn liè, jiǒng yǔ wài yì. dǎo zhě yuē:" wèi yě!" yòu xī yú yī liáng, liáng héng nán běi ruò yù, xià kě yóu xué yǐ zhuì, shàng kě jié liáng ér dù. yuè liáng xī xià, shí rǔ yù qí. sì wā jì qióng, fù zhuǎn běi shàng, mǐ lì yíng móu, mí gèng jiā zhuǎn mí shèng. gài cǐ dòng yǔ shān nán zhī huáng péng zhèng nán běi xiāng dāng, ér nán zé céng dié xuān lǎng, dí lǜ yí shén, kě yǐ jiǔ tuō běi zé zhòng qiáng xiǎn xī, hài xīn dòng mù, suǒ yí zàn yóu. xún yī shān jiē kōng, qí huán zhì fēn mén zhě suī duō, wú yú cǐ èr miào yǐ. běi xiàng kāi dòng mén zhě sān, cǐ wèi zhōng, dōng xī èr mén jù qiǎn.
其洞北向,裂峡上并山顶,内界两层。始向南,入十余丈,乃攀崖而上,其中穹窿而暗。稍转而西,乃竖梯向北崖上跻。既登,遂北入峡中五丈余,透出横峡。其峡东西横亘,上高俱不见顶。由东行四五丈,渐辟生光,有大石柱中悬。绕出柱西,其峡又南北竖裂:南入而临洞底,即穹窿暗顶之上也;北出而临洞门,即裂峡分层之巅也。洞门中列二柱,剖为一门二窗,延影内射,正当圆柱。余诧以为奇,而导者曰:“未也。”转从横峡口,又由西行四五丈,有窍南入,甚隘。悉去衣赤体,伏地蛇伸以进。其穴长三丈,大仅如筒,又曲折而有中悬之柱,若范模子人之身而为之窍者。时从游两人以火炬先入,余继之。半晌而度,即西坠度板,然后后入者得顶踵而入,几几乎度一人须磨捱一时矣。过隘,洞复穹然,上崇下陷,乃俯南降,垂乳纷列,迥与外异。导者曰:“未也!”又西逾一梁,梁横〔南北〕若阈,下可由穴以坠,上可截梁而度。越梁西下,石乳愈奇。四洼既穷,复转北上,靡丽盈眸,弥更加转弥胜。盖此洞与山南之黄鹏正南北相当,而南则层叠轩朗,涤虑怡神,可以久托;北则重嫱险巇,骇心恫目,所宜暂游。洵一山皆空,其环峙分门者虽多,无逾此二妙矣。〔北向开洞门者三,此为中,东西二门俱浅。〕
chū, fù dōng xún běi lù, guò dòng mén yī, bù shèn shēn. zhuǎn nán xiàng ér xún dōng lù, xiān guò gāo qióng zhī dòng yī, yòu guò nèi xuē sān qǔ yī, yòu guò gǒu tóu yán yī, jiē yǐ gāo xuán bù rù. yòu nán guò dào shí hòu xiá mén, yòu nán dé hé hé yán. qí yán yì dōng xiàng, nèi zhé nán liè chéng xiá, ér xiá dōng bì shàng juān hé hé èr xiān xiàng, yī zhě miào ruò tiān rán, bì fēi chén bǐ kě jiù. nán xiàng zhě sān, jí píng dì dào shì huáng péng yě. zhì chēng chén shān yǒu dòng sān jí, dì zhǐ qí nán ěr. wéi xī miàn yǔ wèi zhī qióng. chū qīng zhū dòng, guò běi dòng yī, dōng lù dòng wǔ, zhuǎn xī xiàng ér xún nán lù, suì rù píng dì yán. qí mén nán xiàng, chū rù yī cè, bù kān píng xíng, cè shēn āi běi yuán dōng xì ér shàng, nèi jìng jì qióng, wài guāng jiàn qiáng. shí huǒ jù jù qì běi yú, qìng yǔ fù yù chū qǔ, ér mù sè yì shàng, bù kān qī chí, nǎi xiè zhī chū. yì yǐ cǐ dòng jì tōng zhōng dòng, yǐ qióng liǎng duān, wú fù zhōng xié xi cǎi zhāi yǐ. nǎi cóng shān dōng běi yī lǐ, fù dǐ wáng shì. qìng yǔ zhī mǔ, yǐ jù cān xiāng dài. shì yè yuè sè shén jiǎo, ér wén jù chéng léi, qìng yǔ chè jǐ zhàng gōng kè, zhǔ pú jù dé ān qǐn.
出,复东循北麓,过洞门一,不甚深。转南向而循东麓,先过高穹之洞一,又过内削三曲一,又过狗头岩一,皆以高悬不入。又南过道十后峡门,又南得和合岩。其岩亦东向,内辄南裂成峡,而峡东壁上镌和、合二仙像,衣褶妙若天然,必非尘笔可就。〔南向者三,即平地、道士、黄鹏也。《志》称辰山有洞三级,第指其南耳。惟西面予未之穷。出青珠洞,过北洞一,东麓洞五,〕转西向而循南麓,遂入平地岩。其门南向,初入欹侧,不堪平行,侧身挨北缘东隙而上,内境既穹,外光渐嫱。时火炬俱弃北隅,庆宇复欲出取,而暮色亦上,不堪栖迟,乃谢之出。亦以此洞既通中洞,已穷两端,无复中撷xié采摘矣。乃从山东北一里,复抵王氏。庆宇之母,已具餐相待。是夜月色甚皎,而蚊聚成雷,庆宇撤己帐供客,主仆俱得安寝。
shí sì rì zǎo cān yú qìng yǔ chù, suì dōng xíng. guò yī jù luò, yòu dōng běi gòng sān lǐ, guò ǎi shān. qí shān zài yáo shān zhī xī, lí shuǐ zhī dōng, qí běi fù sǒng yī zhī, rú mǔ zhǐ zhī fù, nǎi shí shān zuì běi zhī shǒu fēng yě. shān nán yá xuē lì, xià yǒu bái yán dòng. dòng mén nán xiàng, sān dòu páng tōng qí nèi chuí shí, rú lián yè juǎn fù, xià duō tòu lòu, liè wéi zhī mén qí hòu shǎo xuē, ér xià zhé fù píng kuàng zhuǎn ér xī rù shù zhàng, réng nán tòu tiān guāng. chū dòng ér dōng, yǒu ān liǎng chóng, ān hòu yòu yǒu dòng shén shuǎng, sēng zhì niú lán zhū lì yú zhōng, cǐ zhōng zhī diǎn zhuì míng shèng zhě rú cǐ! běi xiǎo shān zhī dǐng, yī xiǎo shí jiān lì, tè qǐ rú rén. shān zhī míng" ǎi", yǐ ǎi yú zhòng shān yú jiàn qí lín xún, yù yǐ yǎ míng yì zhī, wèi néng yě.
十四日 早餐于庆宇处,遂东行。过一聚落,又东北共三里,过矮山。其山在尧山之西,漓水之东,其北复耸一枝,如拇指之附,乃石山最北之首峰也。山南崖削立,下有白岩洞。洞门南向,三窦旁通;其内垂石,如莲叶卷覆,下多透漏,列为支门;其后少削,而下辄复平旷;转而西入数丈,仍南透天光。出洞而东,有庵两重,庵后又有洞甚爽,僧置牛栏猪笠于中,此中之点缀名胜者如此!北小山之顶,一小石尖立,特起如人。山之名“矮”,以矮于众山;余见其嶙峋,欲以雅名易之,未能也。
yú shì dōng xiàng sù xiǎo xī xíng, gòng èr lǐ, dǐ yáo shān xī lù. yóu wáng fén zhī zuǒ dù yī xiǎo shí qiáo, nǎi shàng shān, rù gǔ shí shān fāng, gòng èr lǐ, dǐ yù xū diàn. qí chù shān huí chéng wù, xī xiàng kāi yáng, shuǐ zì shān hòu zhuǎn xiá ér lái, kě rùn kě gēng, míng tiān cì tián, ér tǔ rén é wèi tiān zǐ tián. yóu diàn yòu zhuǎn rù shān hòu, zé liǎng shān jiā ér chéng jiàn. nǎi nán xiàng sù jiàn bàn lǐ, yòu yú jiàn dōng shàng bàn lǐ, shǐ dēng lǐng jiǎo, yú shì cóng lǐng shàng wàng dōng běi zuì gāo fēng ér dēng. shì dé qiáo zhě, xún dì yáo miào suǒ zài. qí rén zhǐ zuì gāo fēng yuē:" miào zài cǐ dǐng, jīn yǐ yí lù, wéi cún èr shí wèi shí, wú tā kě dǔ yě." nǎi yì dōng běi shàng, sān guò xiá jí, sān dēng sān jiàng. yòu èr lǐ, shǐ dēng dì yī gāo fēng, rán miào zhǐ wú yǐng xiǎng, bìng èr shí yì mò biàn yān. gài cǐ zhōng jiē shí fēng sēn lì, dé tǔ shān fǎn yǐ wéi yì, gù qún ér chēng zhī, yóu wú dì jiē tǔ shān ér ǒu dé yī shí fēng yě. dà shùn yú shān yǐ shǔ fù yǐng, yóu yǒu shǐ jì cāng wú zhī wén, ér fàng xūn hé yǔ yú cǐ zāi! ruò wèi shēng jiào nán jì dào, zé yòu bù dú cǐ shān yě. huò zhě yuē:" shān shì yán yáo y o shān gāo de yàng zi." yòu huò yuē:" xī wèi yáo rén suǒ xué, yǐ shēng yīn zhī tóng, suì é wèi guò huà suǒ jí. rú wò lóng zhī zhū gě, cǐ qǐ sān guó bǎn tú zāi!" qí shān zhī dōng, shí fēng zǎn cóng, yǒu xī pán rào qí jiān, dāng jí dà bà zhī shàng liú, chū yú liào jiā cūn xī zhě yě.
于是东向溯小溪行,共二里,抵尧山西麓。由王坟之左渡一小石桥,乃上山,入古石山坊,共二里,抵玉虚殿。其处山回成坞,西向开洋,水自山后转峡而来,可润可耕,名天赐田,而土人讹为天子田。由殿右转入山后,则两山夹而成涧。乃南向溯涧半里,又逾涧东上半里,始登岭角,于是从岭上望东北最高峰而登。适得樵者,询帝尧庙所在。其人指最高峰曰:“庙在此顶,今已移麓,惟存二石为识,无他可睹也。”乃益东北上,三过狭脊,三登三降。又二里,始登第一高峰,然庙址无影响,并二石亦莫辨焉。盖此中皆石峰森立,得土山反以为异,故群而称之,犹吾地皆土山而偶得一石峰也。大舜虞山已属附影,犹有《史记》苍梧之文,而放勋何与于此哉!若谓声教南暨到,则又不独此山也。或者曰:“山势岩峣yǎo山高的样子。”又或曰:“昔为瑶人所穴,以声音之同,遂讹为过化所及。如卧龙之诸葛,此岂三国版图哉!”其山之东,石峰攒丛,有溪盘绕其间,当即大坝之上流,出于廖家〔村〕西者也。
píng tiào jiǔ zhī, réng wǔ lǐ xià, fàn yú yù xū diàn. yòu èr lǐ, dǐ shān lù xiǎo qiáo. wén qí běi yǒu yáo miào, nǎi xiàn zhōng yí yǐ biàn fú fú tiān là yán dōng gù shì zhě, qí dōng nán yǒu zhài shān jiǎo tiě fēng shān, qí míng pō zhe. nǎi yòu nán dù yī qiáo, yú shì dōng nán xún yáo shān nán lù ér qū, jiāng xiān tàn tiě fēng, suì kě xī nán zhuǎn jí zhài shān huáng jīn ér fǎn yě. wǔ lǐ, yǐ chū yáo shān dōng nán wù. qí nán shí fēng sēn sēn, ér dōng nán yī fēng, yóu zhēng zhēng wù tū. yú yí qí wèi tiě fēng shān, dé liǎng rén zì dōng lái, wèn zhī, yuē:" tiě fēng zài xī, yǐ yú ér dōng yǐ!" yú bù xìn, yuē:" níng shī tiě fēng, cǐ zhēng zhēng zhě bù kě shī yě!" yì dōng nán chí sōng huáng hu ng zhú zi jiān, fù dé yī xiǎo shā mí, xún tiě fēng, yuē:" qián jí shì yǐ!" chū lín, jiā yòu zhuǎn shí shān ér nán, jiāng dǐ zhēng zhēng tū fēng zhī xī, hū yī lǎo zhě yè zhàng zhì. zài xún zhī, zé jiā yòu ér zhuǎn zhě jí tiě fēng, qí dōng nán zhēng zhēng zhě nǎi tiān tóng guān hòu fēng, zhēng zhēng zhě kě wàng ér bù kě dēng, tiě fēng shān zé kě dēng ér bù kě rù. gài tiě fēng pō shì dú xiù, qí xià yǒu yán dòng, xī yǒu xiān liú jì, yuē:" yǒu rén kāi dé tiě fēng shān, zhēn zhū jīn bǎo mǎn dān dān." gù xiān hòu duō záo yá tōng qiào zhě, jí jiāng dé qí mén, zhé zhuì shí bì sè yān. lǎo zhě zhǐ yú xún nán lù biàn tàn, réng fǎn kān dōng lù, jù wú shēn rù róng shēn zhī qiào.
凭眺久之,仍五里下,饭于玉虚殿。又二里,抵山麓小桥。闻其北有尧庙,乃县中移以便伏伏天腊严冬故事者,其东南有寨山角铁峰山,其名颇著。乃又南渡一桥,于是东南循尧山南麓而趋,将先探铁峰,遂可西南转及寨山、黄金而返也。五里,已出尧山东南坞。其南石峰森森,而东南一峰,尤铮铮屼突。余疑其为铁峰山,得两人自东来,问之,曰:“铁峰在西,已逾而东矣!”余不信,曰:“宁失铁峰,此铮铮者不可失也!”益东南驰松篁huáng竹子间,复得一小沙弥,询铁峰,曰:“前即是矣!”出林,夹右转石山而南,将抵铮铮突峰之西,忽一老者曳杖至。再询之,则夹右而转者即铁峰,其东南铮铮者乃天童观后峰,铮铮者可望而不可登,铁峰山则可登而不可入。盖铁峰颇似独秀,其下有岩洞,昔有仙留记,曰:“有人开得铁峰山,真珠金宝满担担。”故先后多凿崖通窍者,及将得其门,辄坠石闭塞焉。老者指余循南麓遍探,仍返勘东麓,俱无深入容身之窍。
nǎi xī chí yī lǐ, zhuǎn rù nán qí. yòu yī lǐ dǐ lěng shuǐ táng. xiǎo qiáo kuà liú, jí yǒng xī nán ér qù, yī cūn yī shān zhú jiàn, yì yōu qī zhī shèng, ér qí rén bù zhī jué yě. cūn nán shí fēng rú píng, dōng xī héng gèn, cóng xī zuǐ wàng zhī, zhǐ báo ruò lì zhǐ. cóng qí yè dōng zhuǎn nán shān zhī ào, zé suì chū shān nán dà dào. shǐ chí ér xī, gòng sān lǐ guò wàn dòng sì, zé zhài shān zài qí xī yǐ. qí dì shí shān shǐ kāi, píng chóu rú dǐ, ér zhài shān wù lì qí zhōng. wàng qí dōng yá, qióng rán bì lì, xuán yá zhī shàng, yǒu shì fēi qiàn, ér bú jiàn qí jìng. zhuǎn xún shān nán, dǐ shān xī lù, nǎi lì jí běi shàng. dāng zhài shān xī běi yú, yá kāi yī xià, shàng jià héng liáng, nǎi yú liáng rù dòng, guàn fù ér dōng, tòu chū dōng yá, yǐ zài qiàn shì zhī nèi yǐ. yú shí jí yú dōng chū, xī dòng zhēn xíng jù bù jí xì àn. jí tòu dōng dòng, shǐ jiě yī qì xī, jìng tú tuō sù qí jiān, bù xiá gèng wèn tā shèng yǐ.
乃西驰一里,转入南岐。又一里抵冷水塘。小桥跨流,急涌西南而去,一村依山逐涧,亦幽栖之胜,而其人不之觉也。村南石峰如屏,东西横亘,从西嘴望之,只薄若立指。从其腋东转南山之坳,则遂出山南大道。始驰而西,共三里过万洞寺,则寨山在其西矣。其地石山始开,平畴如砥,而寨山兀立其中。望其东崖,穹然壁立,悬崖之上,有室飞嵌,而不见其径。转循山南,抵山西麓,乃历级北上。当〔寨山〕西北隅,崖开一罅,上架横梁,乃逾梁入洞,贯腹而东,透出东崖,已在嵌室之内矣。余时急于东出,西洞真形俱不及细按。及透东洞,始解衣憩息,竟图托宿其间,不暇更问他胜矣。
shí wǔ rì zhài shān dòng zhōng duō wén, wú zhàng shuì bù néng shú. chén qǐ, xiǎo rì jí shè dòng ér rù, yú bù hòu guàn zhì, zhé biàn guān dòng zhōng. gài qí dòng xī běi dōng nán, qián hòu liǎng pì, ér zhōng zé tōng ài, jǐn róng yī rén. yóu xī lù shàng shān yāo, tòu rù fēi shí xià, xuán zhuǎn niè qí shàng, juǎn shí wèi qiáo, yǐ dá dòng mén. mén xī běi xiàng, mén nèi dòng jiè wèi liǎng, nán běi bìng liè, jù píng zhěng kě jū. běi dòng zhī hòu, jí tōng ài tòu fù chù yě, ài zhǎng sān zhàng. jì rù, jí kuān pì wèi yán, xuán rǔ chuí lián, yīn yūn zuǒ yòu, ér sēng jié wū yǎn qí mén. dōng yán shàng xià, jù jí chóng xuē, wéi wū zuǒ jiǎo yú fēi tái yī zhǎng, bù wéi wū yǎn. yú xiān shì zhōng yè wèi wén suǒ qū, shí chū zuò qí shàng. yuè sè dāng kōng, jiàn píng chóu rào lù, dào pàn yì shuǐ, zhì shén yōu kuàng. dōng yán zhī xià, yì yǒu shēn dòng, dì bù tòu míng. lù dāng shān lù, nán zhuǎn shǐ dé dōng shàng. yú jì chén cān, xī běi wàng huáng jīn yán pō jìn, jí qū yān, bù fù dōng xún xià dòng yě.
十五日 寨山洞中多蚊,无帐睡不能熟。晨起,晓日即射洞而入,余不候盥栉,辄遍观洞中。盖其洞西北东南,前后两辟,而中则通隘,仅容一人。由西麓上山腰,透入飞石下,旋转蹑其上,卷石为桥,以达洞门。门西北向,门内洞界为两,南北并列,俱平整可居。北洞之后,即通隘透腹处也,隘长三丈。既入,即宽辟为岩,悬乳垂莲,氤氲左右,而僧结屋掩其门。东岩上下,俱极崇削,惟屋左角余飞台一掌,不为屋掩。余先是中夜为蚊所驱,时出坐其上。月色当空,见平畴绕麓,稻畔溢水,致甚幽旷。东岩之下,亦有深洞,第不透明。路当山麓,南转始得东上。余既晨餐,西北望黄金岩颇近,亟趋焉,不复东寻下洞也。
xià shān xī lù, guò zhú qiáo, yóu cūn běi xī běi xíng, sān lǐ, dǐ yán zhī yáng. qí shān gǔ lì lù běi, shàng yǒu shù shí rú guān yīn, yǒu fú shí rú há ma, tǔ rén hū wèi" má guǎi bài guān yīn". guǎi jí wā zhī tǔ míng yě. zì jiǔ yí yáo dòng, jù yǐ qǔ guǎi wèi wù. qí xià jí liè wèi dòng, dòng bù shēn ér gāo, nán běi jiāo tòu, qián dī hòu jùn. hòu mén zhī bàn, fù yǒu shí héng fēi, ruò jià hóng kōng zhōng, mén jiè wèi èr. jì nèi wài fēn qǐ, yì shàng xià céng fēn, yìng chè zhī jǐng, mò cǐ wéi shèn, tǔ rén jù zhǐ cǐ wèi huáng jīn yán. yú jì dé zhī huáng gōng zhī wài, yòu jué cǐ dòng zhī qí, suī zhōng wú juān kè, ér xīn yǒu yú xìng xìng yùn. yóu dòng nèi shàng jī, běi chū jià hóng zhī xià, fǔ kàn běi lù, tuō jiàn jiāng zhí niè qí xià ér xī qù yān. jù zuò jiǔ zhī, réng nán xià chū dòng. qí yòu fù yǒu yī dòng, mén yì nán xiàng gāo liè, qí nèi zé shēn rù ér bù tòu, ruò zhòng xiá ér yǐ. yǐ cóng xī lù běi zhuǎn, shān zhī xī běi, yì yǒu yī dòng xī xiàng, zé zhōng qióng ér bù shēn, yì bù tòu. qí duì shān yǒu dōng xiàng zhī dòng, yǔ cǐ xiāng xiàng, ruò mén wǔ duì liè. qí dòng zé nèi fēn sì zhī rú" shí" zì. dōng běi èr mén zé wài tòu ér míng, rán dōng qí suǒ rù, běi nǎi xuán yá yě xī nán èr xiá zé nèi rù ér hēi, rán xī qí shàng ào, nán nǎi shēn tán yě. tuō jiàn zhī shuǐ zài dōng fēng zhī běi, dǐ cǐ dòng qián, zhuǎn běi xún shān. dāng dòng yǒu qiáo kuà zhī, qiáo nèi huì ér wèi chí, yì shān cóng shuǐ qū zhī ào yǐ. chū dòng, bù zhī qí míng, xīn chà qí yì, jiàn jí shuǐ chí zhōng zhě, gū wèn zhī. qí rén yuē:" cǐ dòng wú míng. qí shàng gèng yǒu yī dòng, kě jī ér xún yě." jí cóng zhī. shì yǔ zhì bù wéi zǔ, pī qìng tòu yá ér shàng. nán běi liǎng shí píng bìng lì ér qǐ, wēi lù dāng qí zhōng, shén jùn. dòng zhì nán píng hòu, mén yì dōng xiàng, ér bù shèn hóng. mén zuǒ kè shí yī fāng, zé sòng rén yí jī yě, yán cǐ dòng shān huí shuǐ rào, dòng míng huáng jīn, wèi dōng pō jū shì xiāng huǒ yuàn. yán zhōng dōng pō tí é kě tà, yǔ jí mì zhī. dòng yòu yǒu jiù juān, shàng yǒu" huáng jīn yán" sān zì kě biàn. qí xià fāng suǒ shū, zé lè bō wú yú yǐ. shǐ zhī shì dòng wèi huáng jīn, ér qián nǎi qí dōng fēng zhī dòng. yī huáng jīn dòng ér jì néng dé tǔ rén zhī suǒ bù zhī, yòu néng zhī tǔ rén zhī suǒ wù zhǐ, qiě yòu zhī qí wéi míng xián suǒ yí dì dōng pō bù wén zhì guì wèi kě yí ěr. dòng nèi wú tā qí, ér běi zhuǎn shàng tòu tiān guāng, duàn yá bēng liū, wú jí kě pān. nǎi chū mén zuǒ, jiàn běi píng nèi xiá, yǒu lù shàng jī, dì wèi jī mǎng suǒ yì, yǔ shēn màn shī, bù kān zhì zú, yú jiǎ yǒng zhí qián, jìng wén bù néng cóng yān. jì dēng, zhuǎn ér nán, zé shàng dòng yě. dòng mén běi xiàng. mén wài jí màn jiāo luò, yú lǚ fēn ér jié duàn zhī, nǎi dé rù mén. mén nèi páng dòu wài tōng, chóng lóu sān dié, xià fǔ shén shēn, shàng tiào yì yì, rán qí shàng jù wú jí xià kě pān. dì shì jiǔ zhī, jiàn zhōng dòng zhī nèi, yǒu páng dòu líng lóng, xuán xì wǎn zhuǎn, kě chuān ér shàng, dì ài ér céng zhé, sì tǐ nán shū. yú shì tuō yī chì tǐ, shé shēn huò hu yī zhǒng kūn chóng qū, suì chū shàng céng píng guǐ gé shàng, jù dòng kǒu fēi shí jià liáng zhī shàng, gāo hū jìng wén, jiǔ ér hòu zhì, yì yǐ qián fǎ jiào náo ér shēng, nǎi gòng xià yān.
下山西麓,过竹桥,由村北西北行,三里,抵岩之阳。其山骨立路北,上有竖石如观音,有伏石如虾蟆,土人呼为“蟆拐拜观音”。 拐即蛙之土名也。自九疑瑶峒,俱以取拐为务。其下即裂为洞,洞不深而高,南北交透,前低后峻。后门之半,复有石横飞,若驾虹空中,门界为二。既内外分启,亦上下层分,映彻之景,莫此为甚,土人俱指此为黄金岩。余既得之黄公之外,又觉此洞之奇,虽中无镌刻,而心有余幸幸运。由洞内上跻,北出驾虹之下,俯瞰北麓,拖剑江直啮其下而西去焉。踞坐久之,仍南下出洞。其右复有一洞,门亦南向高裂,其内则深入而不透,若重峡而已。已从西麓北转,山之西北,亦有一洞西向,则中穹而不深,亦不透。其对山有东向之洞,与此相向,若门庑对列。其洞则内分四支如“十”字。东北二门则外透而明,然东其所入,北乃悬崖也;西南二峡则内入而黑,然西其上奥,南乃深潭也。拖剑之水在东峰之北,抵此洞前,转北循山。当洞有桥跨之,桥内汇而为池,亦山丛水曲之奥矣。出洞,不知其名,心诧其异,见汲水池中者,姑问之。其人曰:“此洞无名。其上更有一洞,可跻而寻也。”亟从之。适雨至不为阻,披箐透崖而上。南北两石屏并立而起,微路当其中,甚峻。洞峙南屏后,门亦东向,而不甚宏。门左刻石一方,则宋人遗迹也,言此洞山回水绕,洞名黄金,为东坡居士香火院。岩中东坡题额可拓,予急觅之。洞右有旧镌,上有“黄金岩”三字可辨。其下方所书,则泐剥无余矣。始知是洞为黄金,而前乃其东峰之洞。一黄金洞而既能得土人之所不知,又能知土人之所误指,且又知其为名贤所遗;第东坡不闻至桂为可疑耳。洞内无他奇,而北转上透天光,断崖崩溜,无级可攀。乃出门左,见北屏内峡,有路上跻,第为积莽所翳,雨深蔓湿,不堪置足,余贾勇直前,静闻不能从焉。既登,转而南,则上洞也。洞门北向。门外棘蔓交络,余缕分而节断之,乃得入门。门内旁窦外通,重楼三叠,下俯甚深,上眺亦异,然其上俱无级罅可攀。谛视久之,见中洞之内,有旁窦〔玲珑,悬隙宛转,〕可穿而上,第隘而层折,四体难舒。于是脱衣赤体,蛇伸蠖huò一种昆虫曲,遂出上层〔平庋阁上〕,踞洞口飞石驾梁之上,高呼静闻,久而后至,亦以前法教猱而升,乃共下焉。
shí gù pū dài xià dòng qiáo duān shén jiǔ, jì xià, yuè qiáo jiāng xī qū píng fēng shān, yù gèng lù chéng gōng yán jì bìng hú tiān guān míng xù. huí wàng huáng jīn yán xià, qí xī běi lù zhū dòng yóu duō, nǎi fù yuè qiáo ér xī, suí tuō jiàn rào shān běi lù, qí chù yòu dé běi xiàng dòng èr, xī xiàng dòng sān, huò páng tòu duō mén, huò nèi jiā shēn xiá, yī shān zhī lù, mí bù qiàn kōng, ruò chuí yún fù jì yān. jí xī yī dòng mén, yì zì xī běi chuān tòu dōng nán, yì běi dī nán jùn, yǔ dōng fēng quē. wǔ, lìng gù pū xiān chuī wáng qìng yǔ chù, yú yǔ jìng wén xī wàng píng fēng shān ér qū. jiāng dù tuō jiàn shuǐ, wàng píng fēng huáng jīn liǎng shān zhī zhōng, yòu nán jiè yī shān, qí xià yǒu dòng běi xiàng, fù yū dào cóng zhī. zé qí dòng yì páng fēn liǎng mén, yī běi yī dōng, cǐ shān zhī dōng běi yú dòng yě. qí xī yǒu jí shàng jī, zài shàng ér jí bēng lù xuē, yòu yǒu dòng běi xiàng. qí qián yǒu yuán, qí hòu yǒu zuò, nǎi xī shí fàn yǔ suǒ tuō, suī hòu zuǒ shēn qiào kě rù, rán àn bù néng qióng. nǎi xià dǐ xī běi yú, zé páng tòu zhī dòng, zhōng kōng zhī xiá, yòu lián pì yān, pō yǔ huáng jīn yán zhī xī běi tóng. ér zhèng xī yī dòng, gāo qióng céng liè, fēn ná jié zhāng, cǐ yòu yǐ xióng lì jiàn qí, fēi xún cháng yǎo tiǎo kū yě. tǔ rén jiàn yǔ jiǔ rù, chà ér lái shì, yú hái wèn qí míng, zhī wèi fēi shí dòng. cóng cǐ suì xī dù shí yàn, gòng yī lǐ rù chéng gōng yán, lù dōng yá jì míng èr zhǐ. míng nǎi fàn chéng dà, jì nǎi hóu péng lǎo. yá gāo shí cè, wú cóng yuán shì, chāo lù shén jiǔ, yǒu shù zì zhōng bù néng biàn. shí yǐ guò wǔ, fù zhōng xiāo rán, nǎi chū yán běi qū wáng shì. bù bàn lǐ, guò yī cūn, yǐ yī zhì tī dǐ yā, fù jiān zhì yán zhōng, yuán shì shù zì, jǐn lù wú yí. fù yuán shì xī yá zhāng ān guó bēi, yǐ qí cǎo shū duō bō, yǒu shù zì bù biàn yān.
时顾仆待下洞桥端甚久,既下,越桥将西趋屏风山,欲更录《程公岩记》并《壶天(观)铭序》。回望黄金岩下,其西北麓诸洞尤多,乃复越桥而西,随拖剑绕山北麓,其处又〔得〕北向洞二,西向洞三,或旁透多门,或内夹深峡,一山之麓,靡不嵌空,若垂云覆冀焉。极西一洞门,亦自西北穿透东南,亦北低南峻,与东峰(缺。)午,令顾仆先炊王庆宇处,余与静闻西望屏风山而趋。将度拖剑水,望〔屏风、黄金〕两山之中,又南界一山,其下有洞北向,复迂道从之。则其洞亦旁分两门,一北一东,此山之东北隅洞也。其西有级上跻,再上而级崩路削,又有洞北向。其前有垣,其后有座,乃昔时梵宇所托,虽后左深窍可入,然暗不能穷。乃下抵西北隅,则旁透之洞,中空之峡,又连辟焉,颇与黄金岩之西北同。而正西一洞,高穹层列,〔纷拿杰张,此〕又以雄厉见奇,〔非寻常窈窕窟也。〕土人见予久入,诧而来视,余还问其名,知为飞石洞。从此遂西度石堰,共一里入程公岩,录东崖记、铭二纸。铭乃范成大,记乃侯彭老。崖高石侧,无从缘拭,抄录甚久,有数字终不能辨。时已过午,腹中枵然,乃出岩北趋王氏。不半里,过一村,以衣质梯抵押,复肩至岩中,缘拭数字,尽录无遗。复缘拭西崖《张安国碑》,以其草书多剥,有数字不辨焉。
shí yǐ xià wǔ, yú shì chū dòng hái tī, běi èr lǐ, fàn yú wáng shì. wáng shì shā jī wéi shǔ, dài kè yù lóng. qí mǔ zài liú zhǐ sù, yú jí yú rù chéng, dì yǐ hú guī shī xià liú jū xiǎn bá wèi lù, jū xiǎn, shēng zhī nǎi láng. pān dèng fú shì, ér qìng yǔ fù fù ér qián qū. xī yī lǐ, rù dào shì yán dōng xiá mén, chuān rù dòng zhōng, shì zuǒ yá, zài dú bá, zhōng yǐ bō duō zhì. yòu xiào dé hú shī sān sì zì, nǎi rù dòng yòu yú zhī hòu yè, jí yǔ xià dòng píng dì yán tōng zhě. qí xì shǐ rù shén ài, shǎo jìn ér xī, zé gāo xià qióng rán, àn bù kě biàn. qìng yǔ yù qǔ huǒ wèi dǎo, yú yuē:" bù ruò yǐ yú guǐ tàn wài wèi xī zhī dòng yě." suì réng chū dōng xiá, xún dōng lù ér běi, guò gǒu tóu dòng. dòng suī qí ér míng bù yǎ, jìng shě zhī. qí běi lù yòu yǒu yī dòng, běi mén yì dōng xiàng, wài ruò liè xià. pān xì ér shàng, lì zhuǎn sān qǔ, suì tòu sān chuāng, zhēn yǎo tiǎo zhī jiù gōng, líng lóng zhī zhuó zhu fèng de bié chēng yǔ yě. chū dòng zài běi, jí wéi gāo qióng zhī dòng. qí mén nán xiàng, shàng pán shān dǐng, yǔ běi zhī qīng zhū bìng. rù qí nèi, jí dōng zhuǎn ér shàng jī, yǐ ér běi zhuǎn, jiàn shàng jiàn hēi, suī chóng jùn zì yì, ér tòu lǎng dú qiān qi n qiàn quē, fēi jīn zhī suǒ xīn yàn yě. chū dòng, rì yǐ bó mù, suì bié qìng yǔ nán qū èr lǐ, guò píng fēng shān xī lù, zhì shì yǐ zhōu qí sì miàn yǐ. yòu sān lǐ, guò qī xīng yán, yòu yī lǐ, rù fú qiáo mén, fú qiáo gòng sān shí liù zhōu yún. zé lí yù yǐ sān rì yǐ.
时已下午,于是出洞还梯,北二里,饭于王氏。王氏杀鸡为黍,待客愈隆。其母再留止宿,余急于入城,第以胡槻诗下刘居显跋未录,居显,升之乃郎。攀凳拂拭,而庆宇复负而前趋。西一里,入道士岩东峡门,穿入洞中,拭左崖,再读跋,终以剥多置。又校得胡诗三四字,乃入洞右隅之后腋,即与下洞平地岩通者。其隙始入甚隘,少进而西,则高下穹然,暗不可辨。庆宇欲取火为导,余曰:“不若以余晷探外未悉之洞也。”遂仍出东峡,循东麓而北,过狗头洞。洞虽奇而名不雅,竟舍之。其北麓又有一洞,北门亦东向,外若裂罅。攀隙而上,历转三曲,遂透三窗,真窈窕之鹫宫,玲珑之鷟zhuó凤的别称宇也。出洞再北,即为高穹之洞。其门南向,上盘山顶,与北之青珠并。入其内,即东转而上跻,已而北转,渐上渐黑,虽崇峻自异,而透朗独悭qiān欠缺,非金之所心艳也。出洞,日已薄暮,遂别庆宇南趋二里,过屏风山西麓,至是已周其四面矣。又三里,过七星岩,又一里,入浮桥门,〔浮桥共三十六舟云。〕则离寓已三日矣。